Artykuł ukazuje Gdańskie Towarzystwo Przyrodnicze (Danziger Naturforschende Gesellschaft) w XIX i na początku XX w. na podstawie kilku wybranych przez autora subiektywnych zagadnień, takich jak: astronomia, obserwatorium, biblioteka, siedziby. Tekst przedstawia poszczególne etapy rozwoju Towarzystwa od czasów napoleońskich, kiedy to niemal uległo likwidacji, poprzez problemy z budżetem i siedzibą w pierwszej połowie XIX w., a następnie stopniowe odradzanie się i złote lata działalności na początku XX w., kiedy to zanotowało rekordową liczbę członków, a nadwyżki budżetowe pozwoliły na inwestycje. Ukazuje także problematykę funkcjonowania Towarzystwa w okresie Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920–1939, przekazanie zbiorów bibliotecznych bibliotece politechniki, likwidację obserwatorium i stopniowe obniżenie rangi Towarzystwa w życiu naukowym Gdańska.

The activity of the Gdańsk Nature Research Society (Danziger Naturforschende Gesellschaft) in the nineteenth and the first half of the twentieth centuries: Selected aspects

This article presents the Gdańsk Nature Research Society (Danziger Naturforschende Gesellschaft) in the nineteenth and early twentieth centuries, focusing on several aspects of its activity selected by the author, including astronomy, observatory, library and premises. The study presents the various stages of the Society’s development from the Napoleonic times, when it was almost liquidated, through problems with the budget and premises in the first half of the nineteenth century, to the gradual revival and the golden years at the beginning of the twentieth century, when it had the highest membership and the budget made it possible to finance large-scale projects. The article also considers issues related to the functioning of the Society in the period of the Free City of Gdańsk in 1920–1939: the transfer of the library collection to the polytechnic, the closure of the observatory, and the gradual decline of the Society’s standing in the scientific life of Gdańsk.

Keywords: Gdańsk Society of Natural Sciences, Danziger Naturforschende Gesellschaft

Artykuł dotyczy historii Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w Gdańsku, omówiony został zarys działalności od momentu powstania TPS w 1835 r. do roku 1945. Celem Towarzystwa była popularyzacja sztuki, co osiągano przez organizację wystaw z towarzyszącymi im losowaniami obrazów. Istotnym zadaniem Towarzystwa było także powiększanie miejskiej kolekcji obrazów, regularnie kilka z wystawianych obrazów kupowano z myślą o przyszłym muzeum. Działania Towarzystwa przyczyniły się do ożywienia lokalnego środowiska artystycznego, rynku sztuki, a także założenia Muzeum Miejskiego w Gdańsku w roku 1870, z którym TPS współpracowało ściśle aż do końca swojej działalności w 1945 r.

The Art Association of Gdańsk (Kunstverein zu Danzig), 1835–1945: An outline of activity

This article outlines the history of the Art Association of Gdańsk (Kunstverein zu Danzig) from its origin in 1835 to 1945. The aim of the Society was the popularisation of art, which was pursued through organising exhibitions and painting lotteries. Another goal was to enlarge the city’s painting collection; some of the exhibited paintings were bought for the future museum. The Society’s activities contributed to the development of local artistic circles and art market. Its role was also important in creating the City Museum in Gdańsk (1870), with which it cooperated closely to the end of its activity (1945).

Keywords: Art Association of Gdańsk (Kunstverein zu Danzig), Gdańsk, exhibitions, City Museum in Gdańsk, art

Michał Szuca, stypendysta Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełmnie i uczeń wielu zasłużonych placówek edukacyjnych – Collegium Marianum w Pelplinie, gimnazjów męskich w Chojnicach i Nakle, filomata i niedoszły ksiądz katolicki, od najmłodszych lat związany był z ruchem młodokaszubskim i jego najważniejszymi przedstawicielami, m.in. Janem Karnowskim, Aleksandrem Majkowskim, Franciszkiem Kręckim i wieloma innymi. Promotor czasopism i spraw kaszubskich, jak również polskiego Pomorza. Absolwent Uniwersytetu we Fryburgu Bryzgowijskim oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do Wolnego Miasta Gdańska przybył jako doktor ekonomii w 1919 r. i przez lata poprzez pracę zawodową związany był z bankami i instytucjami finansowymi (także w Bytomiu i Opolu); pracował m.in. jako dyrektor gdańskiej filii Banku Dyskontowego w Bydgoszczy oraz Banku Przemysłu i Handlu w Warszawie. Zasiadał w radzie nadzorczej Spółdzielni Kredytowej w Gdańsku, był współzałożycielem spółki Towarzystwo Instalacyjne Pomorskie, które uczestniczyło w budowie Gdyni. W latach 1933–1939 pełnił funkcję radcy finansowego Rady Portu i Dróg Wodnych. Był członkiem, współzałożycielem i propagatorem polskiego życia w WMG: nauczycielem księgowości w Polskich Szkołach Handlowych Macierzy Szkolnej w Gdańsku, jednym z siedmiu założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku, działaczem Gminy Polskiej Związku Polaków w Gdańsku, Macierzy Szkolnej w Gdańsku oraz sportowcem w sekcji wioślarskiej KS „Gedania”. Aresztowany 1 września 1939 r., był więziony w Victoriaschule oraz w więzieniu przy obecnej ul. Kurkowej; stracony w Wielki Piątek 22 marca 1940 r. nieopodal obozu w Stutthofie. Po wojnie, w 1946 r., pochowano go w Alei Zasłużonych w Gdańsku‑Zaspie, m.in. wraz z ks. Feliksem Boltem, Franciszkiem Kręckim, Antonim Lendzionem, Władysławem Pniewskim i wieloma innymi przedstawicielami polskiej inteligencji WMG.

Michał Szuca (1886–1940): A preliminary study for a biography

Michał Szuca was a scholarship holder of the Society for Support of Education (Towarzystwo Pomocy Naukowej) in Chełmno and a student of distinguished educational institutions: Collegium Marianum in Pelplin and boys’ gymnasiums in Chojnice and Nakło. Member of the Philomath movement and would-be Catholic priest, from an early age he was associated with the Young Kashubians movement and its prominent representatives, including Jan Karnowski, Aleksander Majkowski and Franciszek Kręcki. Szuca was a promoter of Kashubian magazines and an advocate of Kashubian issues as well as those of Polish Pomerania. A graduate of the University of Freiburg im Breisgau and the Jagiellonian University in Cracow, he came to the Free City of Gdańsk as a doctor of economy in 1919. For many years of his professional career Szuca was associated with banks and financial institutions (also in Bytom and Opole); he worked, among others, as the director of the Gdańsk branch of the Discount Bank (Bank Dyskontowy) in Bydgoszcz, and Bank of Industry and Trade (Bank Przemysłu i Handlu) in Warsaw. He sat on the supervisory board of the Credit Cooperative (Spółdzielnia Kredytowa) in Gdańsk, and was a co-founder of the Pomeranian Installations Company (Towarzystwo Instalacyjne Pomorskie), which participated in the construction of Gdynia. In the years 1933–1939, he served as the financial advisor to the Gdańsk Port and Waterways Board (Rada Portu i Dróg Wodnych). Szuca was actively involved in the life of the Polish community in the Free City of Gdańsk: he was an accounting teacher at the Polish Trade Schools of the Educational Society (Polskie Szkoły Handlowe Macierzy Szkolnej), one of the seven founders of the Society of Friends of Arts and Sciences in Gdańsk (Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku), an activist of the Community Union of Poles in the Free City of Gdańsk (Gmina Polska Związek Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku) and the Educational Society in Gdańsk (Macierz Szkolna w Gdańsku), and a member of the rowing section of the Gedania sports club. Arrested on 1 September 1939, he was kept at the Victoriaschule and in prison at today’s Kurkowa Street. He was executed on Good Friday, 22 March 1940 in the vicinity of the concentration camp in Stutthof. After the war, in 1946, he was buried in the Honour Row of the Gdańsk Zaspa cemetery, along with Fr Feliks Bolt, Franciszek Kręcki, Antoni Lendzion, Władysław Pniewski and many other representatives of the Polish intelligentsia of the Free City of Gdańsk.

Keywords: Michał Szuca, Brusy, Chojnice, Free City of Gdańsk, Collegium Marianum, Pelplin, Freiburg im Breisgau, Jan Karnowski, Aleksander Majkowski, Franciszek Kręcki, Fr Kamil Kantak, Discount Bank in Bydgoszcz, Educational Society (Macierz Szkolna), Gedania Sports Club, Gdańsk Port and Waterways Board

Przedmiotem artykułu jest przejęcie przez Państwo kosztów pogrzebów pionierów Politechniki Gdańskiej – profesorów Maksymiliana Tytusa Hubera (zmarłego w 1950 r.) i pierwszego rektora Stanisława Turskiego (zmarłego w 1986 r.). Autor przypomina sylwetki obu uczonych i procedury zastosowane po ich śmierci oraz komentuje stanowione w latach 1954, 1960 i 1990 akty prawne składające kompetencję do decydowania o finansowaniu pogrzebów osób zasłużonych początkowo w gestię Prezydium Rządu, a następnie premiera.

On covering the costs of funerals of people of merit by Polish state authorities: The case of co-founders of the Gdańsk University of Technology – Maksymilian Tytus Huber and Stanisław Turski

This article concerns covering the costs of the funerals of co-founders of the Gdańsk University of Technology by state authorities. The study presents Professor Maksymilian Tytus Huber (d. 1950) and the first Rector, Professor Stanisław Turski (d. 1986), and discusses procedures applied following their deaths. The author also comments on legal regulations of 1954, 1960 and 1990, which authorised the Presidium of the Government and later the Prime Minister to decide on covering the costs of funerals of people of merit by the state.

Keywords: Maksymilian Tytus Huber, Stanisław Turski, Gdańsk University of Technology, funeral, state

Artykuł odnosi się do dziejów Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, które próbuję ukazać w perspektywie fenomenu resilience. Fenomen ów, począwszy od nauk fizycznych poprzez psychologię, rozpoczął debatę naukową nad zdolnościami prężności, znajdując swoje miejsce w naukach społecznych, choć źródłowo umiejscowiony jest w fizyce. Stąd, otwierając się na możliwości czerpania z kryzysu, chcę pochylić się nad wybranymi momentami z historii Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, które samo doświadczając trudności, staje się przestrzenią, miejscem, a nawet domem budującym prężność własną oraz członków. Pragnę poniższym tekstem wyrazić wdzięczność za przyjęcie mnie do środowiska naukowego Towarzystwa, którego członkiem mam honor i zaszczyt być – pod kierunkiem Profesor Marii Mendel, przewodniczącej Wydziału I GTN.

Scientific crisis and the concept of resilience in the activity of the Gdańsk Scientific Society

This article refers to the history of the Gdańsk Scientific Society (GTN), shown from the perspective of the phenomenon of resilience. This phenomenon, starting from the physical sciences, through psychology, initiated a scientific debate on resilience, leading to adapting the term in the social sciences, although it originally comes from physics. The study reflects on selected moments from the history of the GTN, which, while experiencing difficulties itself, became a setting, a place, and even a home for building its own resilience and that of its members. With this paper, I would like to express my gratitude for being a part of the scientific community of the Society, of which I have the honour and privilege to be a member under the guidance of Professor Maria Mendel, Head of the First Division of GTN.

Keywords: resilience, protective factors, risk factors, social pedagogy

Niniejsza publikacja poświęcona jest historii powstania i działalności Koła PTO w Gdańsku, jego rozwojowi i pionierom, którzy doprowadzili je do przekształcenia się w Oddział PTO. Powstanie Koła związane było z obecnością i aktywnością na Pomorzu przedstawicieli orientalnych mniejszości etnicznych: Tatarów, Karaimów itd. oraz członków PTO – naukowców‑orientalistów zamieszkujących w Trójmieście. Powstanie Koła i jego pierwsze lata działalności przebiegały w okresie grynderskim rodzącego się podówczas Uniwersytetu Gdańskiego i jego kadry. Uczelnia i lokalna placówka PTO (przekształcona rychło z Koła w Oddział) stały się silnymi ośrodkami orientalistycznymi na Pomorzu Gdańskim.

Orientalists from the Tri-City: The Gdańsk Section of the Polish Oriental Society (1967–1971)

This article is devoted to the history of the Polish Oriental Society (PTO) Section in Gdańsk – its establishment, development and the pioneers who led it to transform into a PTO Division. The establishment of the Section was related to the presence and activity in Pomerania of representatives of oriental ethnic minorities: Tatars, Karaims, etc., and members of PTO – oriental scientists living in the Tri-City. The first years of its activity coincided with the formation of Gdańsk University. The new university and the PTO Section (soon transformed into a Division), became centres of oriental studies in Pomerania.

Keywords: Gdańsk, oriental studies, Polish Oriental Society

Celem artykułu jest zaprezentowanie działalności Centrum Studiów Azji Wschodniej, które zostało założone na Uniwersytecie Gdańskim w 2007 r. CSAW UG od momentu powołania, najpierw pod kierownictwem prof. Ewy Oziewicz (2007–2011), a następnie prof. Kamila Zeidlera (od października 2011 r.), prowadzi działalność naukową, wydawniczą i kulturalną, która jest poświęcona krajom Azji Wschodniej. Celem CSAW UG jest koordynowanie zadań skupionych wokół tych państw na Uniwersytecie Gdańskim. Centrum utrzymuje kontakt z instytucjami edukacyjnymi i badawczymi w Azji Wschodniej oraz promuje kraje tego regionu w Polsce. Swoją działalność podejmuje samodzielnie lub we współpracy z innymi instytucjami z Polski i zagranicy, głównie uczelniami, ambasadami i organizacjami rządowymi, wydawnictwami i przedsiębiorstwami związanymi z krajami Azji Wschodniej. W artykule przedstawiono również, jak szerokie pole współpracy Centrum zapewnia naukowcom, studentom, ale także dyplomatom, dziennikarzom, artystom i osobom zajmującym się kulturą, zarówno w Azji Wschodniej, jak i w Polsce.

Activity of the Centre for East Asian Studies at the University of Gdańsk (2007–2021)

This article presents the activities of the Centre for East Asian Studies (CEAS), which was established at the University of Gdańsk in 2007. Since its creation, CEAS – first headed by Professor Ewa Oziewicz (2007–2011), then Professor Kamil Zeidler (since October 2011) – has conducted scientific, publishing and cultural activities devoted to East Asian countries. The aim of the CEAS is to coordinate the tasks associated with these countries at Gdańsk University. The Centre maintains contact with educational and research centres in East Asia, and promotes the countries of this region in Poland. Its activities are undertaken independently or in cooperation with other institutions from Poland and abroad, mainly universities, embassies and government organisations, publishing houses and business enterprises related to East Asian countries. The article also presents the wide extent of the field for cooperation the Centre provides not only for scientists and students, but also diplomats, journalists, artists and people working in culture, both in East Asia and in Poland.

Keywords: East Asia, cooperation, cultural activities, scientific activities

Artykuł, oparty na wydanej w 2005 r. książce Autora Mr Fahrenheit, dżentelmen z Gdańska i wykorzystujący gromadzoną przez lata obszerną bazę źródłową, omawia koleje życia gdańskiego uczonego, z naciskiem na etapy zdobywania przez niego wiedzy i doświadczenia, a także wykłady i publikacje, dzięki którym można go uznać za nauczyciela. Na końcu zestawiono chronologicznie jego osiągnięcia.

Daniel Gabriel Fahrenheit: A scientist and propagator of science

This article is based on the author’s own book Mr. Fahrenheit, dżentelmen z Gdańska (Mr. Fahrenheit, a Gentleman from Gdańsk), published in 2005, and on extensive source material he collected over the years. The study describes the life of the scientist from Gdańsk, with a focus on the stages when he acquired his education and experience, and comments on his lectures and publications, which make us respect him as a propagator of science. The article includes a chronological list of his most important achievements.

Keywords: Daniel Gabriel Fahrenheit, thermometer

Artykuł zawiera krótki przegląd osiągnięć kilku wybitnych uczonych pochodzących z Polski Północnej. Pierwszym z nich jest urodzony w Toruniu Mikołaj Kopernik, który swoim epokowym dziełem De revolutionibus, dotyczącym systemu heliocentrycznego, doprowadził do rewolucji w przyrodoznawstwie. W Gdańsku Jan Heweliusz prowadził pionierskie obserwacje Księżyca i planet, co zapewniło mu międzynarodowe uznanie; w 1664 r. został on pierwszym zagranicznym członkiem Royal Society of London. Z inicjatywy Daniela Gralatha w 1742 r. w Gdańsku powstało towarzystwo naukowe Societas Physicae Experimentalis, przemianowane później na Naturforschende Gesellschaft, które kontynuowało badania dotyczące elektrostatyki zainicjowane w Kamieniu Pomorskim przez Ewalda von Kleista, odkrywcę pierwszego w historii kondensatora. Znaczną uwagę w artykule skupiono na dwóch towarzystwach naukowych założonych w XIX w., noszących nazwy Coppernicus Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn oraz Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Zauważono ponadto, że na Pałukach, w Żninie urodzili się Jan Śniadecki (astronom i matematyk) oraz jego brat Jędrzej, twórca polskiej terminologii chemicznej. W tym samym regionie, w Kcyni, urodził się Jan Czochralski, odkrywca metody otrzymywania monokryształów, ojciec elektroniki półprzewodnikowej. W artykule omówiono związki łączące Czochralskiego z laureatem Nagrody Nobla Waltherem Nernstem, urodzonym w Wąbrzeźnie wybitnym chemikiem, twórcą III zasady termodynamiki. Przedstawione w tym artykule sylwetki wybitnych uczonych urodzonych na terenie Polski Północnej potwierdzają swoisty genius loci tych ziem, który objawił się również w postaci działających tu towarzystw naukowych. Słowa kluczowe: historia nauki w Polsce, uczeni i towarzystwa naukowe w Gdańsku, Toruniu i Włocławku

The genius loci of Pomerania and Cuiavia, or On scholars and scientific societies in northern Poland

This article considers the scientific achievements of several distinguished scholars coming from northern Poland. The first one is Nicolaus Copernicus, born in Toruń, who authored the seminal work on the heliocentric system De revolutionibus and helped usher in the scientific revolution. In Gdańsk, Johannes Hevelius performed pioneering observations of the Moon and planets and gained international recognition; in 1664 he was admitted as the first foreign member of the Royal Society of London. On the initiative of Daniel Gralath, a scientific society called Societas Physicae Experimentalis was established in Gdańsk in 1742; later renamed as the Naturalist Society (Naturforschende Gesellschaft), it continued the research on electrostatic phenomena initiated in Kamień Pomorski by Ewald von Kleist, the constructor of the first capacitor. The article devotes considerable attention to two scientific societies established in the nineteenth century in Toruń: the Copernicus Society of Art and Science (Coppernicus Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn) and the Toruń Scientific Society (Towarzystwo Naukowe w Toruniu). The study also notes that Jan Śniadecki (astronomer and mathematician) and his brother Jędrzej Śniadecki, the creator of Polish chemical terminology, were born in Żnin in the Pałuki region. The town of Kcynia in the same region, in turn, is the birthplace of Jan Czochralski, the inventor of the method of crystal growth that changed the world electronics. The author notes some connections of Czochralski with the Nobel Laureate Walther Nernst, born in Wąbrzeźno, who developed the third law of thermodynamics. The profiles of distinguished scholars born in northern Poland presented in this article indicate the genius loci of this part of the country, a phenomenon which manifests itself also in the form of scientific societies active there.

Keywords: history of science in Poland, scholars and scientific societies in Gdańsk, Toruń and Włocławek

Die erwähnte Neuausgabe wurde zum Grund für eine kurze Vorstellung der schon erschienenen Bücher und einen mehr „philosophischen” Einblick in jenes wohl wichtigste, das zur neuen Ausgabe angesagt worden ist. Ziel dieses Beitrags ist eine schlichte Erinnerung der Zeit, welche für die jungen Generationen nur eine bloße Geschichte ist. Die Erwägungen wurden zum hundertsten Jubiläum von Gdańskie Towarzystwo Naukowe – GTN (Societas Scientiarum Gedanensis) im Geist der Philosophie der erziehungs-gesellschaftlichen Begriffe „Erinnerung und Ort” und „gemeinsamer Raum” – zuständig für das Dasein des „Danziger Phänomens” als Folge der breiteren Gedanken über den genius loci der Stadt – unternommen.

Schlüsselwörter: Brunon Zwarra, Schriftwerke, Freie Stadt Danzig, Danzig-Westpreussen, Gdańsk, genius loci, Gedanken

Myśli o nowym wydaniu dzieł literackich Brunona Zwarry

Wymienione nowe wydanie stało się powodem dla krótkiego przedstawienia już wydanych książek i bardziej „filozoficznego” wglądu w tę chyba najważniejszą pozycję, której wznowienie zostało zapowiedziane. Celem tego przyczynku jest proste przypomnienie czasu, który dla młodych generacji stanowi tylko historię. Rozważania podjęto z okazji jubileuszu stulecia Gdańskiego Towarzystwa Naukowego – GTN (Societas Scientiarum Gedanensis) w duchu filozofii edukacyjno-społecznych pojęć „pamięć i miejsce” i „wspólny pokój” – właściwych dla istnienia „gdańskiego fenomenu” jako efektu szerszej myśli o genius loci miasta.

Słowa kluczowe: Brunon Zwarra, dzieła literackie, Wolne Miasto Gdańsk, Gdańsk-Prusy Zachodnie, Gdańsk, genius loci, myśli

9 maja 1990 r. w Ratuszu Głównego Miasta odbyło się spotkanie założycielskie nowego gdańskiego towarzystwa. Celem, jaki przyświecał pomysłodawcom, miało być zebranie osób, które pragnęły wesprzeć odbudowę, i przywrócenie muzealnej funkcji Domowi Uphagena. Muzeum w Domu Uphagena działało w Gdańsku w latach 1911–1944. Dopiero w latach 90. XX w. można było przystąpić do odtworzenia wnętrz, stało się to możliwe dzięki środkom finansowym pozyskanym z Fundacji Współpracy Polsko‑Niemieckiej. W okresie poprzedzającym otwarcie dla zwiedzających muzeum w Domu Uphagena 6 czerwca 1998 r. Towarzystwo skupiało się na popularyzacji historii przedwojennej placówki muzealnej, organizując koncerty, spotkania literackie, wystawy. Kolejny etap działalności nadszedł w 2005 r., gdy Towarzystwo, po zmianie statutu, rozszerzyło swoją działalność o popularyzację historii i kultury Gdańska, zainicjowano wtedy cykl wykładów „Kultura dawnego Gdańska”, który prowadzony jest do dzisiaj (w ramach cyklu do końca 2021 r. odbyło się 167 wykładów). Towarzystwo zdołało zyskać wiernych sympatyków, którzy regularnie uczestniczą w comiesięcznych wykładach. Stara się także zainteresować nowych słuchaczy.

The Uphagen House Society (Towarzystwo “Dom Uphagena”): A brief story of a social initiative

On 9 May 1990, the founding meeting of a new Gdańsk society was held in the Main Town Hall – the Uphagen House Society (Towarzystwo “Dom Uphagena”). The idea behind the initiative was to gather people who wanted to support the reconstruction of the Uphagen House and restoring it to its previous function of a museum (which it was in 1911–1944). It was only in the 1990s that it was possible to start reconstructing the interiors; the work was financed from the funds obtained from the Foundation for Polish-German Cooperation. The Society focused on popularising the history of the pre-war museum by organising concerts, literary meetings and exhibitions. The next stage came in 2005, when the Society, after changing its statute (constitution), expanded its activities to popularise the history and culture of Gdańsk; a series of lectures called “The Culture of Old Gdańsk” was initiated, which is continued to this day (as of 2021 there were 167 lectures held altogether). The Society has managed to create a circle of loyal supporters who regularly attend the monthly lectures, and it also tries to attract new ones.

Keywords: Uphagen House Society, Gdańsk after 1989, social activity, popularisation of science

Biskupia Górka to część Gdańska położona w historycznym centrum miasta. Na przełomie XIX i XX w. teren ten został gęsto zabudowany kamienicami, które niemal nienaruszone przetrwały walki prowadzone w 1945 r. W czasach PRL-u zabytkowe budynki w większości powoli niszczały, a sama dzielnica zyskała złą sławę, która utrzymywała się jeszcze do lat 90. XX w. Na przełomie XX i XXI w. na Biskupiej Górce zaczęły zachodzić zmiany na lepsze. Zaczynem dla nich były spontaniczne działania wspólnot kościelnych i szkół funkcjonujących na tym terenie, a następnie – metodyczna już – praca, stopniowo powstających tutaj organizacji pozarządowych. Jednym z najważniejszych dziś kontynuatorów tej działalności jest założone 10 października 2016 r. Stowarzyszenie Biskupia Górka. W ciągu 5 lat zgromadziło ono m.in. kilka tysięcy różnych artefaktów, fotografii, dokumentów i wspomnień związanych z dzielnicą, zorganizowało dziesiątki spotkań, kilkanaście wystaw, a także poszukiwania zabytków na terenie Biskupiej Górki.

The Biskupia Górka Association (Stowarzyszenie Biskupia Górka): The genesis and directions of activity in 2016–2021

Biskupia Górka (Bishop’s Hill) is a part of Gdańsk located in the historic city centre. In the late nineteenth and early twentieth centuries, the area was densely built up with tenement houses, which survived the battles of 1945 almost intact. During the communist era, most of the historic buildings slowly deteriorated, and the district itself gained a bad reputation, which lasted until the 1990s. At the turn of the twenty-first century, Biskupia Górka began to undergo changes for the better. They were initiated by the spontaneous activities of church communities and schools in the area, and later by the methodical work of the non-governmental organisations gradually emerging there. One of the most important continuators of this activity today is the Biskupia Górka Association, founded on 10 October 2016. Over the course of five years it has collected, among other things, several thousand different artefacts, photographs, documents and memories associated with the district, organised dozens of meetings, several exhibitions and searches for monuments in the Biskupia Górka area.

Keywords: localism, revitalisation, civic participation, association, history, Gdańsk

W artykule przedstawiono główne założenia dotyczące powstania oraz organizacji Akademii Gdańska – cyklu wykładów historycznych, realizowanego przez Instytut Kultury Miejskiej. Akademia Gdańska przedstawia wyjątkowe osoby, które zapisały się w historii miasta, wydarzenia, miejsca, obiekty i historie związane z Gdańskiem i okolicami. Projekt realizowany jest od 2014 roku.

The Gdańsk Academy project

This article presents the main assumptions about the development and organisation of the Gdańsk Academy project – a series of historical lectures organised by the Institute of Urban Culture. The Gdańsk Academy project presents exceptional people who have gone down in the history of the city, as well as events, places, objects and stories related to Gdańsk and its surroundings. The project has been implemented since 2014.

Keywords: Gdańsk Academy project, Institute of Urban Culture, lectures, Gdańsk

Seminarium zorganizowane było przez Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych GTN (partnerzy: Uniwersytet Gdański, Muzeum Stutthof w Sztutowie i Fundacja Wspólnota Gdańska), połączone zostało z promocją książki Eduwidma, rzeczy i miejsca nawiedzone pod redakcją Marii Mendel (Wydawnictwo UG, Gdańsk 2020) oraz prezentacją malarstwa gdańszczanina, Herberta Waltmanna (1919–1929). Uczestnicy seminarium wyrazili zgodę na nagranie oraz publikację ich wypowiedzi.

Treść wykładu inauguracyjnego na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Gdańskiego, 6 października 2021.

Artykuł ukazuje Gdańskie Towarzystwo Przyrodnicze (Danziger Naturforschende Gesellschaft) w XIX i na początku XX w. na podstawie kilku wybranych przez autora subiektywnych zagadnień, takich jak: astronomia, obserwatorium, biblioteka, siedziby. Tekst przedstawia poszczególne etapy rozwoju Towarzystwa od czasów napoleońskich, kiedy to niemal uległo likwidacji, poprzez problemy z budżetem i siedzibą w pierwszej połowie XIX w., a następnie stopniowe odradzanie się i złote lata działalności na początku XX w., kiedy to zanotowało rekordową liczbę członków, a nadwyżki budżetowe pozwoliły na inwestycje. Ukazuje także problematykę funkcjonowania Towarzystwa w okresie Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920–1939, przekazanie zbiorów bibliotecznych bibliotece politechniki, likwidację obserwatorium i stopniowe obniżenie rangi Towarzystwa w życiu naukowym Gdańska.

The activity of the Gdańsk Nature Research Society (Danziger Naturforschende Gesellschaft) in the nineteenth and the first half of the twentieth centuries: Selected aspects

This article presents the Gdańsk Nature Research Society (Danziger Naturforschende Gesellschaft) in the nineteenth and early twentieth centuries, focusing on several aspects of its activity selected by the author, including astronomy, observatory, library and premises. The study presents the various stages of the Society’s development from the Napoleonic times, when it was almost liquidated, through problems with the budget and premises in the first half of the nineteenth century, to the gradual revival and the golden years at the beginning of the twentieth century, when it had the highest membership and the budget made it possible to finance large-scale projects. The article also considers issues related to the functioning of the Society in the period of the Free City of Gdańsk in 1920–1939: the transfer of the library collection to the polytechnic, the closure of the observatory, and the gradual decline of the Society’s standing in the scientific life of Gdańsk.

Keywords: Gdańsk Society of Natural Sciences, Danziger Naturforschende Gesellschaft

Artykuł dotyczy historii Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w Gdańsku, omówiony został zarys działalności od momentu powstania TPS w 1835 r. do roku 1945. Celem Towarzystwa była popularyzacja sztuki, co osiągano przez organizację wystaw z towarzyszącymi im losowaniami obrazów. Istotnym zadaniem Towarzystwa było także powiększanie miejskiej kolekcji obrazów, regularnie kilka z wystawianych obrazów kupowano z myślą o przyszłym muzeum. Działania Towarzystwa przyczyniły się do ożywienia lokalnego środowiska artystycznego, rynku sztuki, a także założenia Muzeum Miejskiego w Gdańsku w roku 1870, z którym TPS współpracowało ściśle aż do końca swojej działalności w 1945 r.

The Art Association of Gdańsk (Kunstverein zu Danzig), 1835–1945: An outline of activity

This article outlines the history of the Art Association of Gdańsk (Kunstverein zu Danzig) from its origin in 1835 to 1945. The aim of the Society was the popularisation of art, which was pursued through organising exhibitions and painting lotteries. Another goal was to enlarge the city’s painting collection; some of the exhibited paintings were bought for the future museum. The Society’s activities contributed to the development of local artistic circles and art market. Its role was also important in creating the City Museum in Gdańsk (1870), with which it cooperated closely to the end of its activity (1945).

Keywords: Art Association of Gdańsk (Kunstverein zu Danzig), Gdańsk, exhibitions, City Museum in Gdańsk, art

Michał Szuca, stypendysta Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełmnie i uczeń wielu zasłużonych placówek edukacyjnych – Collegium Marianum w Pelplinie, gimnazjów męskich w Chojnicach i Nakle, filomata i niedoszły ksiądz katolicki, od najmłodszych lat związany był z ruchem młodokaszubskim i jego najważniejszymi przedstawicielami, m.in. Janem Karnowskim, Aleksandrem Majkowskim, Franciszkiem Kręckim i wieloma innymi. Promotor czasopism i spraw kaszubskich, jak również polskiego Pomorza. Absolwent Uniwersytetu we Fryburgu Bryzgowijskim oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do Wolnego Miasta Gdańska przybył jako doktor ekonomii w 1919 r. i przez lata poprzez pracę zawodową związany był z bankami i instytucjami finansowymi (także w Bytomiu i Opolu); pracował m.in. jako dyrektor gdańskiej filii Banku Dyskontowego w Bydgoszczy oraz Banku Przemysłu i Handlu w Warszawie. Zasiadał w radzie nadzorczej Spółdzielni Kredytowej w Gdańsku, był współzałożycielem spółki Towarzystwo Instalacyjne Pomorskie, które uczestniczyło w budowie Gdyni. W latach 1933–1939 pełnił funkcję radcy finansowego Rady Portu i Dróg Wodnych. Był członkiem, współzałożycielem i propagatorem polskiego życia w WMG: nauczycielem księgowości w Polskich Szkołach Handlowych Macierzy Szkolnej w Gdańsku, jednym z siedmiu założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku, działaczem Gminy Polskiej Związku Polaków w Gdańsku, Macierzy Szkolnej w Gdańsku oraz sportowcem w sekcji wioślarskiej KS „Gedania”. Aresztowany 1 września 1939 r., był więziony w Victoriaschule oraz w więzieniu przy obecnej ul. Kurkowej; stracony w Wielki Piątek 22 marca 1940 r. nieopodal obozu w Stutthofie. Po wojnie, w 1946 r., pochowano go w Alei Zasłużonych w Gdańsku‑Zaspie, m.in. wraz z ks. Feliksem Boltem, Franciszkiem Kręckim, Antonim Lendzionem, Władysławem Pniewskim i wieloma innymi przedstawicielami polskiej inteligencji WMG.

Michał Szuca (1886–1940): A preliminary study for a biography

Michał Szuca was a scholarship holder of the Society for Support of Education (Towarzystwo Pomocy Naukowej) in Chełmno and a student of distinguished educational institutions: Collegium Marianum in Pelplin and boys’ gymnasiums in Chojnice and Nakło. Member of the Philomath movement and would-be Catholic priest, from an early age he was associated with the Young Kashubians movement and its prominent representatives, including Jan Karnowski, Aleksander Majkowski and Franciszek Kręcki. Szuca was a promoter of Kashubian magazines and an advocate of Kashubian issues as well as those of Polish Pomerania. A graduate of the University of Freiburg im Breisgau and the Jagiellonian University in Cracow, he came to the Free City of Gdańsk as a doctor of economy in 1919. For many years of his professional career Szuca was associated with banks and financial institutions (also in Bytom and Opole); he worked, among others, as the director of the Gdańsk branch of the Discount Bank (Bank Dyskontowy) in Bydgoszcz, and Bank of Industry and Trade (Bank Przemysłu i Handlu) in Warsaw. He sat on the supervisory board of the Credit Cooperative (Spółdzielnia Kredytowa) in Gdańsk, and was a co-founder of the Pomeranian Installations Company (Towarzystwo Instalacyjne Pomorskie), which participated in the construction of Gdynia. In the years 1933–1939, he served as the financial advisor to the Gdańsk Port and Waterways Board (Rada Portu i Dróg Wodnych). Szuca was actively involved in the life of the Polish community in the Free City of Gdańsk: he was an accounting teacher at the Polish Trade Schools of the Educational Society (Polskie Szkoły Handlowe Macierzy Szkolnej), one of the seven founders of the Society of Friends of Arts and Sciences in Gdańsk (Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku), an activist of the Community Union of Poles in the Free City of Gdańsk (Gmina Polska Związek Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku) and the Educational Society in Gdańsk (Macierz Szkolna w Gdańsku), and a member of the rowing section of the Gedania sports club. Arrested on 1 September 1939, he was kept at the Victoriaschule and in prison at today’s Kurkowa Street. He was executed on Good Friday, 22 March 1940 in the vicinity of the concentration camp in Stutthof. After the war, in 1946, he was buried in the Honour Row of the Gdańsk Zaspa cemetery, along with Fr Feliks Bolt, Franciszek Kręcki, Antoni Lendzion, Władysław Pniewski and many other representatives of the Polish intelligentsia of the Free City of Gdańsk.

Keywords: Michał Szuca, Brusy, Chojnice, Free City of Gdańsk, Collegium Marianum, Pelplin, Freiburg im Breisgau, Jan Karnowski, Aleksander Majkowski, Franciszek Kręcki, Fr Kamil Kantak, Discount Bank in Bydgoszcz, Educational Society (Macierz Szkolna), Gedania Sports Club, Gdańsk Port and Waterways Board

Przedmiotem artykułu jest przejęcie przez Państwo kosztów pogrzebów pionierów Politechniki Gdańskiej – profesorów Maksymiliana Tytusa Hubera (zmarłego w 1950 r.) i pierwszego rektora Stanisława Turskiego (zmarłego w 1986 r.). Autor przypomina sylwetki obu uczonych i procedury zastosowane po ich śmierci oraz komentuje stanowione w latach 1954, 1960 i 1990 akty prawne składające kompetencję do decydowania o finansowaniu pogrzebów osób zasłużonych początkowo w gestię Prezydium Rządu, a następnie premiera.

On covering the costs of funerals of people of merit by Polish state authorities: The case of co-founders of the Gdańsk University of Technology – Maksymilian Tytus Huber and Stanisław Turski

This article concerns covering the costs of the funerals of co-founders of the Gdańsk University of Technology by state authorities. The study presents Professor Maksymilian Tytus Huber (d. 1950) and the first Rector, Professor Stanisław Turski (d. 1986), and discusses procedures applied following their deaths. The author also comments on legal regulations of 1954, 1960 and 1990, which authorised the Presidium of the Government and later the Prime Minister to decide on covering the costs of funerals of people of merit by the state.

Keywords: Maksymilian Tytus Huber, Stanisław Turski, Gdańsk University of Technology, funeral, state

Artykuł odnosi się do dziejów Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, które próbuję ukazać w perspektywie fenomenu resilience. Fenomen ów, począwszy od nauk fizycznych poprzez psychologię, rozpoczął debatę naukową nad zdolnościami prężności, znajdując swoje miejsce w naukach społecznych, choć źródłowo umiejscowiony jest w fizyce. Stąd, otwierając się na możliwości czerpania z kryzysu, chcę pochylić się nad wybranymi momentami z historii Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, które samo doświadczając trudności, staje się przestrzenią, miejscem, a nawet domem budującym prężność własną oraz członków. Pragnę poniższym tekstem wyrazić wdzięczność za przyjęcie mnie do środowiska naukowego Towarzystwa, którego członkiem mam honor i zaszczyt być – pod kierunkiem Profesor Marii Mendel, przewodniczącej Wydziału I GTN.

Scientific crisis and the concept of resilience in the activity of the Gdańsk Scientific Society

This article refers to the history of the Gdańsk Scientific Society (GTN), shown from the perspective of the phenomenon of resilience. This phenomenon, starting from the physical sciences, through psychology, initiated a scientific debate on resilience, leading to adapting the term in the social sciences, although it originally comes from physics. The study reflects on selected moments from the history of the GTN, which, while experiencing difficulties itself, became a setting, a place, and even a home for building its own resilience and that of its members. With this paper, I would like to express my gratitude for being a part of the scientific community of the Society, of which I have the honour and privilege to be a member under the guidance of Professor Maria Mendel, Head of the First Division of GTN.

Keywords: resilience, protective factors, risk factors, social pedagogy

Niniejsza publikacja poświęcona jest historii powstania i działalności Koła PTO w Gdańsku, jego rozwojowi i pionierom, którzy doprowadzili je do przekształcenia się w Oddział PTO. Powstanie Koła związane było z obecnością i aktywnością na Pomorzu przedstawicieli orientalnych mniejszości etnicznych: Tatarów, Karaimów itd. oraz członków PTO – naukowców‑orientalistów zamieszkujących w Trójmieście. Powstanie Koła i jego pierwsze lata działalności przebiegały w okresie grynderskim rodzącego się podówczas Uniwersytetu Gdańskiego i jego kadry. Uczelnia i lokalna placówka PTO (przekształcona rychło z Koła w Oddział) stały się silnymi ośrodkami orientalistycznymi na Pomorzu Gdańskim.

Orientalists from the Tri-City: The Gdańsk Section of the Polish Oriental Society (1967–1971)

This article is devoted to the history of the Polish Oriental Society (PTO) Section in Gdańsk – its establishment, development and the pioneers who led it to transform into a PTO Division. The establishment of the Section was related to the presence and activity in Pomerania of representatives of oriental ethnic minorities: Tatars, Karaims, etc., and members of PTO – oriental scientists living in the Tri-City. The first years of its activity coincided with the formation of Gdańsk University. The new university and the PTO Section (soon transformed into a Division), became centres of oriental studies in Pomerania.

Keywords: Gdańsk, oriental studies, Polish Oriental Society

Celem artykułu jest zaprezentowanie działalności Centrum Studiów Azji Wschodniej, które zostało założone na Uniwersytecie Gdańskim w 2007 r. CSAW UG od momentu powołania, najpierw pod kierownictwem prof. Ewy Oziewicz (2007–2011), a następnie prof. Kamila Zeidlera (od października 2011 r.), prowadzi działalność naukową, wydawniczą i kulturalną, która jest poświęcona krajom Azji Wschodniej. Celem CSAW UG jest koordynowanie zadań skupionych wokół tych państw na Uniwersytecie Gdańskim. Centrum utrzymuje kontakt z instytucjami edukacyjnymi i badawczymi w Azji Wschodniej oraz promuje kraje tego regionu w Polsce. Swoją działalność podejmuje samodzielnie lub we współpracy z innymi instytucjami z Polski i zagranicy, głównie uczelniami, ambasadami i organizacjami rządowymi, wydawnictwami i przedsiębiorstwami związanymi z krajami Azji Wschodniej. W artykule przedstawiono również, jak szerokie pole współpracy Centrum zapewnia naukowcom, studentom, ale także dyplomatom, dziennikarzom, artystom i osobom zajmującym się kulturą, zarówno w Azji Wschodniej, jak i w Polsce.

Activity of the Centre for East Asian Studies at the University of Gdańsk (2007–2021)

This article presents the activities of the Centre for East Asian Studies (CEAS), which was established at the University of Gdańsk in 2007. Since its creation, CEAS – first headed by Professor Ewa Oziewicz (2007–2011), then Professor Kamil Zeidler (since October 2011) – has conducted scientific, publishing and cultural activities devoted to East Asian countries. The aim of the CEAS is to coordinate the tasks associated with these countries at Gdańsk University. The Centre maintains contact with educational and research centres in East Asia, and promotes the countries of this region in Poland. Its activities are undertaken independently or in cooperation with other institutions from Poland and abroad, mainly universities, embassies and government organisations, publishing houses and business enterprises related to East Asian countries. The article also presents the wide extent of the field for cooperation the Centre provides not only for scientists and students, but also diplomats, journalists, artists and people working in culture, both in East Asia and in Poland.

Keywords: East Asia, cooperation, cultural activities, scientific activities

Artykuł, oparty na wydanej w 2005 r. książce Autora Mr Fahrenheit, dżentelmen z Gdańska i wykorzystujący gromadzoną przez lata obszerną bazę źródłową, omawia koleje życia gdańskiego uczonego, z naciskiem na etapy zdobywania przez niego wiedzy i doświadczenia, a także wykłady i publikacje, dzięki którym można go uznać za nauczyciela. Na końcu zestawiono chronologicznie jego osiągnięcia.

Daniel Gabriel Fahrenheit: A scientist and propagator of science

This article is based on the author’s own book Mr. Fahrenheit, dżentelmen z Gdańska (Mr. Fahrenheit, a Gentleman from Gdańsk), published in 2005, and on extensive source material he collected over the years. The study describes the life of the scientist from Gdańsk, with a focus on the stages when he acquired his education and experience, and comments on his lectures and publications, which make us respect him as a propagator of science. The article includes a chronological list of his most important achievements.

Keywords: Daniel Gabriel Fahrenheit, thermometer

Artykuł zawiera krótki przegląd osiągnięć kilku wybitnych uczonych pochodzących z Polski Północnej. Pierwszym z nich jest urodzony w Toruniu Mikołaj Kopernik, który swoim epokowym dziełem De revolutionibus, dotyczącym systemu heliocentrycznego, doprowadził do rewolucji w przyrodoznawstwie. W Gdańsku Jan Heweliusz prowadził pionierskie obserwacje Księżyca i planet, co zapewniło mu międzynarodowe uznanie; w 1664 r. został on pierwszym zagranicznym członkiem Royal Society of London. Z inicjatywy Daniela Gralatha w 1742 r. w Gdańsku powstało towarzystwo naukowe Societas Physicae Experimentalis, przemianowane później na Naturforschende Gesellschaft, które kontynuowało badania dotyczące elektrostatyki zainicjowane w Kamieniu Pomorskim przez Ewalda von Kleista, odkrywcę pierwszego w historii kondensatora. Znaczną uwagę w artykule skupiono na dwóch towarzystwach naukowych założonych w XIX w., noszących nazwy Coppernicus Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn oraz Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Zauważono ponadto, że na Pałukach, w Żninie urodzili się Jan Śniadecki (astronom i matematyk) oraz jego brat Jędrzej, twórca polskiej terminologii chemicznej. W tym samym regionie, w Kcyni, urodził się Jan Czochralski, odkrywca metody otrzymywania monokryształów, ojciec elektroniki półprzewodnikowej. W artykule omówiono związki łączące Czochralskiego z laureatem Nagrody Nobla Waltherem Nernstem, urodzonym w Wąbrzeźnie wybitnym chemikiem, twórcą III zasady termodynamiki. Przedstawione w tym artykule sylwetki wybitnych uczonych urodzonych na terenie Polski Północnej potwierdzają swoisty genius loci tych ziem, który objawił się również w postaci działających tu towarzystw naukowych. Słowa kluczowe: historia nauki w Polsce, uczeni i towarzystwa naukowe w Gdańsku, Toruniu i Włocławku

The genius loci of Pomerania and Cuiavia, or On scholars and scientific societies in northern Poland

This article considers the scientific achievements of several distinguished scholars coming from northern Poland. The first one is Nicolaus Copernicus, born in Toruń, who authored the seminal work on the heliocentric system De revolutionibus and helped usher in the scientific revolution. In Gdańsk, Johannes Hevelius performed pioneering observations of the Moon and planets and gained international recognition; in 1664 he was admitted as the first foreign member of the Royal Society of London. On the initiative of Daniel Gralath, a scientific society called Societas Physicae Experimentalis was established in Gdańsk in 1742; later renamed as the Naturalist Society (Naturforschende Gesellschaft), it continued the research on electrostatic phenomena initiated in Kamień Pomorski by Ewald von Kleist, the constructor of the first capacitor. The article devotes considerable attention to two scientific societies established in the nineteenth century in Toruń: the Copernicus Society of Art and Science (Coppernicus Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn) and the Toruń Scientific Society (Towarzystwo Naukowe w Toruniu). The study also notes that Jan Śniadecki (astronomer and mathematician) and his brother Jędrzej Śniadecki, the creator of Polish chemical terminology, were born in Żnin in the Pałuki region. The town of Kcynia in the same region, in turn, is the birthplace of Jan Czochralski, the inventor of the method of crystal growth that changed the world electronics. The author notes some connections of Czochralski with the Nobel Laureate Walther Nernst, born in Wąbrzeźno, who developed the third law of thermodynamics. The profiles of distinguished scholars born in northern Poland presented in this article indicate the genius loci of this part of the country, a phenomenon which manifests itself also in the form of scientific societies active there.

Keywords: history of science in Poland, scholars and scientific societies in Gdańsk, Toruń and Włocławek

Die erwähnte Neuausgabe wurde zum Grund für eine kurze Vorstellung der schon erschienenen Bücher und einen mehr „philosophischen” Einblick in jenes wohl wichtigste, das zur neuen Ausgabe angesagt worden ist. Ziel dieses Beitrags ist eine schlichte Erinnerung der Zeit, welche für die jungen Generationen nur eine bloße Geschichte ist. Die Erwägungen wurden zum hundertsten Jubiläum von Gdańskie Towarzystwo Naukowe – GTN (Societas Scientiarum Gedanensis) im Geist der Philosophie der erziehungs-gesellschaftlichen Begriffe „Erinnerung und Ort” und „gemeinsamer Raum” – zuständig für das Dasein des „Danziger Phänomens” als Folge der breiteren Gedanken über den genius loci der Stadt – unternommen.

Schlüsselwörter: Brunon Zwarra, Schriftwerke, Freie Stadt Danzig, Danzig-Westpreussen, Gdańsk, genius loci, Gedanken

Myśli o nowym wydaniu dzieł literackich Brunona Zwarry

Wymienione nowe wydanie stało się powodem dla krótkiego przedstawienia już wydanych książek i bardziej „filozoficznego” wglądu w tę chyba najważniejszą pozycję, której wznowienie zostało zapowiedziane. Celem tego przyczynku jest proste przypomnienie czasu, który dla młodych generacji stanowi tylko historię. Rozważania podjęto z okazji jubileuszu stulecia Gdańskiego Towarzystwa Naukowego – GTN (Societas Scientiarum Gedanensis) w duchu filozofii edukacyjno-społecznych pojęć „pamięć i miejsce” i „wspólny pokój” – właściwych dla istnienia „gdańskiego fenomenu” jako efektu szerszej myśli o genius loci miasta.

Słowa kluczowe: Brunon Zwarra, dzieła literackie, Wolne Miasto Gdańsk, Gdańsk-Prusy Zachodnie, Gdańsk, genius loci, myśli

9 maja 1990 r. w Ratuszu Głównego Miasta odbyło się spotkanie założycielskie nowego gdańskiego towarzystwa. Celem, jaki przyświecał pomysłodawcom, miało być zebranie osób, które pragnęły wesprzeć odbudowę, i przywrócenie muzealnej funkcji Domowi Uphagena. Muzeum w Domu Uphagena działało w Gdańsku w latach 1911–1944. Dopiero w latach 90. XX w. można było przystąpić do odtworzenia wnętrz, stało się to możliwe dzięki środkom finansowym pozyskanym z Fundacji Współpracy Polsko‑Niemieckiej. W okresie poprzedzającym otwarcie dla zwiedzających muzeum w Domu Uphagena 6 czerwca 1998 r. Towarzystwo skupiało się na popularyzacji historii przedwojennej placówki muzealnej, organizując koncerty, spotkania literackie, wystawy. Kolejny etap działalności nadszedł w 2005 r., gdy Towarzystwo, po zmianie statutu, rozszerzyło swoją działalność o popularyzację historii i kultury Gdańska, zainicjowano wtedy cykl wykładów „Kultura dawnego Gdańska”, który prowadzony jest do dzisiaj (w ramach cyklu do końca 2021 r. odbyło się 167 wykładów). Towarzystwo zdołało zyskać wiernych sympatyków, którzy regularnie uczestniczą w comiesięcznych wykładach. Stara się także zainteresować nowych słuchaczy.

The Uphagen House Society (Towarzystwo “Dom Uphagena”): A brief story of a social initiative

On 9 May 1990, the founding meeting of a new Gdańsk society was held in the Main Town Hall – the Uphagen House Society (Towarzystwo “Dom Uphagena”). The idea behind the initiative was to gather people who wanted to support the reconstruction of the Uphagen House and restoring it to its previous function of a museum (which it was in 1911–1944). It was only in the 1990s that it was possible to start reconstructing the interiors; the work was financed from the funds obtained from the Foundation for Polish-German Cooperation. The Society focused on popularising the history of the pre-war museum by organising concerts, literary meetings and exhibitions. The next stage came in 2005, when the Society, after changing its statute (constitution), expanded its activities to popularise the history and culture of Gdańsk; a series of lectures called “The Culture of Old Gdańsk” was initiated, which is continued to this day (as of 2021 there were 167 lectures held altogether). The Society has managed to create a circle of loyal supporters who regularly attend the monthly lectures, and it also tries to attract new ones.

Keywords: Uphagen House Society, Gdańsk after 1989, social activity, popularisation of science

Biskupia Górka to część Gdańska położona w historycznym centrum miasta. Na przełomie XIX i XX w. teren ten został gęsto zabudowany kamienicami, które niemal nienaruszone przetrwały walki prowadzone w 1945 r. W czasach PRL-u zabytkowe budynki w większości powoli niszczały, a sama dzielnica zyskała złą sławę, która utrzymywała się jeszcze do lat 90. XX w. Na przełomie XX i XXI w. na Biskupiej Górce zaczęły zachodzić zmiany na lepsze. Zaczynem dla nich były spontaniczne działania wspólnot kościelnych i szkół funkcjonujących na tym terenie, a następnie – metodyczna już – praca, stopniowo powstających tutaj organizacji pozarządowych. Jednym z najważniejszych dziś kontynuatorów tej działalności jest założone 10 października 2016 r. Stowarzyszenie Biskupia Górka. W ciągu 5 lat zgromadziło ono m.in. kilka tysięcy różnych artefaktów, fotografii, dokumentów i wspomnień związanych z dzielnicą, zorganizowało dziesiątki spotkań, kilkanaście wystaw, a także poszukiwania zabytków na terenie Biskupiej Górki.

The Biskupia Górka Association (Stowarzyszenie Biskupia Górka): The genesis and directions of activity in 2016–2021

Biskupia Górka (Bishop’s Hill) is a part of Gdańsk located in the historic city centre. In the late nineteenth and early twentieth centuries, the area was densely built up with tenement houses, which survived the battles of 1945 almost intact. During the communist era, most of the historic buildings slowly deteriorated, and the district itself gained a bad reputation, which lasted until the 1990s. At the turn of the twenty-first century, Biskupia Górka began to undergo changes for the better. They were initiated by the spontaneous activities of church communities and schools in the area, and later by the methodical work of the non-governmental organisations gradually emerging there. One of the most important continuators of this activity today is the Biskupia Górka Association, founded on 10 October 2016. Over the course of five years it has collected, among other things, several thousand different artefacts, photographs, documents and memories associated with the district, organised dozens of meetings, several exhibitions and searches for monuments in the Biskupia Górka area.

Keywords: localism, revitalisation, civic participation, association, history, Gdańsk

W artykule przedstawiono główne założenia dotyczące powstania oraz organizacji Akademii Gdańska – cyklu wykładów historycznych, realizowanego przez Instytut Kultury Miejskiej. Akademia Gdańska przedstawia wyjątkowe osoby, które zapisały się w historii miasta, wydarzenia, miejsca, obiekty i historie związane z Gdańskiem i okolicami. Projekt realizowany jest od 2014 roku.

The Gdańsk Academy project

This article presents the main assumptions about the development and organisation of the Gdańsk Academy project – a series of historical lectures organised by the Institute of Urban Culture. The Gdańsk Academy project presents exceptional people who have gone down in the history of the city, as well as events, places, objects and stories related to Gdańsk and its surroundings. The project has been implemented since 2014.

Keywords: Gdańsk Academy project, Institute of Urban Culture, lectures, Gdańsk

Seminarium zorganizowane było przez Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych GTN (partnerzy: Uniwersytet Gdański, Muzeum Stutthof w Sztutowie i Fundacja Wspólnota Gdańska), połączone zostało z promocją książki Eduwidma, rzeczy i miejsca nawiedzone pod redakcją Marii Mendel (Wydawnictwo UG, Gdańsk 2020) oraz prezentacją malarstwa gdańszczanina, Herberta Waltmanna (1919–1929). Uczestnicy seminarium wyrazili zgodę na nagranie oraz publikację ich wypowiedzi.

Treść wykładu inauguracyjnego na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Gdańskiego, 6 października 2021.