Celem artykułu jest ukazanie potencjału dziedzictwa kulturowego na obszarze lokacyjnego Kalisza jako czynnika rozwoju miasta. Przedstawiono w nim pojęcia związane z dziedzictwem kulturowym, jego ochroną i upowszechnianiem, a także pozytywnymwpływem  jaki wywiera na kształtowaniem się tożsamości lokalnych społeczności, które mogą czerpać wiele korzyści, zarówno niematerialnych jak i materialnych, z obcowania z zabytkami. Świadomość tych walorów przekłada się na rozwój ekonomiczny miasta, co staje się z kolei przesłanką do ochrony zabytków oraz dalszej edukacji na ich temat.

W artykule omówione zostaną zabytki o średniowiecznej chronologii, znajdujące się w ścisłym centrum Kalisza, niegdyś otoczonego murami miasta lokacyjnego. Analizie pod kątem atrakcyjności oraz potencjału działań związanych z upowszechnianiem wiedzy o dziedzictwie kulturowym poddane zostaną: mury miejskie i Baszta Dorotka, trzy pierwsze kaliskie kościoły: kościół franciszkański pod wezwaniem Św. Stanisława, Katedra św. Mikołaja i sanktuarium św. Józefa oraz Ratusz i znajdująca się w nim wystawa multimedialna.

W pierwszej połowie XIX w. przyczyną śmierci wśród mieszkańców Kalisza było wiele schorzeń: problemy układu krążenia, nowotwory, choroby kardiologiczne. Zazwyczaj leczono się u miejscowych lekarzy. Niestety, nie zawsze chory wracał do zdrowia. Śmierć była zawsze ogromną tragedią dla rodziny. Zmarłym urządzano mniej lub bardziej okazałe pogrzeby, grzebano na kaliskich cmentarzach wyznaniowych, miejsca spoczynku upamiętniano nagrobkiem. Po zakończeniu tych smutnych uroczystości, w obecności rodziny notariusz odczytywał testament zmarłego oraz sporządzał spis inwentarza pozostałości po zmarłym. Na mocy którego dzielono jego majątek między spadkobierców.Często spadkodawca obdarowywał znacznymi sumami pieniędzy instytucje dobroczynne i duchowne.

Celem artykułu jest zaprezentowanie stanu badań dotyczącego wieloaspektowej aktywności kobiet na obszarze ziemi pleszewskiej na przełomie XIX i XX w. oraz w dobie II RP. W pierwszej części skrótowo przedstawiono nurty badawcze nad przeszłością kobiet w Polsce i na arenie międzynarodowej oraz dokonano przeglądu terminologii. Następnie, próbowano usystematyzować wiedzę na temat dziejów kobiet w powiecie pleszewskim. Ostatni podrozdział stanowi raport z dotychczasowych badań. W tym celu wyszczególnione zostały analizowane źródła, metody i kierunki badawcze, z uwzględnieniem wszelkich trudności i wyzwań, którym musi sprostać historyczka/regionalistka w procesie odzyskiwania lokalnej herstorii.

Autorka artykułu podczas prowadzenia badań dotyczących spuścizny rodziny Wiłkomirskich natrafiła przypadkowo na nieznany list z roku 1949. Treść listu opublikowaną w artykule opatrzono komentarzem prezentującym jej kontekst historyczny. Przedstawiono przede wszystkim biografię nadawcy – Alfreda Wiłkomirskiego – którego sylwetkę warto przypomnieć z okazji mijającej w 2023 r. 150 rocznicy urodzin. Przybliżono jego relację ze swoimi dziećmi. Nawiązano także do wspomnień znanych muzyków o swoim ojcu.

Eksperyment Świdów nie był klasycznym eksperymentem, lecz poszukiwaniem skuteczności oddziaływań penitencjarnych. Zastosowano znane metody resocjalizacji w zmienionych warunkach organizacyjnych i środowiskowych. Eksperyment OBP był próbą korekty popełnionych wcześniej błędów. W obu eksperymentach realizowano wychowawczą koncepcję kary, w której szkoła i nauka była w centrum więzienia dla młodocianych. Wypracowany w Szczypiornie system dawał wysoką skuteczność oddziaływania mierzoną niską powrotnością do przestępstwa. Wiele rozwiązań eksperymentu weszło do przepisów prawa penitencjarnego.

Założone w 1987 r. Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w roku 2022 obchodziło jubileusz 35-lecia działalności. Trzydzieści lat obecności towarzystwa udokumentowano w monografii Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Trzydzieści lat działalności 1987-2017 (Kalisz 2022). W artykule przypomniano zatem działania KTPN z lat 2018-2022, działające w strukturze komisje i pracownie i podejmowane przez nie prace, działania upowszechniania nauki i kultury, rozwój biblioteki, wydane edycje (książki i czasopisma), w tym elektroniczne.

Celem artykułu jest przedstawienie w oparciu o nieliczne materiały z prasy krajowej i polonijnej amerykańskiej z końca XIX w. postaci zapomnianego dziś prawnika, dziennikarza i podróżnika. Aleksander Marek Jawornicki, urodzony w 1847 r. Radomiu, ukończył studia prawnicze, ale krótko pracował w zawodzie. Od 1874 r. współpracował m.in. z dziennikiem „Kaliszanin”, publikując nowele, obrazki, humoreski, recenzje. W 1887 r. wziął udział w podróży badawczej do Afryki zachodniej, kierowanej przez Leopolda Janikowskiego. Po powrocie publikował w prasie polskiej listy, szkice, nowele i powieści oparte na wrażeniach z wyprawy, był też w 1892 r. redaktorem „Kaliszanina”. W 1896 r. wyjechał do Ameryki i osiedlił się w Chicago. Był redaktorem dziennika polonijnego „Katolik”, później prowadził aptekę w Milwaukee, był lekarzem w stanie Michigan oraz księdzem Kościoła Polskokatolickiego w Chicago. Zmarł tam w 1900 r.

Autor przybliża postać Stanisława Kwiryna Kwirynowicza, począwszy od jego urodzenia w rodzinie robotniczo-rzemieślniczej, w trudnym okresie odradzającego się z ruin po I wojnie światowej Kalisza. Podkreślić należy determinację młodego człowieka do zdobywania wiedzy. Przed II wojną światową skończył szkołę podstawową i kontynuował średnią, by zaraz w 1945 r. zdać maturę i rozpocząć studia zakończone magisterium, a w 1951 r. doktoratem. Był ekonomistą, stąd pracował w bankach, w prezydium bezpartyjnym, został radnym miasta Kalisza kilku kadencji, a także posłem na Sejm PRL. Miał też swój wkład w powstanie czasopisma „Ziemia Kaliska” i obecnego Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Po utworzeniu w czerwcu 1975 r. województwa kaliskiego w krótkim czasie powołany zostaje na stanowisko przewodniczącego Wojewódzkiej Komisji Planowania, na którym pozostaje do emerytury.

Celem artykułu jest przedstawienie materiałów związanych z historią kościoła parafialnego w Kokaninie położonym nieopodal Kalisza. Materiały znajdują się w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku i nigdy wcześniej nie były publikowane. Prezentowane dokumenty pochodzą z 1790 i 1801 r. i przedstawiają stan materialny parafii na przełomie XVIII i XIX wieku.

Autorka przedstawia album fotograficzny archimandryty o. Hermana Kariakina (1872-1958) - nieznane dotąd źródło ikonograficzne przedstawiające życie parafii prawosławnej
w Kaliszu w okresie międzywojennym ze zbiorów Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu. Losy parafii w latach 20. związały się z kaliską Stanicą Ukraińską. Ojciec Kariakin pełnił posługę duszpasterską także w tym miejscu. Na tle obrazów z kart albumu autorka omawia sytuację społeczno-polityczyną wyznawców prawosławia w Kaliszu w okresie II RP.

Dom rodzinny wiąże się z dzieciństwem i czasem dorastania stanowi model kulturowy i podstawową matrycę dla kształtowania ludzkiej osobowości. W literaturze i sztuce to ważny punkt odniesienia narracji biograficznych i wspomnieniowych. Wszelkie obrazy z dzieciństwa podlegają rozmaitym mechanizmom pamięci indywidualnej i zbiorowej, a także służą do przepracowania zdarzeń w podświadomości dzięki onirycznej pracy umysłu. Wszelkie doświadczenia z lat dziecięcych należy także odczytywać przez pryzmat wyobrażeń i wzorów kultury np.; dom rodzinny jako Arkadia, dzieciństwo jako kraina szczęśliwości. Z perspektywy psychologicznej osoby w starszym wieku chętnie powracają do okresu dzieciństwa, wykazują tendencję do nieustannego procesu odtwarzania minionych zdarzeń i zapisywania wspomnień. Poszczególne zdarzenia mogą podlegać rozmaitym przekształceniom ze względu na subiektywną perspektywę, tendencję do idealizacji a także ze względu na selektywną pracę pamięci. Maria Dąbrowska spędziła dzieciństwo w Russowie, wczesne lata szkolne w Kaliszu, później w życiu dorosłym stworzyła swój dom w warszawskiej kamienicy. Jednak wiele razy powracała do miejsc dzieciństwa, o czym świadczę jej zapisy w Dziennikach. Były to powroty realne (podróże do Kalisza), imaginacyjne (pisanie powieści Noce i dnie), wspomnieniowe (upalne lato w Russowie), oniryczne (w czasie wojennym sny o pełnej spiżarni wiktuałów w Russowie), intuicyjne (sen o powrocie do domu rodzinnego tuż przed śmiercią). Wszystko to, co zostało z jej przeszłości zniekształcone i poddane konfrontacji z rzeczywistością umożliwia ukazanie sposobu przeżywania, tworzenia biografii i tożsamości kaliskiej pisarki.

Czasopisma lokalne w XIX wieku odgrywały znaczącą rolę informacyjną w społeczności, publikując na swoich łamach wiadomości ważne dla mieszkańców danego miasta i regionu, a jednocześnie przybliżając swoją publiczność do „wielkiego świata” informując o wybranych wydarzeniach z wielu państw. Zrozumiałe zatem, że w ramach różnorodnych, ale zazwyczaj stałych rubryk, pojawiało się wiele nazwisk – osób zarówno zasłużonych na wielu polach dla Kalisza, jak i tych nieznanych szerszemu gronu – bohaterów zaledwie jednej wzmianki. Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na wartość, jaką ze sobą niesie analiza zawartości czasopisma lokalnego pod kątem informacji osobowej oraz rolę, jaką wykaz wszystkich nazwisk opublikowanych na łamach pisma przełomu XIX i XX wieku może odgrywać w badaniach historycznych.

Artykuł przybliża postać Jakuba Szczecińskiego oraz jego zakład – Drukarnię Pospieszną, działającą w Kaliszu w latach 1912-1914 i 1917-1939 oraz omawia jego produkcję wydawniczą. Ukazuje w ten sposób jeden z ciekawszych zakładów typograficznych tego wielkopolskiego miasta, przedstawiając działalność drukarni oraz jej znaczenie zarówno dla żydowskiej, jak i polskiej społeczności Kalisza. Dorobek wydawniczy drukarni Szczecińskiego we wszystkich jego aspektach (produkcja dziełowa i czasopiśmiennicza, a także szeroko pojęte dokumenty życia społecznego) jest przykładem współpracy przedstawicieli różnych narodowości, cechującej wielonarodową społeczność miasta nad Prosną.

Artykuł omawia widowiskowy wymiar wystaw w Liskowie (1925 i 1937). Wydobywa zagadnienia do tej pory pomijane. Stawia pytania o znaczenie społeczności lokalnej i jej rolę w tych wydarzeniach. Wyeksponowanie działań ks. W. Blizińskiego, zwłaszcza strategii zmierzających do aktywizacji mieszkańców Liskowa, pozwoliło opisać nie tylko wzorcowe modele działań animacyjnych, ale i widowiskowe oblicze tych wydarzeń.

W artykule przedstawiono działalność Gołuchowskiego Centrum Kultury „Zamek” jako instytucji wspierającej szereg działań na rzecz regionalizmu. Powołany przed dziesięcioma laty samorządowy ośrodek kultury postrzegany jest w środowisku jako instytucja znana z różnorodnych form aktywności, kierowanych zarówno do młodzieży jak i osób dorosłych. Podstawowym celem są działania na rzecz ochrony i propagowania dziedzictwa kulturowego oraz budowania tożsamości regionalnej. W niniejszym artkule zaprezentowano różnorodne przykłady zrealizowanych zdań, promujących walory przyrodniczo-turystyczno-historyczne gminy Gołuchów zarówno na terenie kraju, jak i za granicą. Zwrócono także szczególną uwagę na akcję wydawniczą, prowadzoną przez Samorząd Gminy Gołuchów i GCK „Zamek”, wyróżniającą się na tle działań podobnych instytucji na terenie powiatu pleszewskiego i województwa wielkopolskiego.

Celem autorki artykułu jest przybliżenie szerszemu gronu odbiorców postaci dwóch gołuchowskich artystów: Józefa Witkowskiego i Rafała Walendowskiego, zwracając szczególną uwagę na aspekt tradycji regionalnych w ich twórczości. W artykule wykorzystano publikacje tradycyjne i elektroniczne, a także informacje otrzymane od córki Józefa Witkowskiego Elżbiety Mizerkiewicz oraz Rafała Walendowskiego.

Artykuł omawia twórczość Tadeusza Pniewskiego, do której należą: wspomnienia, listy, i poezje. Przedstawione materiały mogą zostać wykorzystane w realizacji edukacji regionalnej, na lekcjach języka polskiego i historii na wszystkich poziomach nauczania, z zastosowaniem różnych metod nauczania.

Transformacja ustrojowa przełomu lat 80. i 90. XX w. stworzyła korzystne warunki do rozwoju działań, których celem stało się zachowanie i promocja dziedzictwa kulturowego regionów. Ważne miejsce w tym procesie przypadło edukacji. Na terenie Wielkopolski południowo-wschodniej już w latach 80. pojawiły się inicjatywy, których celem było przybliżenie dziedzictwa małych ojczyzn. Wraz z reformą edukacji z 1999 r. tematyka regionalna znalazła swoje odzwierciedlenie w podstawach programowych kształcenia ogólnego. W artykule przedstawiono przykłady działań związanych z realizacją edukacji regionalnej na terenie Wielkopolski południowo-wschodniej. Podejmowane tu inicjatywy ukazano na tle przemian związanych z kolejnymi reformami oświaty. Szczególną uwagę zwrócono na inicjatywy, których celem było przygotowanie materiałów dydaktycznych do edukacji regionalnej. Przywołano także propozycje instytucji kultury i stowarzyszeń, których celem jest popularyzacja wiedzy o regionie. Analiza działań skłania do stwierdzenia, że upowszechnienie tej formy edukacji wymaga nie tylko materiałów dydaktycznych dostosowanych do wieku uczniów, ale i koordynacji podejmowanych wysiłków i inicjatyw.

Bracia Mniejsi Ściślejszej Obserwancji zostali sprowadzeni do Kalisza w XVII w. W podziemiach kościoła, który jest obecnie siedzibą parafii Świętej Rodziny, mieszczącym się na historycznym Wrocławskim Przedmieściu, od II poł. XVII w. znaleźli miejsce spoczynku nie tylko zakonnicy, ale również przedstawiciele wszystkich stanów społecznych: szlachty, mieszczaństwa a nawet chłopstwa. Mimo iż zakon zlikwidowano w 1864 r., w 1914 r. budowla ucierpiała wskutek bombardowań, a w podziemiach kościoła nie zachowały się trumny ze szczątkami pochowanych osób, to dzięki zachowanemu epitafium umieszczonemu w bocznym ołtarzu, kroniki klasztornej przechowywanej w Archiwum o. Franciszkanów w Krakowie a także innych źródeł, możliwe jest odtworzenie listy osób, które znalazły wieczny spoczynek w podziemiach świątyni. Ponadto, omówiono tradycję pochówków chrześcijańskich w świątyniach oraz przybliżono historię odłamu zakonu franciszkańskiego w Kaliszu.

Celem niniejszej pracy jest naszkicowanie dróg awansu społecznego zamożnego mieszczaństwa pochodzenia niemieckiego pod koniec XIX w. i pierwszej połowie wieku XIX. Dzięki protekcyjnej polityce rządu Królestwa Polskiego w pierwszych dziesięcioleciach XIX w. znacząco wzrosły tendencje migracyjne. Napływ licznej rzeszy rzemieślników i fabrykantów przyspieszył proces modernizacji przemysłu Kalisza i okolic. Właściciele fabryk i manufaktur, dzięki inspiracjom czerpanym z religijnego (protestanckiego) etosu pracy, posiadanej wiedzy, umiejętnościom organizacyjnym szybko zyskiwali sukces finansowy, uznanie i prestiż w swojej grupie zawodowej. Zamożność pozwalała na wejście do kręgu nielicznej, elitarnej grupy kaliskiej burżuazji. Podejmowanie przez burżuazję zaskakujących decyzji życiowych było podyktowane troską o utrzymanie firmy, zapewnienie stabilności finansowej rodziny, a w dalszej perspektywie przekazaniem manufaktury następcom.

Autorka przedstawia historię tworzenia kolekcji i poszczególnych działów Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu ze szczególnym uwzględnieniem ich części najstarszych, tj. zabytków zgromadzonych w przedwojennym Muzeum Ziemi Kaliskiej. Dowodzi, że podstawę zbiorów placówki tworzy spuścizna dawna (przedwojenna) –rozproszona, ale częściowo odzyskana po II wojnie światowej. Badaczka przedstawia temat na przykładach, zakreślając możliwe kierunki badań proweniencyjnych.

Autor przedstawia działania podejmowane przez Starostwo Powiatowe w Koninie wobec Kościoła katolickiego w okresie 1948-1950. Dotyczyły one prowadzenia obserwacji za pośrednictwem milicji, władz gminnych i agentury aktywności politycznej księży, nadzorowania prowadzonej działalności charytatywnej i sprawowania obrzędów religijnych. W artykule opisano także zainteresowanie władz ilością kościołów i kaplic oraz posiadaną przez kościół ziemią rolną, która była podstawą utrzymania parafii.

Raport stanowi opis projektu badawczego realizowanego przez autorkę w ramach stypendium Marszałka Województwa Wielkopolskiego. Program stypendialny umożliwił przeprowadzenie kwerend i dotarcie do materiałów poszerzających wiedzę o muzycznej rodzinie Wiłkomirskich. Projekt mający na celu scalenie i opisanie spuścizny rozproszonej w różnych instytucjach przyniesie z pewnością syntetyczny obraz działalności artystycznej, dydaktycznej, kulturalnej, społecznej i naukowej poszczególnych członków rodziny Wiłkomirskich tak silnie i emocjonalnie związanej z Wielkopolską.

W 2022 roku przypadła 110 rocznica urodzin Gustawa Arnolda Fibigera (1912-1989; tzw. III), wnuka założyciela Fabryki Fortepianów i Pianin ARNOLD FIBIGER w Kaliszu (1878). Był to też ostatni, zamykający i „przeciągany” ze względu na pandemię koronawirusa Rok Rodziny Fibigerów, uchwalony przez Radę Miasta Kalisza. Zaczął się on w roku 2020, trwał przez cały następny, a zakończył w czerwcu 2022 premierą filmu dokumentalnego w reżyserii Judyty Fibiger pt. Dusza zaklęta w fortepianie (Krakowski Festiwal Filmowy; premiera w Kaliszu odbyła się 9 czerwca). Okoliczności te przyczyniły się do powstania niniejszego tekstu, który napisany został przez pryzmat osobistych doświadczeń i wspomnień autora.

W momencie, w którym śląskie uzdrowisko Lázně Jeseník zamówiło plan regulacji i rozwoju u uznanego wiedeńskiego urbanisty Eugena Fassbendera, miasto to stało u progu wielkich przekształceń. Założone w 1826 przez Vincenza Preißnitza jako miejsce narodzin nowoczesnej hydroterapii, teraz miało stać się całorocznym ośrodkiem uzdrowiskowym. Artykuł prezentuje koncepcje urbanistyczne E. Fassbendera stworzone z myślą o przyszłości Lázně Jeseník, jak i jego zasady planowania ośrodka spa. Chociaż jego projekt nie został wcielony w życie, to jako źródło historyczne oferuje możliwość analizy przemian historycznych środkowoeuropejskich uzdrowisk oraz stojących przed nimi około 1900 r. wyzwań turystycznych, urbanistyczych i architektonicznych.

Krajowy system ochrony zabytków (wpisywania budynków do rejestru) reaktywowano na Węgrzech w 1957 roku, odkąd funkcjonował on już nieprzerwanie aż do końca systemu krajów socjalistycznych. Chociaż do chwili obecnej sama dyscyplina, jak i jej zaplecze instytucjonalne podlegały wielokrotnym zmianom, tak specjalistyczne czasopismo “Ochrona zabytków” ukazuje się na Węgrzech nieprzerwanie. Opisuje ono i poddaje dyskusji studia przypadków i kwestie teoretyczne, a także służy informowaniu środowiska i zainteresowanej publiczności o normach międzynarodowych, jak i trendach w ochronie zabytków oraz dziedzictwa. Roczniki tego pisma stanowią wyróżniające się źródło do wszelkich analiz dokonań, jak i wyzwań dotyczących tej specjalizacji architektonicznej. W niniejszym artykule poddano analizie numery “Ochrony zabytków” z lat 1957-1990, przyglądając się zachodzącym zmianom profesji, między innymi przejściu od ochrony pojedynczych budowli do całych zespołów. Chociaż w obu kategoriach podejmowano liczne działania, tak dopiero w latach siedemdziesiątych ratyfikowano pierwsze regulacje prawne, których celem miała być ochrona zespołów miejskich. Stąd też, dopiero po tych ustaleniach możliwe było wydajne podejmowanie tego typu działań. W artykule przedstawiono także wpływ międzynarodowych i krajowych polityk na trendy w węgierskiej ochronie dziedzictwa, obserwowane na łamach pisma. W badaniach oparto się na materiałach publikowanych, jak i wywiadach z ich autorami czy architektami- konserwatorami. Przedstawiony tekst może być źródłem materiału porównawczego dla pokrewnych analiz sytuacji w innych środowiskach środkowoeuropejskiego konserwatorstwa tego czasu.

Artykuł analizuje doniesienia prasowe w dostępnych rocznikach „Kaliszanina” z lat 1870-1892 poświęcone działalności TZSP i TPSP. Większość tekstów zawiera informacje dotyczące: sprzedaży akcji – składek towarzystwa przez kaliskich księgarzy, reprodukcji dzieł sztuki przeznaczonych na premie dla opłacających składki członkowskie, wyników losowania zakupionych przez Zachętę dzieł sztuki, zwłaszcza jeśli trafiały one do mieszkańców Kalisza i okolic. Pojawiły się jednak obszerniejsze teksty dotyczące oceny działalności Komitetu TZSP, oceny artystycznej dzieł sztuki wystawianych i kupowanych przez towarzystwo. Istotną rolę odgrywają teksty dotyczące funkcjonowania Zachęty w odniesieniu do członków towarzystwa mieszkających na prowincji, którzy nie mogli korzystać z udogodnień zagwarantowanych statutem. Większość z nich zawiera krytyczną ocenę działalności TZSP. Omawiane na łamach kaliskiej prasy zagadnienia są odbiciem istotnych problemów tego stowarzyszenia i wskazują na dobrą orientację anonimowych autorów w życiu towarzystwa. Możliwości szybkiego przekazu informacji jakie stworzyła lokalna prasa pozwoliły na pełniejszy udział mieszkańców prowincji w życiu TZSP i były jednym z czynników modernizacji cywilizacyjnej miasta.

W opracowaniu opisano plany uruchomienia linii tramwajowych w Kaliszu na początku XX wieku. Przedstawiono zarówno próby budowy kolejki elektrycznej jeszcze przed uruchomieniem kolei warszawsko-kaliskiej, jak również inicjatywy pojawiające się w ciągu kilku następnych lat od jej powstania, kończąc na planach odbudowy miasta po zniszczeniach wojennych w 1914 roku. Tematyka ta nie była dotychczas szerzej podejmowana w literaturze naukowej, czego następstwem jest stosunkowo skromnie rozpoznany materiał źródłowy. W pracy wykorzystano archiwalia znajdujące się w zbiorach Archiwum Państwowego w Łodzi, opracowania historyczne zajmujące się problematyką gospodarczą, urbanistyczną i społeczną miasta w badanym okresie, prasę, jak również przewodniki i plany miasta. Znajdujące się tam informacje często były jednak niekompletne lub niepełne, stąd niniejszy artykuł stanowi wprowadzenie do tematyki badawczej.

W dyskusji na temat wyglądu Kalisza mającego być odbudowanym po zniszczeniach w 1914 roku istotne znaczenie miało zdanie niemieckiego konserwatora zabytków, Juliusa Kohtego, który sporządził szczegółową ekspertyzę dotyczącą zachowanych wartościowych budynków i możliwości ich wkomponowania w krajobraz odbudowanego miasta oraz wykorzystania jako wzorzec architektoniczny. Poza wymienioną ekspertyzą analizie poddano napisane podczas I wojny światowej przez Kohtego i opublikowane w niemieckich czasopismach artykuły traktujące o zabytkach Kalisza.

Jaki społeczno-polityczny komunikat zakodowano w neoklasycznej architekturze teatru kaliskiego (proj. Czesław Przybylski) kryjącej funkcjonalistyczne rozwiązania wnętrz (proj. Juliusz Żórawski)? Jaki obraz wykształconego Polaka starano się zbudować w prowincjonalnym mieście o typowej dla II RP wielonarodowościowej strukturze? Kto zasiadał na tej widowni, a kogo oczekiwano? Autorka skupia się na pytaniach narosłych wokół czwartego teatralnego gmachu w Kaliszu, odbudowanego w latach międzywojennych (1919-1936). Na podstawie wyrywkowo podanych opinii z lokalnych gazet zwraca ona uwagę na ważny, a dotychczas szczegółowo nieanalizowany przez badaczy wątek nacjonalistyczno- szowinistyczny przewijający się w dyskusjach dotyczących teatru i jego roli w miejskiej przestrzeni. Przedstawiony tekst zarysowujący problematykę jest wstępem do szerszych badań.

Autorka szeroko analizuje okoliczności polityczne i społeczne, towarzyszące obchodom „XVIII wieków Kalisza”. W efekcie podjętych działań propagandowych Kalisz w l960 r. stał się „najstarszym miastem w Polsce”, bądź miastem „o najstarszej metryce pisanej”. Głębszy sens tych działań odkrywają archiwalia, teksty gazetowe oraz lektura powojennych przewodników. Precyzyjnie zorganizowany jubileusz był w istocie radykalnym gestem odcięcia, budowanym w drastycznej opozycji do międzywojennej historii i narracji o mieście. Wątkami składowymi są manipulacje pamięcią społeczną, rozumianą jako narzędzie polityki państwowotwórczej. Jubileusz zaowocował najróżniejszymi inicjatywami, których znaczenie jest nie do przecenienia. Siłę jego oddziaływania można porównywać jedynie do przedwojennych działań miasta oraz ówczesnych kreacji pamięci oficjalnej. Choć wtedy – mimo podejmowanych prób – nie udało się doprowadzić do ścisłej współpracy z władzami centralnymi. W efekcie narracja powojenna ciągle dominuje w oficjalnej retoryce, choć wybrzmiewa na tle śródmieścia niemal w całości odbudowanego w okresie II RP.

W artykule dokonano próby zapoznania się z dorobkiem twórczym Anieli Wojciechowskiej, polskiej scenografki. Jego materialne ślady przechowywane są m.in. w zbiorach specjalnych Książnicy Pedagogicznej im. A. Parczewskiego w Kaliszu. Materiały te, ofiarowane bibliotece przez ks. Andrzeja Gładysza, stały się częścią spuścizny rodziny Wiłkomirskich. Aniela Wojciechowska była córką Kazimierza Wiłkomirskiego, (1900- 1995), światowej sławy muzyka, wiolonczelisty, dyrygenta, kompozytora i pedagoga.

Artykuł w bardzo ogólnym zarysie dotyka problematyki protestanckiego budownictwa kościelnego w regionie kaliskim, obejmującym historyczne powiaty: kaliski, pyzdrski i koniński, w okresie od XVI do XVIII w. Stanowi próbę rozpoznania powstałych w tym czasie fundacji kościelnych dla gmin braci czeskich oraz luterańskich. Podstawowe pytanie przyświecające powziętym rozważaniom odnosi się do rozróżnienia typów innowierczych świątyń, zarówno w zakresie form architektonicznych, jakie otrzymywały, jak również ich rozwiązań przestrzennych i rzutów, na których je zakładano. Kwestią, na którą zwrócono szczególną uwagę jest fenomen popularności niektórych typów przez bardzo długi okres czasu. Problematyka protestanckiego budownictwa kościelnego osadzona została w kontekście historycznym, naświetlającym ruch reformacyjny w regionie kaliskim. Wskazano na okoliczności wznoszenia świątyń protestanckich i ich losy, począwszy od czasów przybycia na ziemię kaliską w połowie XVI w. braci czeskich, następnie emigrantów religijnych ze Śląska w okresie wojny 30-letniej i kolonistów „olęderskich” w XVIII w., do momentu przyznania protestantom swobód wyznaniowych. Wolność religijna przełożyła się na rozwój protestanckiego budownictwa kościelnego, co uwidoczniło się nie tylko w rosnącej liczbie nowych świątyń, ale także w poszukiwaniu nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych.

Celem artykułu jest ukazanie zmian, zachodzących w drewnianej architekturze wiejskiej dawnej guberni kaliskiej w okresie lat 1867-1914. Jakie czynniki oddziaływały wówczas na tego typu architekturę, nadal liczebnie dominującą w polskim krajobrazie kulturowym? Porównując zachowane do dzisiaj w muzeach typu skansenowskiego zagrody chłopskie z kaliskiego i sieradzkiego, Autorka przedstawia podobieństwa i różnice w kształtowaniu przestrzeni mieszkalnych i gospodarczych na wsi w dobie uwłaszczenia i szybkich przemian w warunkach życia ludności wiejskiej, stawiając nowe postulaty badawcze. 

Parafia rzymsko-katolicka w Stawiszynie powstała zapewne w XIII w. i z racji tego, że dobra te były własnością królewską, jej fundatorem był ówczesny monarcha. Dwa wieki później należała ona do najbardziej zamożnych beneficjów w archidiakonacie kaliskim. W 1360 r. z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego w miejsce drewnianej świątyni pobudowano murowany kościół, który został konsekrowany pod wezwaniem św. Bartłomieja i św. Jadwigi. Na przestrzeni wieków architektura kościoła, pierwotnie gotyckiego, ulegała licznym przemianom. Budynek był kilkakrotnie zniszczony i odbudowywany, a każdy remont pozostawiał ślady zacierające pierwotny jego styl. Najistotniejsze zmiany zrealizowane zostały w latach 1880-1940, czyli w okresie przypadającym na sprawowanie posługi przez trzech proboszczów: Teodora Meyera, Edmunda Esmana i Bronisława Kozankiewicza. Każdy z nich odegrał istotną rolę w dziejach stawiszyńskiej parafii katolickiej. Celem niniejszego artykułu nie jest ocena odbudowy kościoła parafialnego w Stawiszynie za czasów działalności wspomnianych sług Bożych, ale przedstawienie czytelnikowi najważniejszych ich zasług w tym aspekcie. Przy czym należy podkreślić, że poczynania księdza Edmunda Esmana można uznać za najbliższe czynnościom określanym współcześnie pojęciem „restauracja”. Nie ujmuje to w żaden sposób osiągnięciom dwóch pozostałych duszpasterzy, dzięki którym stawiszyńscy parafianie mogą podziwiać zachowane do dziś zabytki sztuki sakralnej. Tekst ten stanowi jedynie przyczynek do dalszych badań, które należy pogłębić o wnikliwą analizę archiwaliów przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku.