125

Archeion

O czasopiśmie

Dla autorów
- Zasady redakcyjne dla Autorów
- Panel Redakcyjny

Archiwum
- Archiwum 1-50; 95-112

2024

Data publikacji: 04.03.2024

Licencja: CC BY-NC-ND

Redakcja

Redaktor naczelny Paweł Pietrzyk

Sekretarz Redakcji Konrad Szuba

Zastępca redaktora naczelnego Ewa Rosowska-Jakubczyk

Zawartość numeru

Konarski Lectures

Artificial intelligence and the future(s) of archival theory and practice

Geoffrey Yeoxw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.008.20572

Niniejszy artykuł zawiera tekst trzeciego wykładu z serii „Konarski Lectures”, wygłoszonego 23 października 2024 r. w Warszawie. Zaprezentowano w nim przegląd najnowszych osiągnięć w dziedzinie sztucznej inteligencji oraz rozważania na temat ich związku z praktykami i koncepcjami archiwalnymi. Autor zadaje pytania o zmiany, jakie mogą one przynieść w procesach tworzenia, konserwacji, ochrony oraz wykorzystania dokumentacji i archiwów, a także o to, jak mogą one oddziaływać na codzienną pracę twórców dokumentacji, archiwistów i użytkowników usług archiwalnych. Rozważa również, czy rozwój sztucznej inteligencji może mieć wpływ na rozumienie archiwów w aspekcie teoretycznym.

PDF

Nowe perspektywy archiwistyki - AI i RiC

Envisioning Archival Images with Artificial Intelligence

Jessica Bushey xw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.007.20202

Zawarty w artykule przegląd literatury pokazuje rolę sztucznej inteligencji (AI) w poprawie dostępu do archiwów fotograficznych i zarządzaniu nimi. W instytucjach archiwalnych stale przybywa fotografii cyfrowych i analogowych, przez co tradycyjne metody gromadzenia i opisywania tych materiałów stają się niewystarczające. Przegląd podkreśla potencjał AI, w szczególności rozpoznawania obrazów (widzenia komputerowego, CV), w rozwiązywaniu problemów związanych z przetwarzaniem dużej liczby obrazów cyfrowych. Algorytmy CV, takie jak wykrywanie obiektów i klasyfikacja obrazów, mogą automatyzować generowanie metadanych, oferując archiwistom nowe narzędzia pozwalające na bardziej efektywne zarządzanie gromadzonymi zbiorami. Wdrożenie AI w praktyce archiwalnej budzi jednak istotne obawy natury etycznej, szczególnie w obszarze błędów nierozerwalnie związanych ze zbiorami danych szkoleniowych i technologiami takimi jak rozpoznawanie twarzy. W artykule, poprzez różne studia przypadków, pokazano, że interdyscyplinarna współpraca między archiwistami, specjalistami AI i badaczami ma kluczowe znaczenie dla opracowania skutecznych rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji. Projekty typu CAMPI i Finnish Wartime Photograph Archive ilustrują praktyczne korzyści płynące ze stosowania AI, jednocześnie podkreślając potrzebę rozwijania przez archiwistów umiejętności z nią związanych. Zebrany przegląd literatury może służyć jako podstawowe źródło dla badaczy i praktyków archiwalnych zainteresowanych wykorzystaniem AI do poprawy dostępu do archiwów fotograficznych.

PDF

Artificial Intelligence and Machine Learning at the Intersection of Privacy and Archives

Iori Khuhro, xw Erin Gilmore, xw Jim Suderman, xw Darra L. Hofmanxw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.006.20201

W miarę tego, jak dokumentacja w coraz większym stopniu tworzona jest w formacie cyfrowym – a tym samym, przynajmniej pozornie, jest potencjalnie bardziej dostępna – archiwiści zmagają się z zapewnieniem powszechnego dostępu do niej, przy jednoczesnym zagwarantowaniu odpowiedniej ochrony prywatności w odniesieniu do ogromnej liczby dokumentów przekazywanych pod ich opiekę. W niniejszym artykule autorzy przedstawiają wyniki przeglądu literatury, badając obszar styku pomiędzy sztuczną inteligencją (AI) a archiwami i prywatnością pod kątem tego, jak placówki archiwalne radzą sobie współcześnie z tymi wyzwaniami i jaką rolę może odegrać sztuczna inteligencja w ochronie prywatności w archiwach. Badanie ujawniło trzy główne obszary tematyczne: 1) wyzwania związane z definicjami „prywatności” i „sztucznej inteligencji” oraz otwierające się nowe możliwości; 2) potrzebę powstania wrażliwych na kontekst sposobów zarządzania prywatnością i decyzjami dotyczącymi dostępu; oraz 3) brak odpowiednich „mierników sukcesu”, które gwarantowałyby faktyczną przydatność rozwiązań AI chroniących prywatność w kontekście archiwalny

PDF

Studia i materiały

Wybrane zagadnienia archiwizacji Internetu w kontekście rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych w administracji publicznej w Polsce

Justyna Adamus-Kowalskaxw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.004.20199

Celem artykułu jest przybliżenie problematyki archiwizacji Internetu w administracji publicznej w Polsce. Przedstawiono w nim stan wiedzy z zakresu archiwizacji Internetu, następnie przybliżono problematykę kształtowania narodowego zasobu archiwalnego oraz dokonano analizy ilościowej w obrębie nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym. Przy zastosowaniu metody studium przypadku zobrazowano, jak w wybranych urzędach w Polsce postępuje się z zasobami publikowanymi w Internecie. W wyniku badań stwierdzono, że brakuje rozwiązań prawnych i organizacyjnych z zakresu archiwizacji zasobów internetowych administracji publicznej, która jest najważniejszym aktotwórcą w całym procesie kształtowania narodowego zasobu archiwalnego.

PDF

„Archives Africa” – internetowy katalog materiałów archiwalnych

Magdalena Niedźwiedzkaxw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.002.20117

Nadrzędnym celem artykułu jest zaprezentowanie katalogu internetowego „Archives Africa” jako pomocy archiwalnej i informacyjnej do badań nad dziejami Afryki. Przedstawiono założenia projektu katalogu oraz jego opisy. Dokonano wstępnej analizy stanu badań nad archiwistyką i archiwami w Afryce w oparciu o zagraniczną literaturę przedmiotu. Podjęto także próbę zaprezentowania projektu „Odkrywanie potencjału archiwów kontynentu afrykańskiego” („Finding Africa: exploring the potential of a continent’s archives”), który docelowo miałby stać się narzędziem scalającym informację o zasobie archiwalnym całego kontynentu afrykańskiego. Warto podkreślić, że zainteresowanie badaczy Afryką rośnie. W związku z mobilnością badaczy tego typu projekty stają się koniecznością.

PDF

Archiwa narodowe Ugandy i Rwandy

Wioleta Gierszewskaxw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.001.18718

Archiwa w państwach regionu Wielkich Jezior Afrykańskich (Uganda, Rwanda, część Demokratycznej Republiki Konga, Burundi) powstały za sprawą administracji kolonialnej. Wiązało się to z wprowadzeniem przez Europejczyków w protektoratach i koloniach regionu, skuteczniej niż próbowali to zrobić Arabowie w czasach przed kolonizacją, pisemnej formy komunikowania, co było odejściem od powszechnej wcześniej kultury przekazu ustnego. W efekcie ich działań w koloniach powstały pierwsze tworzone na wzór europejski szkoły. Wydano też drukiem pierwsze książki. Władze kolonialne zaczęły ponadto gromadzić dużą liczbę dokumentów wytworzonych przez administrację. Z powodu niesprzyjającego klimatu spora ich część uległa zniszczeniu, jeszcze więcej zaginęło bezpowrotnie w wyniku rebelii, zwłaszcza w okresie odzyskiwania przez poszczególne państwa niepodległości i postkolonialnych konfliktów. Większość pozostałych materiałów ustępujące władze kolonialne w pośpiechu wywiozły do Europy, uniemożliwiając ich przejęcie przez administrację nowych niepodległych państw. W efekcie wielu Afrykanów do dzisiaj prowadzi kwerendy i badania naukowe w archiwach Belgii czy Wielkiej Brytanii. Niemniej jednak archiwalia, które przetrwały i są obecnie przechowywane w archiwach narodowych państw regionu, stanowią nieocenioną skarbnicę wiedzy, zwłaszcza, że są to dokumenty unikalne, niedostępne w Europie, a wiele wnoszące w poznanie tamtejszych społeczeństw. Uganda i Rwanda uzyskały niepodległość w 1962 r. Od tego czasu datuje się historię archiwów państwowych obu krajów, chociaż geneza placówek oraz ich zasobów sięga czasów wcześniejszych. Celem artykułu jest zwięzłe ukazanie dziejów archiwów ugandyjskich i rwandyjskich, ich najważniejszych zmian organizacyjnych, podstaw formalnoprawnych oraz funkcjonowania, a także charakterystyka zasobów.

PDF

Przyczynek do analizy kancelarii brytyjskiego Home Office w okresie międzywojennym

Marcin Smoczyńskixw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.003.20118

Artykuł podejmuje nieznane dotąd w polskim piśmiennictwie zagadnienie biurowości brytyjskiego Home Office w okresie międzywojennym, a jego głównym celem jest przyczynkowe przedstawienie działań kancelarii tej jednostki organizacyjnej. Punkt wyjścia w rozważaniach stanowi przybliżenie najważniejszych wydarzeń w historii urzędu od jego powstania do II wojny światowej. Kolejne części artykułu poświęcono na przedstawienie kompetencji merytorycznych urzędu do 1939 r. oraz jego struktury organizacyjnej w dwudziestoleciu międzywojennym. W ostatniej części omówiono funkcjonowanie kancelarii głównej (Registry) wraz z przyczynkowym scharakteryzowaniem wykonywania przez nią czynności kancelaryjnych od przyjęcia korespondencji do przechowywania akt spraw. Głównym wnioskiem płynącym z analizy jest rozpoznanie w Home Office dziennikowej, w pełni scentralizowanej kancelarii.

PDF

“Fulfilling, but demanding” – Swedish recordkeeping in transition

Anneli Sundquist, xw Hilde Langexw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.011.20700

W ostatnich dziesięcioleciach, w związku z rozwojem technologicznym oraz zmianami politycznymi i organizacyjnymi, zarządzanie dokumentacją uległo głębokim przemianom. Globalny obraz pokazuje znaczną różnorodność, nie tylko między systemami prawnymi i administracyjnymi opartymi na wspólnym prawodawstwie, takim jak brytyjskie, północnoamerykańskie i australijskie, ale także między systemami działającymi w ramach prawa cywilnego. Szwecja stanowi szczególny przypadek systemu prawa cywilnego, tzw. modelu nordyckiego. Celem niniejszego badania, przeprowadzonego w odniesieniu do trzech studiów przypadków, jest analiza funkcji zarządzania dokumentacją we współczesnych rządowych jednostkach organizacyjnych w Szwecji, ich obowiązków, kompetencji oraz roli, jaką odgrywają. Wyniki badań pokazują, że większość funkcji zdefiniowanych w międzynarodowych normach jest realizowana przez szwedzkie agencje rządowe, ale na różnych poziomach i z odmiennymi skutkami. Ponadto istnieją między nimi znaczące różnice, które mogą być spowodowane ustaleniami wewnątrzorganizacyjnymi. Rzeczywiste zadania koncentrują się na realizacji działań strategicznych w zakresie zarządzania dokumentacją, wsparciu w podnoszeniu kwalifikacji oraz zdobywaniu nowej wiedzy, podczas gdy bardziej rutynowe zadania schodzą na dalszy plan.

PDF

Archiwum Pomocy na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Magdalena Heruday-Kiełczewskaxw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.010.20574

W marcu 2022 r., po pełnoskalowym ataku Rosji na Ukrainę, na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu powstało Archiwum Pomocy, które miało dokumentować działania uczelni na rzecz walczącej Ukrainy. Po 24 lutego wiele akcji pomocowych organizowanych zarówno dla Ukraińców, którzy przyjechali do Polski, jak i dla tych, którzy zostali w kraju, zostawiało ślady w Internecie. Wiedząc, jak działają media społecznościowe i jak trudno odnaleźć po jakimś czasie wpis lub stronę internetową, dr Magdalena Heruday-Kiełczewska, pracująca w Zakładzie Archiwistyki na Wydziale Historii, stworzyła archiwum, które mogłoby zachowywać ślady działalności pracowników Uniwersytetu, doktorantów i studentów. Archiwum, które jest wyłącznie elektroniczne, gromadzi zrzuty z ekranu stron internetowych i Facebooka, maile od pracowników, oficjalne komunikaty rektora oraz sprawozdania z działań, jakich podejmowały się niektóre jednostki uczelni (wydziały i biblioteki). Powstały przez to nowe źródła, które mogą być łatwo udostępnione. Świadczą one o emocjach i o zaangażowaniu społeczności uniwersyteckiej w odpowiedzi na bieżące, dramatyczne wydarzenia. Celem artykułu jest przedstawienie działalności archiwum, jego struktury oraz problemów, jakie pojawiły się podczas jego organizacji.

PDF

Omówienia i recenzje

Archives and Human Rights, eds. J. Boel, P. Canavaggio, A. González Quintana, ISBN: 978-0-429-05462-4, Routledge, London–New York 2021, pp. 352, https://doi.org/10.4324/9780429054624

Rose Buchananxw

Archeion, 125, 2024

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.005.20200

PDF

Peter Lester, Exhibiting the Archive. Space, Encounter, and Experience, ISBN: 978-0-367-74625-4, Routledge, Londyn 2022, ss. 242

Hadrian Ciechanowskixw

Archeion, 125, 2024

PDF

Fiona R. Cameron, The Future of Digital Data, Heritage and Curation: in a More-than-Human World, ISBN: 978-1-00314-960-6, Routledge, London 2021, pp. 308

Zilong Zhongxw

Archeion, 125, 2024

PDF

The Nordic Model of Digital Archiving, eds. Greg Bak and Marianne Rostgaard, ISBN: 978-1-003-32540-6, Routledge, London 2023, pp. 328

Charlotte Borgerudxw

Archeion, 125, 2024

PDF

Jeannette A. Bastian, Archiving Cultures: Heritage, Community, and the Making of Records and Memory, ISBN: 978-0-367-54826-1, Routledge, New York 2023, pp. 118

Christopher M. Laicoxw

Archeion, 125, 2024

PDF

Problemy sieci archiwalnych w wybranych krajach Europy, red. A. Danilczyk, J. Kordel, A. Kulecka, ISBN: 978-83-235-5951-1, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2023, ss. 240

Katarzyna Łukasiakxw

Archeion, 125, 2024

PDF

Archives and Human Rights, eds. J. Boel, P. Canavaggio, A. González Quintana, ISBN: 978-0-429-05462-4, Routledge, London–New York 2021, pp. 352, https://doi.org/10.4324/9780429054624

Eric Stoykovichxw

Archeion, 125, 2024

PDF

Kronika naukowa

Międzynarodowy Tydzień Archiwów Seminaria internetowe, 4–7 lipca 2024

Kamila Pawełczyk-Dura xw

Archeion, 125, 2024

PDF

Advancing Archives and Records Management: The Work and Future Directions of ISO/TC 46/SC 11

Andy Potterxw

Archeion, 125, 2024

PDF

In memoriam

Jadwiga Kazimiera Sałagacka (8 lipca 1944 – 21 kwietnia 2024)

Anna Szeflerxw

Archeion, 125, 2024

PDF

Ewa Olga Rosowska-Jakubczyk (6 września 1958 – 23 czerwca 2024)

Paweł Pietrzykxw

Archeion, 125, 2024

PDF

Anna Bożena Krochmal (27 sierpnia 1965 – 8 października 2024)

Paweł Pietrzykxw

Archeion, 125, 2024

PDF

Słowa kluczowe: teoria archiwalna, praktyka archiwalna, sztuczna inteligencja, informatyka, technologia cyfrowa, archiwa, fotografie, sztuczna inteligencja, widzenie komputerowe, obrazy cyfrowe, umiejętność korzystania ze sztucznej inteligencji, archiwistyka, prywatność, sztuczna inteligencja, uczenie maszynowe, rozpoznawanie nazwanych jednostek, archiwizacja Internetu, administracja publiczna, nadzór archiwalny, Archiwa Afryki, dziedzictwo kolonializmu, katalog internetowy, pomoce archiwalne, archiwa Rwandy, archiwa Ugandy, Home Office, kancelaria Home Office, biurowość brytyjska, międzywojenna biurowość, międzywojenna biurowość brytyjska, zarządzanie dokumentacją, Szwecja, administracja rządowa, funkcje administracji publicznej, Ukraina, Rosja, pomoc humanitarna, media społecznościowe, archiwum elektroniczne, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu