Artykuł omawia awans średnioszlacheckiej rodziny Sokołowskich herbu Pomian ze wschodniej Wielkopolski na przełomie XV i XVI w. Sokołowscy korzystając z protekcji krewniaka duchownego utwierdzili swą pozycję średniozamożnej szlachty, by w następnym pokoleniu rozwinąć kariery na dworach czeskim i węgierskim i sięgnąć po urzędy ziemskie w Polsce. Pozycja zdobyta przez Sokołowskich za granicą, w Polsce przyniosła im intratne tenuty na terenie Wielkopolski i w Prusach Królewskich, a pruski odłam rodziny stał się liczącą się familią na tym terytorium.

Artykuł przedstawia ewolucję stanu personalnego klasztoru franciszkanów (Braci Mniejszych Konwentualnych) w Kaliszu w l. 1864-1902. W 1864 r. carat przeprowadził kasatę klasztoru w Królestwie Polskim. Kilkanaście klasztorów zostało jednak zachowanych od kasaty jako tzw. klasztory etatowe – przeznaczone na dożywotnie pomieszczenie zakonników z klasztorów skasowanych. Klasztor w Kaliszu został uznany za klasztor etatowy. Zaraz po kasacie przybyli do niego zakonnicy z innych klasztorów franciszkanów, co sprawiło, że w pierwszej chwili liczba zakonników wzrosła do przeszło 50. Wkrótce jednak nastąpiły zgony, wyjazdy na emigrację, a część zakonników przeszła do duszpasterstwa parafialnego. Wskutek tego liczba zakonników w klasztorze w Kaliszu stopniowo zmniejszała się, tak, że w 1902 r. pozostało ich tylko trzech. W tym stanie rzeczy władze carskie zarządziły zamknięcie klasztoru w Kaliszu.  

Początki aktywności fizycznej w Kaliszu miały charakter utylitarny, np. szkolenie strzeleckie członków Bractwa Kurkowego (Koła Rycerskiego) służyło przygotowaniom do obrony miasta. W szkołach za taką aktywność można uznać zanotowany już w średniowieczu zwyczaj wycieczek za miasto. W kolejnych latach systematyczne zajęcia z szermierki, musztry, tańca, a nawet pływania, odnajdujemy w programach Korpusu Kadetów w Kaliszu. Natomiast za pierwsze wydarzenie sportowe w tym mieście należy uznać długodystansowy bieg Hieronima Pawłowskiego w 1834 r., a sześć lat później również kobiety ‒ Karoliny Panekert. Rozwój zorganizowanego ruchu sportowego w Kaliszu zainicjowali na przełomie XIX i XX w. wielbiciele rowerów i powołali Kaliskie Towarzystwo Cyklistów (1892), za nimi wodniacy ‒ Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie (1894). Następnie powstało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” (1906), Żydowski Klub Gimnastyczno- -Sportowy (1913) i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze w Kaliszu (1908).

Artykuł opisuje genezę pojawienia się społeczności protestanckiej w Wielkopolsce Wschodniej. Rzeczą charakterystyczną, wyróżniającą tę część Wielkopolski, jest istnienie nieprzerwalnie od czasów Reformacji parafii kalwińskiej w Żychlinie, sprawującej opiekę duszpasterską nad olędrami, przybywającymi na te tereny w XVIII-XIX wieku, do czasu powstania w początkach XIX wieku parafii luterańskiej w Koninie. Dziedzictwo protestanckie w Wielkopolsce Wschodniej ma więc podwójną genezę, związane jest z zarówno z osadnikami przybywającymi na te tereny z zachodu (rolnikami i przemysłowcami), ale także z miejscowymi rodami szlachty kalwińskiej. W czasie okupacji, część społeczności ewangelickiej niemieckojęzycznej podjęła współpracę z nowymi władzami. Próbowano zdiagnozować stan zachowania materialnych pamiątek po protestantach obecnie. Wiele z wiejskich nekropolii protestanckich zostało zdewastowanych po 1945 roku. Walczono z dorobkiem olędrów utożsamiając ich jako kolaborantów. Zachowały się tylko trzy parafie ewangelickie: jedna kaliwńska w Żychlinie i dwie luterańskie w Koninie i Turku. Społeczność ewangelicka nie jest liczna, brakuje pieniędzy. Odnowiono kościół ewangelicki w Żychlinie, prowadzone są prace renowacyjne na pobliskim lapidarium. Wiele jednak świątyń, zwłaszcza filialnych, wymaga nakładów finansowych na naprawy. Stan opuszczonych domów modlitw jest krytyczny (Młyny Piekarskie, Janów), część obiektów jest wynajmowanych. W ostatnich trzech latach podjęto próby oczyszczenia i oznaczenia części cmentarzy wiejskich ewangelickich (np. w okolicach Zagórowa, Krzymowa, czy Dobrej), dokonano tego staraniem lokalnych stowarzyszeń i osób prywatnych. Prowadzone są akcje edukacyjne. Część z cmentarzy ma niestety nieuregulowany status prawny, co komplikuje ich pielęgnację. Dziedzictwo protestanckie powoli wychodzi z niebytu, przestaje być niechciane. Wzrasta troska ludzi o zachowanie różnorodności kulturowej najbliższej okolicy, lecz takie obiekty jak kamienica Essowej, czy pałacyk Reymonda w Koninie nadal niszczeją. Aby uratować materialne dziedzictwo olędrów potrzeba wsparcia samorządu, społeczników, bowiem społeczność ewangelicka jest mało liczna. Potomkowie osadników pomagają, na tyle na ile ich stać – ich podróże mają jednak często charakter wspomieniowy. Z opisywanych elementów niewątpliwie można uczynić cenny walor turystyczny Wielkopolski Wschodniej.

W przestrzeni Koła, na Starym Mieście, od początku lat sześćdziesiątych XIX wieku funkcjonowały dwa (murowane) budynki, służące m.in. do praktyk religijnych zamieszkującej w tej części miasta licznej społeczności żydowskiej. Mowa tu o synagodze (zamiennie w tekście: „bóźnicy wielkiej”, „większej synagodze”) oraz bejt ha-midraszu (domu nauki, modlitwy, „bóźnicy małej”, „mniejszej synagodze”), który również spełniał funkcje synagogi. W składzie zespołu synagogalnego, mieszczącego się przy Nowym Rynku (tzw. Rynku Żydowskim) i w ulicach: Kuśnierskiej i Grodzkiej (Przygrodzkiej), znalazł się parę lat po wybudowaniu murowanej synagogi nowy budynek mykwy. Przy bejt ha-midraszu istniały szkoły żydowskie oraz siedziba dozoru bóżniczego (zarządu gminy wyznaniowej żydowskiej i – później – Judenratu). Niewykluczone, że w tej części zespołu synagogalnego zamieszkiwali przez lata rabini, kantorzy i inni urzędnicy kolskiego okręgu bóżniczego (gminy). Artykuł jest próbą przedstawienia dziejów tych obiektów, począwszy od etapu projektowania i powstawania, poprzez funkcjonowanie i użyteczność budowli, aż po kres związany z wybuchem drugiej wojny światowej i spaleniem synagogi oraz wykorzystaniem budynku domu modlitwy przez Niemców jako stacji przejściowej dla żydowskich ofiar kierowanych na zagładę do Kulmhof, czy wreszcie rozebraniem go przez polskich urzędników powiatowych po zakończeniu wojny. Próbę tę uzupełnia materiał ikonograficzny, zachowany w śladowych ilościach, ale dobrze znany niektórym badaczom i kolekcjonerom.

10 lipca 1921 roku marszałek Józef Piłsudski przyjechał do Konina. Głównym celem jego całodniowej wizyty była uroczystość wręczenia sztandaru stacjonującemu w mieście 18. Pułkowi Piechoty, który ufundowali mieszkańcy powiatów: konińskiego, kolskiego i słupeckiego. Przyjazd J. Piłsudskiego śmiało może pretendować do jednego z najważniejszych wydarzeń w dziejach Konina w dwudziestym wieku. Przez biografów marszałka owa wizyta była dotąd pomijana, bądź odnotowywana jedynie zdawkowo, choć stanowiła istotny fragment znacznie dłuższej podróży J. Piłsudskiego po Kujawach i Wielkopolsce. W artykule zrekonstruowano przebieg pobytu Naczelnika Państwa w Koninie. Stanowi on zarazem próbę osadzenia omawianej wizyty w nieco bardziej rozległym kontekście: związanym m.in. z aktywnością polityczną marszałka, kształtowaniem jego wizerunku w świadomości żołnierzy Wojska Polskiego i mieszkańców szeroko pojętej prowincji.

Początki szkolnictwa w Tuliszkowie sięgają XV wieku. W miasteczku założono wówczas szkołę parafialną. W 1818 r. utworzono szkołę elementarną, której kres nastąpił w 1830 r. Szkołę reaktywowano w roku 1850. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości liczba uczęszczających do placówki dzieci stale się zwiększała. W 1921 r. pojawił się pomysł wybudowania nowego gmachu szkoły. Przez kilkanaście lat trwały poszukiwania środków finansowych na ten cel. Ostatecznie prace budowlane ruszyły w lipcu 1935 r. Budynek oddano do użytku we wrześniu 1936 r. W listopadzie 1937 r. szkole nadano imię Powstańców 1863 r. Poniższy artykuł opisuje proces budowy trwający niemal cały okres międzywojenny.

W maju 1926 r. w Słupcy został odsłonięty pomnik upamiętniający powstańców i żołnierzy ze Słupcy poległych w walkach o 2. Niepodległość Rzeczypospolitej. W 1940 r. pomnik powstańców i żołnierzy ze Słupcy został zniszczony przez Niemców, a na jego miejscu posadzono kwiaty. W 1946 r. kwietne rabaty zostały zastąpione monumentem wzniesionym dla upamiętnienia radzieckich żołnierzy, którzy w styczniu 1945 r. zginęli w walkach o Słupcę i w innych starciach z Niemcami w pobliżu miasta. W 1997 r. władze Słupcy podjęły decyzję o odtworzeniu monumentu z 1926 r. na jego dawnym miejscu. W następstwie decyzji współczesnych władz Słupcy powstał pomnik, który bryłą przypomina upamiętnienie z 1926 r., ale nie jest (w sensie ścisłym) rekonstrukcją historycznego obiektu. Na uwagę zasługuje forma godła Rzeczypospolitej, które zostało umieszczone na monumencie z 1997 r. W wielu szczegółach orzeł z 1997 r. różni się od orła, który został wykorzystany do ozdobienia pierwszego upamiętnienia. Projektujący pomnik powstańców i żołnierzy ze Słupcy z 1926 r. sięgnął po jeden z wielu wzorów orła symbolizującego Polskę odradzającą się w latach 1915-1918. Orła z pomnika z 1926 r. można zaklasyfikować do grupy polskich orłów historyzujących, czyli orłów odwołujących się do stylizacji z minionych okresów historycznych. Orzeł ze Słupcy z 1926 r. stylizowany był na gotyckiego orła w odmianie kazimierzowsko-jagiellońskiej.

Artykuł dotyczy aktywności samorządowej na polu opieki społecznej w powiecie tureckim w Wielkopolsce w skrajnie trudnych, powojennych warunkach Polski Ludowej. W pierwszych miesiącach po zakończeniu okupacji udało się zorganizować miejscowym społecznikom podstawową pomoc w formie ratowniczej dla osób najbardziej potrzebujących – głównie dożywiając ludność i tworząc domy dla starców i inwalidów. W ciągu pierwszego roku stworzono i sprawnie nadzorowano we wszystkich gminach sieć Gminnych Komitetów Opieki Społecznej. Dzięki nim możliwe było względnie dokładne rozpoznanie potrzeb w terenie, a także adekwatne do potrzeb rozdzielanie pomocy – również tej płynącej od organizacji międzynarodowych. Oczywiście problemy natury organizacyjnej, finansowej, politycznej i in. powodowały, iż opieka społeczna była taktowana jako jedna z ostatnich „spraw do załatwienia” podczas tworzeniu struktur powojennych samorządów. Niemniej jednak opisane pięć lat jej funkcjonowania charakteryzowało się wyraźnym rozwojem.

Artykuł omawia siedemdziesięcioletnią działalność Warsztatów działających przy Zespole Szkół Technicznych w Kole. Przedstawione zostały poszczególne etapy rozwoju placówki, która działała na rzecz rozwoju zawodowego młodych z Koła i terenu powiatu kolskiego. Rozważania uzupełnione są o biogramy kolejnych kierowników Warsztatów.

Celem autora artykułu jest przedstawienie materiałów związanych z kościołem parafialnym w Kokaninie. Materiały znajdują się w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku i nigdy wcześniej nie były publikowane. Prezentowane spisy inwentarzowe pochodzą z lat 1921, 1922, 1925, 1928 oraz 1929 i wykonane zostały przed przejęciem parafii w zarząd przez nowych administratorów - ks. Władysława Jankowskiego, ks. Dominika Jędrzejewskiego, ks. Jerzego Bekiera.

Państwowego Obwodu Wołyńskiego w Łucku (Ukraina) dotyczące służby policyjnej na Wołyniu Stefana Lubańskiego, który urodził się na pocz. XX wieku we wsi Szymanowice w powiecie słupeckim. Zachowane materiały dotyczą jednego epizodu ze służby Stefana Lubańskiego, mianowicie dochodzenia z powodu oskarżenia Lubańskiego oraz jego kolegi posterunkowego Antoniego Kotasia o pobicie miejscowego mieszkańca Stefana Gorochowskiego w maju 1929 roku. Przeprowadzone dochodzenie nie potwierdziło zarzutów wobec Lubańskiego oraz dało podstawę do pociągnięcia Gorochowskiego do odpowiedzialności karnej. W końcu 1932 r. wyżej wymieniona sprawa została umorzona na mocy amnestii. Po upadku II Rzeczypospolitej Polskiej oraz zajęciu Wołynia przez Armię Czerwoną Stefan Lubański został aresztowany przez NKWD i zamordowany w kijowskim więzieniu. Pochowany na Polskim Cmentarzu Wojennym w Kijowie-Bykowni.

Po kasacie klasztorów przeprowadzonej w latach sześćdziesiątych XIX wieku, przez władze carskie klasztor kaliski reformatów stał się tzw. etatowym. Zwożono do niego zakonników na wymarcie i nie pozwalano przyjmować nowych kandydatów do życia zakonnego. Ostatnim kaliskim reformatą był o. Wiktor Sakowicz. Zmarł on w roku 1915, a wraz z nim skończyła się trzystuletnia obecność franciszkanów (reformatów) w Kaliszu.

Teresa Ciążkowska żyła w latach 1926-2017. Urodziła się i dorastała w Sompolnie. W czasie okupacji hitlerowskiej została wywieziona do przymusowej pracy na terenie Niemiec. Pracowała w fabryce samolotów w Berlinie. Po zakończeniu II wojny światowej wróciła do Polski. Pracę w szkole w Brdowie rozpoczęła 1 września 1948 roku. Przepracowała w niej do emerytury, na którą przeszła 1 września 1982 roku. W czasie pracy ukończyła Studium Nauczycielskie w zakresie filologia polska. Przez wiele lat była nauczycielką języka polskiego i wychowawcą. Dbała o piękno mowy ojczystej i właściwe postawy patriotyczne. Szczególnym szacunkiem darzyła mogiły powstańców styczniowych na cmentarzu w Brdowie. Oprócz pracy zawodowej prowadziła działalność społeczną. Była radną Gromadzkiej Rady Narodowej w Brdowie i Gminnej Rady Narodowej w Babiaku. Była jedną z inicjatorów budowy pomnika powstańców styczniowych w Nowinach Brdowskich i odnowienia mogił powstańczych w Brdowie. Działała w Społecznym Komitecie Odbudowy Pomników i Społecznym Komitecie Obchodów 130. Rocznicy Bitwy pod Brdowem. Sprawy uczniów i szkoły zawsze leżały jej na sercu. Do końca życia żywo interesowała się sprawami lokalnej społeczności. Była autorką dwóch publikacji o bitwie pod Brdowem w powstaniu styczniowym.