Monopol solny w Wolnym Mieście Krakowie (1815–1846). Organizacja i zakres kompetencji Straży Solnej Wolnego Miasta Krakowa
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEMonopol solny w Wolnym Mieście Krakowie (1815–1846). Organizacja i zakres kompetencji Straży Solnej Wolnego Miasta Krakowa
Data publikacji: 2021
Krakowski Rocznik Archiwalny, 2017, XXIII, s. 65 - 99
https://doi.org/10.4467/12332135KRA.17.003.14657Autorzy
Monopol solny w Wolnym Mieście Krakowie (1815–1846). Organizacja i zakres kompetencji Straży Solnej Wolnego Miasta Krakowa
Artykuł dotyczy organizacji i form działalności Straży Solnej w Wolnym Mieście Krakowie na tle zasad wykonywania monopolu solnego przez władze Rzeczypospolitej Krakowskiej w latach 1815–1847. Sól była sprowadzana z żup w Wieliczce. W latach 1816–1822 korzystanie z monopolu solnego wydzierżawiano prywatnej Kompanii Handlowej Solnej z Warszawy. Jej wspólnicy, w zamian za uiszczanie opłaty dzierżawnej, otrzymali wyłączne prawo sprowadzania i sprzedaży soli na terytorium Rzeczypospolitej Krakowskiej. Spoczywało na nich również utrzymywanie Straży Solnej, we współpracy ze służbą policyjną Wolnego Miasta Krakowa, zapobiegającej przemytowi soli („defraudacje solne”). W latach 1822–1842 monopol wydzierżawiano rządowi Królestwa Polskiego. Warunki umowy nie uległy większym modyfikacjom. Strażnicy solni podlegali pod względem służbowym – rządowi Królestwa Polskiego, pod względem jurysdykcji – Senatowi Rządzącemu WMK. Nosili oni mundury z emblematami Wolnego Miasta Krakowa. Należy dodać, że zasady wykonywania dzierżawy były związane z warunkami traktatów handlowych między obu krajami (z lat 1823 i 1834). W związku z ich nieprzedłużeniem, od 1 czerwca 1843 r. sprzedaż soli przeszła w bezpośredni zarząd Wolnego Miasta Krakowa, które podpisywało z prywatnymi przedsiębiorcami („etreprenerami”) umowy o transport soli do miasta. Byli nimi Alfus Majer, Franciszek Ripper oraz Franciszek Dąbrowski. Utworzono również Administrację Solną WMK, którą stanowili: naczelnik (M. Mączeński), pisarz Magazynu Solnego (O. Orłowski), kontroler (A. Oraczewski), stróże magazynowi, dozorca Straży Solnej (W. Wilczyński) oraz kilkunastu strażników. Zakres ich kompetencji określono w instrukcjach z 25, 27 i 31 maja 1843 r. Naczelnik nadzorował podległych urzędników, kontrolował Magazyn Solny, składał sprawozdania Wydziałowi Dochodów Publicznych itp. Urzędnicy Administracji Solnej odpowiadali za zaopatrzenie Magazynu Solnego w sól. Strażnicy mieli zapobiegać próbom nielegalnego jej sprowadzania do WMK, kontrolowali szynkarzy solnych itd. Administracja Solna funkcjonowała do 1847 r. Została zlikwidowana w związku z wcieleniem Rzeczypospolitej Krakowskiej do cesarstwa austriackiego i wynikającą stąd zmianą właściciela monopolu solnego. Należy dodać, że wpływy do budżetu z monopolu solnego były w całym okresie Wolnego Miasta Krakowa bardzo znaczące (od 120–195 tys. złp rocznie, czyli od 9–18% całości dochodów państwa). Opracowanie oparto w głównej mierze na bogatych materiałach źródłowych przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta fiskalne, sygn. 29/69/21, 29/69/25.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Wolnego Miasta Krakowa, sygn. Hip 4, WM 16, 20, 21, WMKIII-45 C, WMK V-5, WMK V-10, WMK V-100, WMK V-115, WMK V-147, WMK V-151, WMK V-494.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór kartograficzny, sygn. I-36, II-29.
Kalendarzyk polityczny krakowski na rok 1844. Kraków: nakładem J. Cypcera, 1844.
Kalendarzyk polityczny krakowski na rok 1846. Kraków: Drukarnia Stanisława Gieszkowskiego, 1846.
Druki urzędowe Dziennik Praw Wolnego Miasta Krakowa. Kraków: Drukarnia S. Gieszkowskiego, 1838.
Dziennik Rozporządzeń Rządowych Wolnego Niepodległego i Ściśle Neutralnego Miasta Krakowa i jego Okręgu. Kraków: Drukarnia J.A. Maya, 1820, 1821.
Dziennik Rządowy Miasta Krakowa i Jego Okręgu. Kraków: Biuro Kommissaryjatu Targowego, 1847.
Dziennik Rządowy Wolnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu. Kraków: Drukarnia J.A. Maya, 1818, 1820–1821, 1823, 1825, 1827, 1835, 1842–1844.
Provinzial Gesetzsammlung des königreiches Galizien und Lodomerien für das Jahr 1847, R. 29. Lwów: Galicyjska Drukarnia Rządowa (k. k. Galizischen Aerarial Drucekren), 1852.
Atlas Historyczny Miast Polskich. Red. Roman Czaja. T. 5: Małopolska. Red. Zdzisław Noga. Z. 1: Kraków. Red. Zdzisław Noga. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa: Wydawnictwo Antykwa, 2007.
Bartel Wojciech M.: Ustrój i prawo Wolnego Miasta Krakowa (1815–1846). Biblioteka Krakowska nr 116. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1976.
Bieniarzówna Janina, Małecki Jan M.: Dzieje Krakowa. T. 3: Kraków w latach 1796–1918. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979.
Dobrowolska Danuta, Keckowa Antonina: Solnictwo. W: Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich, t. 2. Red. Jan Pazdur. Katowice: Wydawnictwo Górniczo-Hutnicze, 1961.
Dziwik Kazimierz: Katalog dokumentów Muzeum Żup Krakowskich z lat 1492–1777. Wieliczka: Muzeum Żup Wielickich, 1979.
Dziwik Kazimierz: Katalog rękopisów Muzeum Żup Krakowskich z lat 1518–1971. Wieliczka: Muzeum Żup Wielickich, 1988.
Dziwik Kazimierz: Saliny Krakowskie w latach 1772–1918. W: Dzieje Żup Krakowskich, Wieliczka: Muzeum Żup Wielickich, 1988.
Ihnatowicz Ireneusz: Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, t. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
Keckowa Antonina: Solnictwo. W: Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich, t. 1. Red. Jan Pazdur. Katowice: Wydawnictwo Górniczo-Hutnicze, 1960.
Kopff Wiktor: Wspomnienia z ostatnich lat Rzeczypospolitej Krakowskiej. Biblioteka Krakowska nr 31. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 1906.
Kopff Wiktor: Zdanie sprawy o stanie i położeniu Kraju WMK i Jego Okręgu w Zgromadzeniu Reprezentantów w 1844 r. przez Senatora do tegoż Zgromadzenia delegowanego. Dodatek do Dziennika Praw Wolnego Miasta Krakowa z 1844 r. Kraków: Drukarnia S. Gieszkowskiego, 1844.
Kosim Jan: Losy pewnej fortuny: z dziejów burżuazji warszawskiej w latach 1807–1830. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
Kowalczyk Rafał: Polityka gospodarcza i finansowa Księstwa Warszawskiego w latach 1807–1812. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2010.
Kowalczyk Rafał: „Polityka solna” w Księstwie Warszawskim w latach 1807–1815. „Przegląd Historyczny” 2009, t. 100, z. 4, s. 761–780.
Międzobrodzka Małgorzata: Handel solą w wielkim Krakowie. „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” 2007, t. 25, s. 11–25.
Międzobrodzka Małgorzata: Kazimierski-Podgórski skład solny (XVI–XIX w.). „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” 2016, t. 22, s. 9–57.
Międzobrodzka Małgorzata: Zbyt soli galicyjskiej na tereny Rzeczypospolitej po I rozbiorze kraju (do 1792 roku). „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” 1997, t. 20, s. 77–104.
Rederowa Danuta: Studia nad wewnętrznymi dziejami Krakowa porozbiorowego (1796–1809). Cz. 1: Zagadnienia urbanistyczne. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 1958.
Rożek Michał: Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1993.
Rzepka Leszek: Austriackie akta normatywne 1750–1868 w zasobie Archiwum Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka. „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” 2011, t. 27, s. 317–320.
Rzepka Leszek: Informator o zasobie historycznym Archiwum Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka. „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” 1996, t. 19, s. 239–249.
Rzepka Leszek, Marynowski Marcin: Inwentarz Akt Salinarnych Wieliczki i Bochni z lat 1772–1918. Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, 2004.
Wachholz Szczęsny: Rzeczpospolita Krakowska (okres od 1815 do 1830 r.). Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1957.
Walczy Łukasz: Przemiany organizacyjne oraz kadra urzędnicza w Żupach Krakowskich w początkowym okresie administracji austriackiej (1772–1809). „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” 1996, t. 19, s. 111–156.
Walczy Łukasz: Zarządzanie salinami krakowskimi w okresie zaboru austriackiego (1772– 1918). „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” 2002, t. 22, s. 57–78.
Informacje: Krakowski Rocznik Archiwalny, 2017, XXIII, s. 65 - 99
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Monopol solny w Wolnym Mieście Krakowie (1815–1846). Organizacja i zakres kompetencji Straży Solnej Wolnego Miasta Krakowa
Salt monopoly in the Free City of Krakow (1815–1846). Organisation and range of competencies of the Salt Guards in the Free City of Krakow
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
Publikacja: 2021
Status artykułu: Otwarte
Licencja: Żadna
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 475
Liczba pobrań: 573