Niniejszy artykuł ma za zadanie przybliżyć mało znaną postać Adama Toryaniego, przedstawiciela krakowskiej rodziny radziecko-ławniczej o włosko-szwajcarskim pochodzeniu. Postać Adama Toryaniego bez wątpienia znajdowała się w cieniu zarówno jego ojca, Franciszka I Toryaniego, architekta, rajcy krakowskiego, jak również braci: Karola, rajcy krakowskiego oraz Franciszka II, ławnika krakowskiego, a nawet bratanka Józefa, rajcy i aptekarza krakowskiego, doktora obojga praw. Poprzez związek małżeński Adama Toryaniego z przedstawicielką osiadłej na obszarze dawnych księstw oświęcimskiego i zatorskiego szlacheckiej rodziny Skorupków-Padlewskich starano się także pokazać faktyczną płynność granic międzystanowych w dawnej Rzeczypospolitej. Wprawdzie, co trzeba zaznaczyć, rodzina Toryanich (Torriani) herbu della Torre należała do starej szlachty lombardzko- szwajcarskiej, niemniej jednak nie uzyskała polskiego indygenatu, w każdym razie nie udało się dotrzeć do informacji na ten temat. Artykułowi towarzyszy edycja dwóch powiązanych ze sobą tekstów źródłowych – testamentu Adama Toryaniego, spi44 Maciej Ziemierski sanego 23 kwietnia 1756 r., oraz jego pośmiertnego inwentarza, spisanego 10 czerwca 1757 r. przez żonę Mariannę ze Skorupków-Padlewskich.

W Krakowie 23 czerwca 1828 r. odbył się pogrzeb zmarłego rok wcześniej Tadeusza Kościuszki. Zwłoki Naczelnika uroczyście złożono w katedrze na Wawelu, a Senat Wolnego Miasta Krakowa postanowił go uczcić odpowiednim pomnikiem. Pojawiły się wśród rządzących Krakowem, jak i mieszkańców, liczne propozycje jego formy. Zdecydowano się usypać ku czci bohatera Mogiłę na wzgórzu św. Bronisławy, na wzór istniejących kopców Krakusa oraz Wandy. Stosowną uchwałę Senat podjął 19 lipca 1820 r. Została zainicjowana zbiórka potrzebnych funduszy oraz zaplanowano przebieg prac. Uroczysta inauguracja odbyła się 16 października 1820 r. Powołano Komitet Budowy Pomnika Tadeusza Kościuszki, który miał czuwać nad przebiegiem prac i stroną finansową przedsięwzięcia. Społeczeństwo aktywnie włączyło się w działania, które prowadzono nie bez trudności czy przykrych niespodzianek natury technicznej i budowlanej. Planowano założenie wokół Kopca osady, której mieszkańcy sprawowaliby opiekę nad Mogiłą, co nie zostało zrealizowane. 25 października 1823 r. odnotowano zakończenie prac nad budową Kopca Kościuszki. Uporządkowano przyległy teren, budując dogodną drogę. Prace konserwatorskie nad kopcem trwały, co się okazało konieczne, nieustannie. Władze austriackie po likwidacji Rzeczypospolitej Krakowskiej zaakceptowały istnienie Kopca, a w 1860 r. na jego wierzchołku umieszczono granitowy głaz z inskrypcją.

Artykuł dotyczy organizacji i form działalności Straży Solnej w Wolnym Mieście Krakowie na tle zasad wykonywania monopolu solnego przez władze Rzeczypospolitej Krakowskiej w latach 1815–1847. Sól była sprowadzana z żup w Wieliczce. W latach 1816–1822 korzystanie z monopolu solnego wydzierżawiano prywatnej Kompanii Handlowej Solnej z Warszawy. Jej wspólnicy, w zamian za uiszczanie opłaty dzierżawnej, otrzymali wyłączne prawo sprowadzania i sprzedaży soli na terytorium Rzeczypospolitej Krakowskiej. Spoczywało na nich również utrzymywanie Straży Solnej, we współpracy ze służbą policyjną Wolnego Miasta Krakowa, zapobiegającej przemytowi soli („defraudacje solne”). W latach 1822–1842 monopol wydzierżawiano rządowi Królestwa Polskiego. Warunki umowy nie uległy większym modyfikacjom. Strażnicy solni podlegali pod względem służbowym – rządowi Królestwa Polskiego, pod względem jurysdykcji – Senatowi Rządzącemu WMK. Nosili oni mundury z emblematami Wolnego Miasta Krakowa. Należy dodać, że zasady wykonywania dzierżawy były związane z warunkami traktatów handlowych między obu krajami (z lat 1823 i 1834). W związku z ich nieprzedłużeniem, od 1 czerwca 1843 r. sprzedaż soli przeszła w bezpośredni zarząd Wolnego Miasta Krakowa, które podpisywało z prywatnymi przedsiębiorcami („etreprenerami”) umowy o transport soli do miasta. Byli nimi Alfus Majer, Franciszek Ripper oraz Franciszek Dąbrowski. Utworzono również Administrację Solną WMK, którą stanowili: naczelnik (M. Mączeński), pisarz Magazynu Solnego (O. Orłowski), kontroler (A. Oraczewski), stróże magazynowi, dozorca Straży Solnej (W. Wilczyński) oraz kilkunastu strażników. Zakres ich kompetencji określono w instrukcjach z 25, 27 i 31 maja 1843 r. Naczelnik nadzorował podległych urzędników, kontrolował Magazyn Solny, składał sprawozdania Wydziałowi Dochodów Publicznych itp. Urzędnicy Administracji Solnej odpowiadali za zaopatrzenie Magazynu Solnego w sól. Strażnicy mieli zapobiegać próbom nielegalnego jej sprowadzania do WMK, kontrolowali szynkarzy solnych itd. Administracja Solna funkcjonowała do 1847 r. Została zlikwidowana w związku z wcieleniem Rzeczypospolitej Krakowskiej do cesarstwa austriackiego i wynikającą stąd zmianą właściciela monopolu solnego. Należy dodać, że wpływy do budżetu z monopolu solnego były w całym okresie Wolnego Miasta Krakowa bardzo znaczące (od 120–195 tys. złp rocznie, czyli od 9–18% całości dochodów państwa). Opracowanie oparto w głównej mierze na bogatych materiałach źródłowych przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie.

Niniejszy artykuł, przygotowany w związku z przypadającą w 2016 r. 140. rocznicą urodzin Jana Ptaśnika (1876–1930), przypomina sylwetkę oraz istotny fragment twórczości tego uznanego historyka. Wywodzący się z rodziny chłopskiej Jan Ptaśnik – uczeń Stanisława Krzyżanowskiego i Wincentego Zakrzewskiego – związany był z Uniwersytetami w Krakowie, gdzie uzyskał doktorat i habilitował się w wieku trzydziestu jeden lat, oraz we Lwowie, gdzie w 1920 r. otrzymał samodzielną katedrę, którą kierował do przedwczesnej śmierci w 1930 r. Był pionierem nowoczesnych badań w zakresie historii kultury oraz historii miast i mieszczaństwa, a także cenionym wydawcą źródeł. W pierwszej części prezentowanego tekstu nakreślił Autor życiorys tego badacza, uzupełniając dawniejsze opracowania oraz omawiając jego dorobek naukowy. W części drugiej skupił się natomiast na studiach J. Ptaśnika nad rodzinami mieszczańskimi Krakowa XIII–XVI w., analizując te prace m.in. pod względem trwałości poczynionych przezeń ustaleń. Zreferował nadto osiągnięcia nowszej historiografii krakowskiej, rozwijającej wątki zainicjowane na początku XX w. przez J. Ptaśnika, dając jednocześnie możliwie pełny obraz wiedzy o warstwie wyższej społeczeństwa miasta Krakowa w wiekach średnich.

Władze Organizacji Syjonistycznej Małopolski Zachodniej (od 1920 r. Organizacji Syjonistycznej Małopolski Zachodniej i Śląska) pełniły od 1919 r. rolę dzielnicowej centrali syjonistycznej w Krakowie. Obejmowała ona początkowo swym działaniem byłą Galicję Zachodnią po rzekę San na wschodzie. W 1920 r. obszar działania centrali powiększył się o część przyłączonego do Polski Śląska Cieszyńskiego, a w 1922 r. część Górnego Śląska. Początkowo skupiała ona wszystkie nurty żydowskiego ruchu narodowego z wyjątkiem partii robotniczej Poalej Syjon-Prawicy. Decydującą rolę w działalności centrali do 1936 r. odgrywał postępowy rabin Ozjasz Abraham Thon, choć od 1926 r. ulegała ona osłabieniu. W 1925 r. powstała samodzielna dzielnicowa struktura władzy ortodoksyjno-syjonistycznej partii Mizrachi, a w 1927 r. lewicowej Hitachduth, co dało początek odrębnym centralom. W 1926 r. ujawniła się w ramach Organizacji Syjonistycznej Małopolski Zachodniej i Śląska grupa syjonistów-rewizjonistów, która w 1931 r. przekształciła się w samodzielną partię z własną centralą dzielnicową. Wobec słabości obu partii lewicowych Hitachduth i Poalej Syjon-Prawicy w latach 1934–1936 nastąpiło ich połączenie.

Artykuł dotyczy domniemanego listu senatora przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, biskupa krakowskiego Kajetana Ignacego Sołtyka (1715–1788), skierowanego do kolegów senatorów oraz członków polskiego rządu. Prawdziwy autor listu nie jest znany, lecz z jego treści wnioskować można, iż leżały mu na sercu zmagania konfederatów barskich w latach 1768–1772 przeciwko rosyjskiej agresji w Polsce i na Litwie. Był zatem jednym z nich. Na ich opór bez wątpienia wpływ miała zarysowana w zaprezentowanym liście niezłomna postawa więzionego w Rosji biskupa Sołtyka i jego towarzyszy. Z mroków historii wydobyto w nim także pozytywnych bohaterów Polski i Litwy: św. Stanisława ze Szczepanowa, prymasa Jakuba Uchańskiego, hetmana Jana Karola Chodkiewicza, Radziwiłłów, księcia Jeremiego Michała Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego, a nawet bohaterów starożytnego Rzymu. W rękopiśmiennych kopiach „List Biskupa Krakowskiego” był przechowywany po dworach szlacheckich, mając wpływ na patriotyczne postawy także następnych pokoleń młodzieży i będąc przyczyną wstępowania młodych ludzi w Polsce i na Litwie do oddziałów wojskowych walczących z Rosją.

Aleksandra Czechówna (1839–1923) była córką Tomasza Czecha i Aleksandry z Zielińskich. Jej „Dziennik z całego życia...” pisany przez blisko 70 lat (1856–1923), przechowywany jest w Archiwum Narodowym w Krakowie, pod sygn. 29/1582/1–29/1582/44 (sygn. dawne IT 428/1–428/44). Stanowi znakomite źródło obrazujące życie kulturalne, towarzyskie i obyczajowe miasta Krakowa w drugiej połowie XIX w. oraz w pierwszym dwudziestoleciu XX w. Zamieszczony tu tekst pochodzi z dwóch tomów „Dziennika”: tomu 41, sygn. 29/1582/41 (dawna sygn. IT 428/41) oraz tomu 42, sygn. 29/1582/42 (dawna sygn. IT 428/42). Stanowi kontynuację zapisów dotyczących trzech pierwszych lat I wojny światowej i opisuje czwarty rok toczących się walk (zob. „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2014, t. 20, s. 111–132; 2015, t. 21, s. 133–163; 2016, t. 22, s. 139–170). Prezentowany wybór spisany został przez wnikliwą obserwatorkę tak ważnych dla Polaków wydarzeń. Autorka korzystała głównie z doniesień prasowych i urzędowych obwieszczeń, ale też posiłkowała się relacjami osób. Dlatego opis sytuacji niewątpliwie nie jest pełny, zwłaszcza w odniesieniu do sfery polityki. Dostarcza jednak szeregu informacji o wydarzeniach rozgrywających się na froncie wschodnim oraz w Krakowie. Daje obraz Wielka wojna w „Dzienniku” Aleksandry Czechówny... 215 coraz trudniejszego, pełnego trosk, wyrzeczeń i niedostatku życia codziennego mieszkańców miasta w kolejnym roku toczącej się wojny. Przynosi też opis stanu uczuć Polaków, ich nieustannej niepewności, lęków i wielkich oczekiwań związanych z przywróceniem państwowości polskiej. A. Czechównę niepokoją zwłaszcza wydarzenia w Rosji i nękają obawy, jaki mogą mieć wpływ na bieg wojny.

Tekst omawia zmiany, które zaszły w Centrali Archiwum w zakresie organizacji przejmowania materiałów archiwalnych. Omawiając proces, mający największy wpływ na rozmiar przechowywanego zasobu archiwalnego, autor pozwala zapoznać się ze specyfiką działania dużego archiwum z rozproszoną bazą lokalową i brakiem rezerw magazynowych w czasie budowy nowej siedziby Archiwum. Obrazuje skalę nabytków pochodzących z archiwów zakładowych, darowizn i zakupów. Przedstawia również prace nad kolejnymi wersjami Procedury dotyczącej przejmowania materiałów archiwalnych.

Archiwum Narodowe w Krakowie oprócz swoich statutowych zadań, polegających na kształtowaniu narodowego zasobu archiwalnego, przejmowaniu, przechowywaniu, opracowaniu, udostępnianiu i zabezpieczaniu matriałów archiwalnych, pełni także funkcję pomocniczą w zakresie informowania przyszłych emerytów na temat miejsc przechowywania dokumentacji osobowo-płacowej ze zlikwidowanych zakładów pracy. 244 Karolina Zięba Niniejszy artykuł omawia ogólne zasady, według których Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznaje świadczenia emerytalne. Potwierdzenie okresu zatrudnienia oraz złożenie kompletu dokumentacji niezbędnej do obliczenia kapitału początkowego ma tu kluczowe znaczenie. Były pracodawca wystawia druk RP-7, który stanowi zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu. Jeśli jest to z jakichś przyczyn niemożliwe, przyszły emeryt poszukuje dokumentacji potwierdzającej fakt zaistnienia stosunku pracy oraz wysokość składek na własną rękę. Najbardziej interesującym z punktu widzenia wnioskodawców zagadnieniem jest problem odnalezienia miejsca przechowywania akt osobowo-płacowych. W zależności od specyfiki zakładu pracy będzie to inna instytucja. Zaprezentowano kilka wskazówek, odnośnie tego, czym należy się kierować w poszukiwaniach dokumentacji kadrowej. Omówiono także, skrótowo, znajdujące się w zasobie Archiwum Narodowego w Krakowie zespoły archiwalne, zawierające tego typu dokumentację, obalając popularne przekonanie, że akta osobowo-płacowe z terenu całej Polski (bądź ich dublety) są w jego posiadaniu.