Personel medyczny opiekujący się więźniami i zesłańcami to swoista grupa osób. Jak pokazuje historia, podejmowano pracę ze skazańcami nie tylko z lekarskiego wyboru, ale często też z przymusu. O ile w wieku dziewiętnastym mamy do czynienia z przypadkami dobrowolnego, bezgranicznego poświęcania się służbie osobom uwięzionym, czego przykładem jest słynny doktor Friedrich Haass, to już w wieku dwudziestym, w czasie licznych zesłań rosyjskiej inteligencji do łagrów, do częstych należą sytuacje, kiedy lekarz ma też status skazańca, gdyż personel medyczny zaczyna rekrutować się także spośród osób pozbawionych wolności, zmuszanych do opieki medycznej nad współwięźniami.

Anne Applebaum w swojej książce Gułag opisała warunki pracy lekarza w sowieckich łagrach. Obraz przedstawiony przez tę autorkę dopełniają wspomnienia samych lekarzy, którzy ratowali innych, ale także siebie z jednej strony przed niebezpieczeństwem utraty życia, z drugiej przed wyzuciem z człowieczeństwa i odejściem od najwyższych ideałów humanistycznych, w imię których mieli pełnić swoją służbę.

Niniejszy artykuł jest próbą zarysu postaw personelu medycznego wobec więźniów i problemów medycyny więziennej i na zesłaniu. Opierać się będzie na dziewiętnastowiecznych wspomnieniach o Friedrichu Haasie oraz dwóch pozycjach współczesnych: autobiografii Wybrałam Kołymę (Я выбрала Колыму) lekarki Niny Sawojewej i książce felczera Borysa Lesniaka Przyszedłem do was (Я к вам пришел). Ludzie ci, mało dzisiaj znani, uczynili wiele dla ratowania więźniów Kołymy (wśród których byli np. Warłam Szałamow, Jewgienija Ginzburg i skromy polski ksiądz Wojciech Darzycki). Oba analizowane teksty – choć niezauważone przez historyków literatury – niezmiennie pozostają świadectwem walki z brutalnym systemem politycznym, wielkości ducha i nadludzkiej ofiarności służb medycznych w czasach próby.

Medical staff taking care of prisoners and deportees is a very distinct group of people. As history shows, this profession was taken either as an act of free will, or of coercion. The 19th century exhibits examples of voluntary, unlimited devotion towards the prisoners, as for instance, of doctor Friedrich Haass. However, in the 20th century, during numerous deportations of the Russian intelligentsia to the labour camps, often the boundaries of a doctor-prisoner status got blurred, and the medical professionals were recruited from the people deprived of freedom, and they were forced to undertake medical duties towards co-prisoners. Anne Applebaum in her book Gulag describes the conditions of doctor’s work in Soviet labour camps. The image presented by the author is complemented by the memories of the doctors, who on the one hand were saving others and themselves from the danger of death, but on the other were striving to protect all from losing human dignity and the temptation to reject the highest humanistic ideas, in accordance with which they wanted to accomplish their mission.

This paper will be an attempt to outline various approaches of the medical professionals towards prisoners, as well as problems of penitentiary medicine during times of deportation. It will be based on the 19 ^th century testimonies about doctor Friedrich Haas, and modern autobiographies of Borys Lesniak I came to you ( Я к вам пришел ), and Nina Savoeva I chose Kolyma ( Я выбрала Колыму ). They are the people and the authors little known today, although many Slavian prisoners (e.g. Varlam Shalamov, Eugenia Ginzburg and a modest Polish priest Wojciech Darzycki) survived due to their disinterested help. Unnoticed by historians of literature, texts by Lesniak and Savoeva invariably constitute evidence of the struggle against the brutal political system, and show the strength of human spirit and the heroic sacrifice of medical professionals during the time of trial.