Artykuł dotyczy początków miasta Rychwał (położonego na południe od Konina). Dotychczas jego założenie datowano na przełom XIV i XV w. Ponowna analiza źródeł, w tym przekazów dotąd nieznanych lub nieuwzględnianych, pozwala datować lokację miasta na lata ok. 1350-1360. Założycielem był Wawrzyniec z Królikowa (herbu Zaremba), kasztelan poznański (zm. 1379), którego potomkowie posiadali potem te dobra przez kilkaset lat. Racją ekonomiczną powstania miasta było położenie w dogodnym punkcie na ważnym trakcie tranzytowym z Wrocławia do Torunia, dokładnie w połowie drogi między Stawiszynem a Koninem. Miasto określano początkowo jako Nowe Miasto, dopiero z czasem przyjęła się nazwa Rychwałd lub Rychwał, będąca spolszczeniem niemieckiego toponimu Reichwalde. Prawdopodobne nazwę taką nosiła istniejąca wcześniej wieś, na gruntach której założono miasto. Wieś ta powstała przypuszczalnie na przełomie XIII i XIV w. w wyniku karczunku okolicznych lasów przez niemieckich osadników (czemu odpowiada wspomniana nazwa). Śladem tej wsi jest istniejąca potem przez wieki podmiejska osada Stara Wieś oraz kaplica „za miastem”, wspominana jeszcze w 1608 r. W aneksie opublikowany został dokument dotyczący wójtostwa miasta Misktat z 1366 r. Stanowić on może analogię dla nieznanego nam dokumentu w sprawie lokacji Rychwała.

Wojciech Rychwalski herbu Zaremba (zm. 1545) był właścicielem miasta Rychwał, zamożnym szlachcicem, a także pospolitym przestępcą. Mimo należenia do warstwy szlacheckiej, trudnił się także rozbójnictwem, w czym pomagała mu jego banda. Artykuł na ma celu przedstawienie postaci Wojciecha Rychwalskiego – raubrittera z Wielkopolski, który prowadził liczne spory majątkowe ze swoimi sąsiadami a także stosował przemoc i zastraszenie. Głównymi wątkami tekstu są spory majątkowe Rychwalskiego z jego macochą Urszulą, które zakończyły się morderstwem w sądzie w Koninie w 1523 roku oraz wyrokiem królewskim, a także napad bandy Rychwalskiego na kupców wrocławskich z 1541 roku.

Wyprawa pospolitego ruszenia pod Beresteczko w 1651 r., według opinii historyków, uchodzi za jedną z najlepiej zorganizowanych w dziejach polskiej wojskowości. W Koronie ogłoszono mobilizację szlachty, w czym partycypowały także województwa Wielkopolski właściwej – poznańskie i kaliskie. Kasztelan kaliski Jakub Rozdrażewski, upoważniony do koordynacji działań związanych z organizacją wyprawy przez wojewodę kaliskiego Andrzeja Grudzińskiego, bardzo rzetelnie podszedł do sprawy. Wdrożył on procedury, które przyspieszyły mobilizację oraz zadbał o bezpieczny przebieg przemarszu i pozyskiwanie zaopatrzenia. W swoich działaniach wykorzystał dorobek wypraw z 1621 i 1649 r. Choć ostatecznie województwo kaliskie (poza kompanią Jana Piotra Opalińskiego) dotarło po zakończeniu bitwy, to jednak organizacyjnie wyprawa była przygotowana najsprawniej ze wszystkich dotychczasowych.

W latach 1815-1866 Sompolno administracyjnie przynależało do obwodu i powiatu kujawskiego (od 1842 r.), a od 1847 r. (po zmianie nazwy) do powiatu włocławskiego w województwie mazowieckim, następnie od 1837 r. guberni mazowieckiej, a od 1845 r. guberni warszawskiej. Po reformie administracyjnej z 1866 r. z początkiem 1867 r. Sompolno znalazło się w powiecie kolskim w guberni kaliskiej. W 1870 r. na podstawie prawa z 1869 r. utraciło prawa miejskie i zostało przekształcone w osadę i przyłączone do gminy wiejskiej Lubstów. Administracja miejska w Królestwie Polskim była częścią administracji państwowej. Każdy burmistrz był nominowany, a nie wybierany przez społeczeństwo. Kasa miejska Sompolna nie posiadała, w odróżnieniu od wielu innych miast, własnych dochodowych nieruchomości rolnych. W tym względzie majątek miasta przedstawiał się skromnie. Imponujące jest to, że mieszkańcom udało się szybko zorganizować i wybudować do 1823 r. nowy murowany budynek ratusza. Koszty utrzymania administracji miejskiej i realizacji inwestycji miejskich pokrywano z licznych podatków i opłat. Ogólnie w omawianym okresie Sompolno było średniej wielkości miastem, ale z dość dużym udziałem zabudowy murowanej.

W 1847 r. historycy i heraldycy związani z Heroldia Królestwa Polskiego przygotowali „Album herbów miast polskich” z 456 projektami herbów miast leżących na terenie zaboru rosyjskiego. Wśród wówczas zaprojektowanych znaków był herb Rychwała. Herb historycznego miasta – w tym herb Rychwała – powinien odwoływać się do znaków używanych przez to miasto w przeszłości. Heraldycy, zajmujący się herbami miejskimi, sięgają więc po dawne pieczęcie lub inne źródła, które umożliwiają im rekonstrukcję zapomnianego herbu. Pracownicy Heroldii Królestwa Polskiego w 1847 r, nie odnaleźli jednak pieczęci Rychwału z okresu poprzedzającego upadek pierwszego państwa polskiego. Nie znali więc historycznego znaku miejskiego Rychwała i z tego powodu przygotowali zupełnie nowy herb. Inspiracją dla nowego godła Rychwału stały się ruiny dworu właściciela Rychwała z okresu przedrozbiorowego i godło herbu właściciela Rychwała z czasów tworzenia nowego herbu. Herb Rychwała z 1847 r. (wobec deficytu wiedzy o historycznym herbie miasta) został zaakceptowany. Odnajdujemy go w wydawnictwach heraldycznych. Ujawnienie historycznej pieczęci miejskiej Rychwała, co nastąpiło w czasach nam współczesnych, było punktem zwrotnym w historii herbu tego miasta. Okazało się, że historycznym znakiem miejskim Rychwała był pień drzewa z ostro zakończonymi (zaostrzonymi) konarami. Herb z 1847 r., wobec odnalezienia źródła z historycznym znakiem, został odrzucony. Obecnie trwają prace nad wyjaśnieniem genezy i znaczenia symboliki zawartej w pniu drzewa z ostro zakończonymi (zaostrzonymi) konarami, który to pień w okresie przedrozbiorowym był ewidentnie znakiem miejskim Rychwała.

W ciągu kilkudziesięciu lat Kalisz był dużym ośrodkiem prawosławia w Królestwie Polskim i stolicą guberni. W mieście znajdował się Sobór św. św. Piotra i Pawła, do którego uczęszczali mieszkańcy Kalisza, powiatu kaliskiego oraz innych. Zawierali tam małżeństwa, zbadanie których dostarczy wiadomości na temat samych związków oraz informacji o strukturze prawosławnej społeczności Kalisza i guberni kaliskiej. Jest to ważne zagadnienie ze względu na fakt, że dotychczas nie badano struktury i składu prawosławnej mniejszości Kalisza.

Przebywający w obozach internowania w Strzałkowie czy Szczypiornie żołnierze Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej starali się w jakiś sposób gospodarować swoim czasem. Jednym ze sposobów wypełniania poszczególnych dni była aktywność sportowa, i to różnorodna – szachy, piłka nożna, siatkówka. Prowadzone rozgrywki nie miały tylko charakteru wewnątrzobozowego, ale zdarzały się zmagania sportowe z okolicznymi, polskimi drużynami, jak chociażby ze Słupcy. Artykuł oparty jest przede wszystkim o źródła archiwalne, a także prasę, która ukazywała się w obozach internowania w Szczypiornie i Strzałkowie.

Na przełomie XVIII i XIX wieku władze pruskie połączyły kanałem wodnym Wartę koło Konina z Jeziorem Pątnowskim, a także planowały kolejny kanał łączący jeziora Ślesińskie i Gopło. Z powodów wojen i poprowadzenia granicy między Niemcami i Rosją w rejonie Gopła do realizacji tego projektu nie doszło. Istniejący przez cały XIX wiek Kanał Mikorzyński pełnił funkcję rowu odwadniającego, a w mniejszym stopniu kanału do spławu drewna czy żeglugi. Powstanie państwa polskiego w 1918 roku dało impuls do projektowania kanału śródlądowego Śląsk-Wisła, biegnącego przez centralne ziemie państwa, ale niewykorzystującego połączenia między Wartą i Gopłem. Odcinek ten mający charakter lokalny (do 200 ton) projektowały władze Wielkopolski z Poznaniem i Bydgoszczą. Ostatecznie kanał warciańsko-goplański rząd włączył w skład projektowanego kanału węglowego określając jego wielkość transportową na 600 ton. Brak funduszy powodował stałe przekładanie terminu rozpoczęcia budowy kanału Wart-Gopło, pomimo ponawiania przez rząd co kila lat zapowiedzi rozpoczęciu robót. Za budową szlaku wodnego opowiadały się powiaty leżące przy kanale a także te dalej położone, władze miast dużych i małych, organizacje oraz stowarzyszenia techniczne a także gospodarcze Polski zachodniej. Wstępny plan kanału przygotowany w latach 1923-1927 został w latach 1936-1937 uszczegółowiony i przyjęty do realizacji. Prace ziemne ruszyły w maju 1938 roku.

W artykule został poruszony temat zabójczyń (mężów, ojców i dzieci), które pochodziły z Wielkopolski Wschodniej a zostały osadzone w Domu Karnym w Fordonie. Okres przypadający na dokonanie przezeń zbrodni to okres międzywojenny. Skupiono się na analizie socjodemograficznej więźniarek, opisano dokonane przez nie zbrodnie, odniesiono się również do procedury przedterminowego zwolnienia. Zwieńczeniem omawianego tematu jest podsumowanie, które ma na celu określić portret zabójczyń dokonujących zbrodni w okresie międzywojennym.  

Artykuł prezentuje aktywność opiekunów społecznych oraz komisji opieki społecznej w powiecie konińskim w ostatnich latach dwudziestolecia międzywojennego (1935-1939). Podjęta została próba odpowiedzi na pytania dotyczące ilości opiekunów społecznych i komisji opieki społecznej w poszczególnych gminach; skali zaangażowania społecznego w tę honorową działalność, realnych możliwości pomocowych badanych gmin, funkcjonowania procedur związanych z udzielaniem świadczeń. Ponadto przybliżone zostały sylwetki niektórych społeczników angażujących się w pracę tych organów. 

W artykule podjęto próbę analizy funkcjonowania Towarzystwa Dobroczynności w Koninie w latach 1933-1939. Realizację celu badawczego umożliwiły przede wszystkim materiały rękopiśmienne zgromadzone w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Oddział w Koninie. Była to księga protokołów, dokumentująca zebrania zarządu Towarzystwa. Ustalono, że Towarzystwo Dobroczynności w Koninie opiekowało się ubogimi dziećmi oraz dorosłymi. Zapewniało opiekę całkowitą oraz doraźne wsparcie. Zajmowały się nimi Siostry Miłosierdzia, a po 1937 roku Albertynki sprowadzone z Krakowa. Podopieczni przebywali w przytułku oraz ochronce.

Przedmiotem rozważań zawartych w artykule jest forma ideologizacji nauczycieli na przykładzie protokołów rady pedagogicznej w Liceum Ogólnokształcącym w Słupcy w okresie roku szkolnego 1948/1949. Wybrana cezura czasowa związana jest z całkowitym przejęciem władzy w Polsce przez komunistów. Nauczyciele poddali się presji i uczestniczyli w narzuconym procederze autoideologizacji, nie oznacza to jednak, że nastąpiła interioryzacja wartości ideologii marksistowskiej.

Pierwsze z powojennych upamiętnień wzniesionych na terenie lasu rzuchowskiego dedykowano polskim zakładnikom rozstrzelanym przez hitlerowców jesienią 1939 roku. Na przestrzeni ponad siedemdziesięciu lat pomnik poddano licznym aktualizacjom i formalnym przeobrażeniom, od usypania kopca ziemnego, obmurowania mogiły, ustawienia kolejno trzech płyt nagrobnych po koncepcję z ołtarzem. Niezwykle intersująco przedstawia się historia krzyża, obecnego pierwotnie na mogile. Krzyż z początku skromny znak pamięci, następnie nieatrakcyjny wizualnie, a nawet nielegalny, zostaje usunięty. Na fali solidarnościowej odnowy powrócił na mogiłę. Artykuł na podstawie niepublikowanych wcześniej materiałów źródłowych w ujęciu chronologicznym przedstawia proces kształtowania się pamięci o ofiarach z powiatu kolskiego, polskich zakładnikach, w kontekście miejsca zagłady w lesie rzuchowskim.

Powyższy artykuł opisuje główne filary procesu edukacyjnego, na których opiera swoją działalność dydaktyczną Zespół Szkół Technicznych w Kole. Praktyka ta wprowadzona została przez ówczesnego dyrektora szkoły, Janusza Kowarskiego, w pierwszym dziesięcioleciu obecnego stulecia. Filarami tymi są: ekologia, motoryzacja, technologie informacyjno-komunikacyjne, języki obce. W artykule przedstawione zostały działania podejmowane z inspiracji dyrekcji oraz nauczycieli i realizowane przy udziale uczniów szkoły. Omówione zostały w nim m.in. innowacyjne działania oraz projekty edukacyjne realizowane w kolskim Zespole, takie, jak np. „Eko-Szkoła’, „Eko-Moto-Szkoła”, „Info-Szkoła”, „Projekt-Czyste Koło”, „Turnieje Motoryzacyjne”, działalność Szkolnego Klubu Gokartowego „SPEED”, „Nekropolia Kolska”, „Koło – miasto czterech kultur”, „Dzień Europejski” i wiele innych. Podejmowane działania w znacznym stopniu przyczyniły się do stworzenia placówki oferującej alternatywne, innowacyjne rozwiązania, wyróżniającej się pod tym względem wśród pozostałych szkół funkcjonujących na terenie powiatu kolskiego.

Walerian Nekanda Trepka (1584/1585-1640), szlachcic z Małopolski, zaślepiony nienawiścią do ludzi nienależących do jego stanu postawił sobie za cel opisanie wszystkich znanych mu przypadków podszywania się pod szlachtę z całej Polski. Swoje poszukiwania opisał w formie obszernej księgi, w której znajdują się także osoby pochodzące z dawnego województwa kaliskiego. Celem artykułu jest opisanie oraz próba weryfikacji ustaleń Trepki dla łącznie dwudziestu dwóch osób pochodzących z powiatu kaliskiego. Spośród opisanych osób w dziewięciu przypadkach Trepka wysuwał niesłuszne oskarżenia (Reut, Kotowiecki, Niniewski, Pilchowski, Rościewski, Rzeszotarski, dwóch Tytlewskich, Żeromski/Żeroński), w dziewięciu miał słuszność, ale nie do końca potwierdzoną (Boczkowski, Kuleski, Kurowski, Ligeza, Rostoga, Różycki, Samocki, Szadurski, Wolski), w dwóch opisał osoby z nieznanych przyczyn (Komorowski, Strzałkowski), a dwa z przypadków są trudne do identyfikacji (Breliński, Janowski). Do artykułu załączono też aneks źródłowy zawierający informacje o wspomnianych osobach.

Niniejszy tekst prezentuje sylwetkę Heni Ajmanówny, Żydówki ze Ślesina (miasteczka położonego w Wielkopolsce Wschodniej) w świetle pozostawionego przez nią dziennika pisanego w latach dwudziestych XX wieku. H. Ajmanówna wiele miejsca w swoich zapiskach poświęciła problemowi zdobywania edukacji żydowskich dziewcząt pochodzących z małych miasteczek. Jej dziennik to świadectwo nieugiętego dążenia do uzyskania wykształcenia, które ze względu na brak możliwości odbycia edukacji formalnej jest rozumiane przede wszystkim jako zdobycie wiedzy i poszerzenie intelektualnych horyzontów dokonujące się na drodze samokształcenia. H. Ajmanówna swoją narracją wpisuje się w głosy żydowskiego pokolenia wchodzącego w dorosłość w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Z rówieśnikami łączy ją sprzeciw wobec tradycyjnych wartości pielęgnowanych w rodzinie urodzenia, poparcie dla syjonizmu, potrzeba zmiany miejsca kobiet żydowskich w społeczeństwie i konieczność uzyskiwania wykształcenia, które stać się może kluczem do stworzenia nowej rzeczywistości społecznej.

Przedmiotem tekstu jest zaprezentowanie postaci Erazma Józefa Jerzmanowskiego (1844-1909) oraz prowadzonej przez niego działalności. Pochodził on ze starej rodziny szlacheckiej zamieszkującej tereny Wielkopolski Wschodniej i Kujaw. Był urodzonym w Ziemi Kaliskiej powstańcem styczniowym, emigrantem, wynalazcą i biznesmenem. Jedną z najważniejszych postaci amerykańskiej przemysłu gazowego lat 80. i 90. XIX wieku. Zgromadził spory majątek, który przeznaczał na cele filantropijne i pomoc społeczności polskiej zarówno emigracyjnej jak i mieszkającej na ziemiach polskich pod zaborami. W testamencie ustanowił powstanie fundacji, której rozmiar i znaczenie porównywane zostały przez Stanisława Tarnowskiego do fundacji Alfreda Nobla.

Artykuł poświęcony jezuicie – ks. Mieczysławowi Józefowi Kuznowiczowi. Urodził się 15 stycznia 1874 roku w Licheniu k. Konina, jako syn Wincentego i Józefy z Rachubińskich. W wieku 19 lat wstąpił do zakonu jezuitów w Starej Wsi koło Brzozowa. 2 czerwca 1895 roku złożył śluby zakonne. W roku 1903 przeniósł się do Krakowa, gdzie w miejscowym kolegium jezuickim studiował teologię, a także zaangażował w pracę z młodzieżą uczącą się zawodu. Święcenia kapłańskie przyjął 14 kwietnia 1906 roku w Krakowie. Był założycielem i prezesem Związku Młodzieży Przemysłowej i Rękodzielniczej pod wezwaniem św. Stanisława Kostki w Krakowie, przy której działała Centrala Abstynencka Kół Młodzieży. Uczestniczył w kongresach przeciwalkoholowych, prowadził wykłady o treściach abstynenckich, wspierał młodzież w wytrwaniu w trzeźwości od tytoniu i trunków. Zmarł 26 marca 1945 roku. Został pochowany na cmentarzu w Nowym Sączu. W roku 1963 dokonano ekshumacji i szczątki ks. Mieczysława Kuznowicza spoczęły na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

W dziejach każdej miejscowości są osoby, które w jakiś sposób się wyróżniały, czy to przez pracę czy działalność społeczną. W przypadku Rychwała z pewnością taką postacią był Wacław Jedyński. Był on nauczycielem i kierownikiem szkoły. Aktywny był także w szeregach straży pożarnej. Udzielał się politycznie i działał w samorządzie na poziomie miejskim i powiatowym. Nie był postacią nieskazitelną. Wchodził w konflikty z innymi mieszkańcami miasteczka. Kończyło się to upomnieniem ze strony władz oświatowych, a czasami nawet sprawami sądowymi. Można powiedzieć, że był postacią barwną i przypomnienie jego biografii jest ze wszech miar wskazane.

Artykuł ma na celu przedstawienie losów dwóch ziemian z Wielkopolski. Bracia Mieczysław Seweryn i Stanisław Kwileccy byli uczestnikami powstania wielkopolskiego i gorącymi polskimi patriotami. Jako właściciele ziemscy odegrali dużą rolę w aktywizowaniu się społeczności lokalnej, której byli naturalnymi liderami. W związku z tym na ich temat pojawiło się dotąd bardzo dużo informacji, które nie zawsze znajdują potwierdzenie w dokumentach. W artykule zebrano więc znane dotychczas fakty i zweryfikowano je. Dużą pomocą były tutaj dokumenty personalne zgromadzone w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie-Rembertowie. Obaj bracia zginęli w czasie II wojny światowej. 10 listopada 1939 roku Stanisław został rozstrzelany przez Niemców w ramach operacji Intelligenzaktion. Mieczysław został zamordowany przez NKWD w kwietniu 1940 roku i jest pochowany na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu na Piatichatkach. W artykule opisano także losy najbliższych członków rodziny obu ziemian.

Hanna Gumpricht (1927–2016) urodziła się jako pierwsza córka Icchaka Majera Gumprichta i Estery z d. Taubenfligel. Pierwsze lata życia spędziła w Grodźcu. Od początku wojny wraz z rodzicami i rodzeństwem (Dwora – 1929, Hersz Szmul – 1930) przebywała w Łodzi, od chwili utworzenia – w getcie łódzkim. W 1941 r. z głodu i osłabienia organizmu po postrzale zmarł ojciec – Icchak Majer, w 1942 r., zabrany podczas tzw. wielkiej szpery, w Chełmnie nad Nerem w komorze gazowej zginął młodszy brat Hersz. Po likwidacji getta w 1944 r. wraz z matką i siostrą została wywieziona do Auschwitz‒Birkenau, po kilku dniach przewieziona do Mittelsteine, a w kwietniu 1945 r. – do Graffenfort (podobozy obozu koncentracyjnego Gross-Rosen). Po wojnie wróciła do Łodzi, gdzie krótko potem została sama – matka i siostra wyemigrowały do Erec Israel. Ona czuła się Polką, dlatego nie wyjechała. Wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej (następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) oraz Związku Walki Młodych. W 1948 r. rozpoczęła studia na Uniwersytecie Warszawskim, ale po pierwszym roku wyjechała na studia do Leningradu, czego potem żałowała. Najważniejszy okres zawodowy to praca na uczelni w Siedlcach (obecnie Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny), na której przez 17 lat wykładała historię filozofii, prowadząc ze studentami dyskusje o problemach egzystencjalnych, etycznych oraz o tolerancji, której propagowanie stało się jej misją pedagogiczną. Kilka miesięcy przed śmiercią wszystkie swoje oszczędności przekazała na stypendium im. Hesia Gumprichta, swojego młodszego brata. Została pochowana na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie.