Fenomen przeważającej liczby tekstów rosyjskiej literatury ustnej związany jest ze zjawiskiem chory. Ziemia ruska opisywana jest w nich jako ikona rzeczywistości niebiańskiej. Terminem chora posłużył się Platon w Timajosie, nadając mu szersze, pozageometryczne i pozageograficzne znaczenie. Chora zawiera hierofanię, unieważnia przestrzeń w sensie geometrycznym i geograficznym. Twórczość ustna świadczy o poszukiwaniu na Rusi tego miejsca, które sprzyja narodzinom prawdziwego człowieka, a które Platon nazywał chorą. Idea tego miejsca różniła się od koncepcji Moskwy – Trzeciego Rzymu tym, że nie odwoływała się do cara ani do państwa, ale do ziemi i człowieka dążącego do zbawienia. Car i państwo zyskują tu nowe, rajskie oblicze wyłącznie w perspektywie przemiany. Idea ta nie ma charakteru prospektywnego, odwołuje się do wieczności. Zachowane zostało podstawowe dziedzictwo ontologiczne w tożsamości bytu ruskiego, który nie podlega czasowi. Ta chora jako ruska przestrzeń posiada wymiar egzystencjalny i tożsamościowy.

Materiał do badań stanowiła proza wybitnego przedstawiciela literatury „pierwszej fali” emigracji rosyjskiej po rewolucji 1917 r., Iwana Szmielowa, oraz wybrane teksty Nikołaja Leskowa. Emigracyjny autor reprezentuje neorealistyczny nurt w prozie początku XX w., nawiązujący do klasyki dziewiętnastowiecznej literatury rosyjskiej. Traumatyczne przeżycia związane z rewolucją i wojną domową stały się dla niego, jak zresztą dla całego pokolenia rosyjskich emigrantów, punktem zwrotnym w przewartościowaniu światopoglądowym, prowadzącym do odrodzenia religijnego. W konsekwencji stał się kontynuatorem prawosławnej tradycji w literaturze, której wyrazicielem był N. Leskow. Pomimo odmienności dyskursów patrystyki i literatury pięknej zawarta w tytule artykułu hipoteza, że rozpatrywany artysta słowa – zarówno w aspekcie światopoglądowym, jak i literackim – znalazł się w kręgu wpływu hezychazmu (starcostwa), uzyskuje potwierdzenie.

Niniejszy artykuł stanowi próbę określenia fenomenu czwartej fali emigracji rosyjskiej w odniesieniu do pisarzy wyjeżdżających z ich ojczyzny po upadku ZSRR albo będących potomkami przedstawicieli trzeciej fali. Wskazano tu na cechy charakterystyczne współczesnej emigracji, różniące ją od poprzednich fal uchodźców, oraz na przyczyny opuszczenia kraju ojczystego. Uwzględniono także stacje docelowe emigrantów (USA, Kanada, Szwajcaria, Izrael) kształtujące specyfikę krajobrazu mentalnego przyjezdnych, bariery, granice, które muszą pokonać w dążeniu do ustanowienia dobrych relacji z obywatelami państw przyjmujących. Celem wielokulturowości nie jest bowiem burzenie murów, ale budowanie mostów. W tej kwestii najważniejszy jest dialog i związany z tym język jako podstawowy wyróżnik kultury decydujący o tożsamości każdego człowieka. Z tożsamością i jej odzyskaniem wiąże się, promowany przez wielu emigrantów, nurt literatury postpamięciowej, autobiograficznej oraz wspomnieniowej. Jeśli chodzi o młodych emigrantów – przyszło im żyć w globalnej wiosce, w specyficznym zuniformizowaniu, jakie wprowadził XXI wiek, jedną z wartości nadrzędnych czyniąc mobilność.

Utopia jako gatunek literacki popularność zyskuje w momentach przechodnich, okresach przemian, najczęściej społecznych, gospodarczych, ale i mentalnych. Literackie wizje przyszłości można traktować jako prognozy rozwoju społeczeństw czy też projekcję marzeń o lepszym jutrze, jednak w przypadku antyutopii te przewidywania nie są optymistyczne i mają swe źródło we współczesnej autorowi rzeczywistości. Obfitość antyutopii na początku XXI wieku świadczy o obawach pisarzy o rozwój kraju i społeczeństwa. Głównym tematem najnowszych antyutopii jest niewątpliwie problem ograniczenia czy wręcz pozbawienia wolności jednostki. Szczególną troskę ujawniali pisarze także w stosunku do przyszłości Rosji jako państwa, jego terytorialnej integralności oraz kultury i oryginalnej duchowości. Zarówno przyszła autonomia kraju, jak i jego niepodzielność dość często podawane były w wątpliwość, a obawy, czy wręcz fobie, wiązano z wizją zagrożenia chińską kolonizacją.

Prozę Siergieja Arno wyróżnia z jednej strony pełen paradoksalnych myśli oraz absurdalnych wyobrażeń czarny humor, z drugiej zaś strony stosunkowo ważne miejsce zajmują w niej odniesienia do kondycji literatury, jej funkcji, wartości, a także do krytyki literackiej (tj. wartościowania). Ponieważ twórczość prozaika, obok literaturotematycznych, stosunkowo często wykazuje też cechy autobiograficzne i autotematyczne, z niektórych  tekstów Arno daje się wydobyć fragmenty dotyczące wartości i wartościowania literatury, które można utożsamić ze stanowiskiem samego autora. Niniejszy artykuł stanowi próbę takiej rekonstrukcji poglądów pisarza w oparciu o cztery utwory prozatorskie: trzy fikcjonalne oraz jeden faktograficzny.

W zbiorach rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie znajduje się tzw. Berliński damaskin (Berl. Slav. Fol. 36, kon. XVIII w.) – rękopiśmienny kodeks pochodzący z dawnej Pruskiej Biblioteki Państwowej w Berlinie. Damaskiny jako typ księgi stanowią formę przejściową pomiędzy średniowieczną, cerkiewnosłowiańską a nowożytną, cerkiewną tradycją literacką na Bałkanach, w szczególności zaś w Bułgarii. Charakteryzują się uproszczoną formą wypowiedzi, obniżeniem stylu i szerszym wykorzystaniem języka mówionego (potocznego). Jednym z czterdziestu pięciu tekstów wchodzących w skład Berlińskiego damaskinu jest Opowieść o Czterdziestu Męczennikach z Sebasty. Oparty na średniowiecznych źródłach hagiograficznych tekst Opowieści jest ciekawym przykładem wykorzystania starego wątku literackiego dla celów nowego bułgarskiego piśmiennictwa religijnego i homiletycznego. Artykuł omawia charakterystyczne cechy kompozycyjne i fabularne Opowieści ze szczególnym uwzględnieniem akcentów położonych w nim na treści aksjologiczne.

W artykule został podjęty problem rozumienia i wartościowania idei mających charakteryzować nowoczesną twórczość literacką i naukową, poświadczonych w dyskursie bułgarskich elit intelektualnych w okresie międzywojennym. Przedmiotem analizy są teksty krytycznoliterackie wybitnego historyka literatury i jednego z ojców założycieli bułgarskiego literaturoznawstwa, Bojana Penewa (1887–1927), zaś w centrum namysłu znajdują się sensy ewokowane przez kluczowe dla niego pojęcie tego, co duchowe. Interpretacja opiera się o założenia myśli postsekularnej, a więc uwzględnia kontekstualne rozumienie relacji „religijne – świeckie”, a także przyjmuje istnienie w procesie tworzenia sensów uwikłań o charakterze kryptoteologicznym.

W artykule omawia się rolę, jaką na początku lat 50. XX wieku odegrał esej M. Krležy pt. Złoto i srebro Zadaru, a także okoliczności jego powstania. Poza samym tekstem w analizie uwzględnia się również nieopublikowane notatki z wyjazdu do Dalmacji oraz ówczesną produkcję naukową, publicystykę i dyskurs polityczny (w świetle wcześniejszych dzieł literackich i eseistycznych autora). Celem jest wskazanie sposobów przetwarzania dziedzictwa kulturowego i semiotyzacji przestrzeni (Dalmacja w obrębie Jugosławii) w kontekście artykulacji wizji politycznych.

Tematem artykułu jest obszerny dziennik podróży słowackiego pisarza Martina Kukučína zatytułowany Prechádzka po Patagónii [Spacer po Patagonii]. Życie autora, należącego do najwybitniejszych przedstawicieli słowackiego realizmu, naznaczone było stygmatem emigracji, a dzienniki podróży (z Dalmacji, Czarnogóry, Francji, Patagonii) stanowią integralną część jego twórczego dorobku. Ten omawiany tutaj różni od innych tekstów podróżniczych Kukučína. Zwraca uwagę szczegółowością i pewnym podwójnym spojrzeniem na autora-podróżnika, który jednocześnie i określa samego siebie jako włóczęgę, i daje wyraz pragnieniu zakotwiczenia w świecie. Tej podwójności autora towarzyszy podwójność krajobrazu. Obraz Patagonii przeplata się tu bowiem z obrazem rodzimej Orawy.

Podlasie zamieszkiwali przedstawiciele różnych etnosów, wierni Kościołów chrześcijańskich, przede wszystkim katolickiego, prawosławnego oraz greckokatolickiego (unickiego). Treścią artykułu jest stosunek wiernych tych Kościołów do słynących łaskami wizerunków maryjnych, formalnie pozostających własnością innego wyznania chrześcijańskiego.

Po upadku ZSSR nastąpiła na Ukrainie prawdziwa eksplozja budownictwa sakralnego. Artykuł, o charakterze przeglądowym, prezentuje czternaście spośród blisko tysiąca cerkwi zbudowanych na Ukrainie w okresie trzydziestolecia od odzyskania niepodległości do agresji rosyjskiej (1991–2022). Kryterium wyboru jest kategoria reprezentatywności, zarówno pod względem jakościowym, formalnym, regionalnym, jak i wyznaniowym (świątynie unickie oraz prawosławne Cerkwi Ukraińskiej i Cerkwi Patriarchatu Moskiewskiego). Przy całym zróżnicowaniu łączy je swoista kanoniczność w podejściu do materii architektonicznej. Opiera się ona zasadniczo na bizantyńskim modelu świątyni krzyżowo-kopułowej, przyjętym na Rusi Kijowskiej. Wybrane przykłady odzwierciedlają zjawisko odwołania do różnych tradycji budowlanych, za którymi kryją się pewne racje ideowe – między swojskością a importem, między ukraińskością a rusofilstwem, między Rusią Kijowską a barokiem, między tradycją a nowoczesnością. Za każdą decyzją wyboru stoi określone przesłanie historyczno-kulturowe, ale także i polityczne. Współczesne ukraińskie cerkwie są nowym wcieleniem, wręcz manifestacją, architecture parlante.

Celem, jaki wyznaczyła sobie autorka, jest ukazanie pracy rosyjskiej dziennikarki i reżyserki polskiego pochodzenia, która przez lata zbierała materiały o polskim papieżu, chcąc przybliżyć jego sylwetkę i dzieła rosyjskim odbiorcom. Mowa jest zatem o dwóch filmach dokumentalnych: Nie lękaj się! Modlę się za ciebie! (2005) oraz Papież, który nie umarł (2012). Karol Wojtyła prezentuje się w obu filmach jako postać poszukująca dialogu z wyznawcami innych religii, w tym prawosławia. Traktują one o rozmowach Jana Pawła II z Rosjanami, o jego znajomości języka rosyjskiego, o zamiłowaniu do muzyki Piotra Czajkowskiego, literatury i filozofii rosyjskiej. Autorka wyjaśnia, że papież, mówiąc o sprawach najistotniejszych, posługiwał się cytatami z dzieł Fiodora Dostojewskiego. Rozważa za Jakżyną i przywołanymi przez nią autorytetami problem, dlaczego Ojciec Święty nigdy nie był w Rosji, choć zapraszały go głowy tego państwa. Pokazuje, jakiego wyboru tematów dokonała reżyserka-dziennikarka, by w sposób – w jej mniemaniu – jak najbardziej trafny przybliżyć rosyjskojęzycznym odbiorcom postać „rimskiego papy”.

Przybliżenie zakresu czynników łączących polskich pielgrzymów z innymi osobami na Drodze świętego Jakuba (hiszp. Camino de Santiago) zostanie osadzone na nauce świętego Tomasza z Akwinu o cnocie sprawiedliwości, wprowadzającej porządek w spotkania słowiańskiego pielgrzyma z towarzyszami wędrówki na szlaku. Analiza będzie również oparta na własnych badaniach empirycznych nad doświadczeniem Polaków pielgrzymujących do sanktuarium świętego Jakuba, wywiadach pogłębionych, przeprowadzonych latem 2019 roku w Santiago de Compostela (n=50).

Cnota sprawiedliwości zostanie ukazana jako usprawnienie woli pielgrzyma, dzięki czemu może on kierować się słusznymi zasadami w swoich działaniach, a jego postępowanie jest dobre, jak również jest zdolny do oddawania każdemu tego, co mu się zgodnie z prawem należy. Całość wywodu zostanie skonfrontowana z przejawami niesprawiedliwości, prowadzącymi do konfliktów, dyskomfortu i osądu z powodu różnic w doświadczaniu pielgrzymowania na Camino.

Celem artykułu jest zbadanie, na ile postawy nauczycieli akademickich są kontynuacją etosu polskiej inteligencji, a na ile – odpowiedzią na współczesne wyzwania ze strony otoczenia społeczno-gospodarczego uczelni. Wysunięto hipotezę badawczą, że trzecia misja uczelni ma wymiar bardziej aksjologiczny niż praktyczny. Współpraca z otoczeniem gospodarczym i społecznym obejmuje wartości wypracowane przez kulturę edukacji w procesie historycznego rozwoju narodu.

Podstawowym źródłem badań były ankiety przeprowadzone na grupie studentów i wykładowców jednej z największych polskich uczelni.

Uzyskane wyniki wskazują na tendencję do powrotu do klasycznego etosu polskiej inteligencji, w którym na pierwszym miejscu stawiano ochronę różnorodności i tożsamości narodowej, wbrew tendencjom globalnym.

Celem artykułu było przedstawienie wpływu zmian w systemie: ciało biologiczne – ciało mechaniczne (ciało humanoida), będących skutkiem zastosowania cyborgizacji i robotyki społecznej, na wartościowanie ciała biologicznego w kontekście założeń teologii ciała (bazującej na ciele biologicznym). W artykule przyjęto trzy perspektywy badawcze. Postrzeganie: 1. ciała biologicznego; 2. ciała cyborga, czyli hybrydy człowieka i maszyny (maszyny działającej na ciele, wewnątrz ciała oraz ciało biologiczne funkcjonujące w maszynie); 3. ciała mechanicznego (humanoida), w aspekcie teologii ciała.

Dzienniki osobiste pisane przez młode kobiety w języku francuskim w pierwszej połowie XIX wieku przyciągały uwagę takich badaczy, jak Philippe Lejeune, Elena Grieczana, Catherine Viollet czy Irina Sawkina. Wszyscy oni uważali jednak, że w ówczesnych archiwach zachowało się bardzo mało tekstów, które można by zaklasyfikować jako dzienniki duchowe. Takim rzadkim, ocalałym zbiorem dzienników są utwory rosyjskiej arystokratki Jelizawiety Golicyny (1795–1843), która po przejściu z prawosławia na katolicyzm zaczęła rejestrować swoje stany wewnętrzne i doświadczanie przez nią wartości wiary. Czyniła to regularnie od roku 1815 aż do śmierci. W niniejszym artykule skoncentrowaliśmy się na tekstach poprzedzających wstąpienie Golicyny do Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusa. Wpisują się one w nurt dziewiętnastowiecznych utworów mówiących o warunkach i motywacjach nawróceń Rosjanek na katolicyzm. Stanowią też unikalny materiał do prowadzenia dalszych, pogłębionych badań nad rosyjską duchowością w opisywanym okresie.