Wypracowany na paryskiej konferencji pokojowej traktat wersalski zakończył oficjalnie I wojnę światową. Konferencja ta pierwszą międzynarodową debatą poświęconą problemom pokoju. Uczestniczyło w niej 27 zwycięskich państw oraz z nimi sprzymierzonych i stowarzyszonych. Pokonane Niemcy oraz Austria i Węgry, Turcja i Bułgaria nie zostały dopuszczone do obrad -  przedstawiono im jedynie  do podpisu oddzielne wersje traktatu. Na konferencję pokojową nie zaproszono również bolszewickiej Rosji, która 3 marca 1918 roku podpisała w Brześciu traktat pokojowy z Niemcami i Austrią, Węgrami oraz ich sprzymierzeńcami - Bułgarią i Turcją – łamiąc tym samym porozumienia sojusznicze Ententy. Uczestnictwo w konferencji pokojowej uwarunkowane było bowiem nie tylko stosunkiem do prowadzących wojnę państw centralnych, ale również do norm moralnych, uznanych za obowiązujące w osiąganiu pokoju.  Traktat był świadectwem nie tylko oczekiwań jego sygnatariuszy wobec pokonanych przeciwników, ale również ich aspiracji intelektualnych i etycznych, ukierunkowanych na pokojowe współistnienie. Ustanowił wiele nowych granic międzypaństwowych na mapie Europy oraz zaprowadził w jej przestrzeni  nowy ład, nie tylko polityczny, ale również kulturowo-cywilizacyjny. .Jego fundament stanowić miały wartości pokoju i sprawiedliwości.  Istnieją zatem podstawy, aby tworzony na ich gruncie ład nazwać cywilizacją pokoju.

Upadek monarchii w Rosji i dwie rewolucje - lutowa i październikowa - zmusiły obóz narodowo-demokratyczny do zmiany polityki w kwestii rosyjskiej. Na konferencji pokojowej w Paryżu Roman Dmowski i jego współpracownicy doszli do wniosku, że wojna domowa w Rosji stworzyła próżnię, którą można wykorzystać w interesie Polski. Uważano, że pozycja międzynarodowa Rosji pozostanie słaba przez kilka lat. Stąd akceptacja polityki faktów dokonanych na Wschodzie i dążenie do zgody Rosji na nową granicę wschodnią, zgodnie z tzw. Linią Dmowskiego. Preferowano neutralność w konflikcie między bolszewikami a ruchem Białych, jednak - ze względu na postulaty krajów zachodnich - kontakty z przedstawicielami Białych i dyskretne rozmowy z nimi odbywały się w Paryżu. Roman Dmowski był gotowy do pracy nad porozumieniem z Białymi na warunkach polskich, mimo że nie  wierzył, że uda im się pokonać bolszewików.

W niniejszym artykule została podjęta problematyka stosunków narodowościowych charakterystycznych dla obszaru północno-zachodniej części tzw. Kresów Polski na przełomie XIX i XX w. Zagadnienie to opisywane jest w wielu publikacjach, jednak, jak okazuje się, jest ono, po pierwsze, bardzo podatne na wpływy polityczne i ideologiczne; po drugie, jest często przesycone mitami i potocznymi wyobrażeniami; i wreszcie po trzecie, istnieją źródła historyczne w dyskusji nad nim dotąd niewykorzystane. Takim zasobem, dotąd nie użytym w badaniach podziałów na polsko-litewskim pograniczu etnicznym na początku XX w., są dane Warszawskiego Komitetu Statystycznego odnotowane w części II (pt. Statystyka narodowościowa Królestwa Polskiego) dzieła Włodzimierza Wakara pt. Rozwój terytorialny narodowości polskiej z 1917 r. Zawierają one informacje o liczbie ludności narodowości polskiej i litewskiej w roku 1910 oraz w 1914 we wszystkich gminach i miastach Guberni Suwalskiej. Są to dane unikatowe z uwagi na to, że zostały zebrane, zagregowane na poziomie gmin, czyli pozwalają uchwycić zjawisko przemian narodowościowych z największą dokładnością i we właściwej skali. Porównując istniejące od ponad 100 lat informacje o tych liczbach z roku 1914 z 1910 r., można ocenić, czy w okresie tych czterech lat doszło do procesu wzrostu liczbowego ludności polskiej czy też litewskiej. Wiedza o dynamice i kierunku przemian etnicznych (narodowościowych) w Guberni Suwalskiej może przybliżyć nas do odpowiedzi na pytanie, czy tuż przed wybuchem I wojny światowej na innych obszarach zamieszkałych przez Polaków i Litwinów, takich jak Wileńszczyzna, Grodzieńszczyzna czy Kowieńszczyzna, mogło dochodzić do polonizacji czy do lituanizacji  ludności zamieszkującej te tereny.

Artykuł traktuje o współczesnych orientacjach historiografii radziecko-polskich stosunków w latach 1921 – 1933 w Rosji. Autor opiera się na nowo udostępnionych źródłach. Omawia nowe kierunki rozwoju rosyjskiej historiografii na początku XXI w., wykorzystanie geopolitycznego punktu widzenia do analizy polsko-rosyjskich stosunków: zwrócenie uwagi na wzajemne wpływy w dziedzinie zagranicznej i wewnętrznej polityki obu państw. Na szczególną uwagę zasługuje problem rosyjsko-ukraińskiej społeczności w Polsce międzywojennej i emigracji antybolszewickiej. Duża popularnością cieszą się badania historii międzywojennej i historii służb specjalnych. Badania prowadzone są na bazie szerszego dostępu do dokumentów i z uwzględnieniem nowych metod badawczych.

Na mocy Traktatu Wersalskiego Polska odzyskuje niepodległość i Polacy z trzech zaborów stają się pełnoprawnymi mieszkańcami państwa polskiego. Tak dalekie zmiany polityczne nie mogły pozostać obojętne dla kultury odrodzonego państwa, rozwijającej się pod zaborami w niesprzyjających dla niej warunkach, w ramach trzech różnych systemów polityczno-prawnych. Odzyskanie niepodległości przez naród polski zdjęło z twórców jego kultury obowiązek walki o wolność, pozwoliło im zrzucić z ramiom „płaszcz Konrada” i podejmować jako wiodącą – nową tematykę. Dzięki temu kultura polska lat dwudziestych ubiegłego wieku nie jest jednowymiarowa ani jednolita, czego najlepszym przykładem jest literatura. To w jej przestrzeni pojawiają się różne koncepcje działalności artystycznej i toczą spory literackie. Warto tutaj przywołać grupę pięciu poetów tworzących Skamander, krakowską awangardę, a także katastrofizm reprezentowany przez Witkacego. Jednak elementem, który łączy artystów pierwszej dekady dwudziestolecia międzywojennego jest tworzenie w nowej sytuacji politycznej.
Niepodległa Polska ze zjednoczonym narodem - żyjącym ponad wiek w trzech różnych państwach zaborczych - oraz zmieniający się świat, w którym kultura zyskuje statut popularnej, stawiają nowe wyzwania przed twórcami. Jednym z ważniejszych jest zjednoczenie Polaków, w których zaborcy poprzez swoje działania próbowali wykorzenić pierwiastek polski.

Artykuł systematyzuje kierunki badań związanych ze stuleciem rosyjskiej rewolucji, wojny domowej i zakończeniem pierwszej wojny światowej. Szczególną uwagę poświęca się „rosyjskiemu Problemowi” na Paryskiej Konferencji Pokojowej w 1919 r. Autorka przywołuje mało znane i nowe fakty świadczące o kontrowersjach między państwami Ententy w ocenie rewolucji w Rosji, reżimu bolszewickiego, poparcia dla Ruchu Białych i integralności terytorium Rosji. Zaprezentowana została analiza mało zbadane aspekty programu W. Wilsona i tajnej dyplomacji USA, w tym rola amerykańskiej grupy eksperckiej Inquiry, misja W. Bullita w Radzieckiej Rosji, rozmowy M. Litwinowa i W. Becklera, plany uznania władzy bolszewików na zajmowanych przez nich w 1919 r. terytoriach.

Autor w swoim artykule omawia przyczyny zawarcia przez państwa centralne w lutym i marcu 1918 r. traktatów pokojowych z Ukrainą i Rosją. Artykuł omawia cele wojenne państw centralnych, a zwłaszcza Niemiec, oraz Austro-Węgier, zaś w latach 1917-1918 ich sytuację oraz sytuację Rosji.  Charakteryzuje przyczyny, które doprowadziły poszczególne państwa do stołu rokowań w Brześciu, a także przedstawia cele, jakie państwa te usiłowały osiągnąć w wyniku rozmów pokojowych. Obszerną część artykułu stanowi opis rozmów z rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej, charakterystyka zawartego z Ukrainą 9 II 1918 r. układu pokojowego i jego znaczenie. Miał on ogromne następstwa, bowiem w jego wyniku doszło do zerwania koncepcji tzw. rozwiązania austro-polskiego i zdecydowanego obrócenia się Polaków przeciwko monarchii habsburskiej i Ukraińcom. Z drugiej strony Austro-Węgrom nie udało się uzyskać z tej strony zaopatrzenia, zboża i surowców; układ przewidywał, iż Ukraina dostarczył 1 mln ton zboża i szereg innych surowców. Nie mogła się z tego wywiązać, bo ich nie posiadała. Niemniej jednak był to pierwszy traktat międzynarodowy, którego sygnatariuszem była Ukraina, i stąd jego ogromne znaczenie, stanowił bowiem międzynarodowe uznanie Ukrainy. W miesiąc później, 3 III 1918 r., został podpisany układ pokojowy z Rosją Radziecką, który stanowił potwierdzenie klęski Rosji w I wojnie światowej, lecz ta nie była w stanie prowadzić dalej wojny i musiała go podpisać. Rząd radziecki podpisywał traktat pokojowy ze świadomością, że przy pierwszej nadarzającej się okazji zerwie go i uczynił to zaraz po kapitulacji Niemiec 11 XI 1918 r. Autor artykułu przedstawił treść tego układu, następne po nim układy radziecko-niemieckie z 1918 r., oraz jego konsekwencje, w tym szczegóły układów z Turcją, w wyniku których z jednej strony Turcja usiłowała stać się przysłowiowym „mocarstwem regionalnym” na Kaukazie, a z drugiej weszły do Gruzji wojska niemieckie.

W listopadzie 1918 r. oba te układy przestały obowiązywać, wobec kapitulacji państw centralnych. Niemniej jednak odegrały istotną rolę w kształtowaniu oblicza Europy Środkowo-Wschodniej po I wojnie światowej.

Ruś Podkarpacka była reliktem wschodniosłowiańskiego świata, który przetrwał w hermetycznych warunkach oddziaływania politycznej tradycji węgierskiej. Złączony z innymi ziemiami ruskimi tradycją religijną, językiem cerkiewnym, mową zbliżoną do języka ludowego innych regionów ruskich po drugiej stronie Karpat, w składzie Korony Polskiej, ten skrawek Rusi nie był złączony tradycją polityczną czy kulturową z innymi regionami ziem ruskich odwołujących się do wspólnej spuścizny kijowskiej. W czasie emancypacji politycznej ścierały się ze sobą tutaj wpływy konserwatywne, łączące przywiązanie do archaicznej tradycji i politycznej orientacji na Węgry a nikłe postępowe ludowo-demokratyczne dążące jedności z ukraińskich ruchem narodowym. Na skutek skomplikowanych zabiegów dyplomatycznych Ruś Podkarpacka znalazła się po I wojnie światowej w składzie Republiki Czechosłowackiej. Okres międzywojenny nie przyniósł tym ziemiom dostrzegalnego postępu gospodarczego i cywilizacyjnego.

W referacie omawia się uwarunkowania społeczno-historyczne oraz synkretyczne źródła ideowe serbskiej myśli anarchistycznej (od lat sześćdziesiątych XIX w.), a także jej ewolucję i stopniowe zanikanie w XX w. Wskazuje się zwłaszcza na takie czynniki specyficzne jak związki z lokalnym odłamem narodnictwa, agrarystycznym egalitaryzmem i krytyką instytucji monarchistycznego państwa czy syndykalizmem, po czym śledzi przewartościowania tych poglądów (zwłaszcza antyetatyzmu) w warunkach budowania nowego państwa jugosłowiańskiego po 1918 r. i później. Przedstawione przykłady potwierdzają tezę iż po początkowej popularności haseł anarchistycznych (Mita Cenić czy Krsta Cicvarić) w powersalskiej Jugosławii ideologia ta została rozbrojona (poza fenomenem Rodoljuba Čolakovicia) i wchłonięta przez scentralizowany ruch komunistyczny.

W utworzonym w 1918 roku Królestwie SHS jugoslawizm jako polityczna idea integracji narodów został przez serbskich intelektualistów zestrojony z innym typem idei wspólnoty, który zachował tylko terminologiczne pozory związku z wyjściową koncepcją. W rzeczywistości międzywojennej niedoprecyzowany „integralny jugoslawizm” stawał się stopniowo wyznacznikiem etnicznego ekskluzywizmu Serbów i ich ambicji przywódczych w nowym państwie (filozoficzny grunt pod taką wizję przygotował Miloš Djurić, a nacjonalizację projektu wspólnotowego kontynuował Vladimir Dvorniković). Radykalizacja tego programu nastąpiła  za sprawą ideologów tzw. chrześcijańskiego nacjonalizmu (przede wszystkim Dimitrije Ljoticia) i doprowadziła do afirmacji wartości rodzimego tradycjonalizmu. Ta faszyzująca myśl, wspierana upolitycznionym prawosławiem i przybierająca od lat 30. kształt serbskiej idei narodowej, stanowić będzie podstawowy czynnik dezintegrujący (wyobrażoną) wspólnotę Jugosłowian aż do lat 90. XX wieku.