Tom 24

Pliniusz Starszy oraz Filip z Tesaloniki, pisząc o wykonanym przez Eutychidesa (IV/III w. p.n.e.) posągu, który przedstawiał personifikację rzeki Eurotas, podkreślają, że w tym, niezachowanym do naszych czasów, dziele sztuka rzeźbiarska sprawiała wrażenie, odpowiednio, „bardziej płynnej niż nurt rzeki” (amne liquidior), względnie „bardziej płynnej niż woda” (ὕδατος ὑγρότερος). Obaj starożytni autorzy najpewniej mieli na myśli wyjątkową płynność ruchów, jaką charakteryzowało się dzieło, trafnie oddającą tożsamość ukazanej postaci. Filip z Tesaloniki dodatkowo nadmienia, że artysta ukazał ją jako pływaka przemierzającego rzeczny nurt (ὡς […] διάβροχος ἔν τε ῥεέθροις […] ὑγροβατῶν). Ponieważ personifikacja innej rzeki, a mianowicie Orontesu, obecna w najsłynniejszym dziele Eutychidesa – znanej m.in. z zachowanych kopii rzeźbiarskich Tyche Antiochii – to zanurzony w wodzie pływak z ramionami ułożonymi w kształt fali (co, notabene, stwarza wrażenie płynności), można założyć, że Eurotas Eutychidesa ukazany został z wykorzystaniem tej właśnie formuły. Była ona nowatorska nie tylko w kontekście ikonografii bóstw rzecznych / personifikacji rzek, co kilkakrotnie już podkreślano, ale stanowiła też najwcześniejszą udaną próbę stworzenia pełnoplastycznego wizerunku płynącej postaci, co zapewnia Eutychidesowi poczesne miejsce w dziejach rzeźby starożytnej. Założywszy, że Eurotas, podobnie jak Orontes umieszczony u stóp Tyche Antiochii, ukazany został jako półpostać pływaka z faliście ułożonymi ramionami, wypada przyjąć, że zachowane posążki powszechnie interpretowane jako wizerunki Orontesu inspirowane towarzyszem antiocheńskiej Tyche, równie dobrze mogą być kopiami lub trawestacjami innego dzieła Eutychidesa – niezachowanej personifikacji Eurotasu.

PDF

Czytaj więcej

Eutychides’ Eurotas. A Contribution to the study of the iconography of swimmers in Ancient art

Sławomir Skrzyniarz

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 41-49

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.004.20661

PDF

Czytaj więcej

Czworobok piechoty w dziewiętnastowiecznym malarstwie batalistycznym

Michał Rycaj

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 51-65

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.005.20662

W artykule podjęta została próba opisania oraz scharakteryzowania czworoboku piechoty jako tematu malarstwa batalistycznego w XIX wieku. Zagadnienie to, dotychczas nieporuszane wyczerpująco w literaturze historycznoartystycznej, wiąże się z szeregiem wybitnych dzieł czołowych malarzy batalistów XIX stulecia. Analiza obrazów, a także wpływających na ich postrzeganie utworów literackich oraz wydarzeń historycznych, ma na celu zrekonstruowanie percepcji czworoboku piechoty w społeczeństwie, zwłaszcza brytyjskim. Kluczowym przykładem oraz punktem wyjścia dla dalszych rozważań jest obraz 28 Regiment Piechoty pod Quatre-Bras Elizabeth Thompson. Istotny element artykułu stanowi omówienie metod wykorzystywanych przez artystów do honorowania bohaterstwa żołnierzy, a jednocześnie refleksji nad ich najważniejszymi przymiotami. Wykazanie złożoności znaczeń wiązanych z czworobokiem piechoty ukazuje, iż jego rola w malarstwie XIX wieku dalece wykraczała poza zwykłe zilustrowanie formacji na polu bitwy.

PDF

Czytaj więcej

Infantry square in nineteenth-century battle scene painting

Michał Rycaj

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 67-80

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.006.20663

PDF

Czytaj więcej

Opłakana Koronacja Marii Włodzimierza Tetmajera w kościele katedralnym w Sosnowcu

Paweł Pencakowski

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 81-96

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.007.20664

Tekst prezentuje istotne i jak dotąd niedostrzeżone treści programu ikonograficznego młodopolskiej dekoracji malarskiej, autorstwa krakowskich malarzy Włodzimierza Tetmajera i Henryka Uziembły w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w Sosnowcu. Malowidła powstały w głównym mieście Zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego, w burzliwych latach 1904‒1906. Interpretacja elementów składowych programu wskazuje, że przedstawiona w centrum kościoła koronacja Marii odbiega od odwiecznych i jednoznacznych ujęć. Analiza ikonografii ujawniła, że wedle Tetmajera – autora koncepcji, jest to koronacja niemożliwa do przeprowadzenia, niespełniona, bo nieaktualna, w zakresie godności Matki Bożej – Królowej Polski. Jest tak, albowiem Polska, umarła Matka – Ojczyzna swego ludu leży w grobie, w którym przed Wniebowzięciem spoczywała też Matka Boża. Potwierdza to analiza ikonografii i wymowy obrazu Wniebowzięcie Marii w ołtarzu głównym. Zasugerowano w nim subtelnie, ale jednoznacznie, że grób nie jest pusty. Stan ten wywołuje rozpacz, żal, wzburzenie pośród uczestników zatrzymanej, bo niemożliwej do przeprowadzenia ceremonii koronacyjnej w niebiosach, jak i u części aniołów towarzyszących wstępującej do nich Matce Bożej. U stóp boskiego tronu wszyscy oni czekają na sprawiedliwość i miłosierdzie. Ich argumentem, a zarazem podstawą owych błagań jest odwieczna wierność Polski i Polaków chrześcijaństwu, Kościołowi i Matce Bożej, przedstawiona w scenach historycznych na ścianach kościoła, takich jak chrzest Polski, chrzest Litwy, śluby lwowskie Jana Kazimierza i pokłon królów Polski składany Matce Boskiej z Dzieciątkiem.

PDF

Czytaj więcej

The lamented Coronation of Virgin Mary by Włodzimierz Tetmajer in the Cathedral Church in Sosnowiec

Paweł Pencakowski

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 97-112

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.008.20665

PDF

Czytaj więcej

„Wrocław, to żałosne miasto sztuki”. Komunikat na temat „Kroniki” Josepha Langera (1865–1918)

Adam Organisty

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 113-126

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.009.20666

Kronika Josepha Langera (1865–1918), pochodzącego z dolnośląskich Ziębic malarza, konserwatora i kolekcjonera, została w postaci dokumentacji fotograficznej oficjalnie udostępniona lokalnym władzom tego miasta w roku 2019. Gdy pisałem rozprawę doktorską o Langerze, którą recenzował Profesor Marek Zgórniak, wiadomo było o istnieniu Kroniki, niemniej poszukiwania tego dokumentu nie przyniosły wówczas rezultatów. Dzisiaj Kronika daje nie tylko wgląd w „życie i dzieło” Langera, ale i odsłania jego osobowość. Pisana była przez artystę od roku 1895 aż do śmierci, niemniej obejmuje również lata wcześniejsze. Niniejszy komunikat informuje o istnieniu zabytku, analizuje formę stylistyczną tekstu w kontekście innych tego typu świadectw piśmienniczych. Kronika pozwala poznać nieznane dotychczas miejsca prac Langera. Informuje o warunkach umów pomiędzy nim a zleceniodawcami, technikach malarskich i etapach prac, relacjach panujących w śląskim środowisku artystycznym, w tym w Królewskiej Szkole Sztuk i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu. Z lektury Kroniki wyłania się obraz człowieka zapracowanego, cierpiącego na depresję, który musi mierzyć się z wzorcami zachowania funkcjonującymi w społeczeństwie epoki wilhelmińskiej.

PDF

Czytaj więcej

“Wrocław, that pitiful city of art.” An announcement on the upcoming publication of the Chronicle by Joseph Langer (1865–1918)

Adam Organisty

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 127-140

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.010.20667

PDF

Czytaj więcej

Grupa neogotyckich kościołów projektu Michała Kowalczuka na terenie dawnego województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego

Agata Dworzak

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 141-177

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.011.20668

Artykuł dotyczy grupy kościołów neogotyckich projektu architekta lwowskiego Michała Kowalczuka, powstałych na przełomie XIX i XX wieku na terenie Galicji (w województwach lwowskim, stanisławowskim i tarnopolskim). Omówiona grupa kościołów, na którą składają się realizacje w Stojanowie, Dobrotworze, Zabłotowie, Sorocku, Myślatyczach i Sieteszy, wyróżnia się wspólnymi cechami stylistycznymi i kostiumem neogotyckim. Szczególnie rozpoznawalnym elementem jest sposób formowania i dekoracji wież w fasadach. Analizie formalno-genetycznej zostały poddane wybrane realizacje architektury sakralnej z terenu Galicji, powstałe w ostatniej ćwierci XIX wieku (Teodor Talowski, Sławomir Odrzywolski, Julian Zachariewicz, Jan Sas-Zubrzycki), jako kontekst i źródło części rozwiązań zastosowanych przez Kowalczuka. Założeniem artykułu jest zwrócenie uwagi badaczy na postać drugorzędnego architekta lwowskiego Michała Kowalczuka, który nie tylko projektował, lecz także prowadził działalność na polach dydaktycznym (w Szkole Politechnicznej we Lwowie), naukowym (w stowarzyszeniach i redakcjach czasopism), inwentaryzacyjnym (rysunki zabytków m.in. Lwowa) i literackim (rozprawy naukowe publikowane w prasie i jako samodzielne monografie). Celem artykułu jest także zainspirowanie dalszych badań nad aktywnością architekta.

PDF

Czytaj więcej

The group of neo-Gothic churches designed by Michał Kowalczuk in the former Lviv, Tarnopol and Stanisławów voivodeships

Agata Dworzak

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 179-215

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.012.20669

PDF

Czytaj więcej

Idea polska w sztuce współczesnej. Krytyka i afirmacja

Rafał Solewski

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 217-230

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.013.20670

Celem tekstu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy elementy właściwe dla sztuki krytycznej (np. przechwycenie, subwersja) mogą być wykorzystane w sztuce afirmatywnej wobec idei polskiej. Analizy i interpretacje prac Zbigniewa Warpechowskiego, The Krasnals, Jakuba Różalskiego, Ignacego Czwartosa, Adu Karczmarczyk, Jakuba Woynarowskiego, Jarosława Modzelewskiego w ramach akcji „Namalować katolicyzm od nowa”, które wykorzystują terminy wprowadzone przez Grzegorza Sztabińskiego (dreszcz transcendencji, margines transcendencji) potwierdzają możliwość wykorzystania narzędzi pozornie tylko krytycznych w sztuce afirmatywnej pielęgnującej margines idei polskiej.

PDF

Czytaj więcej

The Polish idea in contemporary art. Critique and affirmation

Rafał Solewski

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 231-244

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.014.20671

PDF

Czytaj więcej

Kronika Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego za rok 2023

Agata Dworzak

Modus. Prace z historii sztuki, Tom 24, 2024, s. 245-248

https://doi.org/10.4467/25453882MOD.24.015.20672