Artykuł ukazuje Gdańskie Towarzystwo Przyrodnicze (Danziger Naturforschende Gesellschaft) w XIX i na początku XX w. na podstawie kilku wybranych przez autora subiektywnych zagadnień, takich jak: astronomia, obserwatorium, biblioteka, siedziby. Tekst przedstawia poszczególne etapy rozwoju Towarzystwa od czasów napoleońskich, kiedy to niemal uległo likwidacji, poprzez problemy z budżetem i siedzibą w pierwszej połowie XIX w., a następnie stopniowe odradzanie się i złote lata działalności na początku XX w., kiedy to zanotowało rekordową liczbę członków, a nadwyżki budżetowe pozwoliły na inwestycje. Ukazuje także problematykę funkcjonowania Towarzystwa w okresie Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920–1939, przekazanie zbiorów bibliotecznych bibliotece politechniki, likwidację obserwatorium i stopniowe obniżenie rangi Towarzystwa w życiu naukowym Gdańska.

Artykuł dotyczy historii Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w Gdańsku, omówiony został zarys działalności od momentu powstania TPS w 1835 r. do roku 1945. Celem Towarzystwa była popularyzacja sztuki, co osiągano przez organizację wystaw z towarzyszącymi im losowaniami obrazów. Istotnym zadaniem Towarzystwa było także powiększanie miejskiej kolekcji obrazów, regularnie kilka z wystawianych obrazów kupowano z myślą o przyszłym muzeum. Działania Towarzystwa przyczyniły się do ożywienia lokalnego środowiska artystycznego, rynku sztuki, a także założenia Muzeum Miejskiego w Gdańsku w roku 1870, z którym TPS współpracowało ściśle aż do końca swojej działalności w 1945 r.

Michał Szuca, stypendysta Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełmnie i uczeń wielu zasłużonych placówek edukacyjnych – Collegium Marianum w Pelplinie, gimnazjów męskich w Chojnicach i Nakle, filomata i niedoszły ksiądz katolicki, od najmłodszych lat związany był z ruchem młodokaszubskim i jego najważniejszymi przedstawicielami, m.in. Janem Karnowskim, Aleksandrem Majkowskim, Franciszkiem Kręckim i wieloma innymi. Promotor czasopism i spraw kaszubskich, jak również polskiego Pomorza. Absolwent Uniwersytetu we Fryburgu Bryzgowijskim oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do Wolnego Miasta Gdańska przybył jako doktor ekonomii w 1919 r. i przez lata poprzez pracę zawodową związany był z bankami i instytucjami finansowymi (także w Bytomiu i Opolu); pracował m.in. jako dyrektor gdańskiej filii Banku Dyskontowego w Bydgoszczy oraz Banku Przemysłu i Handlu w Warszawie. Zasiadał w radzie nadzorczej Spółdzielni Kredytowej w Gdańsku, był współzałożycielem spółki Towarzystwo Instalacyjne Pomorskie, które uczestniczyło w budowie Gdyni. W latach 1933–1939 pełnił funkcję radcy finansowego Rady Portu i Dróg Wodnych. Był członkiem, współzałożycielem i propagatorem polskiego życia w WMG: nauczycielem księgowości w Polskich Szkołach Handlowych Macierzy Szkolnej w Gdańsku, jednym z siedmiu założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku, działaczem Gminy Polskiej Związku Polaków w Gdańsku, Macierzy Szkolnej w Gdańsku oraz sportowcem w sekcji wioślarskiej KS „Gedania”. Aresztowany 1 września 1939 r., był więziony w Victoriaschule oraz w więzieniu przy obecnej ul. Kurkowej; stracony w Wielki Piątek 22 marca 1940 r. nieopodal obozu w Stutthofie. Po wojnie, w 1946 r., pochowano go w Alei Zasłużonych w Gdańsku‑Zaspie, m.in. wraz z ks. Feliksem Boltem, Franciszkiem Kręckim, Antonim Lendzionem, Władysławem Pniewskim i wieloma innymi przedstawicielami polskiej inteligencji WMG.

Przedmiotem artykułu jest przejęcie przez Państwo kosztów pogrzebów pionierów Politechniki Gdańskiej – profesorów Maksymiliana Tytusa Hubera (zmarłego w 1950 r.) i pierwszego rektora Stanisława Turskiego (zmarłego w 1986 r.). Autor przypomina sylwetki obu uczonych i procedury zastosowane po ich śmierci oraz komentuje stanowione w latach 1954, 1960 i 1990 akty prawne składające kompetencję do decydowania o finansowaniu pogrzebów osób zasłużonych początkowo w gestię Prezydium Rządu, a następnie premiera.

Artykuł odnosi się do dziejów Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, które próbuję ukazać w perspektywie fenomenu resilience. Fenomen ów, począwszy od nauk fizycznych poprzez psychologię, rozpoczął debatę naukową nad zdolnościami prężności, znajdując swoje miejsce w naukach społecznych, choć źródłowo umiejscowiony jest w fizyce. Stąd, otwierając się na możliwości czerpania z kryzysu, chcę pochylić się nad wybranymi momentami z historii Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, które samo doświadczając trudności, staje się przestrzenią, miejscem, a nawet domem budującym prężność własną oraz członków. Pragnę poniższym tekstem wyrazić wdzięczność za przyjęcie mnie do środowiska naukowego Towarzystwa, którego członkiem mam honor i zaszczyt być – pod kierunkiem Profesor Marii Mendel, przewodniczącej Wydziału I GTN.

Niniejsza publikacja poświęcona jest historii powstania i działalności Koła PTO w Gdańsku, jego rozwojowi i pionierom, którzy doprowadzili je do przekształcenia się w Oddział PTO. Powstanie Koła związane było z obecnością i aktywnością na Pomorzu przedstawicieli orientalnych mniejszości etnicznych: Tatarów, Karaimów itd. oraz członków PTO – naukowców‑orientalistów zamieszkujących w Trójmieście. Powstanie Koła i jego pierwsze lata działalności przebiegały w okresie grynderskim rodzącego się podówczas Uniwersytetu Gdańskiego i jego kadry. Uczelnia i lokalna placówka PTO (przekształcona rychło z Koła w Oddział) stały się silnymi ośrodkami orientalistycznymi na Pomorzu Gdańskim.

Celem artykułu jest zaprezentowanie działalności Centrum Studiów Azji Wschodniej, które zostało założone na Uniwersytecie Gdańskim w 2007 r. CSAW UG od momentu powołania, najpierw pod kierownictwem prof. Ewy Oziewicz (2007–2011), a następnie prof. Kamila Zeidlera (od października 2011 r.), prowadzi działalność naukową, wydawniczą i kulturalną, która jest poświęcona krajom Azji Wschodniej. Celem CSAW UG jest koordynowanie zadań skupionych wokół tych państw na Uniwersytecie Gdańskim. Centrum utrzymuje kontakt z instytucjami edukacyjnymi i badawczymi w Azji Wschodniej oraz promuje kraje tego regionu w Polsce. Swoją działalność podejmuje samodzielnie lub we współpracy z innymi instytucjami z Polski i zagranicy, głównie uczelniami, ambasadami i organizacjami rządowymi, wydawnictwami i przedsiębiorstwami związanymi z krajami Azji Wschodniej. W artykule przedstawiono również, jak szerokie pole współpracy Centrum zapewnia naukowcom, studentom, ale także dyplomatom, dziennikarzom, artystom i osobom zajmującym się kulturą, zarówno w Azji Wschodniej, jak i w Polsce.

Artykuł, oparty na wydanej w 2005 r. książce Autora Mr Fahrenheit, dżentelmen z Gdańska i wykorzystujący gromadzoną przez lata obszerną bazę źródłową, omawia koleje życia gdańskiego uczonego, z naciskiem na etapy zdobywania przez niego wiedzy i doświadczenia, a także wykłady i publikacje, dzięki którym można go uznać za nauczyciela. Na końcu zestawiono chronologicznie jego osiągnięcia.

Artykuł zawiera krótki przegląd osiągnięć kilku wybitnych uczonych pochodzących z Polski Północnej. Pierwszym z nich jest urodzony w Toruniu Mikołaj Kopernik, który swoim epokowym dziełem De revolutionibus, dotyczącym systemu heliocentrycznego, doprowadził do rewolucji w przyrodoznawstwie. W Gdańsku Jan Heweliusz prowadził pionierskie obserwacje Księżyca i planet, co zapewniło mu międzynarodowe uznanie; w 1664 r. został on pierwszym zagranicznym członkiem Royal Society of London. Z inicjatywy Daniela Gralatha w 1742 r. w Gdańsku powstało towarzystwo naukowe Societas Physicae Experimentalis, przemianowane później na Naturforschende Gesellschaft, które kontynuowało badania dotyczące elektrostatyki zainicjowane w Kamieniu Pomorskim przez Ewalda von Kleista, odkrywcę pierwszego w historii kondensatora. Znaczną uwagę w artykule skupiono na dwóch towarzystwach naukowych założonych w XIX w., noszących nazwy Coppernicus Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn oraz Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Zauważono ponadto, że na Pałukach, w Żninie urodzili się Jan Śniadecki (astronom i matematyk) oraz jego brat Jędrzej, twórca polskiej terminologii chemicznej. W tym samym regionie, w Kcyni, urodził się Jan Czochralski, odkrywca metody otrzymywania monokryształów, ojciec elektroniki półprzewodnikowej. W artykule omówiono związki łączące Czochralskiego z laureatem Nagrody Nobla Waltherem Nernstem, urodzonym w Wąbrzeźnie wybitnym chemikiem, twórcą III zasady termodynamiki. Przedstawione w tym artykule sylwetki wybitnych uczonych urodzonych na terenie Polski Północnej potwierdzają swoisty genius loci tych ziem, który objawił się również w postaci działających tu towarzystw naukowych. Słowa kluczowe: historia nauki w Polsce, uczeni i towarzystwa naukowe w Gdańsku, Toruniu i Włocławku.

Wymienione nowe wydanie stało się powodem dla krótkiego przedstawienia już wydanych książek i bardziej „filozoficznego” wglądu w tę chyba najważniejszą pozycję, której wznowienie zostało zapowiedziane. Celem tego przyczynku jest proste przypomnienie czasu, który dla młodych generacji stanowi tylko historię. Rozważania podjęto z okazji jubileuszu stulecia Gdańskiego Towarzystwa Naukowego – GTN (Societas Scientiarum Gedanensis) w duchu filozofii edukacyjno-społecznych pojęć „pamięć i miejsce” i „wspólny pokój” – właściwych dla istnienia „gdańskiego fenomenu” jako efektu szerszej myśli o genius loci miasta.

9 maja 1990 r. w Ratuszu Głównego Miasta odbyło się spotkanie założycielskie nowego gdańskiego towarzystwa. Celem, jaki przyświecał pomysłodawcom, miało być zebranie osób, które pragnęły wesprzeć odbudowę, i przywrócenie muzealnej funkcji Domowi Uphagena. Muzeum w Domu Uphagena działało w Gdańsku w latach 1911–1944. Dopiero w latach 90. XX w. można było przystąpić do odtworzenia wnętrz, stało się to możliwe dzięki środkom finansowym pozyskanym z Fundacji Współpracy Polsko‑Niemieckiej. W okresie poprzedzającym otwarcie dla zwiedzających muzeum w Domu Uphagena 6 czerwca 1998 r. Towarzystwo skupiało się na popularyzacji historii przedwojennej placówki muzealnej, organizując koncerty, spotkania literackie, wystawy. Kolejny etap działalności nadszedł w 2005 r., gdy Towarzystwo, po zmianie statutu, rozszerzyło swoją działalność o popularyzację historii i kultury Gdańska, zainicjowano wtedy cykl wykładów „Kultura dawnego Gdańska”, który prowadzony jest do dzisiaj (w ramach cyklu do końca 2021 r. odbyło się 167 wykładów). Towarzystwo zdołało zyskać wiernych sympatyków, którzy regularnie uczestniczą w comiesięcznych wykładach. Stara się także zainteresować nowych słuchaczy.

Biskupia Górka to część Gdańska położona w historycznym centrum miasta. Na przełomie XIX i XX w. teren ten został gęsto zabudowany kamienicami, które niemal nienaruszone przetrwały walki prowadzone w 1945 r. W czasach PRL-u zabytkowe budynki w większości powoli niszczały, a sama dzielnica zyskała złą sławę, która utrzymywała się jeszcze do lat 90. XX w. Na przełomie XX i XXI w. na Biskupiej Górce zaczęły zachodzić zmiany na lepsze. Zaczynem dla nich były spontaniczne działania wspólnot kościelnych i szkół funkcjonujących na tym terenie, a następnie – metodyczna już – praca, stopniowo powstających tutaj organizacji pozarządowych. Jednym z najważniejszych dziś kontynuatorów tej działalności jest założone 10 października 2016 r. Stowarzyszenie Biskupia Górka. W ciągu 5 lat zgromadziło ono m.in. kilka tysięcy różnych artefaktów, fotografii, dokumentów i wspomnień związanych z dzielnicą, zorganizowało dziesiątki spotkań, kilkanaście wystaw, a także poszukiwania zabytków na terenie Biskupiej Górki.

W artykule przedstawiono główne założenia dotyczące powstania oraz organizacji Akademii Gdańska – cyklu wykładów historycznych, realizowanego przez Instytut Kultury Miejskiej. Akademia Gdańska przedstawia wyjątkowe osoby, które zapisały się w historii miasta, wydarzenia, miejsca, obiekty i historie związane z Gdańskiem i okolicami. Projekt realizowany jest od 2014 roku.

Seminarium zorganizowane było przez Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych GTN (partnerzy: Uniwersytet Gdański, Muzeum Stutthof w Sztutowie i Fundacja Wspólnota Gdańska), połączone zostało z promocją książki Eduwidma, rzeczy i miejsca nawiedzone pod redakcją Marii Mendel (Wydawnictwo UG, Gdańsk 2020) oraz prezentacją malarstwa gdańszczanina, Herberta Waltmanna (1919–1929). Uczestnicy seminarium wyrazili zgodę na nagranie oraz publikację ich wypowiedzi.

Treść wykładu inauguracyjnego na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Gdańskiego, 6 października 2021.