Nazwa Brudzew w źródłach pisanych pojawia się po raz pierwszy na początku II połowy XIII wieku. Lokalna tradycja łączy ją z żyjącym tutaj w XI stuleciu kmieciem o imieniu Brudz. Jako miejscowość prywatna znajdowała się w posiadaniu tak znanych rodów, jak: Jarandowie, Łaszczowie, Radolińscy, Mycielscy, Kurnatowscy. Prawdopodobnie pierwotnie rejon Brudzewa należał do zespołu osadniczego ziemi łęczyckiej. Dopiero penetracja polityczna Polan spowodowała wchłonięcie tego obszaru, który znalazł się w obrębie państwa pierwszych Piastów. Po reformie administracji państwowej w końcu XIV wieku wszedł w granice administracyjne powiatu konińskiego, przynależącego do województwa kaliskiego. W okresie zaborów miejscowość kilkukrotnie zmieniała swą przynależność administracyjną. Za czasów panowania pruskiego w Wielkopolsce, Brudzew przynależał do departamentu kaliskiego. Od 1807 roku miasto leżało w granicach Księstwa Warszawskiego w departamencie kaliskim i powiecie konińskim. W 1815 roku przeszło pod panowanie rosyjskie, przynależąc do połączonego unią personalną z Rosją Królestwa Polskiego. Administracyjnie nadal wchodziło w skład powiatu konińskiego, leżącego najpierw w województwie kaliskim, a następnie w guberniach, najpierw kaliskiej, a potem warszawskiej. W 1867 roku Brudzew znalazł się w granicach nowoutworzonego powiatu kolskiego w guberni kaliskiej. W latach 1918-1938 wchodził w skład powiatu kolskiego i województwa łódzkiego, a po kolejnej reformie administracji w 1938 roku, znalazł się w granicach powiatu tureckiego i województwa poznańskiego. Stan taki przetrwał do roku 1975, kiedy to włączono miejscowość do nowoutworzonego województwa konińskiego. Prawdopodobnie od schyłku XIV lub początku XV stulecia do roku 1870 Brudzew posiadał prawa miejskie. Obecnie miejscowość pod względem przynależności administracyjnej wchodzi w skład powiatu tureckiego i województwa wielkopolskiego.

Kleczew, mimo że na tle Rzeczpospolitej zaliczany jest do ośrodków małych, w powiecie konińskim, w okresie nowożytnym stanowił jedno z prężniej rozwijających się miast. W XVI wieku pojawili się tu Żydzi. Nie znamy dokładnej daty ich przybycia do Kleczewa. Pierwsza informacja pochodzi z 1507 r., kiedy to starozakonni zostali obciążeni podatkiem koronacyjnym. Kolejna informacja o Żydach kleczewskich pojawia się dopiero w 1695 r. Niestety, nie można określić wielkości gminy żydowskiej do końca XVII w. Według taryfy głów żydowskich z 1765 r. liczba ludności wyznania mojżeszowego w Kleczewie była niemal dwukrotnie wyższa niż w Koninie i wynosiła 266 mieszkańców. Dnia 25 czerwca 1776 r. właściciel miasta Władysław Gurowski nadał Żydom przywilej regulujący sprawy prawne związane z działaniem gminy. Niestety, brak źródeł nie pozwala nam określić jak duży był udział Żydów w gospodarce miasta. Na podstawie dostępnych materiałów wiemy, że byli kuśnierzami, krawcami, kotlarzami, szklarzami, złotnikami, cyrulikami, zajmowali się handlem. W XVIII w. na mocy przywileju wystawionego przez Władysława Gurowskiego otrzymali prawo warzenia piwa i palenia gorzałki. Żydom mieszkającym w miastach Wielkopolski nieobce były zajęcia rolnicze. Z zapisów dotyczących kupna i sprzedaży nieruchomości, znajdujących się w księgach wójtowskich wynika, że Żydzi podobnie jak i inni mieszkańcy miasta, posiadali ogrody, łąki i pola uprawne. Ludność żydowska uczestniczyła nie tylko w życiu gospodarczym miasta. Wydaje się, że ich relacje z sąsiadami wyznania katolickiego na ogół także były poprawne. Oczywiście zdarzały się spory i konflikty, które kończyły się przed sądami miejskimi, ale wpisywały się one w ogólny charakter miast Rzeczpospolitej.

W latach 1816-1866 Brdów przynależał do obwodu i powiatu kujawskiego (od 1842 r.), a od 1847 r. (po zmianie nazwy) do powiatu włocławskiego w wojewódzkie mazowieckim, następnie od 1837 r. guberni mazowieckiej a od 1845 r. guberni warszawskiej. Po reformie administracyjnej z 1866 z początkiem 1867 r. znalazł się w powiecie kolskim w guberni kaliskiej. W 1870 r. na podstawie prawa z 1869 r. utracił prawa miejskie i został przekształcony w osadę. Administracja miejska w Królestwie Polskim była podporządkowana władzy państwowej. Każdy z burmistrzów był nominowany a nie wybierany przez społeczeństwo. Pierwszym burmistrzem miasta w omawianym okresie był Jan Stanżewski, ostatnim Jan Wabilski. Miasto posiadało szereg nieruchomości. Przez dziesięciolecia wynajmowano lokal na magistrat miasta. Pomimo zakupu nieruchomości pod jego budowę ostatecznie zaadaptowano na siedzibę władz miejskich budynek zlikwidowanego browaru. Koszty utrzymania administracji miejskiej oraz realizacji inwestycji miejskich pokrywano z licznych podatków i opłat. Brdów w badanym okresie był niewielkim miasteczkiem, ze zdecydowaną dominacją zabudowy drewnianej. Odnotowano znikomy rozwój demograficzny. Po przekształceniu miasta w osadę w 1870 r. nie stworzono odrębnej gminy wiejskiej Brdów, lecz przyłączono go do gminy wiejskiej Lubotyń.

Przedmiotem artykułu jest przedstawienie historycznego zarysu przemian i charakteru środowiska architektów i budowniczych w Kaliszu w okresie gubernialnym (1867-1914). Na przełomie XIX i XX wieku miejscowi architekci-urzędnicy, zatrudnieni w rosyjskim urzędzie gubernialnym, nadal stanowili trzon miejscowej profesji, posiadając najlepsze wykształcenie fachowe (przeważnie petersburskie) i umocowanie administracyjne, gwarantujące szeroki wpływ na architekturę w mieście i jego okolicach. Jednocześnie jednak w tym samym czasie do miasta napływali nowi projektanci młodszego pokolenia, szukający miejsca dla siebie w zmieniających się szybko realiach społecznych, zachęceni rozwojem Kalisza na początku XX stulecia. Artykuł przedstawia charakterystykę wykształcenia, sposoby prowadzenia praktyki zawodowej, kompetencje, jak i realia prawne i administracyjne, w których pracowali ludzie architektury i budownictwa w kluczowym dla nowoczesnego Kalisza okresie. Jego istotną częścią jest także przedstawienie firm budowlanych i wykonawców, współpracujących z kaliskimi architektami.

Artykuł przedstawia wybrane sylwetki zakonników klasztoru franciszkanów w Kaliszu w latach 1864-1902. Przestawieni zostali kolejni przełożeni: Julian Ościk (przełożony w latach 1865-1868), Bernard Drągowski (przełożony w latach 1868-1872), Ignacy Rożniewski (przełożony w latach 1872-1876), Kazimierz Głogowski (przełożony w latach 1876-1891), Stefan Maciejowski (przełożony w latach 1892-1898) i Apolinary Kędzierski (przełożony w latach 1898-1902). Przedstawiono także sylwetki niektórych innych zakonników, zwłaszcza pełniących w klasztorze odpowiedzialne funkcje. Niektórzy, jak Jan Majewski, nie stawali na wysokości zadania, inni byli wsparciem dla kolejnych przełożonych. Zakon nie miał możliwości wpływania na dobór ludzi, bo nominacje na stanowiska klasztorne podlegały zatwierdzeniu przez władze carskie.

W artykule opisano kulturowo-artystyczny element codziennego życia obozowego internowanych żołnierzy Armii URL w Strzałkowie w okresie od lipca 1921 do sierpnia 1922 r. W tym czasie w obozie działało kilka zespołów dramatycznych artystów amatorów, chór pod dyrekcją D. Kotki, dwie improwizowane orkiestry (instrumenty smyczkowe i dęta). Dzięki tym grupom artystycznym uwięzieni mieli okazję uczestniczyć w przedstawieniach teatralnych, występach chórzystów, koncertach muzyki instrumentalnej. Ponadto ich wspólnym wysiłkiem regularnie przygotowywano różne wydarzenia artystyczne („koncerty”) dla internowanych, które były połączeniem różnych przedstawień teatralnych, chóralnych i muzycznych. Wspólny wysiłek obozowych artystów, chórzystów i muzyków znacząco przyczynił się do przezwyciężenia groźnej tendencji do degradacji i rozproszenia internowanego wojska ukraińskiego.

W 1917 roku P. Ehlers profesor z Gdańska przedstawił koncepcję kanałów żeglownych we wschodniej części Niemiec. Zaproponował połączenie Górnego Śląska przez rzekę Prosnę, Gopło z Wisłą. Rok później podobne rozwiązanie złożył polski inżynier A. Sadkowski wykorzystując górną Wartę i rzekę Zgłowiączkę. W Polsce w 1919 roku T. Tillinger zaproponował kanał biegnący w kierunku Warszawy i drugi łączący to miasto z Poznaniem. W następnych latach szczegółowe prace projektowe doprowadziły do opracowania kanału żeglugowego idącego ze Śląska przez miasto Częstochowę i Łódź do Łęczycy. Dalej kanał, który wpadał do Wisły pod Toruniem wytyczono przez jezioro Gopło. Kanał ten w Łęczycy przecinał się z kanałem łączącym Poznań z Warszawą. Prace nad tymi kanałami przerwano w 1926 roku. W późniejszych latach wybudowano jedynie krótki kanał Warta-Gopło. W 1925 roku pięć powiatów położonych nad rzeką Wartą zorganizowało zjazd w Koninie w celu ochrony przed powodzią i budowy kanału węglowego. Domagano się sypania wałów nad rzeką oraz uregulowania rzeki dla małych statków.

W pracy przedstawiono charakterystykę szkolnych czasopism Kościelca, Turku, Konina i Słupcy wydawanych w latach 1928-1939. Omówiono ich rozwój, zawartość treściową, strukturę oraz twórców. Pisma dostarczają wielu informacji na temat stosunku ówczesnej młodzieży do problemów społecznych, kulturalnych i ideowych. Tworzą portret zbiorowy uczniów, ich zainteresowań i codziennego życia. Szkolne pisma Wielkopolski Wschodniej realizowały określone zadania wychowawcze związane przede wszystkim z wychowaniem państwowym.

Ważnym osiągnięciem w okresie międzywojennym było przyznanie kobietom w Polsce biernego i czynnego prawa wyborczego. Mimo to mieszkanki wsi kaliskiej (podobnie jak i w całym kraju) stykały się z wieloma problemami, które miały wpływ na kształtowanie się ich sytuacji ekonomicznej i społecznej. W artykule podjęto próbę określenia ich poziomu życia, na który składały się takie czynniki jak: praca zarobkowa i praca na rzecz gospodarstw domowych oraz sytuacja życiowa często wynikająca z pełnionych ról społecznych. Celem opracowania jest przedstawienie ich kondycji ekonomicznej i społecznej w oparciu o wybrane przykłady. Powyższe opracowanie nie wyczerpuje problemu i nie daje pełnego obrazu sytuacji kobiet wiejskich żyjących w okresie II RP na terenie powiatu kaliskiego, ale przybliża najistotniejsze jego aspekty a tym samym daje wyobrażenie o jego całokształcie.

Artykuł poświęcony jest działalności sportowej policjantów kaliskich w latach 1920-1939. Zajęcia ruchowe zainicjowano w 1922 r. w sekcji sportowej Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego w Kaliszu. Po 1930 r. sport kultywowano w Policyjnym Klubie Sportowym w Kaliszu, który zasięgiem objął teren powiatu kaliskiego. Rywalizacja sportowa najczęściej ograniczała się konkurowania z innymi PKS oraz klubami kaliskimi. Najwyższy poziom sportowy demonstrowali członkowie sekcji wioślarskiej i strzeleckiej. W Policyjnym Klubie Sportowym w Kaliszu uprawiano: boks, gry zespołowe, kolarstwo, lekką atletykę, pływanie oraz wielobój policyjny.

W artykule został poruszony temat dzieciobójczyń pochodzących z Wielkopolski Wschodniej osadzonych w Domu Karnym w Fordonie w okresie międzywojennym. Przedstawiono zarys definicyjny i historyczny przestępstwa, jakim jest dzieciobójstwo. Opisano również dzieje Domu Karnego dla Kobiet w Fordonie. W ostatniej części artykułu poddano analizie akta czterech więźniarek pochodzących z Wielkopolski, które zostały skazane za dzieciobójstwo. Badanie dotyczyło następujących obszarów: opisu osoby więźnia, oskarżenie, okoliczności przestępstwa, opinie w sprawie przedterminowego zwolnienia oraz zwolnienie przedterminowe. Zakończenie stanowi próbę wysnucia wniosków wynikających z analizy dokumentów archiwalnych – akt więźniarek i uogólnienia portretu dzieciobójczyń oraz postaw społecznych względem popełnionego czynu.

Autor artykułu w syntetyczny i obrazowy sposób, na podstawie kroniki szkolnej Państwowego Liceum Pedagogicznego w Koninie, przedstawia politykę komunistycznej indoktrynacji i ideologizacji kandydatów na nauczycieli w Wielkopolsce Wschodniej.

Walerian Nekanda Trepka (1584/1585-1640), szlachcic z Małopolski, zaślepiony nienawiścią do ludzi nie należących do jego stanu postawił sobie za cel opisanie wszystkich znanych mu przypadków podszywania się pod szlachtę z całej Polski. Swoje poszukiwania opisał w formie obszernej księgi, w której znajdują się także osoby pochodzące z dawnego województwa kaliskiego. Celem artykułu jest opisanie oraz próba weryfikacji ustaleń Trepki dla łącznie jedenastu osób pochodzących z powiatów konińskiego i pyzdrskiego. Spośród opisanych osób w czterech przypadkach Trepka wysuwał niesłuszne oskarżenia (Chudziński, Łojewski, Mielżycki, Pomorski), w pięciu miał słuszność, ale nie do końca potwierdzoną (Mrowiński, Sobolowski, Święcicki, Kraszowski, Wilkowski), w jednym opisał przypadek chłopa skazanego przez sąd (Lenarcik), a jeden z przypadków jest trudny do identyfikacji (Korczewski). Do artykułu załączono też aneks źródłowy zawierający informacje o wspomnianych osobach.

W XIV w. Grochowy (wieś w pow. konińskim, gm. Rychwał) były własnością biskupów lubuskich. Prawdopodobnie za ich sprawą utworzono tam parafię oraz wybudowano pierwszy kościół. W końcu XV w. wieś trafiła w ręce lokalnej szlachty. Stary obiekt był zrujnowany, dlatego za sprawą dziedziczki Żychlińskiej na początku XVI w. wybudowano drugą drewnianą świątynię. Jej główna bryła (konstrukcja zrębowa) mogła przetrwać do początku XX w. Ze źródeł wynika, że kościół składał się z nawy, prezbiterium, zakrystii i kruchty. Pod względem architektonicznym świątynię można było zaliczyć do grupy śląskich kościołów późnogotyckich. Konsekrowany w 1727 r. obiekt jeszcze pod koniec XVIII stulecia był w dobrym stanie. Świadczy o tym opis parafii z 1794 r. Niszczał jednak przez kolejne dekady aż do 1863 r., kiedy proboszczem został ks. Bethier. Duchowny wyremontował kościół i postawił plebanię. Decyzją jego następców w latach 1908-12 powstał w Grochowach murowany kościół. Zabytkowy rozebrano zaś w 1928 r.

Edycja źródłowa prezentuje skargę mieszkańców Ślesina na proboszcza Wacława Rybarskiego wystosowaną do biskupa włocławskiego Karola Mieczysława Radońskiego w roku 1929. Mieszkańcy w piśmie skarżyli się na działalność ks. Wacława Rybarskiego, który ich zdaniem poniżał ich z ambony i niektórych z mieszkańców prześladował. Artykuł ponadto zawiera próbę ukazania panujących wówczas relacji pomiędzy parafianami a proboszczem.

Tworzenie biografii XIX-wiecznych ziemian, którzy nie zapisali się na kartach historii szczególnymi zasługami, jest niezbędne do ukazania zróżnicowania, jakie pojawiło się wśród członków polskich rodów, zwłaszcza w czasach zaborów. Rozwarstwienie tej grupy społecznej nastąpiło 311 Między Warszawą a Stawiszynem. Przyczynek do biografii Jana Hilarego Łubieńskiego herbu Pomian wskutek przemian ekonomicznych i politycznych, ale nie spowodowało zaniku świadomości rodowej. Niniejsze opracowanie jest przede wszystkim próbą zrekonstruowania najważniejszych wydarzeń z życia Jana Hilarego Łubieńskiego i ma stanowić jedynie przyczynek do opracowania biografii tego ziemianina. Choć nie wyróżniał się on szczególnie na tle swojego rodu, zaobserwujemy obszary działalności świadczące o przejawach przynależności rodowej. Pomimo znacznych różnic ekonomicznych i politycznych zachodzących pomiędzy tą linią wywodzącą się z dóbr stawiszyńskich, a dalekimi krewnymi, wszyscy potomkowie stanowią wciąż jednolity organizm, który swoje istnienie zawdzięcza przede wszystkim: przekazywaniu imion z pokolenia na pokolenie, tworzeniu drzewa genealogicznego, używaniu herbu, wspólnemu miejscu pochówku, obieraniu jednej miejscowości za siedzibę rodową, posiadaniu majątków należących do rodziny od kilku pokoleń, używaniu tytułów szlacheckich i przekazywaniu tradycji rodowych.

Tekst przedstawia postać pochodzącego z parafii Goszczanów a urodzonego w Sulmowie ks. kan. Zygmunta Zawadzkiego (1876-1944), gorliwego duszpasterza i działacza społecznego. Po święceniach kapłańskich pełnił on posługę wikariuszowską w następujących parafiach: św. Barbary w Częstochowie (1899-1900), w Sieradzu (1900-1905) i św. Zygmunta w Częstochowie (1905-1917). Od 1917 r. był proboszczem parafii w Zajączkach w ówczesnym dekanacie kłobuckim, a od 1923 r. w Krzepicach w tym samym dekanacie. We wszystkich tych miejscach dał się poznać jako gorliwy duszpasterz, dbający o duchowy i materialny rozwój powierzonych sobie wspólnot, ale również jako aktywny działacz społeczny, związany ze Stowarzyszeniem Robotników Chrześcijańskich, Związkiem Katolickim oraz Akcją Katolicką. Był oddanym kierownikiem duchownym sióstr zakonnych, a jego świadectwo życia przyczyniło się do obrania drogi powołania kapłańskiego m. in. przez Franciszka Musiela, późniejszego biskupa pomocniczego diecezji częstochowskiej i ks. Władysława Kasprzaka, rektora Częstochowskiego Seminarium Duchownego w Krakowie. Pełnił ważne funkcje w strukturach diecezjalnych i samorządowych, należąc m.in. Rady Konsultorów, dozoru szkolnego oraz pełniąc przez wiele lat urząd dziekański. Wyrazem uhonorowania było odznaczenie go tytułem kanonika honorowego kolegiaty kaliskiej.

Artykuł przedstawia biogram Tadeusza Maringe, ziemianina ze Smoliny, inżyniera mechanika po University of London. Należał do pokolenia, które dążyło do modernizacji gospodarstw, a nawet próbowało podjąć pracę w przemyśle. Po studiach, aż do wybuchu I wojny światowej pracował Fabryce „Wilhelm Fitzner i Konrad Gamper” w Sosnowcu. Był przykładem polskiego patrioty. W czasie wojny polsko-bolszewickiej wstąpił ochotniczo do 1 szwadronu 203 pułku ułanów. W okolicach miasta Kostopol wykazał się bohaterstwem podczas patrolu. W brawurowy sposób, na oczach całej jego jednostki wziął jeńca, którego można było później przesłuchać. Pozyskane informacje posłużyły Polakom w szybkim przejęciu Kostopola. Tadeusz Maringe został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy. Po zakończeniu wojny powrócił do Smoliny. 10 lipca 1921 r. witał tam przybywającego z wizytą Józefa Piłsudskiego. Działał aktywnie w Związku Ziemian. Niestety niektóre inwestycje okazały się nietrafione. Tadeusz Maringe musiał sprzedać część dóbr rodzinnych i zaczął pracować w różnych majątkach ziemskich, a później prowadził firmę nasienną w Warszawie. W czasie II wojny światowej, wraz z całą najbliższą rodziną, zaangażował się w ruch oporu. Po zakończeniu wojny wraz z kilkoma wspólnikami otworzył Dom Rolniczo-Handlowy Wspólna Praca. Przedsiębiorstwo to współpracowało z prowadzoną przez jego brata, Witolda Maringe firmą Państwowe Nieruchomości Ziemskie. W 1949 r. komuniści aresztowali kierownictwo Państwowych Nieruchomości Ziemskich. Tadeusz Maringe, na skutek działań reżimu komunistycznego, musiał zlikwidować Dom Rolniczo-Handlowy Wspólna Praca. Po pokazowym procesie brata, którego skazano na dożywocie, podupadł na zdrowiu, a w 1952 r. zmarł.

Niemal każda miejscowość ma w swoich dziejach osoby, które zapisały się w niej w sposób szczególny. Bez wątpienia taką postacią w przypadku Kun (pow. turecki) był Alfred Delong – nauczyciel, strażak, społecznik. Był twórcą wielu organizacji społecznych w tej miejscowości – między innymi straży pożarnej. Był budowniczym domu ludowego, w którym swoją siedzibę miała również szkoła. Gros jego życia związane było z wojskiem i jako żołnierz złożył ofiarę swojego życia w bitwie nad Bzurą, we wrześniu 1939 r. Mieszkańcy nie zapomnieli jednakże jego zasług i uczynili go patronem miejscowej szkoły. Niestety pełne otworzenie jego biografii napotyka na przeszkody ze względu na skąpą ilość materiału źródłowego. Zachowała się tylko teczka personalno-odznaczeniowa w zasobie Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie-Rembertowie, która posłużyła za podstawę opracowania niniejszego artykułu. Pozostały tylko szczątkowe materiały dotyczące jego pracy jako nauczyciela i jako strażaka.

Artykuł poświęcony jest wybranym esejom Helli Kaufmann. H. Kaufmann była Żydówką polskiego pochodzenia, próbującą określić granice doświadczenia narodowego i religijnego, które ukształtowało jej wczesne życie w Polsce oraz jej tożsamość jako osoby dorosłej mieszkającej w Argentynie i Izraelu. H. Kaufmann poszukiwała znaczenia transgresji jako narzędzia przekraczania własnych ograniczeń i rozumienia kultury zewnętrznej. Wskazała również na wielowątkowość i złożoność stosunków polsko-żydowskich. Starała się zrozumieć interpretację ojczyzny określaną przez najbliższe otoczenie oraz określić swój stosunek do Polski jako kraju sielskiego dzieciństwa i miejsca utraconego.