Three musical adaptations of the myth of Phaedra, in which the wife of King Theseus of Athens desperately falls in love with her stepson Hippolytus, were composed in the second half of the twentieth century by three homosexual composers: the dramatic cantata Phaedra for mezzosoprano and small orchestra (1976) by Benjamin Britten (1913-1976) after a text by the American poet Robert Lowell, the opera Le Racine: pianobar pour Phèdre (1980) by Sylvano Bussotti (1931-) after a libretto drafted by the composer himself and consisting of a prologue, three acts, and an intermezzo, and, last but not least, the two-act concert opera Phaedra (2007) by Hans Werner Henze (1926-2012) after a libretto by the German poet Christian Lehnert.

The aim of this paper is to prove that the three homosexual composers chose a myth about an incestuous—and thus censored—love in order to represent homoerotic desire, labelled as deviant by the coeval heteronormative society and hence condemned by it.

The study sheds light on the aspects of the most famous literary elaborations that affect gay sensibility, and on how the three composers experienced their homosexuality and gave utterance to it in their other works. The analysis of the three works at issue demonstrates that the discourse about gayness takes shape through the interplay of numerous aspects. The elaboration of the literary sources, the organization of the libretto, the characters’ definition, and the mise-en-scène, together with the music, put the myth into that perspective.

ABSTRAKT

Trzy adaptacje mitu o Fedrze – żonie króla Aten Tezeusza, która fatalnie zakochuje się w swoim pasierbie Hipolicie – zostały skomponowane w drugiej połowie XX wieku przez trzech kompozytorów-homoseksualistów. Były to: kantata dramatyczna Fedra na mezzosopran i małą orkiestrę (1976) Benjamina Brittena (1913-1976) do tekstu amerykańskiego poety Roberta Lowella; następnie opera Le Racine: pianobar pour Phèdre (1980) Sylvano Bussottiego (ur. 1931) do libretta naszkicowanego przez samego kompozytora i składającego się z prologu, trzech aktów i intermezza, oraz dwuaktowa opera koncertowa Phaedra (2007) Hansa Wenera Henzego (1926-2012) do libretta niemieckiego poety Christiana Lehnerta.

Celem tego artykułu jest udowodnienie, że trzech homoseksualnych kompozytorów wybrało mit o kazirodczej – a przez to zakazanej – miłości, aby ukazać homoerotyczne pragnienie uznawane przez współczesne im społeczeństwo heteronormatywne za zwyrodniałe i przez to potępiane. Niniejsza praca rzuca światło na ukazane w najsłynniejszych literackich opracowaniach aspekty wpływające na wrażliwość gejów, oraz wykazuje, jak trzech twórców pojmowało swoją seksualność i wyrażało ją w swoich kompozycjach. Analiza trzech utworów pod tym względem wykazuje, że dyskurs o homoseksualizmie kształtuje się poprzez wzajemne oddziaływanie na siebie różnych aspektów dzieła, które obejmują opracowywanie źródeł literackich, uporządkowanie libretta, charakterystykę bohaterów czy inscenizację dzieła, które wraz z muzyką składają się na jego określoną interpretację.

In Poland, feminist perspectives in the field of musicology are still not only very rare, but also hold a highly problematic status. Both an overview of relevant Polish literature and scholars’ experiences reveal a two-sided problem within Polish feminist musicology, where there is on the one hand a great disregard for the study of intersections between sex, gender and music, and on the other hand a significant controversy over how to approach the subject once it is acknowledged. The challenges which today’s feminist musicology in Poland needs to confront, are connected with complex and very often ambivalent way in which classical music culture and the feminist discourse have been shaped since the beginning of the communist era (1945-1989). Reaching back to that period, various historical, political and social factors have influenced the study of women and gender in the contemporary Polish musicology. Three equally crucial issues are investigated in order to understand the status of feminist musicology in Poland: 1) the challenges Polish musicology has had to face due to the communist propaganda; 2) the way in which communist reality has shaped the attitude to feminism in the society; 3) the way in which history of Polish classical music is influenced by the figure of Grażyna Bacewicz. The essay characterizes each of these phenomena and presents how they may have contributed to the problematic status of feminist musicology in Poland nowadays.

ABSTRAKT

Przyjmowanie perspektyw feministycznych w badaniach muzykologicznych nie tylko jest w Polsce nadal wielką rzadkością, ale też ma głęboko problematyczny status. Zarówno istniejące w Polsce prace naukowe, jak i doświadczenia badaczek i badaczy, ujawniają podwójny problem istniejący w polskiej muzykologii feministycznej: z jednej strony powiązaniom pomiędzy muzyką a płcią biologiczną i kulturową poświęca się niezwykle mało uwagi, a z drugiej strony, gdy temat już się pojawia, uchodzi za bardzo kontrowersyjny.

Wyzwania, przed którymi stoi współczesna muzykologia feministyczna w Polsce, mają swoje źródło między innymi w złożonym i często bardzo ambiwalentnym sposobie, w jaki kultura muzyczna i dyskurs feministyczny w Polsce kształtowały się już w czasach PRL (1945-1989). Sięgając aż do okresu komunistycznego, można zaobserwować jak rozmaite czynniki historyczne, polityczne i socjologiczne wpłynęły na badania nad statusem kobiet i płcią we współczesnej polskiej muzykologii. W celu wyjaśnienia statusu muzykologii feministycznej w Polsce omówione zostały trzy istotne zagadnienia: 1) wpływ propagandy komunistycznej na polską muzykologię; 2) wpływ rzeczywistości komunistycznej na recepcję feminizmu w polskim społeczeństwie; 3) sposób, w jaki na historię polskiej muzyki wpłynęła postać Grażyny Bacewicz. Artykuł charakteryzuje każde z tych zagadnień i omawia, w jaki sposób każde z nich mogło przyczynić się do aktualnego stanu muzykologii feministycznej w Polsce.

Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832) is considered as one of the most influential cultural figures of his age. His literary work attracted composers throughout the 19th century and beyond. Goethe himself appreciated musical settings of his literary works, as, in his opinion, lyrical poetry without music did not seem complete.

One of the numerous composers who tackled Goethe’s words was Zdeněk Fibich (1850–1900), a Bohemian composer whose name is strongly associated with the genres of opera and melodrama. However, only little is known about his primary compositional attempts in the area of songs. Inspired by settings of Schubert and Schumann the composer was addressed by German poets such as Ruckert, Heine, Eichendorff and Goethe. Moreover, song settings to both German and Czech literary models were emerging throughout Fibich’s life. Similarly to Schubert, Fibich’s first Lieder are dated back to his teen hood. Gefunden, Fibich’s first musical encounter with Goethe, was written as early as 1865. In my paper, I have examined nine settings to Wilhelm Meister Lehrjahren, which originated between 16 and 21 April 1871. Numerous reasons led me to examine these particular songs. Firstly, Fibich’s Goethe settings have been neglected by musicologists as well as performers. None of eleven vocal pieces have been published or recorded to date. Secondly, there is need for a comparative study of these songs with other settings to Goethe. My research addresses the lacuna in the 19th century song studies while asking the following questions: Do the songs have much to offer in comparison to songs by Schubert, Schumann, Wolf and others? What stands behind the omission of the songs? This paper is a starting point in uncovering the significance of forgotten Fibich’s Goethe settings.

ABSTRAKT

Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) jest uważany za jedną z najbardziej wpływowych postaci kultury swego czasu, a jego dorobek literacki inspirował wielu kompozytorów dziewiętnastowiecznych i późniejszych. Sam Goethe cenił muzyczne opracowania swoich dzieł, gdyż jego zdaniem poezja bez muzyki nie wydawała się kompletna.

Jednym z wielu kompozytorów, którzy inspirowali się wierszami Goethego, był Zdeněk Fibich (1850-1900), czeski kompozytor, którego nazwisko mocno związane jest z gatunkami opery i melodramatu. Niewiele jednak wiadomo o jego pierwszych próbach kompozytorskich w dziedzinie pieśni. Zainspirowany opracowaniami Schuberta i Schumanna kompozytor cenił takich niemieckich poetów, jak Rückert, Heine, Eichendorff i Goethe. Ponadto podczas całego życia Fibich sięgał po teksty poetów niemieckich i czeskich. Podobnie jak w przypadku Schuberta, pierwsze Lieder Fibicha pochodzą z czasów, kiedy kompozytor był nastolatkiem. Gefunden, jego pierwsze muzyczne opracowanie tekstu Goethego, powstało już w 1865 roku. W niniejszym artykule przestudiowałem dziewięć opracowań tekstu Wilhelm Meister Lehrjahren, które powstały między 16 a 21 kwietnia 1871 roku. Do zbadania tych konkretnych pieśni skłoniły mnie liczne powody. Po pierwsze, utwory Fibicha do tekstów Goethego były długo zaniedbywane zarówno przez muzykologów, jak i wykonawców – dotychczas żaden z jedenastu utworów wokalnych nie został wydany ani zarejestrowany. Po drugie, potrzebne jest przeprowadzenie porównawczych studiów zestawiających te pieśni z innymi opracowaniami tekstów Goethego. Moje badania mają na celu wypełnić lukę, jaka powstała w badaniach nad gatunkiem pieśni w XIX wieku oraz odpowiedzieć na zaistniałe pytania: Jak pieśni Fibicha wypadają w porównaniu z pieśniami Schuberta, Schumanna, Wolfa i innych? Dlaczego dotychczas nie zostały przebadane? Ten artykuł został zamierzony jako punkt wyjścia dla ustalenia znaczenia zapomnianych pieśni Fibicha do tekstów Goethego.

André Caplet is a noteworthy figure in the early years of the 20th century French music. A founding member of the Société Musicale Indépendante and advocate of new contemporary music, Caplet is also remembered for his contributions to Debussy’s Le Martyre de Saint-Sébastien and La boîte à joujoux.

Caplet’s musical output from the years pertaining to the Great War and beyond demonstrates a colourful harmonic language. This authentic harmonic language presents itself as a highly complex and sophisticated interweaving of modality and diatonicism, and there are numerous instances of progressive use of modal structures within these mélodies.

This article presents a reflection upon some of the developments within Caplet’s exploration of tonality through the lens of selected works, from 1914 to his death in 1925. Supporting examples of Caplet’s distinctive approach to the fusion of diatonicism and modality, and the usage of synthetic scale structures will be considered.

Caplet’s inventive harmonic language offers much richness in terms of creativity and imagination. He was a composer who favoured different musical processes and conventions. Exploring his compositional approach will help illuminate André Caplet’s individual harmonic language, and place within the field of French musical modernism.

ABSTRAKT

André Caplet jest ważną postacią muzyki francuskiej początku XX wieku. Był założycielem Société Musicale Indépendante i orędownikiem muzyki nowej. Został zapamiętany także dzięki swojemu wkładowi w powstanie Le Martyre de Saint-Sébastien i La boîte à joujoux Claude’a Debussy’ego.

Cechą charakterystyczną dorobku twórczego Capleta z lat poprzedzających I wojnę światową i późniejszych jest bogaty język harmoniczny, będący mieszanką harmoniki modalnej i diatoniki, przeplatających się w wyszukany i skomplikowany sposób. Także w Mélodies można odnaleźć wiele przykładów nowatorskiego użycia struktur modalnych.

Niniejszy artykuł jest refleksją nad niektórymi z odkryć na polu tonalności dokonanych przez Capleta w jego wybranych dziełach z lat 1914-1925. Przedstawiono także przykłady innowatorskiego podejścia Capleta do łączenia modalizmów z diatonizmami, zwracając uwagę na użycie struktur powstałych w wyniku ich syntezy.

Nowoczesny język harmoniczny Capleta oferuje bogactwo rozwiązań na polu kreatywności i wyobraźni muzycznej. Był to kompozytor, który używał różnych konwencji i technik kompozytorskich. Analiza jego warsztatu pomoże zrozumieć indywidualny język harmoniczny André Capleta i umieścić go w kręgu francuskiego modernizmu.

The purpose of my paper is to reveal the main features of the mystery genre in the European musical culture of the 19th and the 20th century on the basis of the genre features established in the Antiquity and the Middle Ages.

The mystery play genre, as we know, in essence means the firm unity of certain stable features. The complexity of those features consists of two specific elements—religion and social, and a general one—the model of the world for a certain epoch.

If in the mysteries of Ancient civilizations and the Middle Ages, the aforementioned components operated as a firm unity of inseparable elements; later, in the period after the “new times”, especially at the end of the 19th century and in the 20th century, the stable elements were disintegrated from each other. This process is discussed on the examples of the following operas:

• The common religion and ethical model—Wagner’s Parsifal;

• The code of moral rules and principles in the social context—Schoenberg’s Moses und Aron;

• The explication of Thomistic ideas in the modern world—Messiaen’s Saint François d’Assise.

What is outlined is the unity of necessary components of the genre of the mystery play: multidimensional sources of libretto; a mission of the main hero; the author’s interpretation of the mystery; the abundance of ritual scenes; the relationship between the internal and external

dramaturgical processes; synthesis of the different theatrical genres; static dramaturgy. All of these features suggest a specific type of musical main mystic spheres: divine, terrestrial and demonic. Consequently, the dramaturgy of opera staging has three levels of activity: superficial, inner and upon time.

ABSTRAKT

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie głównych cech gatunku misterium w kulturze muzycznej Europy XIX i XX wieku na podstawie jego podstawowych wyznaczników, które ukształtowały się w starożytności i średniowieczu.

Gatunek misterium opiera się przede wszystkim na kilku zasadach. Na złożoność jego cech charakterystycznych składają się: przede wszystkim model świata z danej epoki, a także dwa dodatkowe czynniki – religijny i społeczny.

W misteriach powstałych w starożytności i średniowieczu wymienione komponenty funkcjonowały jako spójna całość współtworzona przez nierozłączne elementy; następnie, w epokach późniejszych, a zwłaszcza pod koniec XIX i na początku XX wieku, stałe części składowe misterium uległy dezintegracji. Proces ten został omówiony na przykładach z następujących oper:

• wspólna religia i model etyczny: Parsifal Richarda Wagnera;

• kodeks zasad moralnych w kontekście społecznym: Moses und Aron Arnolda Schoenberga;

• rozwinięcie myśli św. Tomasza z Akwinu w świecie współczesnym: Saint François d’Assise Oliviera Messiaena.

W moim artykule została podkreślona jedność elementów niezbędnych dla powstania gatunku misterium; wielorakie źródła libretta; misja głównego bohatera; interpretacja samej tajemnicy przez autora; obfitość scen rytuału; relacja pomiędzy wewnętrznymi a zewnętrznymi procesami zachodzącymi w dramaturgii dzieła; synteza wielorakich gatunków teatralnych; statyczna dramaturgia. Wszystkie te cechy nasuwają na myśl specyficzny typ dramaturgii muzycznej, w której kategorie czasu i przestrzeni tworzą trzy główne sfery mistyczne: boską, ziemską i diabelską. W konsekwencji dramaturgia inscenizacji operowej dzieli się na trzy poziomy aktywności: powierzchowny, wewnętrzny i ponadczasowy.

The interbellum was a period when the spontaneous popularity of Jewish music was born. Its expansion in the area of general culture coincided with the rise of a strong institutional and media backing for the musical activities (which means that this music had to have a market value), and on the other hand—with the revival of the national Jewish movement in its various ideological forms, all of which acknowledged a significant role for fostering their own culture. At that time, Prague was the third most important (after Vienna and Berlin) center of Jewish culture in Central Europe, and it strongly influenced the neighboring centers such as Bratislava, Budapest, or—the closest to the author of this abstract—Warsaw. In this paper, various aspects of the Jewish music’s presence in the general musical life of the interwar Prague are being discussed, namely: the open musical activity of Jewish organizations and synagogues, Jewish instrumental and choral music, as well as Jewish songs (synagogal, folk and artistic) performed in the concert halls of Prague, the activity of the group of young Jewish composers (among others: Walter Süskind, Mieczysław Kolinski, Berthold Kobias, Hermann Weiss and Frank Pollak) who formed the so-called “New Jewish School” in music, and finally, writing about Jewish music.

ABSTRAKT

Okres międzywojenny był czasem wielkiej popularności muzyki żydowskiej; jej ekspansja na grunt kultury ogólnoeuropejskiej łączyła się z rozwojem zaplecza instytucjonalnego dla działań kulturalnych, szczególnie zaś ruchu medialnego (co oznaczało, że muzyka zaczęła mieć znacznie rynkowe), z drugiej zaś strony – z odradzaniem się żydowskiego ruchu narodowego, w jego różnorodnych ideologicznych odmianach, z których każda podkreślała ważną rolę wspierania i promowania kultury niematerialnej, stanowiącej jeden z filarów tożsamości żydowskiej. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Praga pełniła funkcję trzeciego co do znaczenia (po Wiedniu i Berlinie) ośrodka żydowskiej kultury muzycznej w Środkowej Europie, wywierała znaczny wpływ na inne centra kulturowe, takie jak Bratysława, Budapeszt, czy też najbliższa autorowi niniejszego tekstu – Warszawa. W artykule zaprezentowane zostały kolejno różnorodne aspekty obecności muzyki żydowskiej w tzw. powszechnym życiu muzycznym międzywojennej Pragi, wśród których wymienić należy: działalność muzyczną żydowskich organizacji oraz synagog, prezentacje żydowskiej muzyki instrumentalnej, chóralnej i pieśni (synagogalnej, ludowej i artystycznej) w praskich salach koncertowych, aktywność grupy młodych kompozytorów żydowskich, czyli reprezentantów tzw. Nowej Szkoły Żydowskiej (m.in. Walter Süskind, Mieczysław Kolinski, Berthold Kobias, Hermann Weiss i Frank Pollak) oraz refleksje na temat muzyki żydowskiej obecną w publikacjach książkowych i na łamach prasy.

The article discusses the issue of Jewish musicians’ identity by the example of prewar Galician artists. It emphasizes the role of social and political divisions within Jewish community and the impact of assimilation, liberalism, socialism and Zionism on the musical life of Jews in Galicia. Then, it discusses their influence on individual musicians like: Bronisław Gimpel, Bronisław Huberman, Józef Koffler, Stanisław Lipski, Wilhelm Mantel, Paweł Anhalt, Stefan Schleichkorn, Henryk Guensberg, Józef Neger, Henryk Apte, Izaak Lust, Zofia Lissa, Mordechaj Gebirtig, Nachum Sternheim and musicians active on the stage of popular music. Its aim is to encourage musicologists to reconsider the issue of prewar Jewish musicians’ identity and to use findings of historians and sociologists in musicological literature. They indicate rather complexity, not unilaterality, of the self-identification of Jews in diaspora. Understanding of the Jewish musicians’ work conditions allows to discover the hidden meaning of their actions.

ABSTRAKT

Niniejszy artykuł omawia problem tożsamości muzyków żydowskich na przykładzie przedwojennych artystów galicyjskich. Podkreśla znaczenie podziałów społecznych i politycznych wewnątrz społeczności żydowskiej oraz wpływ idei asymilacji liberalnej, socjalistycznej i syjonistycznej na życie muzyczne Żydów w dawnej Galicji. Następnie omawia ich oddziaływanie na indywidualnych muzyków takich jak: Bronisław Gimpel, Bronisław Huberman, Józef Koffler, Stanisław Lipski, Wilhelm Mantel, Paweł Anhalt, Stefan Schleichkorn, Henryk Guensberg, Józef Neger, Henryk Apte, Izaak Lust, Zofia Lissa, Mordechaj Gebirtig, Nachum Sternheim oraz tych aktywnych na scenie muzyki rozrywkowej. Celem artykułu jest skłonienie do ponownej refleksji nad tematem tożsamości przedwojennych muzyków żydowskich i wykorzystanie w literaturze muzykologicznej ustaleń socjologów i historyków wskazujących na złożoność, a nie jednoznaczność, autoidentyfikacji członków żydowskiej diaspory. Zrozumienie uwarunkowań działalności żydowskich artystów pozwala dopiero pełniej odczytać ukryte znaczenia podejmowanej przez nich aktywności.

The following article concerns contemporary Polish music publishing houses, which in their offer have publications for children who start musical education during professional training. The author presents this area of Polish market in a synthetical way, as well as observes and analyzes tendencies which are visible there. Key market operators are mentioned with short descriptions of their publishing profile, preferred instruments and composers, editorial conditions etc. Few examples of publications are described in a more detailed way—i.e. publications from the offer of three publishing houses: Studio Bis, Crescendo and Euterpe. In the last case, the author interviewed Małgorzata Flis, the illustrator of this publishing house. All the examples are analyzed in an interdisciplinary, editorial-musicological way.

ABSTRAKT

Tematem artykułu jest działalność współczesnych polskich wydawnictw muzycznych, mających w swojej ofercie publikacje dedykowane dzieciom rozpoczynającym swoją edukację muzyczną. Autorka w syntetyczny sposób prezentuje ten obszar polskiego rynku, jak również obserwuje i analizuje obecne na nim tendencje. Wymienia także kluczowe wydawnictwa, prezentując krótko profil ich działalności, preferowane instrumenty, kompozytorów, warunki edytorskie itp., w sposób bardziej szczegółowy omawiając wybrane publikacje trzech domów wydawniczych: Studio Bis, Crescendo i Euterpe. W ostatnim przypadku autorka przeprowadziła wywiad z Małgorzatą Flis – ilustratorką wydawnictwa Euterpe. Wszystkie przykłady zostały zanalizowane w sposób interdyscyplinarny – zarówno ze strony edytorskiej, jak i muzykologicznej.