FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Uwarunkowania politycznej kontestacji w perspektywie studiów nad kryzysem demokracji liberalnej

Data publikacji: 30.06.2023

Teoria Polityki, 2023, Nr 7/2023, s. 101 - 119

https://doi.org/10.4467/25440845TP.23.006.17519

Autorzy

Arkadiusz Lewandowski
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, ul. J. K. Chodkiewicza 30, 85-064 Bydgoszcz, Polska
https://orcid.org/0000-0002-8161-2257 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Uwarunkowania politycznej kontestacji w perspektywie studiów nad kryzysem demokracji liberalnej

Abstrakt

Celem artykułu było zdiagnozowanie i charakterystyka głównych uwarunkowań politycznej kontestacji w dobie kryzysu demokracji liberalnej. Na potrzeby realizacji przyjętego  celu zaproponowano badawczą perspektywę w ramach studiów nad kryzysem demokracji. Główne jej założenia dotyczyły krytycznego stosunku do paradygmatu demoliberalnego i uznanie, że: (a) kryzys demokracji jest naturalnym procesem; (b) kontestacja, a także populizm nie są przyczynami kryzysu liberalnych demokracji, tylko konsekwencjami demoliberalnych dysfunkcji; (c) sprzeciw wobec demokracji liberalnej nie musi oznaczać negacji samej demokracji. Odpowiadając na pytanie badawcze, na gruncie przyjętej perspektywy za uwarunkowania kontestacji uznać należy pochodne procesów, jakie w obrębie demokracji liberalnej rozgrywały się w ciągu ostatnich dekad, takich jak: zmiany technologiczne w obszarze komunikacji społecznej, ograniczenie wzrostu gospodarczego, zmiany demograficzne oraz hegemonia neoliberalizmu zarówno w wymiarze ekonomicznym, jak i ideologicznym. Powyższe procesy wpływają na bezpośrednie uwarunkowania kontestacji, do grona których zaliczymy te o charakterze kulturowym (zagrożona tożsamość wspólnoty i zmiany w obrębie tradycyjnych wartości), ekonomicznym (nierówności społeczne i deprywacja) oraz społeczno-instytucjonalnym (elitaryzacja i technokratyzacja demoliberalnego systemu).

ABSTRACT

Determinants of Political Contestation in the Perspective of Studies on the Crisis of Liberal Democracy

The aim of the article was to diagnose and characterize the main determinants of political contestation in the times of crisis of liberal democracy. For the purposes of achieving the adopted goal, a research perspective was proposed as part of studies on the crisis of democracy. Its main assumptions concerned a critical attitude towards the demoliberal paradigm and the recognition that: (a) the crisis of democracy is a natural process; (b) contestation as well as populism are not the cause of the crisis of liberal democracies, but a consequence of demoliberal dysfunctions; (c) opposition to liberal democracy does not necessarily mean negation of democracy itself. Answering the research question, on the basis of the adopted perspective, the derivative processes that have been taking place within liberal democracy over the last decades, such as technological changes in the area of social communication, limiting economic growth, demographic changes, and the hegemony of neoliberalism in economic and ideological dimension. The above processes affect the immediate determinants of contestation, among which we include those of a cultural nature (community identity at risk and changes within traditional values), economic (social inequalities and deprivation) and socio-institutional (elitization and technocratization of the demoliberal system).

Bibliografia

Antoszewski, A. (2018). „Demokracja nieliberalna jako projekt polityczny”. W: K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak (red.). Zmierzch demokracji liberalnej? Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.

Apanowicz, J. (2003). Metodologia nauk. Toruń: Dom Organizatora.

Backer, R., Rak, J. (2019). „Trajektoria trwania opancerzonych demokracji”. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem, 41(3), s. 63–82.

Bartyzel, J. (2002). Demokracja. Radom: Polwen.

Bonansinga, D. (2020). „Who Thinks, Feels: The Relationship Between Emotions, Politics and Populism”. Partecipazione e Conflitto: The Open Journal of Sociopolitical Studies, 13(1), s. 83–106.

Borkowska-Nowak, M. (2021). „Słabość liberalnej demokracji dźwignią sukcesu partii antyestablishmentowych. Chantal Mouffe o wyzwaniach polityczności”. Roczniki Filozoficzne, LXIX, 2, s. 329–346.

Buchowski, M. (2017). Czyściec. Antropologia neoliberalnego postsocjalizmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Canovan, M. (2008). Lud. Tłum. S. Szymański. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

Crouch, C. (2004). Post-Democracy. Cambridge: Polity.

Crouch, C. (2015). Osobliwa nie-śmierć neoliberalizmu. Tłum. Ł. Dominiak. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Crouch, C. (2017). Psucie wiedzy. Tłum. E. Bińczyk, J. Gużyński, K. Tarkowski. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Drozdowski, R. (2017). „Co się dzieje? Między utopią populizmu a poszukiwaniem nowej umowy społecznej”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, LXXIX, 2, s. 11–24.

Dudała, R. (2019). System polityczny współczesnych Włoch. Dynamika zmian. Kielce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.

Eatwell, R., Goodwin, M. (2020). Narodowy populizm. Zamach na liberalną demokrację. Tłum. W. Kurylak. Katowice: Sonia Draga.

Filipowicz, S. (2015). „Kryzys demokracji. Krok w kierunku diagnozy”. W: J.G. Otto (red.). Demokratyczne i niedemokratyczne reżimy polityczne. Warszawa: Wydawnictwo Elipsa.

Fukuyama, F. (2020). Tożsamość. Współczesna polityka tożsamościowa i walka o uznanie. Tłum. J. Pyka. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Golinowski, J. (2021). „Neoliberalny panoptykon biopolityki – pomiędzy ekspansją i społeczną terapią”. Teoria Polityki, 5, s. 103–126.

Harari, Y.N. (2018). 21 lekcji na XXI wiek. Tłum. M. Romanek. Warszawa: Wydawnictwo Literackie.

Hermet, G. (2010). „Przemiana populizmu”. W: J.-M. De Waele, A. Pacześniak (red.). Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji? Warszawa: Oficyna Wydawnicza.

Holmes, S. (1998). Anatomia antyliberalizmu. Tłum. J. Szacki. Kraków: Znak.

Inglehart, R.F., Norris, P. (2016). „Trump, Brexit, and the Rise of Populism: Economic Have-Nots and Cultural Backlash”. Harvard Kennedy School Faculty Research Working Papers”, August, RWP16-026.

Jarosz, M. (2005). Wygrani i przegrani polskiej transformacji. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Karwat, M. (2022). „O wzorcu osobowym uczonego krytycznego”. W: M. Karwat, F. Pierzchalski (red.). Uniwersytet i nauka o polityce. Sprawdziany tożsamości. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.

Kasińska-Metryka, A. (2018). „Demokracja liberalna w okowach nowego populizmu”. W: K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak (red.). Zmierzch demokracji liberalnej? Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.

Klementewicz, T. (2009). „Metateoretyczne dylematy politologa – w poszukiwaniu strategii badania”. Studia Politologiczne, 14, s. 13–33.

Korolczuk, E. (2019). „Populizm, nierówności i uwiąd obywatelstwa socjalnego”. W: J. Żakowski (red.). Almanach 2019–2020. Warszawa: Fundacja Collegium Civitas.

Krastew, I., Holmes, S. (2020). Światło, które zgasło. Jak Zachód zawiódł swoich wyznawców. Tłum. A. Paszkowska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Kubas, S. (2017). „Globalny nieład demokratyczny – współczesne perspektywy”. Studia Krytyczne, 5, s. 14–47.

Kuźniak, B., Obacz, P. (2020). Instrumentalizacja prawa międzynarodowego na przykładzie Polski jako strony konwencji stambulskiej. Kraków: Libron.

Laclau, E., Mouffe, Ch. (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso.

Lasch, Ch. (1995). The Revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy. London–New York: Norton.

Laska, A. (2017). Populizm jako implikacja technokratyzacji polityki. W: F. Pierzchalski, B. Rydliński (red.). Autorytarny populizm w XXI wieku. Krytyczna rekonstrukcja. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

Levitsky, S., Ziblatt, D. (2018). Tak umierają demokracje. Tłum. O. Łabendowicz. Łódź: Fundacja Liberte!

Lilla, M. (2018). Koniec liberalizmu, jaki znamy. Requiem da polityki tożsamości. Tłum. Ł. Pawłowski. Warszawa: Fundacja Kultura Liberalna.

Maj, P. (2018). Lewicowość, centrowość i prawicowość w nauce o polityce. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Maj, P. (2019). „Axiological Sources of Democratic Transformations of Political Systems into Illiberal Democracies – On the Example of the Republic of Poland (2015–2019)”. Przegląd Prawa Konstytucyjnego, 6(52), s. 281–296.

Markiewka, T. (2017). Język neoliberalizmu. Filozofia, polityka i media. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Markowska, B. (2018). „Epistemologiczne źródła kryzysu demokracji liberalnej – dwa argumenty”. Civitas. Studia z filozofii polityki, 22, s. 51–70.

Mikołajczyk, M. (2018). „Niektóre pojęcia i słowa klucze teorii krytyczne”. Teoria Polityki, 2, s. 69–84.

Młyńczyk, Ł. (2015). „Antypody polityki i apolityczności. Dlaczego oczekiwania polityków oraz społeczeństwa tak bardzo się ze sobą rozmijają?”. Studia Politologiczne, 37, s. 241–256.

Mounk, Y. (2019). Lud kontra demokracja. Dlaczego nasza wolność jest w niebezpieczeństwie i jak ją ocalić. Tłum. K. Gucio. Warszawa: Fundacja Kultura Liberalna.

Mudde, C. (2004). „The Populist Zeitgeist”. Government & Opposition, 3, s. 541–563.

Muller, J.-W. (2020). Strach i wolność. O inny liberalizm. Tłum. P. Masłowski. Warszawa: Fundacja Kultura Liberalna [format MOBI].

Niedźwiedzki, A. (2021). „Ewolucja liberalnego paradygmatu prawa i gospodarki międzynarodowej”. W: M. Jastrzębski, W. Trempała, M. Wałdoch (red.). Utopie i dystopie. Wizje polityki w ustrojów politycznych. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Nowak, L. (2018). „Kruche podstawy liberalnej demokracji”. W: K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak (red.). Zmierzch demokracji liberalnej? Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.

Nowicka-Franczak, M. (2018). „Was Another Modernisation Possible? Liberal and Leftist Critique of the Transformation in the Public Debate in Poland”. Polish Sociological Review, 203(3), s. 321–343.

Olender, K. (2021). „Globalne procesy erozji demokracji w perspektywie czynników politycznych, społecznych i medialnych”. Horyzonty Polityki, 12(39), s. 89–104.

Pacześniak, A. (2017). „Dlaczego polska politologia straciła zainteresowanie politycznością tzw. zwykłych obywateli i co z tego wynika?”. W: M. Mikołajczyk, M. Karwat (red.). Politologii model krytyczny. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Pelinka, A. (2010). „Populizm w Europie – w poszukiwaniu znaczenia mglistego pojęcia”.  W: J.-M. De Waele, A. Pacześniak (red.). Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji? Warszawa: Oficyna Wydawnicza.

Pierzchalski, F. (2017). „Politologia krytyczna – źródła i kontynuacje krytycznego paradygmatu badań w nauce o polityce”. W: M. Mikołajczyk, M. Karwat (red.). Politologii model krytyczny. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Piketty, T. (2015). Kapitał w XXI wieku. Tłum. A. Bilik. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Przeworski, A. (2019). Crises of Democracy. Cambridge: Cambridge University Press.

Rak, J. (2020). „Conceptualizing the Theoretical Category of Neo-militant Democracy: The Case of Hungary”. Polish Political Science Yearbook, 49(2), s. 61–70.

Riedel, R. (2010). „Populizm jako wyzwanie dla współczesnego rozumienia demokracji (w wariancie przedstawicielskim)”. W: J.-M. De Waele, A. Pacześniak (red.). Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji? Warszawa: Oficyna Wydawnicza.

Rosicki, R. (2012). „Kryzys demokracji liberalnej – wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i reprezentacji”. W: M. Kołodziejczak, R. Rosicki (red.). Od teorii do praktyki politycznej. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Zbigniewowi Blokowi z okazji 40-lecia pracy naukowej i 70-lecia urodzin. Poznań: Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM.

Rozen, Ł. (2018). „Liberalizm i demokracja jako fundamentalny dylemat współczesnej polityki”. W: K.A. Wojtaszczyk, P. Stawarz, J. Wiśniewska-Grzelak (red.). Zmierzch demokracji liberalnej? Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.

Runciman, D. (2019). Jak kończy się demokracja. Tłum. S. Żuchowski. Warszawa: Fundacja Kultura Liberalna.

Sandel, M. (2020). Tyrania merytokracji. Co się stało z dobrem wspólnym. Tłum. B. Sałbut. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Sartori, G. (1998). Teoria demokracji. Tłum. P. Amsterdamski, D. Grinberg. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Srnicek, N., Williams A. (2019). Wymyślając przyszłość. Tłum. E. Bińczyk, J. Gużyński, K. Tarkowski. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Stach, Ł. (2011). „Środkowoeuropejscy populiści trzymają się mocno? Populizm w Czechach, na Słowacji i Węgrzech”. Krakowskie Studia Międzynarodowe, VIII(4), s. 223–237.

Stanley, B. (2018). „A New Populist Divide? Correspondences of Supply and Demand in the 2015 Polish Parliamentary Elections”. East European Politics and Societies, 33(1), s. 17–43.

Sulikowski, A. (2020). „Demoliberalizm, populizm, autorytaryzm. Kryzys hegemonii  i poszukiwanie (nowego) prawniczego logosu”. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem, 42(3), s. 29–45.

Taguieff, P.-A. (2010). „Nauki polityczne w konfrontacji z populizmem. Od konceptualnego mirażu do realnego problemu”. W: O. Wysocka (red.). Populizm. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Wodak, R. (2015). The Politics of Fear: What Right-Wing Populist Discourses Mean. London: Sage.

Wodak, R. (2019). „Entering the ‘Post-shame Era’: The Rise of Illiberal Democracy, Populism and Neo-authoritarianism in Europe”. Global Discourse, 9(1), s. 195–213.

Zarycki, T. (2006). „Pułapka imitacji”. W: A. Kukliński, K. Pawłowski (red.). Przyszłość Europy – wyzwania globalne – wybory strategiczne. Nowy Sącz: Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University / Pruszków: Rewasz.

Zielonka, J. (2018). Kontrrewolucja. Liberalna Europa w odwrocie. Tłum. J. Bednarek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ziółkowski, M. (1999). „O imitacyjnej modernizacji społeczeństwa polskiego”. W: P. Sztompka (red.). Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Informacje

Informacje: Teoria Polityki, 2023, Nr 7/2023, s. 101 - 119

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Uwarunkowania politycznej kontestacji w perspektywie studiów nad kryzysem demokracji liberalnej

Angielski:
Determinants of Political Contestation in the Perspective of Studies on the Crisis of Liberal Democracy

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-8161-2257

Arkadiusz Lewandowski
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, ul. J. K. Chodkiewicza 30, 85-064 Bydgoszcz, Polska
https://orcid.org/0000-0002-8161-2257 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, ul. J. K. Chodkiewicza 30, 85-064 Bydgoszcz, Polska

Publikacja: 30.06.2023

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Arkadiusz Lewandowski (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski