125

2024

Data publikacji: 16.12.2024

Licencja: CC BY-NC-ND

Redakcja

Redaktor naczelny Paweł Pietrzyk

Sekretarz Redakcji Konrad Szuba

Zastępca redaktora naczelnego Ewa Rosowska-Jakubczyk, Kamila Pawełczyk-Dura

Zawartość numeru

Od redakcji

Archeion, 125, 2024, s. 7 - 9

PDF

Czytaj więcej

Konarski Lectures

Artificial intelligence and the future(s) of archival theory and practice

Geoffrey Yeo

Archeion, 125, 2024, s. 10 - 32

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.008.20572

Niniejszy artykuł zawiera tekst trzeciego wykładu z serii „Konarski Lectures”, wygłoszonego 23 października 2024 r. w Warszawie. Zaprezentowano w nim przegląd najnowszych osiągnięć w dziedzinie sztucznej inteligencji oraz rozważania na temat ich związku z praktykami i koncepcjami archiwalnymi. Autor zadaje pytania o zmiany, jakie mogą one przynieść w procesach tworzenia, konserwacji, ochrony oraz wykorzystania dokumentacji i archiwów, a także o to, jak mogą one oddziaływać na codzienną pracę twórców dokumentacji, archiwistów i użytkowników usług archiwalnych. Rozważa również, czy rozwój sztucznej inteligencji może mieć wpływ na rozumienie archiwów w aspekcie teoretycznym.

PDF

Czytaj więcej

Nowe perspektywy archiwistyki - AI i RiC

Envisioning Archival Images with Artificial Intelligence

Jessica Bushey

Archeion, 125, 2024, s. 33 - 54

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.007.20202

(AI) w poprawie dostępu do archiwów fotograficznych i zarządzaniu nimi. W instytucjach archiwalnych stale przybywa fotografii cyfrowych i analogowych, przez co tradycyjne metody gromadzenia i opisywania tych materiałów stają się niewystarczające. Przegląd podkreśla potencjał AI, w szczególności rozpoznawania obrazów (widzenia komputerowego, CV), w rozwiązywaniu problemów związanych z przetwarzaniem dużej liczby obrazów cyfrowych. Algorytmy CV, takie jak wykrywanie obiektów i klasyfikacja obrazów, mogą automatyzować generowanie metadanych, oferując archiwistom nowe narzędzia pozwalające na bardziej efektywne zarządzanie gromadzonymi zbiorami. Wdrożenie AI w praktyce archiwalnej budzi jednak istotne obawy natury etycznej, szczególnie w obszarze błędów nierozerwalnie związanych ze zbiorami danych szkoleniowych i technologiami takimi jak rozpoznawanie twarzy. W artykule, poprzez różne studia przypadków, pokazano, że interdyscyplinarna współpraca między archiwistami, specjalistami AI i badaczami ma kluczowe znaczenie dla opracowania skutecznych rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji. Projekty typu CAMPI i Finnish Wartime Photograph Archive ilustrują praktyczne korzyści płynące ze stosowania AI, jednocześnie podkreślając potrzebę rozwijania przez archiwistów umiejętności z nią związanych. Zebrany przegląd literatury może służyć jako podstawowe źródło dla badaczy i praktyków archiwalnych zainteresowanych wykorzystaniem AI do poprawy dostępu do archiwów fotograficznych.

PDF

Czytaj więcej

Artificial Intelligence and Machine Learning at the Intersection of Privacy and Archives

Iori Khuhro, Erin Gilmore, Jim Suderman, Darra L. Hofman

Archeion, 125, 2024, s. 55 - 78

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.006.20201

W miarę tego, jak dokumentacja w coraz większym stopniu tworzona jest w formacie cyfrowym – a tym samym, przynajmniej pozornie, jest potencjalnie bardziej dostępna – archiwiści zmagają się z zapewnieniem powszechnego dostępu do niej, przy jednoczesnym zagwarantowaniu odpowiedniej ochrony prywatności w odniesieniu do ogromnej liczby dokumentów przekazywanych pod ich opiekę. W niniejszym artykule autorzy przedstawiają wyniki przeglądu literatury, badając obszar styku pomiędzy sztuczną inteligencją (AI) a archiwami i prywatnością pod kątem tego, jak placówki archiwalne radzą sobie współcześnie z tymi wyzwaniami i jaką rolę może odegrać sztuczna inteligencja w ochronie prywatności w archiwach. Badanie ujawniło trzy główne obszary tematyczne: 1) wyzwania związane z definicjami „prywatności” i „sztucznej inteligencji” oraz otwierające się nowe możliwości; 2) potrzebę powstania wrażliwych na kontekst sposobów zarządzania prywatnością i decyzjami dotyczącymi dostępu; oraz 3) brak odpowiednich „mierników sukcesu”, które gwarantowałyby faktyczną przydatność rozwiązań AI chroniących prywatność w kontekście archiwalnym.

PDF

Czytaj więcej

Records in Contexts jako model związków encji

Krzysztof Stencel

Archeion, 125, 2024, s. 79 - 101

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.009.20573

W niniejszym artykule omówiono Records in Contexts (RiC), czyli model pojęciowy stworzony przez Międzynarodową Radę Archiwów do opisu zasobów archiwalnych. Model ten sformułowano za pomocą powszechnie stosowanej w informatyce metody modelowania związków encji. W artykule zawarto wprowadzenie do tej metodyki dla archiwistów. Następnie omówiono i zanalizowano zasadnicze elementy RiC. Zainicjowano także proces przekładu RiC na język polski poprzez staranne przetłumaczenie nazw encji tego modelu przy wydatnej pomocy archiwistów z Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych (NDAP).

PDF

Czytaj więcej

Studia i materiały

Archiwa narodowe Ugandy i Rwandy

Wioleta Gierszewska

Archeion, 125, 2024, s. 102 - 118

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.001.18718

Archiwa w państwach regionu Wielkich Jezior Afrykańskich (Uganda, Rwanda, część Demokratycznej Republiki Konga, Burundi) powstały za sprawą administracji kolonialnej. Wiązało się to z wprowadzeniem przez Europejczyków w protektoratach i koloniach regionu, skuteczniej niż próbowali to zrobić Arabowie w czasach przed kolonizacją, pisemnej formy komunikowania, co było odejściem od powszechnej wcześniej kultury przekazu ustnego. W efekcie ich działań w koloniach powstały pierwsze tworzone na wzór europejski szkoły. Wydano też drukiem pierwsze książki. Władze kolonialne zaczęły ponadto gromadzić dużą liczbę dokumentów wytworzonych przez administrację. Z powodu niesprzyjającego klimatu spora ich część uległa zniszczeniu, jeszcze więcej zaginęło bezpowrotnie w wyniku rebelii, zwłaszcza w okresie odzyskiwania przez poszczególne państwa niepodległości i postkolonialnych konfliktów. Większość pozostałych materiałów ustępujące władze kolonialne w pośpiechu wywiozły do Europy, uniemożliwiając ich przejęcie przez administrację nowych niepodległych państw. W efekcie wielu Afrykanów do dzisiaj prowadzi kwerendy i badania naukowe w archiwach Belgii czy Wielkiej Brytanii. Niemniej jednak archiwalia, które przetrwały i są obecnie przechowywane w archiwach narodowych państw regionu, stanowią nieocenioną skarbnicę wiedzy, zwłaszcza, że są to dokumenty unikalne, niedostępne w Europie, a wiele wnoszące w poznanie tamtejszych społeczeństw. Uganda i Rwanda uzyskały niepodległość w 1962 r. Od tego czasu datuje się historię archiwów państwowych obu krajów, chociaż geneza placówek oraz ich zasobów sięga czasów wcześniejszych. Celem artykułu jest zwięzłe ukazanie dziejów archiwów ugandyjskich i rwandyjskich, ich najważniejszych zmian organizacyjnych, podstaw formalnoprawnych oraz funkcjonowania, a także charakterystyka zasobów.

PDF

Czytaj więcej

„Archives Africa” – internetowy katalog materiałów archiwalnych

Magdalena Niedźwiedzka

Archeion, 125, 2024, s. 119 - 135

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.002.20117

Nadrzędnym celem artykułu jest zaprezentowanie katalogu internetowego „Archives Africa” jako pomocy archiwalnej i informacyjnej do badań nad dziejami Afryki. Przedstawiono założenia projektu katalogu oraz jego opisy. Dokonano wstępnej analizy stanu badań nad archiwistyką i archiwami w Afryce w oparciu o zagraniczną literaturę przedmiotu. Podjęto także próbę zaprezentowania projektu „Odkrywanie potencjału archiwów kontynentu afrykańskiego” („Finding Africa: exploring the potential of a continent’s archives”), który docelowo miałby stać się narzędziem scalającym informację o zasobie archiwalnym całego kontynentu afrykańskiego. Warto podkreślić, że zainteresowanie badaczy Afryką rośnie. W związku z mobilnością badaczy tego typu projekty stają się koniecznością.

PDF

Czytaj więcej

Archiwum Pomocy na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Magdalena Heruday-Kiełczewska

Archeion, 125, 2024, s. 136 - 159

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.010.20574

W marcu 2022 r., po pełnoskalowym ataku Rosji na Ukrainę, na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu powstało Archiwum Pomocy, które miało dokumentować działania uczelni na rzecz walczącej Ukrainy. Po 24 lutego wiele akcji pomocowych organizowanych zarówno dla Ukraińców, którzy przyjechali do Polski, jak i dla tych, którzy zostali w kraju, zostawiało ślady w Internecie. Wiedząc, jak działają media społecznościowe i jak trudno odnaleźć po jakimś czasie wpis lub stronę internetową, dr Magdalena Heruday-Kiełczewska, pracująca w Zakładzie Archiwistyki na Wydziale Historii, stworzyła archiwum, które mogłoby zachowywać ślady działalności pracowników Uniwersytetu, doktorantów i studentów. Archiwum, które jest wyłącznie elektroniczne, gromadzi zrzuty z ekranu stron internetowych i Facebooka, maile od pracowników, oficjalne komunikaty rektora oraz sprawozdania z działań, jakich podejmowały się niektóre jednostki uczelni (wydziały i biblioteki). Powstały przez to nowe źródła, które mogą być łatwo udostępnione. Świadczą one o emocjach i o zaangażowaniu społeczności uniwersyteckiej w odpowiedzi na bieżące, dramatyczne wydarzenia. Celem artykułu jest przedstawienie działalności archiwum, jego struktury oraz problemów, jakie pojawiły się podczas jego organizacji.

PDF

Czytaj więcej

“Fulfilling, but demanding” – Swedish recordkeeping in transition

Anneli Sundquist, Hilde Lange

Archeion, 125, 2024, s. 160 - 201

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.011.20700

W ostatnich dziesięcioleciach, w związku z rozwojem technologicznym oraz zmianami politycznymi i organizacyjnymi, zarządzanie dokumentacją uległo głębokim przemianom. Globalny obraz pokazuje znaczną różnorodność, nie tylko między systemami prawnymi i administracyjnymi opartymi na wspólnym prawodawstwie, takim jak brytyjskie, północnoamerykańskie i australijskie, ale także między systemami działającymi w ramach prawa cywilnego. Szwecja stanowi szczególny przypadek systemu prawa cywilnego, tzw. modelu nordyckiego. Celem niniejszego badania, przeprowadzonego w odniesieniu do trzech studiów przypadków, jest analiza funkcji zarządzania dokumentacją we współczesnych rządowych jednostkach organizacyjnych w Szwecji, ich obowiązków, kompetencji oraz roli, jaką odgrywają. Wyniki badań pokazują, że większość funkcji zdefiniowanych w międzynarodowych normach jest realizowana przez szwedzkie agencje rządowe, ale na różnych poziomach i z odmiennymi skutkami. Ponadto istnieją między nimi znaczące różnice, które mogą być spowodowane ustaleniami wewnątrzorganizacyjnymi. Rzeczywiste zadania koncentrują się na realizacji działań strategicznych w zakresie zarządzania dokumentacją, wsparciu w podnoszeniu kwalifikacji oraz zdobywaniu nowej wiedzy, podczas gdy bardziej rutynowe zadania schodzą na dalszy plan.

PDF

Czytaj więcej

Wybrane zagadnienia archiwizacji Internetu w kontekście rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych w administracji publicznej w Polsce

Justyna Adamus-Kowalska

Archeion, 125, 2024, s. 202 - 224

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.004.20199

Celem artykułu jest przybliżenie problematyki archiwizacji Internetu w administracji publicznej w Polsce. Przedstawiono w nim stan wiedzy z zakresu archiwizacji Internetu, następnie przybliżono problematykę kształtowania narodowego zasobu archiwalnego oraz dokonano analizy ilościowej w obrębie nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym. Przy zastosowaniu metody studium przypadku zobrazowano, jak w wybranych urzędach w Polsce postępuje się z zasobami publikowanymi w Internecie. W wyniku badań stwierdzono, że brakuje rozwiązań prawnych i organizacyjnych z zakresu archiwizacji zasobów internetowych administracji publicznej, która jest najważniejszym aktotwórcą w całym procesie kształtowania narodowego zasobu archiwalnego.

PDF

Czytaj więcej

Przyczynek do analizy kancelarii brytyjskiego Home Office w okresie międzywojennym

Marcin Smoczyński

Archeion, 125, 2024, s. 225 - 248

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.24.003.20118

Artykuł podejmuje nieznane dotąd w polskim piśmiennictwie zagadnienie biurowości brytyjskiego Home Office w okresie międzywojennym, a jego głównym celem jest przyczynkowe przedstawienie działań kancelarii tej jednostki organizacyjnej. Punkt wyjścia w rozważaniach stanowi przybliżenie najważniejszych wydarzeń w historii urzędu od jego powstania do II wojny światowej. Kolejne części artykułu poświęcono na przedstawienie kompetencji merytorycznych urzędu do 1939 r. oraz jego struktury organizacyjnej w dwudziestoleciu międzywojennym. W ostatniej części omówiono funkcjonowanie kancelarii głównej (Registry) wraz z przyczynkowym scharakteryzowaniem wykonywania przez nią czynności kancelaryjnych od przyjęcia korespondencji do przechowywania akt spraw. Głównym wnioskiem płynącym z analizy jest rozpozn

PDF

Czytaj więcej