Artykuł podejmuje kwestię z zakresu ontologii polityki dotyczącą deformacji bytu politycznego, który przybierał różne formy: wspólnoty politycznej, polis, państwa. Od Arystotelesa różnorodni przedstawiciele realizmu umiarkowanego zajmowali się rzeczywistością polityczną, którą wyraża nade wszystko formuła ustroju politycznego. Badaniu rzeczywistości przyświeca maksyma operatio sequitur esse. Pozwoliła ona na stworzenie swoistej taksonomii ustrojów dobrych i zepsutych/zwyrodniałych. Skoro celem człowieka jest życie szczęśliwe, to podstawowe zagadnienie dotyczy odpowiedzi na pytanie, w jakich warunkach politycznych człowiek może być dobrym obywatelem. Dzięki temu polityka rozstrzyga także kwestie etyczne. Co jednak się dzieje w sytuacji odwrotnej, kiedy byt polityczny staje wobec problemu deformacji z powodu nadmiaru lub braku elementów konstytuujących porządek polityczny? Problem ten pojawił się na dobre w czasach nowożytnych, gdy zagadnienie deformacji przybrało postać rozprzężenia porządku politycznego, a nawet upadku państwa, jak było w przypadku I Rzeczypospolitej.

Deformations. The Gradual Abatement of Political Existence

Abstract: Aristotle posed a question concerning conditions of good government and, consequently, good citizen. It gave a rise to disquisitions about taxonomy of good and corrupted governments. An issue of political corruption and deforming forces rose to the theoretical dimension. In modernity a problem became a legitimate question having brought forth after a series of historical events that put into doubt a political existence of several polities. Thus, a question of deformation became an acute political issue under pressure of internal and external conflicts disrupting the political order. The deformation took shape of severe political crises, civil wars, secessions, the falling states. And even, as in a case of the Polish Commonwealth, after the Polish Republic was partitioned by neighbors: absolutist monarchies of Russia, Prussia and the Hapsburg Empire, it led to the political non-existence, An article considers the problem of deformation as entering in a domain of social practices, political theory, and consequently metaphysics. Particularly interesting is to explain the ontic status of political non-existence.

Termin „realizm polityczny”, często analizowany przez historyków myśli politycznej i teoretyków stosunków międzynarodowych, staje się problematyczny w dobie popularyzacji ujęć uzasadniających zależność „rzeczywistości”, także „politycznej”, od podmiotów ją poznających, a w jeszcze większym stopniu ją kształtujących skutkiem podejmowanych działań. Nie tyle rozpad rzeczywistości, ile jej uzależnienie od podmiotów ją konstruujących czyni kłopotliwym korzystanie z dawnych kategorii i rodzi potrzebę krytycznego namysłu nad nimi. Próba podjęta w tekście ma unaoczniać nie tylko konsekwencje porzucenia dawnych, „obiektywistycznych” podejść do rzeczywistości (choćby tylko pojęciowej), ale także powody, dla których pojawia się kłopotliwość z jednej, zaś potrzeba krytycznego namysłu, a może ustalania nowych kategorii, z drugiej strony.

Problems with Political Realism

Abstract: The term “political realism”, often analyzed by historians of political thought and theoreticians of international relations, becomes problematic in the era of popularizing the idea that there is an obvious dependence of “reality”, also “political reality”, from subjects that recognize it, and to an even greater extent from subjects shaping it. It is not the dissolution of reality but its dependence on the subjects that create it that makes it difficult to use old categories and raises the need for critical reflection on them. The attempt made in the paper is to show not only the consequences of abandoning old, “objectivist” approaches to reality (even if only conceptual reality), but also the reasons why on the one hand there is an embarrassment, and on the other hand the need for critical reflection, or perhaps setting new categories.

Przedstawiona przez Josepha Schumpetera teoria demokracji jako metody selekcji elit politycznych pozostaje jednym z istotniejszych i jednocześnie najbardziej kontrowersyjnych punktów odniesienia we współczesnych dyskusjach poświęconych demokracji. Niniejszy artykuł dowodzi jednak, że Schumpeter buduje fałszywe przeciwstawienie między własną teorią a klasyczną teorią demokracji, za której eksponentów uznaje utylitarystów takich jak Jeremy Bentham i James Mill. Po pierwsze, większość zarzutów Schumpetera pod adresem utylitarystycznego ujęcia demokracji jest chybiona. Po drugie, istnieją pewne podobieństwa i linie ciągłości pomiędzy teorią demokracji głoszoną przez klasyczny utylitaryzm a teorią samego Schumpetera. W klasycznym utylitaryzmie obecny był na przykład wyraźny komponent elitarystyczny, który u Schumpetera uległ jeszcze wzmocnieniu na skutek uczynienia przezeń z (oligopolicznej) rynkowej konkurencji wzorca demokratycznej polityki. 

Schumpeter, Utilitarianism and Democratic Theory

Abstract: Joseph Schumpeter’s theory of democracy as a method of selection of political elites remains one of the most influential, as well as most controversial reference points in contemporary debates concerning democracy. The article argues, however, that Schumpeter tries to create a misleading opposition between his own theory and the classical theory of democracy, the latter of which apparently espoused by utilitarians like Jeremy Bentham and James Mill. Firstly, most of the Schumpeter’s objections to the utilitarian account of democracy miss the mark. Secondly, there are similarities and lines of continuity between the theory of democracy which was espoused by classical utilitarianism and Schumpeter’s own theory. For instance, in classical utilitarianism one can find an evident elitist component which was later further emphasized by Schumpeter as a result of him modelling his account of democratic politics on the (oligopolic) market competition. 

Tak zwany neofunkcjonalny paradygmat elitystyczny to najnowsza (choć rozwijana już od połowy lat 70. XX wieku) wersja teorii elity. Niemniej teoria elity wywodzi się jeszcze z końca XIX wieku – powstała w głębokim konflikcie z funkcjonowaniem systemu demokracji przedstawicielskiej. Włoscy „ojcowie założyciele” teorii elity (szczególnie Gaetano Mosca i Vilfredo Pareto) przeciwstawiali się pomysłom wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego, a także wykorzystali nastroje głębokiego rozczarowania związane z procesem zjednoczenia Włoch (Risorgimento). Już w roku 1928 polski uczony Czesław Znamierowski zaprezentował pewne warunki zgodności między występowaniem elity a funkcjonowaniem ustroju demokratycznego. 

W ujęciu najważniejszych przedstawicieli tzw. neofunkcjonalnego paradygmatu elitystycznego (zwłaszcza Johna Higleya) pewne cechy elity stanowią jedno z kryteriów klasyfikacji demokratycznych systemów politycznych. Nawet współcześnie najczęściej występują na świecie elity podzielone (czy inaczej: sfragmentaryzowane). W takiej sytuacji elity funkcjonujące w danym państwie nie potrafią dojść do porozumienia (czy kompromisu) nawet w odniesieniu do podstawowych kwestii politycznych. Niewątpliwie lepiej, kiedy elity (przynajmniej najważniejsze elity w danym państwie) potrafią dojść ze sobą do porozumienia. Takie porozumienie może opierać się na podstawie wspólnie wyznawanej ideologii (tzw. elity ideologicznie zintegrowane), tak jak w ustrojach o charakterze totalitarnym. Z drugiej strony o wiele lepiej, kiedy podstawą integracji między elitami są wspólnie podzielane wartości demokratyczne (jak w modelu elit konsensualnie zintegrowanych). Już 30 lat temu w Polsce podczas negocjacji Okrągłego Stołu takie właśnie porozumienie zostało osiągnięte – w procesie porozumienia między elitami (elite settlements).

The So-Called Neofunctional Elitist Paradigma as the Example of Convergence between Elite and Democracy

Abstract: The so-called neofunctional elitist paradigm forms the newest (although have been developed since the middle of 1970s) version of theory of elite. Nevertheless, the theory of elite originated in the end of 19th century in sharp conflict with the democratic political system. The Italian “founding fathers” of the theory of elite (mainly Gaetano Mosca and Vilfredo Pareto) opposed some ideas of introducing the universal suffrage and moreover used the deep dissatisfaction connected with the process of unification of Italy (the process of Risorgimento). Already in 1928 Polish scholar Czesław Znamierowski presented some conditions of convergence between the necessity of elite and the existence of democratic political system. In the view of some chief proponents of the so-called neofunctional elitist paradigm (mainly John Higley) some features of the elite forms an important criterion in the classification of democratic political systems. Even nowadays the most popular on the world scene are the divided elites. In such the situation the most important elite groups that function in the given society cannot get to cooperation or compromise even in the basic political questions. Undoubtedly, much better situation is the possibility of cooperation between elites (or at least between the most important elites). Such the cooperation can be based on the common ideology (the so-called ideological unified elites), like in the totalitarian political system. On the other hand, the best situation can be achieved when such the cooperation between elites is based on some values of democratic order (like in consensually unified elites). Already 30 years ago in Poland during the Round Table negotiations such the compromise had been achieved – in process of the so-called elite settlements.

Artykuł konfrontuje koncepcje wiedzy oparte na pojęciu interpretacji z zagadnieniem realizmu. Ma na celu obronę tych koncepcji przed zarzutami ukazującymi interpretację jako niezobowiązujące refleksje oddalające nas od pojęcia rzeczywistości. Wskazuje też na fundamentalną sporność pojęcia realizmu. W konkluzjach zmierza do przedstawienia, odwołujących się do tradycji heremenutyki, koncepcji wiedzy eksponujących pojęcie interpretacji i rozumienia jako bardzo gruntownie uzasadnionej wersji realizmu, która swą nośność czerpie z doświadczenia języka, pozwalającego wyjść poza ramy naiwnie rozumianego realizmu, zawartego w powierzchownych i schematycznych koncepcjach obiektywności. Dowodzi również, jak poważne ograniczenia mogą stwarzać tego typu schematy w domenie myślenia o polityce.

Idola Theatri. Interpretation and the Question of Realism

Abstract: Concentrating on current debates the article confronts notions of realism and interpretation. Challenging the position of those who see an irremovable contradiction between a realistic approach and a school of thinking putting the idea of interpretation in the first line, it tries to explain in what sense – today, after the linguistic turn – interpretation can be considered a form of realism. It highlights a dispute between realists and antirealists, stressing the importance of a whole controversy for shift ing perspectives in the domain of political science and political thinking. Addressing the problem of interpretation and understanding it attempts to emphasize the role of hermeneutics as a model for reestablishing the influence of critical rationality in a confused world, where a notion of reality itself seems to be slipping away. Pointing to the notion of the linguistic turn and the classical Gadamerian idea of a hermeneutic experience it also tries to cast light on the delusions of dogmatic empiricism. 

Artykuł konfrontuje ze sobą stanowisko realistyczne i interpretacjonistyczne w filozofii nauk społecznych. Autor stawia tezę o pierwszeństwie interpretacji przed realistycznie pojmowaną ontologią, którą to tezę należy rozumieć na trzy sposoby. Po pierwsze, o tym, czym jest nauka (w tym nauki przyrodnicze), dowiadujemy się, interpretując praktyki badawcze podejmowane przez kulturowo usytuowane wspólnoty badania, nie zaś stawiając metafizyczne pytania o naturę rzeczywistości. Po drugie, w perspektywie interpretacjonizmu ogólny obraz rzeczywistości społecznej (i politycznej) jest pochodną zwycięstwa jednej ze stron w sporze interpretacyjnym między różnymi tradycjami ideologicznymi. Po trzecie wreszcie, proces badawczy w naukach społecznych nie jest zdeterminowany przyjętymi z góry założeniami o charakterze ontologicznym. Z tego względu zdaniem interpretacjonistów lepiej jest myśleć o badaniach społecznych, posługując się Gadamerowską metaforą koła hermeneutycznego lub pragmatyczną metaforą rozwiazywania problemów. 

On the Priority of Interpretation over Ontology. A Contribution to the Critique of Realism in the Philosophy of Social Sciences

Abstract: The article is devoted to the critical discussion of realism and interpretative approach in the philosophy of social sciences. The thesis of the paper states that interpretation is prior to realist ontology in three ways. First, to understand science (including natural sciences) we need to interpret culturally specific practices of various communities of inquiry rather than pursue general metaphysical questions about the nature of reality. Second, from an interpretative perspective general image of social and political reality is seen as an outcome of interpretative struggle between various ideological traditions. Finally, according to interpretative approach research practice in social and political disciplines is not predetermined by prior ontological assumptions. Due to this fundamental openness of social inquiry it is better to interpret it in terms of Gadamerian metaphor of hermeneutic circle or pragmatic metaphor of problem-solving. 

Autor wychodzi z założenia, że obecnie można mówić o kryzysie paradygmatu realistycznego w refleksji nad polityką, który wydaje się związany z postmodernistyczną detotalizacją polityki nowoczesnej. Celem artykułu jest wskazanie i omówienie niektórych teoretycznych i praktycznych konsekwencji tego faktu, które autor wiąże przede wszystkim z redefinicją pojęcia polityczności. Nawiązując do teorii nowoczesności Ágnes Heller i Ferenca Fehéra, omawia on negatywne konsekwencje tego fenomenu, które wiąże z eskalacją postaw fundamentalistycznych i relatywistycznych, jak i przybliża koncepcję hermeneutyki politycznej, rozumianej jako swoiste antidotum na sygnalizowane wcześniej problemy.

Between Fundamentalism and Relativism. On the Practical and Theoretical Consequences of the Detotalization of Contemporary Politics

Abstract: The author assumes that nowadays one can talk about the crisis of a realistic paradigm in the contemporary political theory that seems to be related to the postmodernist detotalization of modern politics. The aim of the article is to point out and discuss some of the theoretical and practical consequences of this fact, which the author mainly connetcs with the redefinition of the concept of the political. Referring to the theory of modernity of Ágnes Heller and Ferenc Fehér, he discusses both the negative consequences of this phenomenon, which is associated with the escalation of fundamentalist and relativistic attitudes, and the concept of political hermeneutics, understood as a kind of antidote to previously signaled problems. 

This essay deals with the post-Machiavellian phase of the history of prudence in Western political thought. After the sudden rise of Machiavellism, or the reason of state discourse, the second half of the 16th century saw an effort to turn back to a more traditional understanding of the virtue of prudence, or at least to try to combine prudence and reason of state in a way which would help to moderate its subversive power. Confronting the warlike events of their age, in their politically oriented writings the two hero of the present paper, Montaigne and Lipsius, expressed an interest in the question how a more tradition-based concept of prudence could and should find its place once again in politics. The paper is going to show how Montaigne’s prudence integrates much of Machiavelli’s insight, while Lipsius’s concept of prudence combines “reason of state” and Christian stoicism. Finally it will be argued that both thinkers represent varieties of early modern conservative prudence, or alternatively, of political realism. 

During the first half of the 20th century, approaches developed across the social sciences that were strongly influenced by positivist ideas. Indeed, it could be said that the very notion of a social science was positivist in origin. Moreover, even aft er positivism’s influence had waned in many fields, in the second half of that century, it continued to exist at the very least as a ghostly presence, serving as a recurrent target for attack in methodological disputes. I begin by briefly outlining the history of positivist ideas and the various forms they took, along with their implications for the practice of social science. Then I consider two distinct varieties of ‘post-positivism’; one revisionist, the other much more radical. I conclude by considering in what respects these moves beyond positivism represent progress, and  whether anything can still be learned from it today.

Positivists have been unsuccessful in finding laws in society and most post-positivists have little to say about causation. Critical Realism (CR) can help to overcome these kinds of aporias of social science by providing better understandings for instance about emergence, open-systemic causation and the role of critical reason in human sciences. However, due to both intrinsic and extrinsic reasons, the promises of CR have been only partially fulfilled. In this paper I argue that CR should be redefined as an open-ended process synthesising scientific realism and critical theories with the purpose of advancing our collective learning and development. Concepts such as emergence, causation and normativity are best understood as open sites of discussions and developments, neither originating nor ending in the philosophy of Roy Bhaskar or anyone else. Thus understood, CR can provide a plausible, rationally evolving framework for politics, political economy and other social sciences.

The main goal of the article is to discuss whether neoclassical realism (NCR), described as the most recent realist research programme might be perceived as a fruitful way of integrating IR theory with the assumptions of foreign policy analysis (FPA). Consequently, the research question that has to be answered, is whether the NCR has succeeded as a new research programme developed as an attempt to give the Waltzian theory more explanatory power. The article starts with a critical analysis of the main assumptions of the NCR, after which it focuses on FPA defined as a subdiscipline of IR. The third part of the text draws the attention to the neoclassical realism’s integration of ‘intervening variables’ that bring FPA insights into the realist theoretical paradigm. It is argued that apart from numerous theoretical flaws, there is still a possible way to develop its theoretical depth through careful borrowing from FPA.  

This paper discusses the effect of social structure in the development of cooperative behaviour. We will argue that structural conditions shape the scope of social interactions. Strategic exchanges among the members of society are built in the context of the parameters that are defined by the institutional framework in which social life develops. Cooperation is not the result of natural development, nor does it depend on altruistic behaviour; instead, it results both from the configuration of normative mechanisms of control and incentives systems, and from the evolution of moral foundations resulting from learning processes. We will use the Stag Hunt Metaphor to argue about the impact that context may have in determining the scope of human interactions and about the importance of defining moral mechanisms  that favour the construction of a stable social order.