Rzecz o pożarach w miastach wielkopolskich. Na marginesie pracy Andrzeja Karpińskiego pt. Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog, s. 13–65
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTERzecz o pożarach w miastach wielkopolskich. Na marginesie pracy Andrzeja Karpińskiego pt. Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog, s. 13–65
Data publikacji: 2022
Przegląd Archiwalno-Historyczny, 2022, Tom IX, s. 299 - 327
https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.22.015.17227Autorzy
Rzecz o pożarach w miastach wielkopolskich. Na marginesie pracy Andrzeja Karpińskiego pt. Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog, s. 13–65
Celem pracy jest przybliżenie czytelnikom zjawiska występowania pożarów w historycznej Wielkopolsce XVI–XVIII w. Jest ona swoistą polemiką z ustaleniami na ten temat Andrzeja Karpińskiego (oraz jego współpracowników), autora pracy z 2020 r. pt. Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog (należy tutaj podkreślić, że nie zajmujemy się treściami podanymi w drugiej jej części, monograficznej). W pierwszej części artykułu zastanowiono się nad zasadnością wykorzystania użytej literatury i kwestią doboru źródeł. Tutaj też podkreślono przydatność tzw. iuramentów, czyli rodzaju ksiąg grodzkich, często zawierających informacje o pożarach (których Karpiński raczej nie zbadał). W drugiej części zwrócono uwagę na te źródła, których autor nie wykorzystał (oprócz powyższych także innych ksiąg grodzkich, rejestrów poborowych z drugiej połowy XVI w. oraz relacji zagranicznych podróżników po Wielkopolsce). Mimo uwag poczynionych w artykule — wciąż bardziej faktograficznych niż metodologicznych — praca Karpińskiego na pewno godna jest polecenia. Jak pisze Tomasz Jurek, w dalszej przyszłości publikacja „ta na pokolenia stanie się […] „przewodnikiem dla badaczy tej ciekawej problematyki”.
On the fires in towns of Greater Poland as described in the work of Andrzej Karpiński, Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog, pp. 13–65.
The objective of the paper is to familiarize the readers with the subject of fires in the historic Greater Poland in the 16th, 17th and 18th centuries. It is a form of a debate with the arguments on this subject presented in the 2020 publication by Andrzej Karpiński (and his collaborators) titled “Fires in towns of the Republic of Poland from the 16th until the 18th century, and their economic, social, and cultural consequences. Catalogue”. (It must be noted here that we do not discuss the information contained in the second, monograph part of the paper). In the first part of the article, the authors reflect upon the validity of the literature Karpiński used and the problem of source selection. The usefulness of iuramenta (a type of urban books), often containing information on fires, is investigated (Karpiński did not research those). The second part of the paper discusses the sources that the author did not use, which also include other types of urban books, enlistment registers from the second half of the 16th century, and the reports of foreign travelers to Greater Poland. Despite the comments made in the article — focusing mostly on facts rather than methodology — the work by Karpiński is definitely worth recommending. As Tomasz Jurek writes, in the future, this publication will become a […] guide for researchers exploring this interesting subject for generations to come.
Keywords: fires, natural disasters, urban books, enlistment registers, economic history, early modern history (16th to 18th century)
Źródła
Archiwum Główne Akt Dawnych
Metryka Koronna, Księgi Spraw Publicznych (Kanclerskie), KK 3.
Zbiór dokumentów papierowych, Zb. dok. pap. nr 1001.
Archiwum Państwowe w Poznaniu
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Kaliszu 54.
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Kcyni 185.
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Koninie 47, 50, 92, 94, 165.
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Kościanie 196.
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Nakle 200.
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Poznaniu 663, 885, 1137, 1217, 1238.
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Pyzdrach 35, 55, 60, 62, 63, 64, 94, 95, 96, 99.
Księgi sądu i urzędu grodzkiego we Wschowie 157, 211, 227.
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Wałczu 89.
Zbiór tabel podatkowych i lustracji, Taryfa łanowego wszystkich powiatów województwa kaliskiego.
Archiwum Diecezjalne we Włocławku
Akta wizytacji arcybiskupów gnieźnieńskich, Wizytacja archidiakonatu gnieźnieńskiego z lat 1608–1609.
Biblioteka Kórnicka PAN
rękopis BK 360.
Literatura i wydawnictwa źródłowe
650 lat Goliny. 1362–2012, Golina 2012.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego: lata 1668–1675, wyd. A. Kamieński, R. Kołodziej, M. Zwierzykowski, Poznań 2018.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego: lata 1696–1732, wyd. A. Kamieński, R. Kołodziej, M. Zwierzykowski, Poznań 2008.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego: lata 1733–1763, wyd. A. Kamieński, R. Kołodziej, M. Zwierzykowski, Warszawa 2015.
Andrzejewski A., Gorczyca K., Kajzer L., Fortalicja typu „pallazzo in fortezza” w Brudzewie, „Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski” 2006, t. 3, s. 201–212.
Archiwum Główne Akt Dawnych, Sumariusze i księgi pomocnicze urzędu grodzkiego sieradzkiego oraz varia z akt ziemskich i grodzkich wielkopolskich. Inwentarz zespołu PL, 1/449, https://agad.gov.pl/pomoce/sumar449.xml (dostęp: 15.1.2022).
Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w. [w:] Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski, pod red. M. Słonia, nr 2, Warszawa 2015, też online, https://atlasfontium.pl/?page_id=1917 (dostęp: 15.1.2022).
Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa poznańskiego w XVI w [w:] Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski, pod red. M. Słonia, nr 3, Warszawa 2015, online: na stronie Atlas Fontium https://atlasfontium.pl/?page_id=1918 (dostęp: 15.1.2022).
Bibliografia historii Wielkopolski za lata 1939–2000, http://biblioteka.ptpn.poznan.pl/materialy-do-pobrania/bibliografia-historii-wielkopolski-2/, (dostęp: 31.12.2020).
Bielecka J., Inwentarze ksiąg archiwów grodzkich i ziemskich Wielkopolski XIV–XVIII wieku: województwo poznańskie, kaliskie, gnieźnieńskie, inowrocławskie, Poznań 1965.
Bieniaszewski A., Latzke J., Rejestr poboru cyzy z miast wielkopolskich w latach 1462–1465, „Przegląd Historyczny” 1977, t. 68, nr 3, s. 541–553.
Bieszczady dla prawdziwego turysty — przewodnik, Pruszków 1999.
Chodyła Z., Osadnictwo i zaludnienie powiatu konińskiego w latach 1789-1791, „Rocznik Koniński”2015, t. 19, s. 7–96.
Civitas Konin. Dzieje miasta i starostwa, pod red. J. Łojki, Konin 2011.
Diecezja włocławska 2000, oprac. ks. W. Frątczak, ks. W. Kujawski, ks. A. Poniński, ks. K. Rulka, ks. L. Urbański, Włocławek 2001.
Dzieje Kazimierza Biskupiego, cz. 1, pod red. Z. F. Chodyły, wyd. 2, Kazimierz Biskupi 2001 [wyd. 1 — 1993].
Gawarecki H., Paulowa S., Stankowa M., Klęski pożarów w Lublinie, „Rocznik Lubelski” 1973, t. 16, s. 211–225.
Gorczyca K., Witkowski K., Dzieje ratusza w Kole, Koło 2015.
Haydrich Ł., Księga wójtowska miasta Kleczewa jako źródło do badań mikrohistorycznych [w:] Źródła historyczne, nowe konteksty — badania — interpretacje, pod red. V. Julkowskiej, S. Jakutović i P. Krajewskiego, Poznań 2017.
Hoszowski S., Klęski elementarne w Polsce w latach 1587–1648 [w:] Prace z dziejów Polski feudalnej: ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, pod red. Z. Budkowej, Warszawa 1960, s. 453–465.
Jabłońska A., Expositus periculo… Klęski duże i małe wschodniej Wielkopolski w świetle siedemnastowiecznych źródeł z archidiakonatu gnieźnieńskiego, „Roczniki Humanistyczne” 2015, t. 63, z. 2, s. 99–117.
Janeczek M., Przy boku króla Stanisława Leszczyńskiego (1706–1709), t. 2: W wędrówkach po Polsce między Gdańskiem a Lwowem w latach 1708–1709. Listy królewskiego sekretarza Jozafata Michała Karpia oraz fragmenty z gazet pisanych i diariuszy, wyd. Jerzy Dygdała (recenzja), „Rocznik Leszczyński” 2020, t. 20, s. 304–306.
Jeglińska E., Ślesin na bezdrożach historii, Ślesin 2011.
Jukniewicz F., Zjawiska meteorologiczne i stan urodzajów oraz pomory w Polsce w latach 1697–1750, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1937, t. 17, nr 1, s. 63–70.
Jurek T., ANDRZEJ KARPIŃSKI, Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog, współpraca Emil Kalinowski, Elżbieta Nowosielska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2020, ss. 334 (recenzja), „Roczniki Historyczne” 2020, t. 86, s. 327–329.
Karpiński A., współpraca Kalinowski E., Nowosielska E., Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog, Warszawa 2020.
Karpiński A., współpraca Kalinowski E., Nowosielska E., Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe: monografia, Warszawa 2021.
Kaszyński M., Brudzew — dobra ziemskie, miasto, gmina, Brudzew 2018.
Kaszyński M., Kaszyńscy. Brudzewskie gniazdo rodu, Brzeźno 2013.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5, pod red. T. Ruszczyńskiej i A. Sławskiej, Warszawa 1960–1968.
Kausch J.J., Wizerunek narodu polskiego (tłum. W. Zawadzki) [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, pod red. W. Zawadzkiego, t. 2, Warszawa 1963, s. 269–349.
Kawałko M.J., Pożar Chełma w 1638 roku, „Ad Rem. Pismo Lubelskiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli” 2008, t. 1, s. 29–31.
Kawałko M., Chursan A., Wielki pożar Chełma w 1788 r. w kontekście lokalnych stosunków społeczno--ekonomicznych, „Rocznik Chełmski”, t. 18, Chełm 2014, s. 27–65.
Kleczew na przestrzeni wieków: Dzieje społeczności lokalnej od czasów najdawniejszych do współczesności, pod red. J. Stępnia, Poznań–Kleczew 2010.
Kronika poznańskich pisarzy miejskich, oprac. J. Wiesiołowski, W. Karkucińska, Poznań 2004.
Księgi sądowe powiatu kaliskiego 1587–1594, pod red. M. Gochny, oprac. M. Gochna, E. Kalinowski, P. Klint, https://atlasfontium.pl/?page_id=2327 (dostęp: 16.1.2022).
Księga pamiątkowa powiatu kolskiego w rocznicę dziesięciolecia niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1928, pod red. Z. Kotkowskiego, Koło 1929?.
Kus J., Ogień jarosławski: w 1625 r., „Przemyskie Zapiski Historyczne” 1993, r. 8–9, s. 207–214.
Kwilcz, opr. A. Kwilecki, Poznań 1996.
Librowski S., Repertorium akt wizytacji kanonicznych dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej: część 2: akta przechowywane w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie : zeszyt 1: sygnatury 1–20: akta z lat 1608–1767, Lublin 1976.
Liber beneficiorum archidyecezyi gnieźnieńskiej T.1: obejmujący Archidyakonaty: Gnieźnieński, Uniejowski i Kurzelowski: z poręki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego podług kodeksów rękopiśmiennych Archiwum Gnieźnieńskiego i Kaliskiego, wyd. J. Łukowski, Gniezno 1880.
Łojko J., Civitas Pyzdry. Dzieje miasta do roku 1793, Pyzdry 2006.
Łojko J., Maciejewska J., Dzieje miasta i dóbr Rychwała od XV do schyłku XVIII wieku. Nowe spojrzenie na przeszłość szlacheckiego miasta, Rychwał 2014.
Łojko J., Stępień J., Dzieje Tuliszkowa, Poznań 1995.
Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich: 1628–1632, cz. 1:, Województwa: poznańskie i kaliskie, wyd. Z. Guldon, Wrocław 1967.
Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. 1–2, Poznań 1858–1859.
Maluśkiewicz P., Województwo konińskie. Szkic monograficzny, Warszawa–Poznań 1983.
Maroszek J., Pożary w miastach podlaskich do końca XVIII wieku [w:] Ars historiae — historia artis. Prace ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi, pod red. E. Dubas-Urwanowicz i J. Maroszka, Białystok 2012, s. 187–201.
Mozga J., Dzieje konwentu paulinów w Brdowie, „Studia Claromontana” 1984, t. 5, s. 394–470.
Mujta J., Dzieje Babiaka, Konin 1995.
Najstarsza pleszewska księga radziecka. Zapiski z lat 1485–1519, wyd. A. Kozak, Poznań 2014.
Namaczyńska S., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1648–1696, cz. 1: Zjawiska meteorologiczne i pomory (z 7 tablicami), Lwów 1937.
Nowacki J., Dzieje Archidiecezji Poznańskiej. Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, t. 2, Poznań 1964.
Pawiński A., Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. 1, Warszawa 1883.
Pęcherski Z., Konin–Koło–Turek. Przewodnik wycieczkowy, Poznań 1966.
Rawita-Witanowski M., Wielkopolskie miasto Koło, Piotrków 1914.
Regesty wybranych zapisek z akt działalności arcybiskupów gnieźnieńskich, wyd. ks. H. Rybus, Lublin 1961.
Rejestr poborowy województwa kaliskiego 1618–1620, wyd. A. Parczewski, Warszawa 1879.
Rybczyński P., 700 lat Konina, Konin 1993.
Sześćset lat miasta Koła, pod red. J. Burszty, Poznań 1963.
Szewczyński P., Zarys dziejów gminy Władysławów, Władysławów 2019.
Ulicki B., Pożary dawnej Warszawy. Materiały do historii ochrony przeciwpożarowej (1261–1795), Warszawa 2021.
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1992.
Walawender A., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450–1586, cz. 2: Zniszczenia wojenne i pożary, Lwów 1935.
Wędzki A., Dzieje Konina, t. 1: Konin w czasach przedrozbiorowych, Konin 2000.
Wędzki A., Konin w późnym średniowieczu, „Rocznik Koniński” 1980, t. 8, s. 7–57.
Werchracki R., Klęski elementarne w Polsce w latach 1587–1647, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1938, t. 18, z. 3, s. 321–326.
Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, t. 1–2, Poznań 1937–1938.
Zbudniewek J.H., Katalog domów i rezydencji polskiej prowincji paulinów, „Nasza Przeszłość” 1969, t. 31, s. 181–228.
Informacje: Przegląd Archiwalno-Historyczny, 2022, Tom IX, s. 299 - 327
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Rzecz o pożarach w miastach wielkopolskich. Na marginesie pracy Andrzeja Karpińskiego pt. Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog, s. 13–65
On the fires in towns of Greater Poland as described in the work of Andrzej Karpiński, „Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog”, pp. 13–65
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Publikacja: 2022
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski