Artykuł jest próbą konceptualizacji polityki pozainstytucjonalnej, a także ukazuje jej rosnącą rolę we współczesnej polityce. W artykule przyjęto tezę, że wspólnym elementem przyczyn wzrostu znaczenia polityki pozainstytucjonalnej, który zbliża, a nawet włącza politykę pozainstytucjonalną do polityki konwencjonalnej, jest protest. Stanowi on centralną kategorię analityczną, wokół której można zbudować teoretyczne uzasadnienie przyjętej tu tezy, zgodnie z którą polityka pozainstytucjonalna stała się współcześnie częścią tzw. polityki tradycyjnej. Argumenty przemawiające za tą tezą można po- dzielić na dwa główne nurty: pierwszy, systemowy, dotyczy przemian, jakie dotknęły zinstytucjonalizowaną politykę w systemach demokratycznych na przestrzeni ostatniego półwiecza, drugi, partycypacyjny, odnosi się do wieloaspektowego rozwoju ruchów społecznych we współczesnych społeczeństwach. Oba argumenty obejmują szeroki zestaw czynników, które oddziałują na siebie w procesie kształtowania polityki pozainstytucjonalnej, a w konsekwencji podnoszą jej rangę i poziom legitymizacji.

ABSTRACT

Crossing the Borders of Institutionalized Politics: Social Movements as Actors of Non-Institutional Politics: From Theory to Practice

The article attempts to conceptualize non-institutional politics, as well as shows the process of its growing role in contemporary politics. The thesis was adopted that a common element of the detailed reasons for the growing importance of non-institutional politics, which brings closer and even includes non-institutional politics into conventional politics, is protest. It constitutes the central analytical category around which to build a theoretical justification for the thesis adopted here, which states that nowadays non-institutional politics has become part of the so-called traditional politics. The arguments for this thesis can be divided into two main streams: the first, systemic, concerns the transformations that have affected the institutionalized politics within democratic systems over the last half-century, the second, participatory, refers to the multifaceted development of social movements. Both include a broad set of factors that the process of developing non-institutional policy and, consequently, increase its rank and legitimacy.

Istotą polityki jest nie walka o władzę, gra o wpływy pomiędzy partiami, sztuka rządzenia (jak w podejściu „kratocentrycznym”), lecz sprzeczność interesów, poglądów i dążeń dużych zbiorowości, wspólnot społecznych, artykulacja i reprezentacja interesów, nacisk na siły polityczne ze strony zbiorowości forsujących swoje wymagania i oczekiwania (to ujęcie „socjocentryczne”). Rządzący pozostają pod stałym i przemożnym naciskiem rozmaitych, zwłaszcza rozpowszechnionych w społeczeństwie przekonań i żądań, a ich próby narzucenia rządzonym swojej woli, wyegzekwowania podjętych decyzji zawsze powodują – w takiej czy innej skali, w określonym natężeniu – opor, ze strony rządzonych, jak i we własnym wewnętrznym kręgu. Opor zarówno zorganizowanych grup i wspólnot, jak i opor w żywiołowo zsynchronizowanych zrachowaniach, reakcjach masowych. Ma on znamiona oporu społecznego, jeśli cechuje się powszechnym zasięgiem i znaczeniem dla utrzymania równowagi społecznej, potwierdzenia lub zmiany układu sił. Wszelki wpływ – jako oddziaływanie społeczne lub stricte polityczne – polega na wywieraniu nacisku, to zaś oznacza pokonywanie oporu. Taki wniosek wynika z prakseologicznej teorii działań ludzkich. W artykule omawiane są pojęcia nacisku i oporu, nacisku i oporu społecznego oraz typowe formy tego nacisku i oporu.

ABSTRACT

Politics as a Sphere of Social Pressure and Resistance

The essence of politics is not the struggle for power, the game of influence between parties, the art of governing (as in the “crato-centric” approach), but the conflicting interests, views and aspirations of large collectivities, social communities, the articulation and representation of interests, the pressure on political forces from the collectivities pushing their demands and expectations (this is the “sociocentric” approach). The rulers remain under constant and overwhelming pressure of various, especially widespread beliefs and demands in society, and their attempts to impose their will on the ruled, to enforce the decisions made, always cause – on one scale or another, in a certain intensity – resistance, on the part of the ruled, as well as in their own inner circle. Resistance in both organized groups and communities and resistance in spontaneously synchronized behavior, mass reactions. It has the hallmarks of social resistance if it is  characterized by widespread outreach and significance for maintaining the social balance, confirming or changing the balance of power. All influence – as social or strictly political impact – is about exerting pressure, which in turn means overcoming resistance. This conclusion follows from the praxeological theory of human action. The article discusses the concepts of pressure and resistance, social pressure and resistance, and typical forms of this pressure and resistance.

Od kilkudziesięciu lat w przestrzeni politycznej rośnie znaczenie partycypacji i jej niekonwencjonalnej formy. W artykule podjęto wybrane aspekty problematyki: (1) Uzasadnienia  szerokiego ujęcia właściwości partycypacji, nieograniczonej do wymiaru systemu politycznego; (2) Dylematy związane z rozumieniem partycypacji, jej zgodności/niezgodności z normami systemu demokratycznego, ekskluzywnym i inkluzywnym charakterem, kwestią dobrowolności, rolą przemocy oraz narodowej i międzynarodowej areny aktywności politycznej; (3) Partycypacja niekonwencjonalna jako obiektywny mechanizm polityki, instrument strategii podmiotów władzy i aktywności podmiotów kontestujących dany ład społeczno-polityczny, właściwości i uwarunkowania partycypacji niekonwencjonalnej, w tym jej konkretne formy.

ABSTRACT

Unconventional Participation as a Political Mechanism – Dilemmas, Forms and Conditions

For several decades, the importance of unconventional participation has been growing in the political space. The article deals with selected aspects of the issues: (1) Justification of a broad approach to the features of participation, not limited to the dimension of the political system; (2) Dilemmas related to the understanding of participation, its compliance/non-compliance with the norms of the democratic system, exclusive and inclusive nature, the issue of voluntariness, the role of violence, and the national and international arena of political activity; (3) Unconventional participation as an objective mechanism of politics, an instrument of the strategy of power entities and the activity of entities contesting a given socio-political order, properties and conditions of unconventional participation, including: its specific forms.

Przedmiotem artykułu jest fenomen sukcesów partii prawicowych i ich liderów. Współczesny wzrost radykalnego populizmu i jego geopolityczny zasięg znajdują odzwierciedlenie w dyskursie na temat jego cech. Taka dyskusja oferuje bogactwo koncepcji i pojęć. Większość z nich opisuje praktyki „demontażu” demokracji, groźby dyktatury, a nawet faszyzmu. Przedstawiona analiza koncentruje się na kwestii tożsamości ideowej przypadków, które można określić jako skonsolidowany populizm. Stawiana przeze mnie teza pokazuje, że źródłem trwałości poparcia wyborczego jest specyficzna narracja oparta  na stylu myślenia, który Zygmunt Bauman nazwał „retrotopią”. Ten popularny światopogląd funkcjonuje jako mit legitymizujący, który ukrywa proces ograniczania demokracji pod postacią wojny kulturowej. Dochodzę do wniosku, że koncepcja retrotopii niewiele wnosi do rozróżnienia między dzisiejszymi rożnymi odmianami ruchów populistycznych i przywódców politycznych.

ABSTRACT

Retrotopian Populism: About the Identity of the Alternative Right

The subject of the article is the phenomenon of successes of right-wing parties and their leaders. The contemporary rise of radical populism and its geopolitical scope are reflected in the discourse of its new features. Such a discussion offers a wealth of concepts and notions. Most of them describe practices of dismantling” democracy, threats of dictatorship or even fascism. The presented analysis focuses on the question of the ideological identity of cases that can be specified as consolidated populism. The thesis I advance shows that the source of the durability of electoral support is a specific narrative based on a thinking style which Zygmunt Bauman termed “retrotopia”. This popular world view functions as a legitimizing myth, which the process of limiting democracy hides in the form of culture war. I conclude that the concept of retrotopia adds little to the distinction between today’s different varieties of populist movements and political leaders.

Celem artykułu było zdiagnozowanie i charakterystyka głównych uwarunkowań politycznej kontestacji w dobie kryzysu demokracji liberalnej. Na potrzeby realizacji przyjętego  celu zaproponowano badawczą perspektywę w ramach studiów nad kryzysem demokracji. Główne jej założenia dotyczyły krytycznego stosunku do paradygmatu demoliberalnego i uznanie, że: (a) kryzys demokracji jest naturalnym procesem; (b) kontestacja, a także populizm nie są przyczynami kryzysu liberalnych demokracji, tylko konsekwencjami demoliberalnych dysfunkcji; (c) sprzeciw wobec demokracji liberalnej nie musi oznaczać negacji samej demokracji. Odpowiadając na pytanie badawcze, na gruncie przyjętej perspektywy za uwarunkowania kontestacji uznać należy pochodne procesów, jakie w obrębie demokracji liberalnej rozgrywały się w ciągu ostatnich dekad, takich jak: zmiany technologiczne w obszarze komunikacji społecznej, ograniczenie wzrostu gospodarczego, zmiany demograficzne oraz hegemonia neoliberalizmu zarówno w wymiarze ekonomicznym, jak i ideologicznym. Powyższe procesy wpływają na bezpośrednie uwarunkowania kontestacji, do grona których zaliczymy te o charakterze kulturowym (zagrożona tożsamość wspólnoty i zmiany w obrębie tradycyjnych wartości), ekonomicznym (nierówności społeczne i deprywacja) oraz społeczno-instytucjonalnym (elitaryzacja i technokratyzacja demoliberalnego systemu).

ABSTRACT

Determinants of Political Contestation in the Perspective of Studies on the Crisis of Liberal Democracy

The aim of the article was to diagnose and characterize the main determinants of political contestation in the times of crisis of liberal democracy. For the purposes of achieving the adopted goal, a research perspective was proposed as part of studies on the crisis of democracy. Its main assumptions concerned a critical attitude towards the demoliberal paradigm and the recognition that: (a) the crisis of democracy is a natural process; (b) contestation as well as populism are not the cause of the crisis of liberal democracies, but a consequence of demoliberal dysfunctions; (c) opposition to liberal democracy does not necessarily mean negation of democracy itself. Answering the research question, on the basis of the adopted perspective, the derivative processes that have been taking place within liberal democracy over the last decades, such as technological changes in the area of social communication, limiting economic growth, demographic changes, and the hegemony of neoliberalism in economic and ideological dimension. The above processes affect the immediate determinants of contestation, among which we include those of a cultural nature (community identity at risk and changes within traditional values), economic (social inequalities and deprivation) and socio-institutional (elitization and technocratization of the demoliberal system).

Celem artykułu jest przybliżenie modelowych wniosków odnoszących się do tych konfiguracji systemowego usytuowania aktorów, które wzmacniają układ składników rozstrzygania publicznego, sprzyjający tworzeniu i utrwalaniu prodeliberacyjnych, wiążących wzorów zachowania. Ich kreacja oraz konserwacja najskuteczniej przybliżałyby wariant demokracji wzmacnianej uzgodnieniowo. Zarazem oddalałyby zagrożenia demokracji nieuzgodnieniowej (rywalizacyjnej, z wątkami kontestacji, konfrontacji) oraz uzgodnieniowo osłabianej – między innymi przez omijanie instytucji formalnych drogą nieformalnych, ale utrwalonych (kulturowo zinstytucjonalizowanych wzorców relacji, np. patronacko-klientelistycznych). Zawarta w tekście propozycja modelowa mieści się w formule wdrożeniowo zorientowanych, tzw. teorii średniego zasięgu, które kojarzone są z analizą problemów bliższych praktycznym policies, choć nie abstrahują od badań uwarunkowań typowych dla politics.

ABSTRACT 

Deliberative Empowered Democracy – The Systemic Position of the Actor and the Components of Public Resolution: An Attempt to Extend and Reinterpret the Model Proposal of Luigi Bobbio

The aim of the article is to formulate the conclusions extending the Bobbio’s proposal and relating to such configurations of the systemic positioning of actors that are conducive to shaping the system of decision components able to the creation and consolidation of pro-deliberative binding patterns of behaviors in public policy. Their creation and conservation would most effectively approximate the consensus driven variant of democracy. At the same time, they would dismiss the threats of non-consensual democracy and also those weakened by agreement – e.g. by the bypassing the formal institutions through informal, but well established one. The model proposal contained in the text will fit into the implementation-oriented formula of the so-called mid-range theories, which are associated with the analysis of problems closer to the practical aspects of public policies, although without disregarding the studies on determinants typical for the broader context of politics.

* Artykuł jest jednym z wyników realizacji projektu pt. „Ewolucja budżetu obywatelskiego w Polsce – w kierunku deliberacji czy plebiscytu?”. W zróżnicowanym zakresie i na różnych etapach realizacji projektu NCN OPUS 17 (2019/33/B/HS5/00353) wzięli udział: Jacek Sroka (UP), Beata Pawlica (UP), Wojciech Ufel (UWr), Joanna Podgórska-Rykała (UP).

Artykuł „Polityka pozainstytucjonalna czy antyinstytucjonalna? Socjologiczne ujęcie ruchów społecznych” poświęcony jest ruchom społecznym, które tworzą rosnący obszar polityki pozainstytucjonalnej, będącej odpowiedzią na porażkę klasycznych instytucji tworzących ład demokratyczny. Socjologiczna perspektywa wybrana przez autora  uwzględnia również zjawisko ruchów antyspołecznych, nazywanych też antyruchami społecznymi, które nie stronią od przemocy i nabierają rozpędu, wykorzystując nową przestrzeń publiczną, jaką jest Internet. Ich wpływy rosną, zasilając tych polityków, którzy swoją popularność budują na populizmie i ultranacjonalizmie, jak Putin, Trump, Bolsonaro czy Orban. Przykłady polityki pozainstytucjonalnej i antyinstytucjonalnej w Polsce odnoszą się do ostatnich 10 lat, kiedy znacznie wzrosła liczba ruchów protestacyjnych i ugrupowań radykalnych.

ABSTRACT 

Non-Institutional or Anti-Institutional Politics? Sociological Approach to Social Movements

The article “Non-institutional or anti-institutional policy? Sociological approach to social movements” is devoted to social movements that create a growing area of non-institutional politics, which is a response to the failure of classical institutions creating a democratic order. The sociological perspective chosen by the author also takes into account the phenomenon movements, called also social anti-movements, that do not shy away from violence and gain momentum by using the new public space that is the Internet. Their influence is growing, powering those politicians who build their popularity on populism and ultra-nationalism, like Putin, Trump, Bolsonaro and Orban. Examples of non-institutional and anti-institutional politics in Poland refer to the last 10 years, when the number of protest movements and radical groups has increased significantly.

Termin „wiejskie ruchy społeczne” (WRS) używany jest w rożnych znaczeniach, potrzeba więc spójnej definicji konceptualizującej polityczne wiejskie ruchy społeczne. Są one  pozostałością agrarnej struktury społeczno-gospodarczej. Spóźniona i niepełna rewolucja przemysłowa w Europie Środkowo-Wschodniej oraz niepełna na tle regionu kolektywizacja rolnictwa w Polsce spowodowały, że zachowały się przednowoczesne formy mobilizacji. Celem tego artykułu jest przedstawienie koncepcji WRS i zilustrowanie jej przykładami: są nimi działania mające znamiona polityki protestu, prowadzone przez Samoobronę i Agrounię. WRS skontrastowane są zarówno z tradycyjnymi (starymi) ruchami,  jak i z nowymi ruchami społecznymi. Lokują się one na uboczu głównych podziałów socjopolitycznych a ich aktorzy kontestują elity niezależnie od tego, po której stronie podziałów się znajdują.

ABSTRACT

From Samoobrona (Self-defence) to Agrounia: Rural Social Movements in Poland after 1989

The term “rural social movements” is used in different meanings, so a consistent definition is needed to conceptualize political rural social movements. They are a remnant of the agrarian socio-economic structure. The late and incomplete industrial revolution in Central and Eastern Europe and the incomplete collectivization of agriculture in Poland, compared to other countries of the region, preserved some pre-modern forms of mobilization. The aim of this article is to present the concept of rural social movements and to illustrate it with examples: they are the politics of protest, carried out by Samoobrona and Agrounia. Rural social movements are contrasted with both traditional (old) movements and new social movements. They are located on the sidelines of the main socio-political cleavages, and their actors contest the elites en bloc.

* Tekst powstał w ramach prac nad projektem OPUS finansowanym przez NCN. Projekt nr 2021/41/B/HS5/00536 „Od Samoobrony do Agrounii. Wiejskie ruchy społeczne po 1989 roku”, realizowany na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu SWPS.

The sphere of grassroots and civil activism became highly politicized before the 2015 elections. The introduction of the new policies has resulted in higher levels of mobilizations, both supporting and resisting the new policies of the PiS government. For instance, Poland has switched from a country with the highest acceptance rate for refugees in the EU to the one with the lowest rate within around a year sparking a number of anti-migrant and anti-refugee mobilizations and at the same time fueled the growth of initiatives opposing the trend. The narrative about masses of refugees in Poland and at its borders threatening various aspects of Polish culture, civilization, and identity started to keep heat in the bed and have provoked numerous intended and unintended consequences, political and social, so as further campaigns against LGBT community. In this paper I reflect on the development of the anti-fascist and anti-racist movements in Poland in the face of structural changes that are a result of the political shift initiated in 2015.

In her famous book, The Immortal Life of Henrietta Lacks, Rebecca Skloot describes not only scientific importance of using HeLa cells in biomedical research, but also the fact that the cells were obtained from Henrietta without her knowledge nor consent. Because the Lacks family was Black the case is repeatedly described as an example of ‘Medical Apartheid’ (Batelaan, 2021). 70 years after Lacks’ death the COVID-19 pandemic reveals that vaccine hesitancy among Black communities in the US may have political roots dating back to slavery. According to Quinn et al., only 40% of Black adults were ready to be vaccinated at the beginning of 2021 (Padamsee et al., 2022) and death rates from COVID-19 are still very high among these groups (Ajasa, 2021). As some scholars argue, the tendency may result from political distrust of Black groups towards official public health measures against the pandemic (Woko, Siegel, Hornik, 2020; Restrepo, Krouse, 2022). Therefore, public health response regarding vaccinations becomes an important field of non-institutional politics where social distrust towards this medical procedure mirrors political distrust of Black communities towards the government. The paper explores the main features of anti-vaccinal movement among Black population in the US and argues that during the COVID-19 pandemic the field of public health may be more politically-sensitive than it had ever been before.

Podjęte w ramach artykułu rozważania koncentrują się na zagadnieniu podmiotowości politycznej oraz jego znaczeniu w analizie działań kontestacyjnych w Hiszpanii, szczególnie  w odniesieniu do kształtowania się Ruchu Oburzonych oraz formowania partii Podemos. Proponowane podejście badawcze, przyjmując za bazową koncepcję polityczności klasy próżniaczej i kreatywnej, zaproponowaną przez Łukasza Młyńczyka, za istotne dla pogłębienia wiedzy w omawianym obszarze uznaje znaczenie relacji pomiędzy działającą w celu realizacji własnych celów i dążeń jednostką a funkcjonującymi oraz  kreowanymi strukturami. Analiza ma zatem charakter komplementarny dla dotychczas prowadzonych badań, wykazując zarówno przydatność wykorzystanej koncepcji, jak i istotne znaczenie perspektywy indywidualistycznej w procesie eksplikacji zagadnień związanych z działalnością kontestacyjną.

ABSTRACT

Consummating Indignation. Why Creative and Leisure Attitudes of Political Subject Matters for the Analysis of Contestation in Spain?

The paper focuses on the issue of political subjectivity and its significance in the analysis of contestation activity in Spain, particularly in relation to the formation of the 15-M Movement and the Podemos party. The proposed research approach, taking as a basis the concept of politization of leisure and creative class proposed by Łukasz Młyńczyk, considers the importance of the relationship between the individual acting in order to realise his/her own goals and the functioning or created structures as important for deepening knowledge in the discussed area. The analysis is therefore complementary to the research conducted so far, demonstrating both the usefulness of the concept and the significance of the individualistic perspective in the process of explication of issues related to contestation activity.

Parliamentary elections in Montenegro in 2020 marked an end of Milo Đukanović’s ruling Democratic Party of Socialists, DPS. The defeat was an outcome of clerical protests led and organized by the Serbian Orthodox Church, SOC. This paper explores the contentious politics used by SOC to bring down the DPS-led government over the controversial Law on Freedom of Religions. SOC used its well-rooted repertoires of contention in nonviolent religious processions and channeled the discontent that was present among the people in Montenegro to its advantage. Montenegro’s democratic deficits and systemic corruption helped mobilize the people against Đukanović and DPS. First part contextualizes the evolution of relations between SOC and the government in the past thirty years, to determine the internal dynamics that would define religious re- volt in 2020. Second part looks specifically at religious processions traditionally used by SOC as a type of modular collective action for achieving its political aims. Finally, we dis- cuss how the strategy of non-violent protests of 2020, changed discourse and general mo- nopolization of anti-government sentiments led to a successful outcome at the elections. SOC not only accomplished its goal of terminating the Law, but continues to behave as a state above the state.