Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Nie masz jeszcze konta?

Zarejestruj się

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

O czasopiśmie

Dla Autorów

O nas

„Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk" są recenzowanym czasopismem naukowym o tematyce z zakresu szeroko rozumianej humanistyki. Celem czasopisma jest publikowanie materiałów mogących stanowić źródła do dalszych badań regionalnych i interdyscyplinarnych.
Nasza Misja

okładka czasopisma "Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk"

Najnowszy numer

Redaktor naczelny:

prof. dr hab. Artur Kijas

Dodatkowi redaktorzy:

prof. nadzw. dr hab. Ewa Andrysiak

dr Iwona Barańska

dr Bogumiła Celer

dr Jarosław Durka

Dr hab., prof. UK Piotr Gołdyn

dr Makary Górzyński

prof. dr hab. Dzierżymir Jankowski

mgr Tadeusz Krokos

prof. nadzw. dr hab. Piotr Łuszczykiewicz

dr Stanisław Rusak

prof. nadzw. dr hab. Andrzej Twardowski

prof. nadzw. dr hab. Krzysztof Walczak

dr Danuta Wańka

dr inż. Mieczysław Arkadiusz Woźniak

Redaktor językowy:

dr Elżbieta Steczek-Czerniawska

Redaktor statystyczny:

prof. nadzw. dr hab. Andrzej Młodak

Afiliacja: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk

Częstotliwość: Rocznik

Rok założenia: 1995

Języki publikowania: angielski

Status: aktywne

Licencja: CC BY-NC-ND, open access

Opłaty za publikację: Nie

Dyscyplina naukowa: Historia, Dziedzina nauk humanistycznych

Typ czasopisma: Naukowe

ISSN: 1426-6547

eISSN: 2657-8646

UIC ID: 201239

DOI: 10.4467/26578646ZKNT

Punkty MNiSW: 20

Opis czasopisma

„Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk" ukazują się od 1995 r. i zawierają materiały i opracowania skupiające się na problematyce nauki w jej regionalnym wymiarze. „Zeszyty” są wydawnictwem ciągłym, wydawanym regularnie jako rocznik. Dotychczas ukazało się 21 tomów, z których każdy został poświęcony innej tematyce: m.in. bibliologii, bibliotekoznawstwu, pedagogice, historii regionu, historii sztuki, muzykologii, heraldyce, edytorstwu, ziemiaństwu, reformacji na ziemi kaliskiej. Oryginalne prace naukowe drukowane są w dziale: Z materiałów i opracowań, do którego dołączane są Recenzje, Sprawozdania, Z żałobnej karty, Z życia Towarzystwa.

Prezentacja numeru

tom

numer

numer

numer

numer

zobacz wszystkie wydania

Okładka numeru 24

przejdź do numeru

Nr 24

Data publikacji: 2025

Redaktor naczelny: Artur Kijas

Redaktor numeru: Elżbieta Steczek-Czerniawska

Pliki do pobrania

Strony redakcyjne PDF Spis treści PDF Rejestr członków Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk PDF Noty o autorach PDF Oferta wydawnicza KTPN PDF

Elżbieta Steczek-Czerniawska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 9-16

PDF

I. ARTYKUŁY: KSIĄŻKA

Pobyt Marii Dąbrowskiej na pensji Heleny Semadeniowej w Kaliszu

Ewa Andrysiak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 19-42

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.001.20836

Artykuł przypomina Zakład Naukowy Żeński Heleny Semadeni, w którym w latach 1901-1904 uczyła się Maria Szumska (późniejsza pisarka Maria Dąbrowska). Niewiele informacji na temat pensji. Semadeniowej z „Gazety Kaliskiej” uzupełniają wspomnienia i wypowiedzi właścicielki szkoły oraz Marii Dąbrowskiej a także fragmenty z powieści „Nocy i dni”, w której Dąbrowska przedstawiła obraz literacki pensji i nauczycieli.

PDF

To co pamiętam Marii Dąbrowskiej – mało znany przyczynek do historii Żydów kaliskich

Marcin Mikołajczyk

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 43-52

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.002.20837

Ustanowiony w 2024 r. w Kaliszu Rok Marii Dąbrowskiej stanowi doskonałą okazję do przypomnienia jej teksu dotyczącego kaliskich Żydów, napisanego w 1960 r. i opublikowanego po raz pierwszy na łamach „Ziemi Kaliskiej” w 1989 r. Pisarka w tekście To, co pamiętam opisuje swoje wspomnienia z kontaktów z Żydami w Kaliszu, ukazując atmosferę tolerancji i wzajemnego współistnienia. Tekst przedstawia jej pozytywne doświadczenia, jednocześnie podkreślając odrębność życia społeczności żydowskiej. Pomimo późniejszych zarzutów o antysemityzm, wspomnienia Dąbrowskiej sugerują bardziej złożony i empatyczny stosunek do Żydów, kwestionując te oskarżenia jako niepełne.

PDF

Od arystokracji po służbę dworską. Druki o ciekawej proweniencji ze zbiorów Biblioteki Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu – wstęp do badań nad księgozbiorem muzealnym. (Cz.1)

Marta Gołembiewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 53-71

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.003.20838

Artykuł omawia wybrane stare druki z Biblioteki Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu. Kolekcję starych druków tworzą cenne egzemplarze pochodzące ze zbiorów bibliotecznych utworzonych przez przedstawicieli jednych z najznakomitszych rodów ziemiańskich i arystokratycznych. Analiza zapisów proweniencyjnych umożliwiła wyodrębnienie z zachowanych darów książkowych pojedynczych egzemplarzy, których pierwotnymi właścicielami byli Potoccy z Tulczyna, Wilanowa i Peczar, Tyszkiewicze z Czerwonego Dworu, Chłapowscy z Turwii, Łubieńscy ze Szczytnik. Wśród dzieł należących do majętnych arystokratów odnajdujemy również książkę, będącą własnością służby dworskiej.

PDF

Z pamiętnikarstwa muzycznego. Recepcja „Wspomnień” Kazimierza Wiłkomirskiego w listach od przyjaciół

Bogumiła Celer

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 72-94

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.004.20839

Artykuł analizuje pamiętnikarstwo muzyczne, ze szczególnym uwzględnieniem recepcji „Wspomnień” Kazimierza Wiłkomirskiego na podstawie listów jego przyjaciół. Praca przedstawia rozwój pamiętnikarstwa w kontekście historyczno-kulturalnym, omawia znaczenie autobiografii muzyków oraz ukazuje, jak wspomnienia Wiłkomirskiego zostały przyjęte przez jego współpracowników i przyjaciół. Na podstawie zachowanych listów autorka wskazuje na literacką jakość dzieła, jego wartość jako dokumentu epoki oraz emocjonalne i zawodowe refleksje adresatów.

PDF

Historia codzienności w kalendarzach kaliskich w XIX i pocz. XX wieku

Elżbieta Steczek-Czerniawska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 95-112

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.005.20840

W niniejszym artykule autorka podjęła próbę analizy kalendarzy kaliskich z XIX i początku XX wieku jako źródła do badań nad historią codzienności. Skupia uwagę na ich treści i kontekście społeczno-kulturowym, a także na tym, co mówią one o życiu mieszkańców Kalisza w tamtym czasie. Udowadnia, jak za pomocą kalendarzy możemy odtworzyć obraz życia, który, choć już dawno minął, wciąż przemawia do nas swoją autentycznością i bliskością.

PDF

I. ARTYKUŁY: TEATR

Koła teatralne jako przykład pracy społeczno-oświatowej na wsi kaliskiej w okresie międzywojennym – wybrane przykłady działalności

Żaneta Marszałek-Trzebińska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 115-130

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.006.20841

W działalność kulturalno-oświatową podejmowaną na wsi kaliskiej w okresie Drugiej Rzeczypospolitej bardzo mocno wpisuje się organizacja różnorodnych form teatralnych. Były one przejawem potrzeb duchowych mieszkańców wsi, ale także istotnym narzędziem pracy oświatowej. Funkcjonujące w terenie koła teatralne przyczyniały się do kształtowania świadomości społecznej i politycznej chłopów. Głównym celem funkcjonowania teatrów na wsi kaliskiej była aktywizacja społeczności wiejskiej w jej własnym środowisku. Przedstawienia najczęściej uświetniały lokalne uroczystości, obchody rocznic. Pozwalały na prowadzenie wielokierunkowej działalności społeczno-oświatowej, wychowawczej w zakresie upowszechniania kultury i edukacji na wsi kaliskiej. Przyczyniały się do rozwoju życia społecznego, wpływały pozytywnie na kształtowanie postaw młodego pokolenia.

PDF

Ludzie teatru i ze sceną związani w świetle „Słownika Biograficznego Wielkopolski Południowo – Wschodniej i Ziemi Kaliskiej”

Marcin Mikołajczyk

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 131-159

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.007.20842

Artykuł analizuje biogramy osób związanych z teatrem i sceną, które zostały uwzględnione w „Słowniku biograficznym Wielkopolski południowo-wschodniej – ziemi kaliskiej”. Praca przedstawia ich wkład w rozwój lokalnej kultury teatralnej na przestrzeni lat. Autor omawia różnorodność zawodów i ról, jakie te osoby pełniły w środowisku teatralnym, od aktorów i reżyserów po scenografów i krytyków i innych. Artykuł podkreśla również znaczenie teatru w życiu społecznym regionu oraz jego wpływ na kształtowanie tożsamości kulturalnej sub region kaliskiego.

PDF

Teatr we wspomnieniach absolwentów szkół kaliskich. Materiały na łamach pisma dawnych uczniów „Gawędy Kaliskie”

Ewa Obała

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 160-176

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.008.20843

Zarys genezy teatru na świecie, w Polsce, w Kaliszu. Początki sceny kaliskiej, występy aktorów z wędrownych trup w XIX w. Budynki teatralne i zaadoptowane pomieszczenia na potrzeby występów oraz klimat jaki panował na spektaklach. Wspomnienia absolwentów szkół kaliskich opisywane na łamach „Gawęd Kaliskich…”, mówiące o wystawianych w mieście sztukach teatralnych, które oglądali i przeżywali będąc młodymi chłopcami w trudnych czasach zaborów.

PDF

Kalisz w spektaklach teatralnych, wystawianych na deskach Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego

Jakub Banasiak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 177-186

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.009.20844

Artykuł analizuje sposób przedstawiania miasta Kalisza w spektaklach teatralnych wystawianych na scenie Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego. Przedmiotem badania są zarówno historyczne adaptacje literackie, jak i współczesne produkcje inspirowane lokalną historią i kulturą. Analiza repertuaru wskazuje, że teatr odgrywa istotną rolę w promocji lokalnej tożsamości i budowaniu więzi społeczności z jej dziedzictwem. Spektakle ukazujące Kalisz wzbogacają narrację o mieście jako przestrzeni kulturowej, łącząc tradycję z nowoczesnym podejściem do inscenizacji. W artykule przedstawiono także możliwość pełnienia przez teatr funkcji ambasadora lokalnej kultury, który skutecznie wpisał miasto w polski dyskurs teatralny. W treści omówiono spektakle: ,,Noce i dnie”, ,,Cień Józefa”, ,,Klęski w dziejach miasta”, „K. albo wspomnienie z miasta”, ,,Miasto pustych pianin”, ,,Szalone nożyczki” oraz „Prosna. Kryminał muzyczny”.

PDF

I. ARTYKUŁY: FILM

Kulisy powstawania filmu w reżyserii Jerzego Antczaka, na podstawie powieści Marii Dąbrowskiej „Noce i Dnie”

Mariola Napadłek

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 189-207

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.010.20845

Tematem artykułu jest przedstawienie jak powstawała powieść Marii Dąbrowskiej „Noce i dnie”, oraz jej ekranizacja w reżyserii Jerzego Antczaka. Autorka podjęła próbę nakreślenia w jakich warunkach podjęto decyzję o nakręceniu filmu, oraz okolicznościach w których powstawały sceny filmowe. Miejsca, w których kręcono film są opisane z geograficzną dokładnością z autentycznymi nazwami miejscowości. Pokazano również jak wielkie znaczenie dla miasta Kalisza ma postać Marii Dąbrowskiej, która swoja powieść umieściła w realiach kaliskich przełomu XIX i XX wieku. Zwrócono uwagę na kultywowanie pamięci o autorce w regionie kaliskim.

PDF

Pleszewska kinematografia w okresie międzywojennym

Agnieszka Słupianek-Winkowska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 208-230

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.011.20846

Celem artykułu jest zaprezentowanie działalności tzw. kinoteatrów w Pleszewie w okresie międzywojennym. Bazę źródłową stanowią przede wszystkim materiały z Akt miasta Pleszewa, przechowywane w Archiwum Państwowym w Kaliszu oraz wiadomości z ówczesnej lokalnej prasy. W pierwszej części dokonano charakterystyki funkcjonujących w tym czasie obiektów kinematograficznych (Kino Edisona, Kino Apollo, Kino Nowości, Kino Wojskowe, Kino Czar) wraz z krótkimi biografiami ich właścicieli i dzierżawców. Następnie, bazując na materiałach archiwalnych omówiono zasady działalności kinoteatrów w II RP. Ostatnie dwa podrozdziały stanowią prezentację dwóch najdłużej prosperujących tego typu przedsiębiorstw w Pleszewie (Kino Apollo i Kino Czar).

PDF

Kiedy Gołuchów zagra siebie? Rzecz o potencjale filmowym miejscowości

Ewa Szczurek

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 231-280

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.012.20847

Artykuł przedstawia bogatą historię Gołuchowa, malowniczej miejscowości w Wielkopolsce, znanej z zamku w stylu francuskim i otaczającego go parku krajobrazowego. Tekst przybliża filmowy potencjał Gołuchowa, który wielokrotnie stawał się tłem dla produkcji filmowych i teatralnych. W artykule omówiono ważne wydarzenia historyczne oraz sylwetki wybitnych postaci związanych z miejscowością, takich jak Jan Działyński, Izabela z Czartoryskich Działyńska oraz Adam Kubaszewski. Podkreślono nie tylko działania artystyczne, patriotyczne i naukowe bohaterów, ale także ich wpływ na kształt dzisiejszego Gołuchowa. Historia miejscowości oraz zaangażowanie jej mieszkańców w ratowanie dziedzictwa kulturowego w czasie II wojny światowej stanowią istotny wątek. Artykuł wskazuje na potencjał Gołuchowa jako inspiracji dla przyszłych produkcji filmowych, od dramatów historycznych po adaptacje baśni i opowieści o ludziach niezwykłych.

PDF

I. ARTYKUŁY: WSPOMNIENIA

Z Krzysztofem Kamilem Baczyńskim w tle

Magdalena Aulich

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 283-326

Artykuł przedstawia związek Lucjana Koniecznego z Kaliszem, jego działalność w harcerstwie, pracę konspiracyjną w więzieniu na Pawiaku oraz wybraną korespondencję z obozu koncentracyjnego w Auschwitz ze zbiorów Archiwum Państwowego w Kaliszu. Na uwagę zasługuje wątek związany z Krzysztofem Kamilem Baczyńskim – Konieczny oraz Baczyński w czasie okupacji przez krótki okres mieszkali w tym samym budynku, przy ul. Hołówki 3 w Warszawie oraz działali w konspiracji.

PDF

II. INFORMACJA NAUKOWA

Prezydent Stanisław Wojciechowski – pamięć przywrócona. Stan prac nad grantem poświęconym patronowi Uniwersytetu Kaliskiego i jego czasom. Raport z realizacji grantu za rok 2024

Bogumiła Celer, Krzysztof Walczak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 329-348

Artykuł przedstawia wyniki pierwszego roku realizacji projektu badawczego „Prezydent Stanisław Wojciechowski. Jego wiek, dokonania, pamięć”, prowadzonego przez Instytut Interdyscyplinarnych Badań Historycznych Uniwersytetu Kaliskiego w ramach programu „Nauka dla Społeczeństwa II”. Celem projektu jest kompleksowe opracowanie biografii drugiego prezydenta II RP oraz analiza jego dorobku politycznego, społecznego i naukowego. W 2024 roku zespół badawczy przeprowadził kwerendy archiwalne i biblioteczne, gromadząc ponad 500 opisów bibliograficznych. Przygotowano 14 artykułów naukowych i popularnonaukowych. Ponadto zorganizowano plenerową wystawę historyczną poświęconą Wojciechowskiemu oraz konferencję naukową dotyczącą politycznych środowisk XIX wieku i ich wpływu na odbudowę państwa polskiego. Zrealizowano również szeroko zakrojone działania popularyzatorskie, w tym utworzono platformę internetową projektu, stronę konferencji oraz przeprowadzono transmisje wykładów na YouTube i Facebooku. Artykuł podkreśla także znaczenie analizy ikonografii, filmografii i dokumentów archiwalnych, które umożliwiają odtworzenie zarówno działalności Wojciechowskiego, jak i recepcji jego postaci na przestrzeni dekad. W kolejnych latach projekt skupi się na dalszych badaniach archiwalnych, publikacji zgromadzonej bibliografii oraz opracowaniu materiałów do planowanych monografii.

PDF

III. RECENZJE I OMÓWIENIA

Piotr Szymczak, Działalność poczty w Kaliszu (1706-1914). Śladami starych kaliskich przesyłek pocztowych (Białystok 2023)

Jerzy Bielawski

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 351-352

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.016.20851

PDF

Mannerheim. Polskie lata. Red. Anna i Jukka Soisalon-Soininen. (Warszawa 2023)

Marcin Mikołajczyk

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 353-356

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.017.20852

PDF

IV. SPRAWOZDANIA

XXI Powszechny Kongres Historyków Polskich w Białymstoku, 17-20 września 2024 roku – panorama prac polskiego środowiska historycznego

Makary Górzyński

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 359-360

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.013.20848

PDF

Konferencja naukowa „Kalisz – Lowanium 1914. Okrucieństwo wojny w perspektywie zniszczonych miast”. Kalisz, 20 września 2024 roku

Ewa Szczurek

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 361-363

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.014.20849

PDF

Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Ukraińcy w Kaliszu. Losy społeczności ukraińskiej w latach 20. i 30. XX wieku w mieście nad Prosną”. Kalisz, 18 października 2024 roku

Maja Żeśko

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 364-369

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.24.015.20850

PDF

V. Z ŻAŁOBNEJ KARTY

Krystyna Bielska (1930-2021) muzykolog, bibliotekarz, autor bibliografii

Krzysztof Walczak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 373-376

PDF

Jan Chajda (1939-2022) naukowiec, rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Kaliszu

Elżbieta Steczek-Czerniawska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 377-379

PDF

VI. Z ŻYCIA TOWARZYSTWA

Wydawnictwa Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 383-387

PDF

Bibliografia Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 388-388

PDF

Ewa Obała

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 24, 2024, s. 389-407

PDF

przejdź do numeru

Nr 23

Data publikacji: 2024

Pliki do pobrania

Oferta wydawnicza KTPN PDF Rejestr członków honorowych KTPN PDF Noty o Autorach PDF Strony redakcyjne PDF Spis treści PDF

Od redakcji

Sławomir Przygodzki

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 7-14

PDF

I. ARTYKUŁY

Potencjał dziedzictwa kulturowego Kalisza lokacyjnego

Paulina Przepiórka

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 17-26

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.001.18883

Celem artykułu jest ukazanie potencjału dziedzictwa kulturowego na obszarze lokacyjnego Kalisza jako czynnika rozwoju miasta. Przedstawiono w nim pojęcia związane z dziedzictwem kulturowym, jego ochroną i upowszechnianiem, a także pozytywnymwpływem jaki wywiera na kształtowaniem się tożsamości lokalnych społeczności, które mogą czerpać wiele korzyści, zarówno niematerialnych jak i materialnych, z obcowania z zabytkami. Świadomość tych walorów przekłada się na rozwój ekonomiczny miasta, co staje się z kolei przesłanką do ochrony zabytków oraz dalszej edukacji na ich temat.

W artykule omówione zostaną zabytki o średniowiecznej chronologii, znajdujące się w ścisłym centrum Kalisza, niegdyś otoczonego murami miasta lokacyjnego. Analizie pod kątem atrakcyjności oraz potencjału działań związanych z upowszechnianiem wiedzy o dziedzictwie kulturowym poddane zostaną: mury miejskie i Baszta Dorotka, trzy pierwsze kaliskie kościoły: kościół franciszkański pod wezwaniem Św. Stanisława, Katedra św. Mikołaja i sanktuarium św. Józefa oraz Ratusz i znajdująca się w nim wystawa multimedialna.

PDF

Kaliszanie I połowy XIX w. wobec choroby i śmierci w świetle zachowanych testamentów i inwentarzy pośmiertnych

Sławomir Przygodzki

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 27-40

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.002.18884

W pierwszej połowie XIX w. przyczyną śmierci wśród mieszkańców Kalisza było wiele schorzeń: problemy układu krążenia, nowotwory, choroby kardiologiczne. Zazwyczaj leczono się u miejscowych lekarzy. Niestety, nie zawsze chory wracał do zdrowia. Śmierć była zawsze ogromną tragedią dla rodziny. Zmarłym urządzano mniej lub bardziej okazałe pogrzeby, grzebano na kaliskich cmentarzach wyznaniowych, miejsca spoczynku upamiętniano nagrobkiem. Po zakończeniu tych smutnych uroczystości, w obecności rodziny notariusz odczytywał testament zmarłego oraz sporządzał spis inwentarza pozostałości po zmarłym. Na mocy którego dzielono jego majątek między spadkobierców.Często spadkodawca obdarowywał znacznymi sumami pieniędzy instytucje dobroczynne i duchowne.

PDF

Badania archeologiczne domniemanej mogiły powstańca styczniowego z 1863 r. w miejscowości Lipe, gm. Blizanów, pow. kaliski, woj. Wielkopolskie

Adam Kędzierski, Dariusz Wyczółkowski, Leszek Ziąbka

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 41-51

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.003.18885

W lipcu 2023 r przeprowadzono badania archeologiczne o charakterze weryfikacyjnym w miejscu domniemanej mogiły powstańca styczniowego w miejscowości Lipe, gm. Blizanów, pow. kaliski, woj. wielkopolskie. 30 maja 1863 roku w miejscowości Borowiec doszło do potyczki między wojskami carskimi a oddziałami powstańczymi, którymi dowodził pułkownik Edmund Callier. W zbrojnym starciu zginęło 14 osób. Poległych pochowano na lokalnym cmentarzu w miejscowości Grodziec. W potyczce rannych zostało także siedmiu powstańców, który znaleźli schronienie i pomoc u miejscowej ludności.

Według przekazów ustnych jeden z rannych miał dotrzeć do wsi Jarantów Kolonia, gdzie zaopiekowała się nim rodzina Mikołajczaków. Jednakże na skutek odniesionych ran, powstaniec zmarł. Zwłoki miały zostać przewiezione w okolicy Pisko-Lipe i złożone do bezimiennej mogiły. Przed pracami wykopaliskowymi, wykonano badania z wykorzystaniem georadaru, które wskazały na zaburzenia – wkopy w okolicach drewnianego krzyża. Badania archeologiczne, nie potwierdziły lokalizacji mogiły w tym rejonie. W miejscach anomalii wykrytych georadarem, zarejestrowano nowożytne wkopy, świadczące o próbach rozkopywania domniemanej mogiły. Nie jest wykluczone, że miejsce pochówku powstańca mogło znajdować się niedaleko miejsca symbolicznej mogiły.

PDF

Kilka uwag o specyfice badań nad historią kobiet ziemi pleszewskiej na przełomie XIX i XX wieku oraz w dobie II RP

Agnieszka Słupianek-Winkowska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 52-69

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.004.18886

Celem artykułu jest zaprezentowanie stanu badań dotyczącego wieloaspektowej aktywności kobiet na obszarze ziemi pleszewskiej na przełomie XIX i XX w. oraz w dobie II RP. W pierwszej części skrótowo przedstawiono nurty badawcze nad przeszłością kobiet w Polsce i na arenie międzynarodowej oraz dokonano przeglądu terminologii. Następnie, próbowano usystematyzować wiedzę na temat dziejów kobiet w powiecie pleszewskim. Ostatni podrozdział stanowi raport z dotychczasowych badań. W tym celu wyszczególnione zostały analizowane źródła, metody i kierunki badawcze, z uwzględnieniem wszelkich trudności i wyzwań, którym musi sprostać historyczka/regionalistka w procesie odzyskiwania lokalnej herstorii.

PDF

Alfreda Wiłkomirskiego list do córek. Szkic do portretu muzyka w 150. rocznicę urodzin

Bogumiła Celer

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 70-81

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.005.18887

Autorka artykułu podczas prowadzenia badań dotyczących spuścizny rodziny Wiłkomirskich natrafiła przypadkowo na nieznany list z roku 1949. Treść listu opublikowaną w artykule opatrzono komentarzem prezentującym jej kontekst historyczny. Przedstawiono przede wszystkim biografię nadawcy – Alfreda Wiłkomirskiego – którego sylwetkę warto przypomnieć z okazji mijającej w 2023 r. 150 rocznicy urodzin. Przybliżono jego relację ze swoimi dziećmi. Nawiązano także do wspomnień znanych muzyków o swoim ojcu.

PDF

Zakład Karny dla Młodocianych w Szczypiornie 1958-1974. Mocne i słabe strony eksperymentu penitencjarnego

Bogdan Nowak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 81-94

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.006.18888

Eksperyment Świdów nie był klasycznym eksperymentem, lecz poszukiwaniem skuteczności oddziaływań penitencjarnych. Zastosowano znane metody resocjalizacji w zmienionych warunkach organizacyjnych i środowiskowych. Eksperyment OBP był próbą korekty popełnionych wcześniej błędów. W obu eksperymentach realizowano wychowawczą koncepcję kary, w której szkoła i nauka była w centrum więzienia dla młodocianych. Wypracowany w Szczypiornie system dawał wysoką skuteczność oddziaływania mierzoną niską powrotnością do przestępstwa. Wiele rozwiązań eksperymentu weszło do przepisów prawa penitencjarnego.

PDF

Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. 35 lat w służbie nauce i regionowi

Ewa Andrysiak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 95-117

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.007.18889

Założone w 1987 r. Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w roku 2022 obchodziło jubileusz 35-lecia działalności. Trzydzieści lat obecności towarzystwa udokumentowano w monografii Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Trzydzieści lat działalności 1987-2017 (Kalisz 2022). W artykule przypomniano zatem działania KTPN z lat 2018-2022, działające w strukturze komisje i pracownie i podejmowane przez nie prace, działania upowszechniania nauki i kultury, rozwój biblioteki, wydane edycje (książki i czasopisma), w tym elektroniczne.

PDF

Na afrykańskich i amerykańskich szlakach – vie romancée Aleksandra Marka Jawornickiego

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 118-129

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.008.18890

Celem artykułu jest przedstawienie w oparciu o nieliczne materiały z prasy krajowej i polonijnej amerykańskiej z końca XIX w. postaci zapomnianego dziś prawnika, dziennikarza i podróżnika. Aleksander Marek Jawornicki, urodzony w 1847 r. Radomiu, ukończył studia prawnicze, ale krótko pracował w zawodzie. Od 1874 r. współpracował m.in. z dziennikiem „Kaliszanin”, publikując nowele, obrazki, humoreski, recenzje. W 1887 r. wziął udział w podróży badawczej do Afryki zachodniej, kierowanej przez Leopolda Janikowskiego. Po powrocie publikował w prasie polskiej listy, szkice, nowele i powieści oparte na wrażeniach z wyprawy, był też w 1892 r. redaktorem „Kaliszanina”. W 1896 r. wyjechał do Ameryki i osiedlił się w Chicago. Był redaktorem dziennika polonijnego „Katolik”, później prowadził aptekę w Milwaukee, był lekarzem w stanie Michigan oraz księdzem Kościoła Polskokatolickiego w Chicago. Zmarł tam w 1900 r.

PDF

Stanisław Kwirynowicz (1922-1997)

Jan Marczyński

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 130-144

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.009.18891

Autor przybliża postać Stanisława Kwiryna Kwirynowicza, począwszy od jego urodzenia w rodzinie robotniczo-rzemieślniczej, w trudnym okresie odradzającego się z ruin po I wojnie światowej Kalisza. Podkreślić należy determinację młodego człowieka do zdobywania wiedzy. Przed II wojną światową skończył szkołę podstawową i kontynuował średnią, by zaraz w 1945 r. zdać maturę i rozpocząć studia zakończone magisterium, a w 1951 r. doktoratem. Był ekonomistą, stąd pracował w bankach, w prezydium bezpartyjnym, został radnym miasta Kalisza kilku kadencji, a także posłem na Sejm PRL. Miał też swój wkład w powstanie czasopisma „Ziemia Kaliska” i obecnego Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Po utworzeniu w czerwcu 1975 r. województwa kaliskiego w krótkim czasie powołany zostaje na stanowisko przewodniczącego Wojewódzkiej Komisji Planowania, na którym pozostaje do emerytury.

PDF

II. INFORMACJA NAUKOWA

Kościół parafialny w Kokaninie w świetle spisów i wizytacji z przełomu XVIII i XIX stulecia

Marcin Mikołajczyk

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 147-154

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.010.18892

Celem artykułu jest przedstawienie materiałów związanych z historią kościoła parafialnego w Kokaninie położonym nieopodal Kalisza. Materiały znajdują się w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku i nigdy wcześniej nie były publikowane. Prezentowane dokumenty pochodzą z 1790 i 1801 r. i przedstawiają stan materialny parafii na przełomie XVIII i XIX wieku.

PDF

Fotografie z życia parafii prawosławnej w Kaliszu okresu międzywojennego. Album o. Hermana Kariakina ze zbiorów Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu jako źródło do badań historii społeczno-politycznej

Anna Tabaka

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 155-175

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.011.18893

Autorka przedstawia album fotograficzny archimandryty o. Hermana Kariakina (1872-1958) - nieznane dotąd źródło ikonograficzne przedstawiające życie parafii prawosławnej
w Kaliszu w okresie międzywojennym ze zbiorów Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu. Losy parafii w latach 20. związały się z kaliską Stanicą Ukraińską. Ojciec Kariakin pełnił posługę duszpasterską także w tym miejscu. Na tle obrazów z kart albumu autorka omawia sytuację społeczno-polityczyną wyznawców prawosławia w Kaliszu w okresie II RP.

PDF

III. RECENZJE I OMÓWIENIA

Księdza Sobczyńskiego kronika kościelna (i historyczna) Kalisza. Notatki z lektury

Ryszard Bieniecki

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 179-194

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.012.18894

PDF

Maria Konopnicka w oczach badaczy i w źródłach archiwalnych: praca zbiorowa pod red. Grażyny Schlender. Kalisz: Archiwum Państwowe w Kaliszu, 2022 – 260 s.

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 195-198

PDF

IV. SPRAWOZDANIA

Ogólnopolska Konferencja Naukowa pt. „Jubileusz 165-lecia Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk”. Poznań, 11-12 lutego 2022 r.

Ewa Obała

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 201-207

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.013.18895

PDF

III Kongres Towarzystw Naukowych. „Społeczny wymiar działalności towarzystw naukowych”. Gdańsk 20-22 października 2022 r

Ewa Obała

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 208-2015

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.015.18897

PDF

Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Biografistyka w perspektywie regionalnej”. Kalisz 15-16 czerwca 2023 r.

Anna Lisiecka

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 216-220

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.014.18896

PDF

Bractwo Rycerskie Ziemi Kaliskiej – współczesne oblicze żywej historii

Tadeusz Skarżyński

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 221-225

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.016.18898

PDF

V. Z ŻAŁOBNEJ KARTY

Grzegorz Teske (1955-2021)

Janusz Tomala

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 229-230

PDF

Jerzy Aleksander Splitt (1957-2022)

Tadeusz Skarżyński

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 231-233

PDF

Andrzej Szymański (1946-2023) Wspomnienie uczennicy

Ewa Szczurek

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 234-237

PDF

VI. Z ŻYCIA TOWARZYSTWA

Bibliografia Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 248-248

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.018.18900

PDF

Kronika KTPN

Ewa Obała

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 23, 2023, s. 249-266

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.23.019.18901

PDF

przejdź do numeru

Nr 22

Data publikacji: 2022

Pliki do pobrania

Spis treści PDF Od Redakcji PDF Strony redakcyjne PDF Noty o autorach PDF Rejestr członków KTPN PDF Oferta wydawnicza KTPN PDF

I. ARTYKUŁY

Powroty do Russowa Marii Dąbrowskiej

Ewa Szkudlarek

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 11-28

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.002.17999

Dom rodzinny wiąże się z dzieciństwem i czasem dorastania stanowi model kulturowy i podstawową matrycę dla kształtowania ludzkiej osobowości. W literaturze i sztuce to ważny punkt odniesienia narracji biograficznych i wspomnieniowych. Wszelkie obrazy z dzieciństwa podlegają rozmaitym mechanizmom pamięci indywidualnej i zbiorowej, a także służą do przepracowania zdarzeń w podświadomości dzięki onirycznej pracy umysłu. Wszelkie doświadczenia z lat dziecięcych należy także odczytywać przez pryzmat wyobrażeń i wzorów kultury np.; dom rodzinny jako Arkadia, dzieciństwo jako kraina szczęśliwości. Z perspektywy psychologicznej osoby w starszym wieku chętnie powracają do okresu dzieciństwa, wykazują tendencję do nieustannego procesu odtwarzania minionych zdarzeń i zapisywania wspomnień. Poszczególne zdarzenia mogą podlegać rozmaitym przekształceniom ze względu na subiektywną perspektywę, tendencję do idealizacji a także ze względu na selektywną pracę pamięci. Maria Dąbrowska spędziła dzieciństwo w Russowie, wczesne lata szkolne w Kaliszu, później w życiu dorosłym stworzyła swój dom w warszawskiej kamienicy. Jednak wiele razy powracała do miejsc dzieciństwa, o czym świadczę jej zapisy w Dziennikach. Były to powroty realne (podróże do Kalisza), imaginacyjne (pisanie powieści Noce i dnie), wspomnieniowe (upalne lato w Russowie), oniryczne (w czasie wojennym sny o pełnej spiżarni wiktuałów w Russowie), intuicyjne (sen o powrocie do domu rodzinnego tuż przed śmiercią). Wszystko to, co zostało z jej przeszłości zniekształcone i poddane konfrontacji z rzeczywistością umożliwia ukazanie sposobu przeżywania, tworzenia biografii i tożsamości kaliskiej pisarki.

PDF

Ludzie na łamach „Gazety Kaliskiej” – przyczynek do badań biograficznych Kalisza i regionu

Agata Walczak-Niewiadomska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 29-40

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.003.18000

Czasopisma lokalne w XIX wieku odgrywały znaczącą rolę informacyjną w społeczności, publikując na swoich łamach wiadomości ważne dla mieszkańców danego miasta i regionu, a jednocześnie przybliżając swoją publiczność do „wielkiego świata” informując o wybranych wydarzeniach z wielu państw. Zrozumiałe zatem, że w ramach różnorodnych, ale zazwyczaj stałych rubryk, pojawiało się wiele nazwisk – osób zarówno zasłużonych na wielu polach dla Kalisza, jak i tych nieznanych szerszemu gronu – bohaterów zaledwie jednej wzmianki. Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na wartość, jaką ze sobą niesie analiza zawartości czasopisma lokalnego pod kątem informacji osobowej oraz rolę, jaką wykaz wszystkich nazwisk opublikowanych na łamach pisma przełomu XIX i XX wieku może odgrywać w badaniach historycznych.

PDF

Drukarnia Pospieszna Jakuba Szczecińskiego jako przykład zakładu typograficznego mniejszości żydowskiej w międzywojennym Kaliszu

Ewa Andrysiak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 41-57

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.004.18001

Artykuł przybliża postać Jakuba Szczecińskiego oraz jego zakład – Drukarnię Pospieszną, działającą w Kaliszu w latach 1912-1914 i 1917-1939 oraz omawia jego produkcję wydawniczą. Ukazuje w ten sposób jeden z ciekawszych zakładów typograficznych tego wielkopolskiego miasta, przedstawiając działalność drukarni oraz jej znaczenie zarówno dla żydowskiej, jak i polskiej społeczności Kalisza. Dorobek wydawniczy drukarni Szczecińskiego we wszystkich jego aspektach (produkcja dziełowa i czasopiśmiennicza, a także szeroko pojęte dokumenty życia społecznego) jest przykładem współpracy przedstawicieli różnych narodowości, cechującej wielonarodową społeczność miasta nad Prosną.

PDF

Ekspozycja czy widowisko? Kilka dopowiedzeń do wystaw w Liskowie (w latach: 1925 i 1937)

Magdalena Piotrowska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 58-72

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.005.18002

Artykuł omawia widowiskowy wymiar wystaw w Liskowie (1925 i 1937). Wydobywa zagadnienia do tej pory pomijane. Stawia pytania o znaczenie społeczności lokalnej i jej rolę w tych wydarzeniach. Wyeksponowanie działań ks. W. Blizińskiego, zwłaszcza strategii zmierzających do aktywizacji mieszkańców Liskowa, pozwoliło opisać nie tylko wzorcowe modele działań animacyjnych, ale i widowiskowe oblicze tych wydarzeń.

PDF

Działalność Gołuchowskiego Centrum Kultury „Zamek” jako przykład wspierania regionalizmu w środowisku lokalnym

Agnieszka Słupianek-Winkowska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 73-85

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.006.18003

W artykule przedstawiono działalność Gołuchowskiego Centrum Kultury „Zamek” jako instytucji wspierającej szereg działań na rzecz regionalizmu. Powołany przed dziesięcioma laty samorządowy ośrodek kultury postrzegany jest w środowisku jako instytucja znana z różnorodnych form aktywności, kierowanych zarówno do młodzieży jak i osób dorosłych. Podstawowym celem są działania na rzecz ochrony i propagowania dziedzictwa kulturowego oraz budowania tożsamości regionalnej. W niniejszym artkule zaprezentowano różnorodne przykłady zrealizowanych zdań, promujących walory przyrodniczo-turystyczno-historyczne gminy Gołuchów zarówno na terenie kraju, jak i za granicą. Zwrócono także szczególną uwagę na akcję wydawniczą, prowadzoną przez Samorząd Gminy Gołuchów i GCK „Zamek”, wyróżniającą się na tle działań podobnych instytucji na terenie powiatu pleszewskiego i województwa wielkopolskiego.

PDF

Ślady małej ojczyzny w twórczości gołuchowskich artystów na przykładzie prac Józefa Witkowskiego i Rafała Walendowskiego

Róża Pomiecińska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 86-99

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.007.18004

Celem autorki artykułu jest przybliżenie szerszemu gronu odbiorców postaci dwóch gołuchowskich artystów: Józefa Witkowskiego i Rafała Walendowskiego, zwracając szczególną uwagę na aspekt tradycji regionalnych w ich twórczości. W artykule wykorzystano publikacje tradycyjne i elektroniczne, a także informacje otrzymane od córki Józefa Witkowskiego Elżbiety Mizerkiewicz oraz Rafała Walendowskiego.

PDF

Kaliszanin z urodzenia. Poezja, wspomnienia i korespondencja Tadeusza Pniewskiego jako źródło edukacji regionalnej

Mariola Śmiecińska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 100-110

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.008.18005

Artykuł omawia twórczość Tadeusza Pniewskiego, do której należą: wspomnienia, listy, i poezje. Przedstawione materiały mogą zostać wykorzystane w realizacji edukacji regionalnej, na lekcjach języka polskiego i historii na wszystkich poziomach nauczania, z zastosowaniem różnych metod nauczania.

PDF

Edukacja regionalna w południowo-wschodniej Wielkopolsce na tle zmian w podstawach programowych kształcenia ogólnego

Piotr Molenda

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 111-123

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.009.18006

Transformacja ustrojowa przełomu lat 80. i 90. XX w. stworzyła korzystne warunki do rozwoju działań, których celem stało się zachowanie i promocja dziedzictwa kulturowego regionów. Ważne miejsce w tym procesie przypadło edukacji. Na terenie Wielkopolski południowo-wschodniej już w latach 80. pojawiły się inicjatywy, których celem było przybliżenie dziedzictwa małych ojczyzn. Wraz z reformą edukacji z 1999 r. tematyka regionalna znalazła swoje odzwierciedlenie w podstawach programowych kształcenia ogólnego. W artykule przedstawiono przykłady działań związanych z realizacją edukacji regionalnej na terenie Wielkopolski południowo-wschodniej. Podejmowane tu inicjatywy ukazano na tle przemian związanych z kolejnymi reformami oświaty. Szczególną uwagę zwrócono na inicjatywy, których celem było przygotowanie materiałów dydaktycznych do edukacji regionalnej. Przywołano także propozycje instytucji kultury i stowarzyszeń, których celem jest popularyzacja wiedzy o regionie. Analiza działań skłania do stwierdzenia, że upowszechnienie tej formy edukacji wymaga nie tylko materiałów dydaktycznych dostosowanych do wieku uczniów, ale i koordynacji podejmowanych wysiłków i inicjatyw.

PDF

Przekrój społeczny mieszkańców Kalisza pochowanych w podziemiach kościoła poreformackiego w II poł. XVII – I poł. XIX w.

Joanna Lubierska, Jakub Wojtczak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 124-141

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.010.18007

Bracia Mniejsi Ściślejszej Obserwancji zostali sprowadzeni do Kalisza w XVII w. W podziemiach kościoła, który jest obecnie siedzibą parafii Świętej Rodziny, mieszczącym się na historycznym Wrocławskim Przedmieściu, od II poł. XVII w. znaleźli miejsce spoczynku nie tylko zakonnicy, ale również przedstawiciele wszystkich stanów społecznych: szlachty, mieszczaństwa a nawet chłopstwa. Mimo iż zakon zlikwidowano w 1864 r., w 1914 r. budowla ucierpiała wskutek bombardowań, a w podziemiach kościoła nie zachowały się trumny ze szczątkami pochowanych osób, to dzięki zachowanemu epitafium umieszczonemu w bocznym ołtarzu, kroniki klasztornej przechowywanej w Archiwum o. Franciszkanów w Krakowie a także innych źródeł, możliwe jest odtworzenie listy osób, które znalazły wieczny spoczynek w podziemiach świątyni. Ponadto, omówiono tradycję pochówków chrześcijańskich w świątyniach oraz przybliżono historię odłamu zakonu franciszkańskiego w Kaliszu.

PDF

Historia pewnej garbarni. Meandry awansu społeczno-towarzyskiego kaliskiej burżuazji w I poł. XIX w.

Sławomir Przygodzki

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 142-151

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.011.18008

Celem niniejszej pracy jest naszkicowanie dróg awansu społecznego zamożnego mieszczaństwa pochodzenia niemieckiego pod koniec XIX w. i pierwszej połowie wieku XIX. Dzięki protekcyjnej polityce rządu Królestwa Polskiego w pierwszych dziesięcioleciach XIX w. znacząco wzrosły tendencje migracyjne. Napływ licznej rzeszy rzemieślników i fabrykantów przyspieszył proces modernizacji przemysłu Kalisza i okolic. Właściciele fabryk i manufaktur, dzięki inspiracjom czerpanym z religijnego (protestanckiego) etosu pracy, posiadanej wiedzy, umiejętnościom organizacyjnym szybko zyskiwali sukces finansowy, uznanie i prestiż w swojej grupie zawodowej. Zamożność pozwalała na wejście do kręgu nielicznej, elitarnej grupy kaliskiej burżuazji. Podejmowanie przez burżuazję zaskakujących decyzji życiowych było podyktowane troską o utrzymanie firmy, zapewnienie stabilności finansowej rodziny, a w dalszej perspektywie przekazaniem manufaktury następcom.

PDF

Utracone – odzyskane. Zbiory dawnego Muzeum Ziemi Kaliskiej w kolekcji Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu. Zarys problematyki

Anna Tabaka

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 152-186

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.012.18009

Autorka przedstawia historię tworzenia kolekcji i poszczególnych działów Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu ze szczególnym uwzględnieniem ich części najstarszych, tj. zabytków zgromadzonych w przedwojennym Muzeum Ziemi Kaliskiej. Dowodzi, że podstawę zbiorów placówki tworzy spuścizna dawna (przedwojenna) –rozproszona, ale częściowo odzyskana po II wojnie światowej. Badaczka przedstawia temat na przykładach, zakreślając możliwe kierunki badań proweniencyjnych.

PDF

Komuniści wobec Kościoła katolickiego w latach 1948-1950 na podstawie akt Starostwa Powiatowego w Koninie

Krzysztof Kupiński

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 187-201

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.013.18010

Autor przedstawia działania podejmowane przez Starostwo Powiatowe w Koninie wobec Kościoła katolickiego w okresie 1948-1950. Dotyczyły one prowadzenia obserwacji za pośrednictwem milicji, władz gminnych i agentury aktywności politycznej księży, nadzorowania prowadzonej działalności charytatywnej i sprawowania obrzędów religijnych. W artykule opisano także zainteresowanie władz ilością kościołów i kaplic oraz posiadaną przez kościół ziemią rolną, która była podstawą utrzymania parafii.

PDF

II. INFORMACJA NAUKOWA

Śladami Wiłkomirskich. W poszukiwaniu spuścizny członków muzycznej rodziny – raport z projektu badawczego

Bogumiła Celer

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 205-230

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.014.18011

Raport stanowi opis projektu badawczego realizowanego przez autorkę w ramach stypendium Marszałka Województwa Wielkopolskiego. Program stypendialny umożliwił przeprowadzenie kwerend i dotarcie do materiałów poszerzających wiedzę o muzycznej rodzinie Wiłkomirskich. Projekt mający na celu scalenie i opisanie spuścizny rozproszonej w różnych instytucjach przyniesie z pewnością syntetyczny obraz działalności artystycznej, dydaktycznej, kulturalnej, społecznej i naukowej poszczególnych członków rodziny Wiłkomirskich tak silnie i emocjonalnie związanej z Wielkopolską.

PDF

Gustaw Arnold Fibiger (1912-1989) w 110 rocznicę urodzin – garść wspomnień byłego ucznia

Krzysztof Rottermund

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 231-240

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.001.17998

W 2022 roku przypadła 110 rocznica urodzin Gustawa Arnolda Fibigera (1912-1989; tzw. III), wnuka założyciela Fabryki Fortepianów i Pianin ARNOLD FIBIGER w Kaliszu (1878). Był to też ostatni, zamykający i „przeciągany” ze względu na pandemię koronawirusa Rok Rodziny Fibigerów, uchwalony przez Radę Miasta Kalisza. Zaczął się on w roku 2020, trwał przez cały następny, a zakończył w czerwcu 2022 premierą filmu dokumentalnego w reżyserii Judyty Fibiger pt. Dusza zaklęta w fortepianie (Krakowski Festiwal Filmowy; premiera w Kaliszu odbyła się 9 czerwca). Okoliczności te przyczyniły się do powstania niniejszego tekstu, który napisany został przez pryzmat osobistych doświadczeń i wspomnień autora.

PDF

III. RECENZJE I OMÓWIENIA

Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu w latach 1950- 2019. Red. Krzysztof Jędrzejak, Bogdan Nowak, Paweł Szczepaniak, Edward Wasielewski, Maciej Okrasa. Kalisz : Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk ; Polskie Towarzystwo Penitencjarne, 2021. – ss. 338. Jak w Kaliszu więzienników kształcono

Lechosław Gawrecki

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 243-244

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.015.18012

PDF

Agnieszka Słupianek-Winkowska, Kajew, Cieśle, Wszołów. Szlakiem dziejów. Gołuchów 2021 ss. 256, il.

Marcin Mikołajczyk

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 245-247

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.016.18013

PDF

Aneta Kolańczyk, Maria Konopnicka (1842-1910). Poetka, pisarka, społeczniczka, emancypantka. Kalisz : Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2022. – 129, [5] s., il.

Ewa Szczurek

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 248-253

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.017.18014

PDF

IV. SPRAWOZDANIA

Sympozjum popularnonaukowe poświęcone życiu i działalności ks. prałata Jana Nepomucena Sobczyńskiego (1861-1942), Kalisz 30 maja 2022 r.

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 257-259

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.018.18015

PDF

Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Spuścizny w zbiorach archiwalnych, bibliotecznych i muzealnych”, Kalisz 22-23 września 2022 r.

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 260-264

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.019.18016

PDF

V. Z ŻAŁOBNEJ KARTY

Mieczysław Arkadiusz Woźniak (1933-2021) inżynier, działacz państwowy i społeczny, nauczyciel akademicki, autor publikacji naukowych i popularnych

Krzysztof Walczak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 267-269

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.020.18017

PDF

Profesor dr hab. Tadeusz Drewnowski – wspomnienie

Elżbieta Steczek-Czerniawska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 270-273

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.021.18018

PDF

Mateusz Rabiega (1994-2022) – historyk architektury, badacz dziejów Kalisza

Makary Górzyński, Anna Tabaka, Magdalena Nawrocka

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 274-279

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.022.18019

PDF

VI. Z ŻYCIA TOWARZYSTWA

Wydawnictwa Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 283-289

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.023.18020

PDF

Bibliografia Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 290-292

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.024.18021

PDF

Kronika KTPN

Ewa Obała

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 22, 2022, s. 293-311

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.22.025.18022

PDF

przejdź do numeru

Nr 21

Data publikacji: 2021

Redaktor numeru: Makary Górzyński

Pliki do pobrania

Spis treści PDF Strony tytułowe i redakcyjne PDF Od redakcji (Makary Górzyński) PDF

I. ARTYKUŁY

“Planning Hygiea”. Eugen Fassbenders Regulierungsplan für Lázně Jeseník/Gräfenberg und die moderne Kurstadt in Ostmitteleuropa um 1900

Oliver Sukrow

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 13-38

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.001.17585

W momencie, w którym śląskie uzdrowisko Lázně Jeseník zamówiło plan regulacji i rozwoju u uznanego wiedeńskiego urbanisty Eugena Fassbendera, miasto to stało u progu wielkich przekształceń. Założone w 1826 przez Vincenza Preißnitza jako miejsce narodzin nowoczesnej hydroterapii, teraz miało stać się całorocznym ośrodkiem uzdrowiskowym. Artykuł prezentuje koncepcje urbanistyczne E. Fassbendera stworzone z myślą o przyszłości Lázně Jeseník, jak i jego zasady planowania ośrodka spa. Chociaż jego projekt nie został wcielony w życie, to jako źródło historyczne oferuje możliwość analizy przemian historycznych środkowoeuropejskich uzdrowisk oraz stojących przed nimi około 1900 r. wyzwań turystycznych, urbanistyczych i architektonicznych.

PDF

The Hungarian monument protection from 1957 to 1990 through the lens of its professional journal

Melinda Harlov-Csortán

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 39-59

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.002.17586

Krajowy system ochrony zabytków (wpisywania budynków do rejestru) reaktywowano na Węgrzech w 1957 roku, odkąd funkcjonował on już nieprzerwanie aż do końca systemu krajów socjalistycznych. Chociaż do chwili obecnej sama dyscyplina, jak i jej zaplecze instytucjonalne podlegały wielokrotnym zmianom, tak specjalistyczne czasopismo “Ochrona zabytków” ukazuje się na Węgrzech nieprzerwanie. Opisuje ono i poddaje dyskusji studia przypadków i kwestie teoretyczne, a także służy informowaniu środowiska i zainteresowanej publiczności o normach międzynarodowych, jak i trendach w ochronie zabytków oraz dziedzictwa. Roczniki tego pisma stanowią wyróżniające się źródło do wszelkich analiz dokonań, jak i wyzwań dotyczących tej specjalizacji architektonicznej. W niniejszym artykule poddano analizie numery “Ochrony zabytków” z lat 1957-1990, przyglądając się zachodzącym zmianom profesji, między innymi przejściu od ochrony pojedynczych budowli do całych zespołów. Chociaż w obu kategoriach podejmowano liczne działania, tak dopiero w latach siedemdziesiątych ratyfikowano pierwsze regulacje prawne, których celem miała być ochrona zespołów miejskich. Stąd też, dopiero po tych ustaleniach możliwe było wydajne podejmowanie tego typu działań. W artykule przedstawiono także wpływ międzynarodowych i krajowych polityk na trendy w węgierskiej ochronie dziedzictwa, obserwowane na łamach pisma. W badaniach oparto się na materiałach publikowanych, jak i wywiadach z ich autorami czy architektami- konserwatorami. Przedstawiony tekst może być źródłem materiału porównawczego dla pokrewnych analiz sytuacji w innych środowiskach środkowoeuropejskiego konserwatorstwa tego czasu.

PDF

Działalność warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie z perspektywy Kalisza w świetle doniesień w „Kaliszaninie”

Iwona Barańska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 60-87

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.003.17587

Artykuł analizuje doniesienia prasowe w dostępnych rocznikach „Kaliszanina” z lat 1870-1892 poświęcone działalności TZSP i TPSP. Większość tekstów zawiera informacje dotyczące: sprzedaży akcji – składek towarzystwa przez kaliskich księgarzy, reprodukcji dzieł sztuki przeznaczonych na premie dla opłacających składki członkowskie, wyników losowania zakupionych przez Zachętę dzieł sztuki, zwłaszcza jeśli trafiały one do mieszkańców Kalisza i okolic. Pojawiły się jednak obszerniejsze teksty dotyczące oceny działalności Komitetu TZSP, oceny artystycznej dzieł sztuki wystawianych i kupowanych przez towarzystwo. Istotną rolę odgrywają teksty dotyczące funkcjonowania Zachęty w odniesieniu do członków towarzystwa mieszkających na prowincji, którzy nie mogli korzystać z udogodnień zagwarantowanych statutem. Większość z nich zawiera krytyczną ocenę działalności TZSP. Omawiane na łamach kaliskiej prasy zagadnienia są odbiciem istotnych problemów tego stowarzyszenia i wskazują na dobrą orientację anonimowych autorów w życiu towarzystwa. Możliwości szybkiego przekazu informacji jakie stworzyła lokalna prasa pozwoliły na pełniejszy udział mieszkańców prowincji w życiu TZSP i były jednym z czynników modernizacji cywilizacyjnej miasta.

PDF

Plany uruchomienia komunikacji tramwajowej w Kaliszu w latach 1900-1914

Remigiusz Grochowiak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 88-104

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.004.17588

W opracowaniu opisano plany uruchomienia linii tramwajowych w Kaliszu na początku XX wieku. Przedstawiono zarówno próby budowy kolejki elektrycznej jeszcze przed uruchomieniem kolei warszawsko-kaliskiej, jak również inicjatywy pojawiające się w ciągu kilku następnych lat od jej powstania, kończąc na planach odbudowy miasta po zniszczeniach wojennych w 1914 roku. Tematyka ta nie była dotychczas szerzej podejmowana w literaturze naukowej, czego następstwem jest stosunkowo skromnie rozpoznany materiał źródłowy. W pracy wykorzystano archiwalia znajdujące się w zbiorach Archiwum Państwowego w Łodzi, opracowania historyczne zajmujące się problematyką gospodarczą, urbanistyczną i społeczną miasta w badanym okresie, prasę, jak również przewodniki i plany miasta. Znajdujące się tam informacje często były jednak niekompletne lub niepełne, stąd niniejszy artykuł stanowi wprowadzenie do tematyki badawczej.

PDF

Problem odbudowy centrum Kalisza po 1914 roku z punktu widzenia niemieckiego konserwatora zabytków Juliusa Kohtego

Mateusz Rabiega

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 105-121

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.005.17589

W dyskusji na temat wyglądu Kalisza mającego być odbudowanym po zniszczeniach w 1914 roku istotne znaczenie miało zdanie niemieckiego konserwatora zabytków, Juliusa Kohtego, który sporządził szczegółową ekspertyzę dotyczącą zachowanych wartościowych budynków i możliwości ich wkomponowania w krajobraz odbudowanego miasta oraz wykorzystania jako wzorzec architektoniczny. Poza wymienioną ekspertyzą analizie poddano napisane podczas I wojny światowej przez Kohtego i opublikowane w niemieckich czasopismach artykuły traktujące o zabytkach Kalisza.

PDF

Teatr dla wszystkich? Spór o rolę Teatru Miejskiego na tle dyskusji społeczno-politycznych w Kaliszu lat trzydziestych XX wieku – zarysowanie problematyki

Anna Tabaka

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 122-137

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.006.17590

Jaki społeczno-polityczny komunikat zakodowano w neoklasycznej architekturze teatru kaliskiego (proj. Czesław Przybylski) kryjącej funkcjonalistyczne rozwiązania wnętrz (proj. Juliusz Żórawski)? Jaki obraz wykształconego Polaka starano się zbudować w prowincjonalnym mieście o typowej dla II RP wielonarodowościowej strukturze? Kto zasiadał na tej widowni, a kogo oczekiwano? Autorka skupia się na pytaniach narosłych wokół czwartego teatralnego gmachu w Kaliszu, odbudowanego w latach międzywojennych (1919-1936). Na podstawie wyrywkowo podanych opinii z lokalnych gazet zwraca ona uwagę na ważny, a dotychczas szczegółowo nieanalizowany przez badaczy wątek nacjonalistyczno- szowinistyczny przewijający się w dyskusjach dotyczących teatru i jego roli w miejskiej przestrzeni. Przedstawiony tekst zarysowujący problematykę jest wstępem do szerszych badań.

PDF

Sterowana promocja miasta. O politycznym rodowodzie „Ptolemeuszowej Kalisii”

Anna Tabaka

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 138-166

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.007.17591

Autorka szeroko analizuje okoliczności polityczne i społeczne, towarzyszące obchodom „XVIII wieków Kalisza”. W efekcie podjętych działań propagandowych Kalisz w l960 r. stał się „najstarszym miastem w Polsce”, bądź miastem „o najstarszej metryce pisanej”. Głębszy sens tych działań odkrywają archiwalia, teksty gazetowe oraz lektura powojennych przewodników. Precyzyjnie zorganizowany jubileusz był w istocie radykalnym gestem odcięcia, budowanym w drastycznej opozycji do międzywojennej historii i narracji o mieście. Wątkami składowymi są manipulacje pamięcią społeczną, rozumianą jako narzędzie polityki państwowotwórczej. Jubileusz zaowocował najróżniejszymi inicjatywami, których znaczenie jest nie do przecenienia. Siłę jego oddziaływania można porównywać jedynie do przedwojennych działań miasta oraz ówczesnych kreacji pamięci oficjalnej. Choć wtedy – mimo podejmowanych prób – nie udało się doprowadzić do ścisłej współpracy z władzami centralnymi. W efekcie narracja powojenna ciągle dominuje w oficjalnej retoryce, choć wybrzmiewa na tle śródmieścia niemal w całości odbudowanego w okresie II RP.

PDF

Sztuka (nie)znanych kobiet. Scenografka Aniela Wojciechowska w świetle unikatowych źródeł ze zbiorów specjalnych Książnicy Pedagogicznej im. A. Parczewskiego w Kaliszu

Bogumiła Celer

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 167-193

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.008.17592

W artykule dokonano próby zapoznania się z dorobkiem twórczym Anieli Wojciechowskiej, polskiej scenografki. Jego materialne ślady przechowywane są m.in. w zbiorach specjalnych Książnicy Pedagogicznej im. A. Parczewskiego w Kaliszu. Materiały te, ofiarowane bibliotece przez ks. Andrzeja Gładysza, stały się częścią spuścizny rodziny Wiłkomirskich. Aniela Wojciechowska była córką Kazimierza Wiłkomirskiego, (1900- 1995), światowej sławy muzyka, wiolonczelisty, dyrygenta, kompozytora i pedagoga.

PDF

Protestanci w regionie kaliskim w XVI-XVIII wieku i ich budownictwo kościelne. Zarys problematyki

Teresa Sokół

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 194-222

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.009.17593

Artykuł w bardzo ogólnym zarysie dotyka problematyki protestanckiego budownictwa kościelnego w regionie kaliskim, obejmującym historyczne powiaty: kaliski, pyzdrski i koniński, w okresie od XVI do XVIII w. Stanowi próbę rozpoznania powstałych w tym czasie fundacji kościelnych dla gmin braci czeskich oraz luterańskich. Podstawowe pytanie przyświecające powziętym rozważaniom odnosi się do rozróżnienia typów innowierczych świątyń, zarówno w zakresie form architektonicznych, jakie otrzymywały, jak również ich rozwiązań przestrzennych i rzutów, na których je zakładano. Kwestią, na którą zwrócono szczególną uwagę jest fenomen popularności niektórych typów przez bardzo długi okres czasu. Problematyka protestanckiego budownictwa kościelnego osadzona została w kontekście historycznym, naświetlającym ruch reformacyjny w regionie kaliskim. Wskazano na okoliczności wznoszenia świątyń protestanckich i ich losy, począwszy od czasów przybycia na ziemię kaliską w połowie XVI w. braci czeskich, następnie emigrantów religijnych ze Śląska w okresie wojny 30-letniej i kolonistów „olęderskich” w XVIII w., do momentu przyznania protestantom swobód wyznaniowych. Wolność religijna przełożyła się na rozwój protestanckiego budownictwa kościelnego, co uwidoczniło się nie tylko w rosnącej liczbie nowych świątyń, ale także w poszukiwaniu nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych.

PDF

Budownictwo drewniane wsi kaliskiej i sieradzkiej w muzeach. Przyczynek do porównawczej historii architektury wiejskiej w guberni kaliskiej

Dominika Płócienniczak

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 223-241

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.010.17594

Celem artykułu jest ukazanie zmian, zachodzących w drewnianej architekturze wiejskiej dawnej guberni kaliskiej w okresie lat 1867-1914. Jakie czynniki oddziaływały wówczas na tego typu architekturę, nadal liczebnie dominującą w polskim krajobrazie kulturowym? Porównując zachowane do dzisiaj w muzeach typu skansenowskiego zagrody chłopskie z kaliskiego i sieradzkiego, Autorka przedstawia podobieństwa i różnice w kształtowaniu przestrzeni mieszkalnych i gospodarczych na wsi w dobie uwłaszczenia i szybkich przemian w warunkach życia ludności wiejskiej, stawiając nowe postulaty badawcze.

PDF

Z dziejów parafii rzymskokatolickiej i średniowiecznego kościoła w Stawiszynie w latach 1880-1940. Przyczynek do badań

Marta Gołembiewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 242-257

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.011.17595

Parafia rzymsko-katolicka w Stawiszynie powstała zapewne w XIII w. i z racji tego, że dobra te były własnością królewską, jej fundatorem był ówczesny monarcha. Dwa wieki później należała ona do najbardziej zamożnych beneficjów w archidiakonacie kaliskim. W 1360 r. z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego w miejsce drewnianej świątyni pobudowano murowany kościół, który został konsekrowany pod wezwaniem św. Bartłomieja i św. Jadwigi. Na przestrzeni wieków architektura kościoła, pierwotnie gotyckiego, ulegała licznym przemianom. Budynek był kilkakrotnie zniszczony i odbudowywany, a każdy remont pozostawiał ślady zacierające pierwotny jego styl. Najistotniejsze zmiany zrealizowane zostały w latach 1880-1940, czyli w okresie przypadającym na sprawowanie posługi przez trzech proboszczów: Teodora Meyera, Edmunda Esmana i Bronisława Kozankiewicza. Każdy z nich odegrał istotną rolę w dziejach stawiszyńskiej parafii katolickiej. Celem niniejszego artykułu nie jest ocena odbudowy kościoła parafialnego w Stawiszynie za czasów działalności wspomnianych sług Bożych, ale przedstawienie czytelnikowi najważniejszych ich zasług w tym aspekcie. Przy czym należy podkreślić, że poczynania księdza Edmunda Esmana można uznać za najbliższe czynnościom określanym współcześnie pojęciem „restauracja”. Nie ujmuje to w żaden sposób osiągnięciom dwóch pozostałych duszpasterzy, dzięki którym stawiszyńscy parafianie mogą podziwiać zachowane do dziś zabytki sztuki sakralnej. Tekst ten stanowi jedynie przyczynek do dalszych badań, które należy pogłębić o wnikliwą analizę archiwaliów przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku.

PDF

II. INFORMACJA NAUKOWA

Projekt badawczy „Planowanie przestrzenne w miastach Królestwa Polskiego przełomu XIX i XX wieku: między urbanistyką a administracją”

Makary Górzyński

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 261-264

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.012.17596

METRYKA PROJEKTU

Program Miniatura, edycja 5, Narodowe Centrum Nauki

NR REJ. WNIOSKU 2021/05/X/HS2/00340

Wykonawca: dr Makary Górzyński;

współpraca: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk,

tłumaczki: Justyna Danik, Alicja Szulc

Podmiot: Akademia Kaliska im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego

Ośrodek Badań Regionalnych, kierowany przez prof. Krzysztofa Walczaka

https://akademia.kalisz.pl/jednostki/osrodek-badan-regionalnych/

Tytuł wniosku:
PLANOWANIE PRZESTRZENNE W MIASTACH KRÓLESTWA POLSKIEGO PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU: MIĘDZY URBANISTYKĄ A ADMINISTRACJĄ

Tytuł w j. angielskim:
TOWN PLANNING IN THE POLISH KINGDOM AT THE TURN OF THE NINETEENTH AND TWENTIETH CENTURIES: BETWEEN URBANISM AND ADMINISTRATION

Typ działania: kwerenda archiwalna i opracowanie jej wyników

Czas realizacji projektu badawczego: 1 października 2021 – 1 października 2022

PDF

III. RECENZJE I OMÓWIENIA

Stanisław Małyszko, W krainie pamięci. Kaliskie cmentarze i miejsca pochówku dawniej i dziś, Kalisz: Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej 2021, s. 303, il. Uwagi na marginesach książki

Maciej Błachowicz

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 267-276

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.013.17597

PDF

IV. SPRAWOZDANIA

Ogólnopolska konferencja naukowa „Rycerze świętego Floriana – Bogu na chwałę ludziom na pożytek. W stulecie związku OSP RP”, Warszawa, 24 IV 2021 r.

Marcin Mikołajczyk

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 279-282

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.014.17598

PDF

70. Kongres IAML 2021 (IAML-Music Librarians, Archivists and Information Specialists of the World), 26-30 VII 2021 r.

Bogumiła Celer

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 283-288

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.015.17599

PDF

LXIX Ogólnopolska konferencja naukowa Stowarzyszenia Historyków Sztuki „Historia sztuki jako instytucja”, Warszawa, 25-26 XI 2021 r.

Makary Górzyński

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 289-293

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.016.17600

PDF

V. Z ŻAŁOBNEJ KARTY

Hipolit Raubo (1934-2018) – kaliszanin, psycholog, społecznik

Jadwiga Raubo

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 297-300

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.017.17601

PDF

Dr inż. Zbyszko Szmaj (1935-2021) – pedagog, działacz oświatowy i samorządowy, wykładowca w Akademii Kaliskiej oraz członek KTPN

Ewa Obała, Maja Żeśko

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 301-306

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.018.17602

PDF

VI. Z ŻYCIA TOWARZYSTWA

Wydawnictwa Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 309-314

PDF

Bibliografia Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Henryka Karolewska

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 315-316

PDF

Kronika KTPN

Ewa Obała

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 317-325

PDF

Rejestr członków Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Nr 21, 2021, s. 326-331

PDF

Indeksowanie

Naukowe bazy danych

Central and Eastern European Online Library (CEEOL)

Logotyp EBSCO – Academic Search Premier

EBSCO – Academic Search Premier

ICI World of Journals / ICI Journals Master

Wyszukiwarki, katalogi i bibliografie

Polska Bibliografia Naukowa

MIAR: Information Matrix for the Analysis of Journals

Semantic Scholar

Zeitschriftendatenbank (ZDB)

OstDok (Osteuropa-Dokumente online) (osmikon)

The Virtual Library Eastern Europe (ViFaOst) (osmikon)

Herder-Insitut Bibliographieportal