FAQ

Losy zakonników i zakonnic z klasztorów skasowanych w Wielkim Księstwie Poznańskim (do 1841 r.)

Data publikacji: 2021

Przegląd Archiwalno-Historyczny, 2021, Tom VIII, s. 7 - 27

https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.21.001.15306

Autorzy

Zdzisław Włodarczyk
Wieluńskie Towarzystwo Naukowe
https://orcid.org/0000-0002-2928-898X Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Losy zakonników i zakonnic z klasztorów skasowanych w Wielkim Księstwie Poznańskim (do 1841 r.)

Abstrakt

Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego zachodnie tereny Księstwa Warszawskiego z Poznaniem i Bydgoszczą włączono do monarchii pruskiej jako Wielkie Księstwo Poznań- skie / Prowincja Poznańska. Nowy władca — Fryderyk Wilhelm III — zapewniał wprawdzie poszanowanie religii katolickiej wyznawanej przez większość mieszkańców, nie dotyczyło to jednak wspólnot zakonnych (57 domów, 454 zakonników i 119 zakonnic), których liczbę postanowiono sukcesywnie zmniejszać, z czasem zaś zlikwidować. Okoliczności nie pozwalały przy tym na wykorzystanie radykalnych wzorów śląskich z 1810 r. Władze pruskie postanowiły dokonać likwidacji przez stopniową redukcję stanów osobowych, m.in. drogą naturalną, za sprawą likwidacji nowicjatu czy wreszcie sekularyzacji. Procesy te uległy przyspieszeniu po wybuchu powstania listopadowego i mianowaniu naczelnym prezesem Eduarda Flottwella. Rozkaz gabinetowy z 31 marca 1833 r. nakazywał likwidację, w okresie trzech lat, pozostałych jeszcze na terenie Księstwa zgromadzeń. Ostatecznie, w roku 1841, stanowiącym cezurę końcową, zmarł ostatni komisarz reformacki, niedługo potem dokonano kasaty klasztoru bernardynów w G órce pod Łobżenicą. Na terenie Księstwa pozostały tylko domy: szarytek w Poznaniu i filipinów w G ostyniu — uznane przez pruskich decydentów za użyteczne.


The history of monks and nuns from dissolved monasteries and convents in the Grand Duchy of Posen (until 1841)

Pursuant to the decisions of the Congress of Vienna, western parts of the Duchy of Warsaw (with Poznań and Bydgoszcz) were incorporated into the Kingdom of Prussia as the Grand Duchy of Posen/the Province of Posen. Although the new ruler, Frederick William III , guaranteed tolerance for the Catholic religion practiced by most of the region’s inhabitants, this did not extend to monasteries and convents (a total of 57 sites with 454 monks and 119 nuns). These were to be gradually reduced in number, and ultimately — dissolved altogether. At the same time, circumstances did not allow for radical solutions of the kind adopted in Silesia in 1810. The plan of Prussian authorities involved a “natural” dissolution of monasteries and convents through a gradual reduction in the numbers of monks and nuns (for example by eliminating novitiate) and secularization. The implementation of these solutions accelerated after the outbreak of the November Uprising, and the subsequent designation of Eduard Flottwell as the governor. Under an administrative decision of March 31, 1833, the remaining congregations in the Grand Duchy were to be completely dissolved within 3 years. The process ultimately ended in 1841 with the death of the last reformation commissioner, and the dissolution of the Bernardine monastery in Górka (near Łobżenica) soon after. The only congregations left in the territory of the Duchy were the Daughters of Charity of Saint Vincent de Paul in Poznań and the Congregation of the Oratory of Saint Philip Neri in Gostyń, as the Prussian authorities considered them useful.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła
Archiwum Państwowe w Poznaniu
Rejencja Poznańska 52/291/0
sygn. 3955 Die Aufnahme und Abschätzung des Inventars des Klosters und Kirchenvermögens des Bernhardiner Mönchsklosters zu Graetz.
sygn. 4120 Die Unterbringung der Nonnen des Klosters zu Owinsk in dem Cistersienser Nonnenkloster zu Olabok.
sygn. 4254 Acta comissionis des Regierungs Referendarius von Tempelhoff in Betreff der Inventariesierung des Dominikanermönchsklosters zu Posen (adhibendum 1 H eft Dokumente [92 Folien] welche sich auf die Immobilien des Kloster und der Kirche beziehen).
sygn. 4421 Der Zustand des Karmelitaner-Nonnen oder St. Theresien-Kloster in Posen 1817.
sygn. 4468 Acta commissionis des Regierungsreferendarius Wernich betreffend die Aufnahme und Abschätzung des Inventars des Kloster- und Kirchenvermögens des Reformatenmönchsklosters zu Wozniki 1834.
Naczelne Prezydium Prowincji Poznańskiej 53/290/0
sygn. 8135 Die Personalverhältnisse des katholischen Geistlichen Franz Zieliński.
sygn. 8160 Die Gesuche der Kloster-Geistlichen um Secularisation und Entbindung von den Kloster-Gelübden.
sygn. 8164 Die Sammlung der Tabellen vom Kloster-Personal im Bromberger Departement.
sygn. 8165 Die Sammlung der Nachweisungen von dem Kloster-Personalbestande im Posner Regierungs-Departement.
sygn. 8546 Die Versetzung der Zistersiensernonnen des Klosters zu Owinsk in das Kloster derselben Regel zu Ollabok (Ołobok) und die Unterbringung des Personals der in Posen aufgehobenen 3 Nonnenklöster, in das zu Owinsk.
sygn. 8548 Die Versetzung der Zistersiensernonnen des Klosters zu Owinsk in das Kloster derselben Regel zu Ollabok (Ołobok) und die Unterbringung des Personals der in Posen aufgehobenen 3 Nonnenklöster, in das zu Owinsk.
Opracowania
Bystrzycki L. , Duchowieństwo polskie Kościoła Rzymskokatolickiego w Wielkopolsce w latach 1815–1918, Koszalin 1986.
Die preußischen Oberpräsidenten 1815–1945, hrsg. v. K. S chwabe, Büdinger Forschungen zur Sozialgeschichte, Bd. 15, Boppard am Rhein 1985.
Dylągowa H. , Duchowieństwo Księstwa Warszawskiego. Materiały statystyczno-geograficzne, [w:] Materiały do historii zgromadzeń zakonnych na ziemiach polskich w XIX i na początku XX wieku, opr. H. D ylągowa, E. Jabłońska-Deptuła, J. G awrysiakowa, M. Mazurek, M. W ójcik, Lublin 1976, s. 9–50.
Fąka M., Stan prawny Kościoła katolickiego w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1815–1850 w świetle prawa pruskiego. Studium prawnohistoryczne, Warszawa 1975.
Gach P.P., Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773–1914, Lublin 1984.
Grünhagen C. , Zerboni und Held in ihren Konflikten mit der Staatsgewalt (1796–1802), Berlin 1897.
Holsche A.C. , Geographie und Statistik von West- Süd- und Neu- Ostpreußen. Nebst einer kurzen Geschichte des Königreichs Polen zu dessen Zertheilung, Bd. 2, Berlin 1804 (Prusy Południowe), s. 258–264, Bd. 3, Berlin 1807.
Jaffe M., Die Stadt Posen unter preussischer Herrschaft. Ein Beitrag zur Geschichte des deutschen Ostens, Leipzig 1909.
Janicki S. , Dzieje fundacji woźnickiej w latach 1795–1987, [w:] Klasztor Franciszkanów w Woźnikach. Dzieje — ludzie — budowle, pod red. P. Klinta, A. Pańczaka, Woźniki 2011, s. 41–50.
Kantak K., Sylwetki bernardynów poznańskich, „Kronika Miasta Poznania” 1934, nr 2, s. 224–243.
Karwowski S. , Grabów w dawnej ziemi wieluńskiej, Poznań 1890.
Karwowski S. , Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego, t. 2: 1815–1852, Poznań 1919.
Kiec O. , Protestantyzm w Poznańskiem 1815–1918, Warszawa 2001.
Klasztor Franciszkanów w Woźnikach. Dzieje — ludzie — budowle, pod red. P. Klinta, A. Pańczaka, Woźniki 2011.
Laubert M., Die preussische Polenpolitik von 1772–1914, Kraków 1942.
Łukaszewicz J., Klasztor PP. Norbertanek w Strzelnie (w departamencie bydgoskim), „Przyjaciel Ludu” nr 28 z 9 stycznia 1835 r., s. 220.
Matusik P., „Nadeszła epoka przejścia…” Nowoczesność w piśmiennictwie katolickim Poznańskiego 1836–1871, Poznań 2011.
Mazurek A., Kasata zakonu bernardynów w zaborze pruskim, [w:] Studia z historii Kościoła w Polsce, pod red. E.H. W yczawskiego, t. 1, Warszawa 1972.
Meyer M., Die Säkularisation der Klöster im Regierungsbezirk Bromberg, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen”1900, Bd. 15, s. 161–202.
Neumann P.F., Wykaz personalny klasztorów diecezji poznańskiej z 1812 roku. Rękopis OA II 40 w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2003, t. 79, s. 391–428.
Niemcewicz J.U., Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż– Petersburg 1858.
Noryśkiewicz J.K., Sekularyzacja klasztorów w Wielkopolsce przez rząd pruski, „Przegląd Teologiczny”1925, r. 6, s. 249–282.
Noryśkiewicz J.K., Sekularyzacja klasztoru OO. Bernardynów w Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania” 1934, nr 2, s. 145–185.
Ostrowska-Kębłowska Z. , Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1780–1880, Warszawa– Poznań 1982.
Ostrowska-Kębłowska Z. , Budownictwo socjalne w Poznaniu w latach 1790–1880, „Kronika Miasta Poznania” 2007, nr 4, s. 35–39.
Paprocki F., Kurs umiarkowany w polityce pruskiej wobec Wielkopolski w latach 1815–1830, [w:] Dzieje Wielkopolski, pod red. W. Jakóbczyka, t. 2: lata 1793–1918, Poznań 1973.
Paprocki F., Wielkie Księstwo Poznańskie w okresie rządów Flottwella (1830–1841), Poznań 1994.
Przyłuski L. , Promemoria w sprawie nadwerężenia praw Kościoła Katolickiego w Wielkim Księstwie Poznańskim od czasu Królewsko-pruskiego zaboru, Poznań 1848.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 7, pod red. B. C hlebowskiego, F. S ulimierskiego, W. W alewskiego, Warszawa 1888.
Sprungala M., Theodor (v.) Baumann (1768–1830), der 2. Posener Oberpräsident, „Posener Stimmen”2010, Jg. 57, Nr. 3.
Stefaniak P., Aniela Borowska. Ostatnia Katarzynka poznańska, [w:] Raptularz poznański 2003: 80 lat Kroniki Miasta Poznania, oprac. D. Książkiewicz-Bartkowiak, A. S chneider-Wawrzaszek, Poznań 2003, s. 58–65.
Truchim S. , Historia szkolnictwa i oświaty polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim 1815–1915, t. 1: 1815–1862, Wrocław 1967.
Wąsicki J., Opisy miast polskich z lat 1793–1794, cz. 1–2, Poznań 1962.
Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Wielkie Księstwo Poznańskie 1815–1848, Warszawa– Poznań 1980.
Włodarczyk Z. , Indygenat południowopruski Józefa Zerboniego di Sposetti, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 2003/2004, r. 10/11, s. 77–85.
Wyczawski E.H. , Bernardyni polscy, t. 3: 1772–1946, Kalwaria Zebrzydowska 1992, s. 64–93.
Wyrwa A.M., Obra, [w:] Monasticon Cisterciense Poloniae, t. 2, pod red. A.M. W yrwy, J. S trzelczyka, K. Kaczmarka, Poznań 1999.
Zieliński Z. , Kościół i Naród w niewoli, Lublin 1995.
Ziółkowska E. M., Między tronem i ołtarzem. Kościół i państwo w Księstwie Warszawskim, Lublin 2012.
Prasa
„Przyjaciel Ludu” nr 30 z 29 lipca 1848, s. 248.
„Przyjaciel Ludu” nr 25 z 18 grudnia 1841, s. 196.

Informacje

Informacje: Przegląd Archiwalno-Historyczny, 2021, Tom VIII, s. 7 - 27

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Losy zakonników i zakonnic z klasztorów skasowanych w Wielkim Księstwie Poznańskim (do 1841 r.)

Angielski:

The history of monks and nuns from dissolved monasteries and convents in the Grand Duchy of Posen (until 1841)

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-2928-898X

Zdzisław Włodarczyk
Wieluńskie Towarzystwo Naukowe
https://orcid.org/0000-0002-2928-898X Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Wieluńskie Towarzystwo Naukowe

Publikacja: 2021

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Zdzisław Włodarczyk (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski