FAQ

Protestanci w regionie kaliskim w XVI-XVIII wieku i ich budownictwo kościelne. Zarys problematyki

Data publikacji: 2021

Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2021, Nr 21, s. 194 - 222

https://doi.org/10.4467/26578646ZKNT.21.009.17593

Autorzy

Teresa Sokół
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ul. Szewska 37 50-139 Wrocław
https://orcid.org/0000-0002-6384-1494 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Protestanci w regionie kaliskim w XVI-XVIII wieku i ich budownictwo kościelne. Zarys problematyki

Abstrakt

Artykuł w bardzo ogólnym zarysie dotyka problematyki protestanckiego budownictwa kościelnego w regionie kaliskim, obejmującym historyczne powiaty: kaliski, pyzdrski i koniński, w okresie od XVI do XVIII w. Stanowi próbę rozpoznania powstałych w tym czasie fundacji kościelnych dla gmin braci czeskich oraz luterańskich. Podstawowe pytanie przyświecające powziętym rozważaniom odnosi się do rozróżnienia typów innowierczych świątyń, zarówno w zakresie form architektonicznych, jakie otrzymywały, jak również ich rozwiązań przestrzennych i rzutów, na których je zakładano. Kwestią, na którą zwrócono szczególną uwagę jest fenomen popularności niektórych typów przez bardzo długi okres czasu. Problematyka protestanckiego budownictwa kościelnego osadzona została w kontekście historycznym, naświetlającym ruch reformacyjny w regionie kaliskim. Wskazano na okoliczności wznoszenia świątyń protestanckich i ich losy, począwszy od czasów przybycia na ziemię kaliską w połowie XVI w. braci czeskich, następnie emigrantów religijnych ze Śląska w okresie wojny 30-letniej i kolonistów „olęderskich” w XVIII w., do momentu przyznania protestantom swobód wyznaniowych. Wolność religijna przełożyła się na rozwój protestanckiego budownictwa kościelnego, co uwidoczniło się nie tylko w rosnącej liczbie nowych świątyń, ale także w poszukiwaniu nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych.

Bibliografia

Pobierz bibliografię

„Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w.”, w: Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski (2), red. M. Słoń (Instytut Historii PAN im. Tadeusza Manteuffla, 2015), http://atlasfontium.pl.

Callier, Edmund. 1887. Powiat kaliski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny. Poznań: W. Simon, L. Rzepecki.

Callier, Edmund. 1888. Powiat pyzdrski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny. Poznań: W. Simon.

Chodyła, Zbigniew. 2012. „Najstarsze dzieje osad olęderskich w okolicach Nekli w latach 1749-1793”. W: Nekielskie olędry. W kręgu pracy, wiary i nadziei, red. Jerzy Osypiuk, 9-48. Nekla: LoboSoft. http://www.nekla.pl/download/nekielskie_oledry.pdf.

[Chorąży]. 1883. „Konin”. W: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 4, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, 333-338. Warszawa: nakł. Władysława Walewskiego. http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IV.

Dworzaczkowa, Jolanta. 1997. Bracia czescy w Wielkopolsce w XVI-XVII wieku. Warszawa: Semper.

Dworzaczkowa, Jolanta Jadwiga Kiwerska, Jan Waleński. 1990. Kobylin. Zarys dziejów. Kobylin: na zlec. Urzędu Miasta i Gminy.

Dworzaczkowa, Jolanta. 1995. Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Dworzaczkowa, Jolanta, Halina Kowalska. 1989-1991. „Rozdrażewski (Rozrażewski) Jan h. Doliwa”. W: Polski Słownik Biograficzny (32), red. Emanuel Rostworowski, Henryk Markiewicz, 371-373. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Dworzaczkowa, Jolanta. 2003. Z dziejów braci czeskich w Polsce. Poznań: Instytut Historii UAM.

Harasimowicz, Jan, 2000. „Fundacje sakralne różnowierczej szlachty polskiej w XVI i XVII wieku”. W: Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. Edward Opaliński, Tomasz Wiślicz, 142-153. Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN.

Harasimowicz, Jan. 2012. „Luterańskie budownictwo kościelne na ziemiach koronnych Rzeczypospolitej”. W: Kościoły luterańskie na ziemiach polskich (XVI-XX w.). W czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów, red. Jarosław Kłaczkow, 187-222. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Henschel, Adolf. 1892. Jubelbüchlein, enthaltend die Geschichte der evangelischen Gemeinde zu Zduny. Diesdorf bei Gäbersdorf: Buchdruckerei der Schreiberhau-Diesdorfer Rettungsanstalten.

Kębłowski Jan, Zofia Ostrowska-Kębłowska. 1973. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. T. 5: woj. poznańskie, z. 11: pow. krotoszyński, red. Teresa Ruszczyńska i Aniela Sławska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

Kiec, Olgierd. 2012. „Ewangelicka parafia w Nekielce w XIX i XX wieku”. W: Nekielskie olędryW kręgu pracy, wiary i nadziei, red. Jerzy Osypiuk, 49-96. Nekla: LoboSoft. http://www.nekla.pl/download/nekielskie_oledry.pdf.

Kneifel, Eduard. 1937. Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden der Kalischer Diözese. Cz. 1. Vogtland: Günter Wolff. http://eduardkneifel.eu/data/Die_evangelischausburgischen_Gemeinden_der_kalischer_Dioezese.pdf.

Kneifel, Eduard. 1933. „Gmina ewangelicka Prażuchy z okazji 125-lecia istnienia gminy i obchodów stulecia ewangelicko-luterańskiego Kościoła”. W: Osadnictwo protestanckie w latach 1770-1945www.schondorf.pl/historia-liskowa-i-okolic/osadnictwo-protestanckie-w-latach-1770-1945/.

Kodurowa A. 1958. Katalog zabytków sztuki w Polsce.T. 5: woj. poznańskie, z. 16: pow. ostrowski, red. Teresa Ruszczyńska i Aniela Sławska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

Kohte, Julius1896. Verzeichnis der Kunstdenkmaler der Provinz Posen. T. 3: Die Landkreise des Regierungsbezirks Posen, cz. 1. Berlin: Verlag von Julius Springer. http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=201973.

Konopiński, Tomasz. 1906. Kościół w Borzęciczkach i jego patronowie od roku 1600 do naszych czasów. Poznań. Odbitka z Dziennika Poznańskiego. Test w wersji elektronicznej przygotował Rafał Witkowski. http://biblioteka.muzeum.krotoszyn.pl/zrodla/3734_2.pdf.

Kowalska Wiesława, Zbigniew Chodyła. 2010. Puszcza Pyzdrska. Olęderskie dziedzictwo. Pyzdry: Towarzystwo Kulturalne Echo Pyzdr. www.blizanow.ug.gov.pl/images/PDF/obr_puszcza_pyzdrska.pdf.

Krotoski, Kazimierz1930. Dzieje miasta Krotoszyna. Cz. 1: Miasto Krotoszyn i jego dziedzice za czasów polskich (od 1415 do 1779). Krotoszyn: Magistrat Miasta Krotoszyna.

Kryg, Grzegorz. 1993. Zduny. Od pradziejów do upadku Rzeczypospolitej. Poznań: „WIS”.

Krzyślak, Bolesława. 2013. „Dawny kościół ewangelicki w Pogorzeli. Z dziejów przekształceń architektury ewangelickiej w Wielkopolsce”, Ecclesia. Studia z dziejów Wielkopolski 8 (2013): 237-281. http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_14746_e_2013_8_10/c/3681-3713.pdf.  

Kwiczala, M. 1960. Katalog Zabytków Sztuki w Polce. T. 5: woj. poznańskie, z. 29: wrzesińskiWarszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

Łukaszewicz, Józef. 1869-1875. Krótki historyczno-statystyczny opis miast i wsi w dzisiejszym powiecie krotoszyńskim od najdawniejszych czasów aż po rok 1794. T. 1: Obwód kobyliński, t. 2: Obwód borecki i krotoszyński. Poznań: Jan Konstanty Żupański, A. Schmädicki.

Łukaszewicz, Józef1858-1859. Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej. T. 1-2. Poznań: Wilhelm Decker, Jan Konstanty Żupański.

Łukaszewicz, Józef. 1835. O kościołach Braci Czeskich w dawnej Wielkiejpolsce. Poznań: Pompejusz Karol. https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/3099?id=3099.   

Marciniak, Ryszard. 1996. „W Rzeczypospolitej szlacheckiej”. W: Krotoszyn. T. 2: Historia, red. Dionizy Kosiński, 63-169. Krotoszyn-Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.

Miedziak, Witold. „Fundacje architektoniczne rodziny Rozdrażewskich – problemy stylu i znaczenia formy”, Artium Quaestiones 29 (2018): 321-347.220

Ostrowska-Kębłowska, Zofia. 1969. „Sztuka w okresie Oświecenia”. W: Dzieje Wielkopolski. T.1: Do roku 1793, red. Jerzy Topolski, 903-947Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Szymański, Andrzej. 1989. „Pleszew w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej”. W: Dzieje Pleszewa, red. Marian Drozdowski, 51-89. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Werner, Albert, Johannes Steffani. 1904. Geschichte der evangelischen Parochien in der Provinz Posen (Lissa: Friedrich Ebbeckes ). https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/34695/edbudynkieition/51858/content.

Informacje

Informacje: Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2021, Nr 21, s. 194 - 222

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Protestanci w regionie kaliskim w XVI-XVIII wieku i ich budownictwo kościelne. Zarys problematyki

Angielski:

Protestants in the Region of Kalisz from 16th to 18th Century and Their Sacral Architecture: an Outline

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-6384-1494

Teresa Sokół
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ul. Szewska 37 50-139 Wrocław
https://orcid.org/0000-0002-6384-1494 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ul. Szewska 37 50-139 Wrocław

Publikacja: 2021

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Teresa Sokół (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski