W wyniku średniowiecznej ekspansji Słowianie zasiedlili 1/3 Europy. Geografia tego osadnictwa i jego politycznej organizacji jest dobrze rozpoznana dla czasów środkowego i późnego średniowiecza. Znacznie mniej wiadomo na temat pierwotnej ojczyzny Słowian, jak również przebiegu ich ekspansji we wczesnym średniowieczu. Jest to pożywka dla wielu, często wykluczających się, koncepcji. Rozwój poszczególnych dyscyplin badawczych (archeologia, językoznawstwo, genealogia genetyczna) przynosi jednak nowe możliwości poznawcze. Koncepcje allochtonistów i autochtonistów nie muszą być sprzeczne, lecz mogą przynosić uzupełniającą się wiedzę. Umieszczenie siedzib Prasłowian w dorzeczu Wisły i Odry wcale nie musi wykluczać ukształtowania podstaw słowiańskiego etosu w jego ostatecznej postaci w dorzeczach Prypeci, Bohu i Dniestru. Ta nowa jakość kulturowa mogła być jednak rozprzestrzeniania przy współudziale całej prasłowiańskiej ludności, a istotną rolę w tym procesie mogła również odegrać wtórna migracja niektórych plemion słowiańskich znad Dunaju.

Artykuł przedstawia, z konieczności szkicowo, historię badań nad etnogenezą Słowian. W czasach przednaukowych rozważania na ten temat znajdujemy już u starożytnych autorów, następnie zaś w średniowiecznych kronikach, aby stał się on wreszcie przedmiotem zainteresowań licznych uczonych, nie tylko językoznawców, którzy wysuwali rozmaite hipotezy dotyczące zarówno chronologii, jak i geograficznej lokalizacji praojczyzny Słowian. Problem „słowiańskiej kolebki” nie został jeszcze ostatecznie rozstrzygnięty, choć wśród licznych teorii dominują nadal dwie – autochtoniczna (zachodnia) i allochtoniczna (wschodnia). Problematyka etnogenezy Słowian jest obecnie także wykorzystywana politycznie. Świadczą o tym mity etnogenetyczne, które pojawiły się w kilku krajach słowiańskich.

W artykule omówione zostały wybrane aspekty trzech współczesnych słowackich tekstów prozatorskich: Petra Balki Wtedy w Lošoncu. Via Lošonc (2014), Maroša Krajňaka Carpathia (2011) i Jána Púčka Przez ucho igielne (sploty) (2015) w kontekście problematyki pogranicza, rozumianego jako istotny znak kultury obszaru Europy Środkowej. Elementami wspólnymi tekstów są: wyeksponowanie tradycji etnicznej i kulturowej różnorodności pogranicza, łączenie perspektywy historycznej ze współczesną oraz wątki autobiograficzne. Pogranicze prezentowane jest w omawianych utworach słowackich pisarzy przede wszystkim w momentach historycznych przełomów XX wieku, wydarzeń, na które mieszkańcy regionu nie mieli wpływu, a które w decydujący sposób określiły losy jednostkowe i kształt wspólnoty, prowadząc do uaktywnienia postaw ksenofobicznych, destrukcji wartości moralnych, śmierci niewinnych ludzi. Sposób podejmowania problematyki pamięci  rzez słowackich autorów powiązać można z koncepcją pamięci, której ważną funkcją jest przypominanie minionych tragedii w celu zapobiegania im w przyszłości oraz budowanie otwartej, tolerancyjnej wspólnoty. Wielogłosowe narracje, podkreślające pluralizm tradycji środkowoeuropejskiego pogranicza, stanowić mogą ważny punkt odniesienia zarówno dla współczesnych tożsamości jednostkowych, jak i zbiorowych.

Pierwszy etap formowania się języka rumuńskiego na bazie łaciny ludowej charakterystycznej dla obszarów bałkańsko-naddunajskich zakończył się około VII wieku. Kolejne etapy rozwoju tego języka romańskiego przebiegały pod znakiem silnego oddziaływania języków słowiańskich, które obserwuje się nie tylko w słownictwie, ale również w fonetyce oraz strukturach gramatycznych języka rumuńskiego. Wielowiekowa koegzystencja ludności romańskiej i Słowian określana jest jako epoka bilingwizmu słowiańsko-rumuńskiego i zakończona została ostatecznie asymilacją językową tych ostatnich. Wzbogaciła ona język rumuński o słownictwo z zakresu m.in. gospodarki, rolnictwa, zjawisk naturalnych, ale również pojęć abstrakcyjnych dotyczących np. duchowości czy natury ludzkiej. Słownictwo to najmocniej zakorzeniło się w języku rumuńskim, stanowiąc do dziś element jego podstawowego zasobu leksykalnego. Drugi okres wpływów słowiańskich przypada na czas kształtowania się pierwszych państw feudalnych oraz nowego rozkładu sił politycznych na Bałkanach i zakarpackiej północy w dobie średniowiecza. Ówczesne księstwa rumuńskie wciąż pozostawały w sferze wpływów słowiańskich – południowych (bułgarskich, serbskich), jak i północnych (polskich, ruskich) – pod względem politycznym, gospodarczym, kulturowym, a przede wszystkim religijnym. Apogeum kontaktów językowo-kulturowych przypada na XIV i XVI wiek, zwany epoką „slawizmu kulturowego”. Taka sytuacja ma swoje odzwierciedlenie w języku – w tym okresie notuje się największą liczbę zapożyczeń słowiańskich w rumuńskim, jednakże w późniejszych wiekach zostały one wyeliminowane bądź zastąpione słownictwem najczęściej neoromańskiego pochodzenia.

W związku z nieustanną zmianą czynnika cywilizacyjnego w polityce światowej istnieje konieczność rozwoju dialogu pomiędzy państwami słowiańskimi. Polityczny dialog w niniejszym artykule rozpatrywany jest jako zjawisko systemowe, obejmujące wszystkie sfery życia społecznego: ekonomię, politykę, sferę społeczną i kulturę. Podkreślona została rola kultury, która związana jest z kształtowaniem etycznego i semantycznego fundamentu dialogu politycznego.
W dialogu państw słowiańskich poważną rolę może odegrać kulturowo-symboliczny i światopoglądowy potencjał słowiańskiej tożsamości cywilizacyjnej, może stać się ważnym społeczno-kulturowym drogowskazem w stosunkach międzynarodowych. Uaktualnienie problemu słowiańskiej tożsamości w politycznym dialogu pociąga za sobą konieczność wykorzystania potencjału duchowej kultury Słowian.

Artykuł poświęcony jest zewnętrznym warunkom politycznym, które odegrały ważną rolę w ustanowieniu geopolitycznego miejsca Polski w powojennym świecie. Na podstawie dokumentów ostatnio udostępnionych przeanalizowano strategię polskiego rządu w stosunkach z ZSRR 1943–1945 i zachodnimi sojusznikami. Położono akcent na wydarzenia, które odegrały kluczową rolę w kreowaniu wizerunku Polski po II wojnie światowej i uczynieniu z niej sojusznika ZSRR w czasie zimnej wojny.

Przedmiotem artykułu jest polskie słowo raport, które ma w języku rosyjskim swój fonetyczny odpowiednik – słowo рапорт. Autorka stara się odpowiedzieć na pytanie, czy mamy tu do czynienia z polonizmem w języku rosyjskim. Zaprezentowany materiał słownikowy  kazuje historyczne zmiany znaczenia tego słowa w języku polskim i rosyjskim. Artykuł dowodzi, że na podstawie wieloznacznego (pięć znaczeń) polskiego słowa raport język rosyjski tworzy dwa słowa: рапорт и раппорт, które odpowiadają trzem grupom znaczeń w języku polskim. Podwójna jest grafika tego słowa w języku rosyjskim, jeden z zapisów odzwierciedla grafikę z języka francuskiego. Jeśli w języku polskim słowo to z czasem traci związek ze znaczeniem wojskowym, to w języku rosyjskim obserwujemy proces odwrotny

Dwudziestowieczne antyutopie rosyjskie ostrzegały ludzi przed groźbą totalitaryzmu, który zaistnieć miał bądź którego mechanizmy obserwowali jako naoczni świadkowie pisarze rosyjscy, zarówno ci przebywający na emigracji, jak i zamknięci w klatce ideologii twórcy pozostający w ZSRR. Wszyscy oni doszli do wniosku, iż nadrzędnym celem utopijnego eksperymentu było stworzenie nowego gatunku antropologicznego – homo sovieticus – istoty infantylnej, pozbawionej możliwości wyboru i podejmowania własnych decyzji, ślepo posłusznej władzy.
Po upadku państwa radzieckiego okazało się, że antyutopie nie zniknęły wraz z komunizmem. Zło nadal ingeruje w życie ludzi, tym samym istnienie swoje kontynuują zarówno utopie, jak i antyutopie. W związku z tym w Federacji Rosyjskiej nie przestają powstawać wciąż nowe utwory antyutopijne. Jednym z nich jest S.N.U.F.F. – książka napisana przez dobrze znanego na całym świecie współczesnego pisarza rosyjskiego – Wiktora Pielewina. W poniższym artykule starano się udowodnić, iż obecne powieści antyutopijne odnoszą się do, postrzeganych jako groźne, nowych tendencji w polityce i ideologii.
Pielewin pisze, że rodzący się i wciąż rozwijający się postęp z jednej strony ułatwia życie ludziom, z drugiej – może doprowadzić ich do zagłady. Współczesne wojny nie będą przypominały tych, które miały miejsce w minionych stuleciach. Będą to konflikty prowadzone nie z bronią w ręku, ale rozgrywane przez cyborgi  aprogramowane przez człowieka. Ludzkość zostanie wchłonięta przez zglobalizowany, pogrążony w kulturze masowej „nowy, wspaniały świat”.

William Palmer, traktarianin, absolwent Uniwersytetu Oksfordzkiego, teolog i liturgista, poświęcił życie idei pojednania Kościoła anglikańskiego z Kościołem prawosławnym. W myśl opisanej przez niego „teorii gałęzi” Kościół katolicki, anglikański i prawosławny – jak gałęzie jednego drzewa – są głęboko ze sobą zjednoczone, nie tylko historycznie przez ten sam korzeń, ale i dogmatycznie przez tę samą istotę kultu. Po uzyskaniu listów polecających od angielskich dostojników kościelnych i świeckich Sir Palmer udał się z samozwańczą misją ekumeniczną do Rosji. Samozwańczą – gdyż choć miał poparcie wielu, to jednak propagowanie idei, by odnowić więzi z Cerkwią było próbą urzeczywistnienia jego własnego marzenia życia. Uwagi po odwiedzeniu Cerkwi rosyjskiej w latach 1840–1841 są owocem jego doświadczeń, rozczarowań i zachwytów podczas tego przedsięwzięcia. Choć jego nadzieje na interkomunię i zjednoczenie szybko okazały się nie mieć szans na realizację, podczas pobytu w Rosji poznał dogłębnie zwyczaje i codzienne życie tamtejszych wiernych i kapłanów, co zostało uwiecznione na kartach jego notatnika. Artykuł ten jest próbą przybliżenia czytelnikowi tego zupełnie nieznanego w Polsce dzieła, które zredagował i wydał po śmierci Palmera sam kardynał John Newman, nie chcąc, by poświęcenie tak wyjątkowego teologa poszło w zapomnienie.

Personel medyczny opiekujący się więźniami i zesłańcami to swoista grupa osób. Jak pokazuje historia, podejmowano pracę ze skazańcami nie tylko z lekarskiego wyboru, ale często też z przymusu. O ile w wieku dziewiętnastym mamy do czynienia z przypadkami dobrowolnego, bezgranicznego poświęcania się służbie osobom uwięzionym, czego przykładem jest słynny doktor Friedrich Haass, to już w wieku dwudziestym, w czasie licznych zesłań rosyjskiej inteligencji do łagrów, do częstych należą sytuacje, kiedy lekarz ma też status skazańca, gdyż personel medyczny zaczyna rekrutować się także spośród osób pozbawionych wolności, zmuszanych do opieki medycznej nad współwięźniami.

Anne Applebaum w swojej książce Gułag opisała warunki pracy lekarza w sowieckich łagrach. Obraz przedstawiony przez tę autorkę dopełniają wspomnienia samych lekarzy, którzy ratowali innych, ale także siebie z jednej strony przed niebezpieczeństwem utraty życia, z drugiej przed wyzuciem z człowieczeństwa i odejściem od najwyższych ideałów humanistycznych, w imię których mieli pełnić swoją służbę.

Niniejszy artykuł jest próbą zarysu postaw personelu medycznego wobec więźniów i problemów medycyny więziennej i na zesłaniu. Opierać się będzie na dziewiętnastowiecznych wspomnieniach o Friedrichu Haasie oraz dwóch pozycjach współczesnych: autobiografii Wybrałam Kołymę (Я выбрала Колыму) lekarki Niny Sawojewej i książce felczera Borysa Lesniaka Przyszedłem do was (Я к вам пришел). Ludzie ci, mało dzisiaj znani, uczynili wiele dla ratowania więźniów Kołymy (wśród których byli np. Warłam Szałamow, Jewgienija Ginzburg i skromy polski ksiądz Wojciech Darzycki). Oba analizowane teksty – choć niezauważone przez historyków literatury – niezmiennie pozostają świadectwem walki z brutalnym systemem politycznym, wielkości ducha i nadludzkiej ofiarności służb medycznych w czasach próby.