Adam Skałkowski i jego uczniowie w archiwach ziemiańskich (1877–1945)

Dariusz  Łukasiewicz

Tytuły

Abstrakt

Artykuł charakteryzuje badania archiwów ziemiańskich przez założyciela w 1919 r. poznańskiej historiografii profesora Adama Skałkowskiego oraz jego uczniów. Te ogromne zasoby źródłowe uległy zniszczeniu wraz z warstwą ziemiańską w 1945 r., prace poznańskiego historyka i jego uczniów są więc ostatnim po nich śladem. Główny zasób źródłowy to korespondencja ziemian z uczniami Skałkowskiego przechowywana głównie w Dziale Rękopisów Biblioteki UAM, ale też w Archiwum PAN w Warszawie i Ossolineum we Wrocławiu oraz wspomnienia Skałkowskiego znajdujące się w posiadaniu autora. Z tych kwerend i wycieczek skałkowszczyków do pałaców i dworów pozostały dziesiątki prac źródłowych i monograficznych. Artykuł ma na celu rekonstrukcję prac badaczy w archiwach. W samej tylko stworzonej przez Skałkowskiego serii „Życiorysy zasłużonych Polaków XVIII i XIX wieku” ukazały się 34 publikacje książkowe będące rezultatem tych penetracji: w tym teksty magistrantów i doktorantów.

The article describes the process of studying gentry archives by Professor Adam Skałkowski (the 1919 founder of Poznań historiography) and his students. These vast source materials perished along with the gentry class itself in 1945, and the works of the Poznań historian and his followers are the last trace of them. The main source material is the correspondence between members of the gentry and Skałkowski’s students, stored mainly in the Manuscript Department in the Library of Adam Mickiewicz University, but also in the Archive of the Polish Academy of Sciences in Warsaw and the Ossolineum in Wrocław. This is complemented by Skałkowski’s memoirs from the author’s collection. The inquiries and trips of Skałkowski and his students to palaces and manors helped create dozens of source articles and monographs. The article aims at reconstructing these researchers’ work in archives. The series titled “The lives of esteemed Poles in the 18th and 19th centuries” (written by Skałkowski) alone included 34 book publications — the fruit of these investigations, including multiple papers by MA and PhD students.

Słowa kluczowe

Adam Skałkowski, archiwa ziemiańskie, biografie, historia niepodległościowa

Adam Skałkowski, gentry archives, biographies, independence history

Bibliografia

Materiały archiwalne

Knapowska Wisława, Profesor dr Adam Skałkowski, odczyt w PTPN w 1949 r., Archiwum PAN w Poznaniu, Materiały Wisławy Knapowskiej, t. 31.

Skałkowski Adam, Napoleon Bonaparte a sprawa polska w dobie legionów 1796–1799, wykłady uniwersyteckie z lat 1945–1948, Archiwum PAN, III -21, t. 40.

Skałkowski Adam, Z notatnika archiwalnego, Biblioteka UAM, 38 IV.

Wspomnienia rodzinne i osobiste A.M. Skałkowskiego, Chrobrze jesień i zima 1943/1944, mps w posiadaniu autora.

Wywiad ze Stefanem Kieniewiczem, 16.3.1984.

Wywiad ze Zdzisławem Grotem, 28.2.1984.

Wywiad z Januszem Pajewskim, 28.2.1984.

Wywiad z profesorem Gerardem Labudą, 19.3.1984.

Z papierów profesora Grota — materiały do pierwszych lat powojennych PSB, przekazane do Biblioteki UAM. Archiwum PAN Oddział w Poznaniu

Polecenie Adama Skałkowskiego do Władysława Seydy, Archiwum PAN, Oddział w Poznaniu, PIII -2, 325.

Archiwum UAM

Archiwum UAM, sygn. 148/82.

Biblioteka Ossolineum

Adam Skałkowski do Zdzisława Kaczmarczyka,, ZN Ossolińskich 14 000/II.

List Adama Skałkowskiego do Zdzisława Kaczmarczyka z 18.12.1942, ZN Ossolińskich 14 000/II.

Teresa Wodzicka z Potockich do Adama Skałkowskiego, 1930, Biblioteka Ossolineum, 11746 II.

Biblioteka UAM

Stanisław Badeni do Adama Skałkowskiego, 22.3.1930, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 107–108.

Stanisław Badeni do Adama Skałkowskiego, 4.6.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 111–113.

Listy od Aliny Boettnerówny do Adama Skałkowskiego z lat 1930–1939, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 150–164.

List od Aliny Boettnerówny do Adama Skałkowskiego z 28.4.1935, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 159.

List od Aliny Boettnerówny do Adama Skałkowskiego z 19.1.1939, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 160.

List od Aliny Boettnerówny do Adama Skałkowskiego z 21.5.1939, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 163.

Józef Bylczyński do Adama Skałkowskiego, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 194.

Chłapowscy do Adama Skałkowskiego, 1908–1939, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 200–205.

Krzysztof Chłapowski do Adama Skałkowskiego, Turew, 14.5.1939, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 203.

Roman Czartoryski do Adama Skałkowskiego, 8.10.1930, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 254.

Roman Czartoryski do Adama Skałkowskiego, 16.9.1933, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 256.

Roman Czartoryski do Adama Skałkowskiego, 31.10.1933, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 255.

Roman Czartoryski do Adama Skałkowskiego, 7.11.1934, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 258.

Roman Czartoryski do Adama Skałkowskiego, 2.5.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 259.

Maria Dłuska do Adama Skałkowskiego, 1948, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 347.

Władysław Dura do Adama Skałkowskiego, 26.6.1930, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 387–388.

Władysław Dura do Adama Skałkowskiego, 27.4.1931, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 389.

Zofia i Marian Głowacki-Prus, 15.9.1925, 15.10.1926, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 439–441.

Adolf Haas do Adama Skałkowskiego, Jędrzejów, 15.6.1944, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 464.

Tadeusz Jackowski do Adama Skałkowskiego, 17.7.1934, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 539–540.

Witold Jakóbczyk do Adama Skałkowskiego, Poznań 18.7.1933, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 549.

Witold Jakóbczyk do Adama Skałkowskiego, Poznań 25.7.1933, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 550.

Stefan Kieniewicz do Adama Skałkowskiego, 19.8.1930, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 584.

Stefan Kieniewicz do Adama Skałkowskiego, 6.4.1933, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 591.

Stefan Kieniewicz do Adama Skałkowskiego, 10.3.1933, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 590.

Stefan Kieniewicz do Adama Skałkowskiego, 19.5.1934, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 594.

Stefan Kieniewicz do Adama Skałkowskiego, 29.3.1935, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 595.

Emil Kipa do Adama Skałkowskiego, 5.4.1945, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 622.

4 listy Witolda Kosińskiego do Adama Skałkowskiego, 1922–1927, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 768–771.

Witold Kosiński do Adama Skałkowskiego, 9.8.1922, 2.9.1922 Biblioteka UAM, 36 IV, k. 768, 769.

Witold Kosiński do Adama Skałkowskiego, 20.10.1922, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 770.

List Dobiesława Kwileckiego do Adama Skałkowskiego z 18.1.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 894.

List Dobiesława Kwileckiego do Adama Skałkowskiego z 18.9.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 894.

List Dobiesława Kwileckiego do Adama Skałkowskiego z 1.7.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 895.

List Gerarda Labudy do Adama Skałkowskiego z 10.4.1939, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 899–901.

Jadwiga Łubieńska z Rożnowskich do Adama Skałkowskiego, 4.11.1926, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1016.

2 listy J. Łubieńskiej z Rożnowskich do Adama Skałkowskiego z 1926, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1016–1020.

Helena Łuczak-Kozerska do Adama Skałkowskiego, 15.1.1934, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 805.

Helena Łuczak-Kozerska do Adama Skałkowskiego, 4.1.1937, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 819.

Listy Henryka Mańkowskiego do Adama Skałkowskiego, 1901, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1047.

Listy Henryka Mańkowskiego do Adama Skałkowskiego, 1918, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1052.

List H. Mańkowskiego do Adama Skałkowskiego z 1.10.1922, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1057.

Stanisław Mańkowski do Adama Skałkowskiego, 17.6.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1046.

List Władysława Namysłowskiego do Adama Skałkowskiego z 1925 r., Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1208–1209.

Edward Potworowski do Adama Skałkowskiego, 27.12.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1364.

Notatka Skałkowskiego na temat Rożnowskiego, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1430.

Franciszek Szafrański do Adama Skałkowskiego, 30.7.1933, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1586–1587.

Franciszek Szafrański do Adama Skałkowskiego, 5.8.1933, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1588.

Jan Szułdrzyński do Adama Skałkowskiego, 26.5.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1611–1612.

Jan Szułdrzyński do Adama Skałkowskiego, 16.11.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1614.

M. Szułdrzyński do Adama Skałkowskiego, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1616–1631.

Leon Szymczak do Adama Skałkowskiego, 6.7.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1636.

Leon Szymczak do Adama Skałkowskiego, 31.7.1937, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1637.

Leon Szymczak do Adama Skałkowskiego, 2.8.1938, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1640.

Wielopolscy do Adama Skałkowskiego, 13.9.1937, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1817.

Juliusz Willaume do Adama Skałkowskiego, 28.8.1923, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1823–1824.

List Juliusza Willaume do Adama Skałkowskiego, 21.9.1926, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1823.

List Juliusza Willaume do Adama Skałkowskiego, 15.3.1927 roku, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1825.

Juliusz Willaume do Adama Skałkowskiego, 23.12.1927, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1829.

Wanda Zamoyska, do Adama Skałkowskiego, 15.5.1934, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1938.

Wanda Zamoyska, do Adama Skałkowskiego, 18.8.1934, Biblioteka UAM, 36 IV, k. 1940.

Materiały drukowane

Archiwum Wybickiego, oprac. A. S kałkowski, t. 1: 1768–1801, Gdańsk 1948; t. 2: 1802–1822, Gdańsk 1950; t. 3, Gdańsk 1978.

Grot Zdzisław, Naukowy nowicjat historyka [w:] Poznańskie wspominki 1918–1939, Poznań 1973, s. 326–336.

Kieniewicz Stefan, Pamiętniki, Kraków 2021.

Pamiętniki Bogusławy z Dąbrowskich Mańkowskiej, Poznań 1883, t. 1–3.

Rewizja poglądów historycznych u profesora Adama Skałkowskiego, „Wiadomości Literackie” 44(148) z 31.10.1926, s. 1.

Skałkowski Adam, Wspomnienie o archiwach wielkopolskich, „Przegląd Wielkopolski” 1946, 1, s. 21–23.

Skałkowski Adam, W Chrobrzu [w:] Uniwersytet Ziem Zachodnich, i tajne kursy uniwersyteckie 1939–1945. Pokłosie wspomnień, wyd. J. Wikarjak, Poznań 1972, s. 249.

Wasylewski Stanisław, Szkice znad Wisły i Warty, Poznań 1973.

Wielopolski Alfred, Z herbem po służbach. Wspomnienia, Warszawa 2016.

Opracowania

Kostrzewski Józef, Z mego życia. Pamiętnik, Wrocław 1970.

Łukasiewicz Dariusz, Nauka i okupacja. Adam Skałkowski w latach 1939–1945, „Przegląd Zachodni” 1988, nr 2, s. 97–108.

Olejnik Karol, Adam Skałkowski [w:] Wybitni historycy wielkopolscy, pod red. J. Strzelczyka, Poznań 1989, s. 223–236.

Ruszczyc Marek, Potomkowie generała, Warszawa 1986.

Skałkowski Adam, Aleksander Wielopolski, Warszawa 2019 (1947), t. 1–3.

Skałkowski Adam, Pułkownik Niegolewski, Poznań 1924.

Tymieniecki Kazimierz, Pamiętniki z jesieni 1939 roku, Wrocław 1972.

Willaume Juliusz, Antoni Kosiński, „Roczniki Historyczne” 1929, r. 5, s. 27–82, 201–269.

Informacje

Informacje: Przegląd Archiwalno-Historyczny, 2023, Tom X, s. 137 - 165

DOI: https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.23.008.19247

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Adam Skałkowski i jego uczniowie w archiwach ziemiańskich (1877–1945)

Angielski:

Adam Skałkowski and his students researching gentry archives (1877–1945)

Autorzy

Dariusz Łukasiewicz

Publikacja: 21.03.2024

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY-ND

Udział procentowy autorów:

Dariusz Łukasiewicz (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 211

Liczba pobrań: 157

<p>Adam Skałkowski i jego uczniowie w archiwach ziemiańskich (1877–1945)</p>

Pobierz pełny tekst

Tytuły

Abstrakt

Słowa kluczowe

Bibliografia

Informacje

Autorzy