FAQ
Logo Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Zagadkowe początki Rychwała

Data publikacji: 06.2022

Polonia Maior Orientalis, 2022, IX, s. 19 - 39

https://doi.org/10.4467/27204006PMO.22.001.15923

Autorzy

Tomasz Jurek
Polska Akademia Nauk
, Polska
https://orcid.org/0000-0003-4519-0883 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Zagadkowe początki Rychwała

Abstrakt

Artykuł dotyczy początków miasta Rychwał (położonego na południe od Konina). Dotychczas jego założenie datowano na przełom XIV i XV w. Ponowna analiza źródeł, w tym przekazów dotąd nieznanych lub nieuwzględnianych, pozwala datować lokację miasta na lata ok. 1350-1360. Założycielem był Wawrzyniec z Królikowa (herbu Zaremba), kasztelan poznański (zm. 1379), którego potomkowie posiadali potem te dobra przez kilkaset lat. Racją ekonomiczną powstania miasta było położenie w dogodnym punkcie na ważnym trakcie tranzytowym z Wrocławia do Torunia, dokładnie w połowie drogi między Stawiszynem a Koninem. Miasto określano początkowo jako Nowe Miasto, dopiero z czasem przyjęła się nazwa Rychwałd lub Rychwał, będąca spolszczeniem niemieckiego toponimu Reichwalde. Prawdopodobne nazwę taką nosiła istniejąca wcześniej wieś, na gruntach której założono miasto. Wieś ta powstała przypuszczalnie na przełomie XIII i XIV w. w wyniku karczunku okolicznych lasów przez niemieckich osadników (czemu odpowiada wspomniana nazwa). Śladem tej wsi jest istniejąca potem przez wieki podmiejska osada Stara Wieś oraz kaplica „za miastem”, wspominana jeszcze w 1608 r. W aneksie opublikowany został dokument dotyczący wójtostwa miasta Misktat z 1366 r. Stanowić on może analogię dla nieznanego nam dokumentu w sprawie lokacji Rychwała.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła:
Archiwum Państwowe w Gdańsku
Archiwum Państwowe w Poznaniu
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie
Archiwum Diecezjalne we Włocławku
Źródła drukowane:
Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku (2017), red. K. Chłapowski, M. Słoń, Warszawa
Kodeks dyplomatyczny Polski (1848), t. II, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1878), t. II, [wyd. I. Zakrzewski], Poznań
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1879), t. III, [wyd. I. Zakrzewski], Poznań
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1908), t. V, wyd. F. Piekosiński, Poznań
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski (1999), t. XI, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jasiński, T. Jurek, I. Skierska, Poznań
Liber fundationis claustri Sancte Marie Virginis in Heinrichow, czyli Księga henrykowska (1991), Wrocław
Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum (1890), wyd. 2, [wyd. I. Zakrzewski], t. I, Poznań
Matricularum Regni Poloniae summaria (1910), wyd. T. Wierzbowski, t. IV, cz. 1, Warszawa
Nowa kronika pruska (2017), wyd. S. Zonenberg, K. Kwiatkowski, Toruń
Preußisches Urkundenbuch (1960), t. IV, wyd. H. Koeppen, Marburg
Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku (1981), wyd. H. Kowalewicz, W. Kuraszkiewicz, t. V, Wrocław
Mapy:
Theodora Philipa von Pfaua (1773)
Karola Perthéesa (1791)
Davida Gilly’ego (1802)
Opracowania:
Bieniak J. (1997), Krąg rodzinny Jadwigi z Żerkowa, [w:] Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Poznań
Bieniak J. (2002), Heraldyka polska przed Długoszem. Uwagi problemowe, [przedruk w:] tegoż, Polskie rycerstwo średniowieczne. Wybór pism, Kraków
Bogucka M., Samsonowicz H. (1986), Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław
Brzeziński W. (2012), Koligacje małżeńskie możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XIV i pierwszej połowie XV wieku, Wrocław
Dudziński P. (2012), Fryz heraldyczny w zespole klasztornym w Lądzie nad Wartą. Próba analizy historycznej i heraldycznej, Ląd-Piła
Eichler E., Walther H. (1975), Ortsnamenbuch der Oberlausitz, t. I, Berlin
Gąsiorowski A. (1969), Krajobraz naturalny i rozwój osadnictwa. Organizacja społeczna i rozwój gospodarstwa wiejskiego, [w:] Dzieje Wielkopolski, t. I, red. J. Topolski, Poznań
Gąsiorowski A. 1974 (), Marcin ze Sławska, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIX, Wrocław
Grygiel R. (2001), Curia cum fortalicio (dwór i wieża obronna) podstawą układu rezydencjonalnego późnośredniowiecznej siedziby rycerskiej w Wielkopolsce, [w:] Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa
Grygiel R., Jurek T. (1996), Doliwowie z Nowego Miasta, Dębna i Biechowa. Dzieje rezydencji i ich właścicieli, Łódź
Hładyłowicz K. J. (1932), Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów
Jana Łaskiego Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej (1880), wyd. J. Łukowski, t. I, Gniezno
Jurek T. (2005-2008), Metryka miasta Śmigla, „Pamiętnik Towarzystwa Miłośników Ziemi Kościańskiej”, z. 12
Jurek T. (2006), Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, [w:] Szamotuły. Karty z dziejów miasta 1, Szamotuły
Jurek T. (2011), Potyczka pod Koninem (24 IX 1331 r.), [w:] In tempore belli et pacis. Ludzie – Miejsca – Przedmioty. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Janowi Szymczakowi w 65-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej, Warszawa Kaczmarek Z., Stępień J. (1994), Dzieje Rychwała, Konin
Knie J. G. (1845), Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der königl. Preuß. Provinz Schlesiens, Breslau
Kopiński K. (2005), Gospodarcze i społeczne kontakty Torunia z Wrocławiem w późnym średniowieczu, Toruń
Kozak A. (2020), Pleszew w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej (koniec XIV – początek XVI wieku), Poznań
Kozierowski S. (1922), Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. II, Poznań
Kuhn W. (1971), Die Entstehung des mittelalterlichen schlesischen Kraftfeldes, [przedruk w:] tegoż, Beiträge zur schlesischen Siedllungsgeschichte, München
Kuhn W. (1971), Einige Sonderformen schlesischer Ortsnamen, [przedruk w:] tegoż, Beiträge zur schlesischen Siedlungsgeschichte, München
Kuhn W. (1974), Die Städtegründungspolitik der schlesischen Piasten im 13. Jahrhundert, vor allem gegenüber Kirche und Adel, Hildesheim
Kuhn W. (1984), Die Besiedlung des Auraser Waldlandes, [przedruk w:] tegoż, Neue Beiträge zur schlesischen Siedlungsgeschichte, Sigmaringen
Librowski S. (1974), Repertorium akt wizytacji kanonicznych dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej, cz. 1: Akta przechowywane w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 28
Librowski S. (1976), Repertorium akt wizytacji kanonicznych dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej, cz. 2: Akta przechowywane w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie, z. 1, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1976, t. 32
Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany (2018), t. XV, Kraków
Pakulski J. (1997), Familia Wawrzyńca z Królikowa herbu Zaremba do połowy XV wieku, [w:] Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, Toruń
Paravicini W. (1989), Die Preussenreisen des europäischen Adels, t. I, Sigmaringen Rosin R. (1963), Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, Warszawa
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. X, Warszawa 1889, s. 75.
Szymczakowa A. (1998), Szlachta sieradzka w XV wieku. Magnifici et generosi, Łódź
Tyc T. (1924), Początki kolonizacji wiejskiej na prawie niemieckim w Wielkopolsce (1200-1333), Poznań
Weymann S. (1953), Ze studiów nad zagadnieniem dróg w Wielkopolsce od X do XVIII wieku, „Przegląd Zachodni”, t. 9, nr 6-8
Wędzki A. (1987), Ze studiów nad procesami osadniczymi ziem Polski Zachodniej. Wybrane zagadnienia, Wrocław
Wiesiołowski J. (1980), Sieć miejska w Wielkopolsce w XIII-XVI wieku. Przestrzeń i społeczeństwo, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 28
Wiesiołowski J. (1990), Miasto w przestrzeni społecznej późnego średniowiecza, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. IV, red. S.K. Kuczyński,
Włodarski A. (1927), Zarembowie Rychwalscy. Zapomniany ród wielkopolski, Warszawa
Zajączkowski S. M. (1929), Polska a Zakon Krzyżacki w ostatnich latach Władysława Łokietka, Lwów
Zierhofferowie Z. i K. (1987), Nazwy miast Wielkopolski, Poznań
Związek T. (2013), Najstarszy rejestr poboru nadzwyczajnego i szosu z 1507 roku z terenów powiatu konińskiego, „Rocznik Koniński”, t. 18
Netografia:
Łojko J., Maciejewska J., 600-lecie miasta Rychwał, 2013, http://old.rychwal.pl/images/2013/k2.pdf
http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/6054/Rychwal/https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/16376/edition/26419/content
http://maps.mapywig.org/m/Polish_maps/series/126K_Mapa_Kwatermistrzostwa/TKKP126K_ark-04_Kol_I_Sek_III_Kalisz_600dpi_BCPolona.jpg

Informacje

Informacje: Polonia Maior Orientalis, 2022, IX, s. 19 - 39

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Zagadkowe początki Rychwała

Angielski:

Enigmatic Origins of the Rychwał

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-4519-0883

Tomasz Jurek
Polska Akademia Nauk
, Polska
https://orcid.org/0000-0003-4519-0883 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Polska Akademia Nauk
Polska

Publikacja: 06.2022

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Tomasz Jurek (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 488

Liczba pobrań: 1015

<p> Zagadkowe początki Rychwała</p>