Artykuł przedstawia doświadczenia Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni w zakresie upowszechniania zasad ochrony dóbr kultury w ramach międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych (MPHKZ). Autorka dokonała przeglądu działalności edukacyjnej, naukowej i popularyzatorskiej AMW w obszarze MPHKZ. Poza tradycyjnym upowszechnianiem zasad ochrony dóbr kultury w ramach kształcenia z MPHKZ (w tym członków Sił Zbrojnych RP) AMW może się dodatkowo poszczycić dwoma własnymi przedsięwzięciami naukowymi, mającymi wymiar unikatowy w obrębie kraju: coroczną konferencją MPH (14 edycji) i rocznikiem Międzynarodowe Prawo Humanitarne (11 tomów). W latach 2020–2022 AMW wzięła udział w grancie EOG poświęconym wielosektorowym wyzwaniom ochrony dziedzictwa kultury na wypadek kryzysu lub wojny. W jego wyniku wydano nakładem Wydawnictwa Akademickiego AMW cztery publikacje pod zbiorczym tytułem Ochrona dóbr kultury w sytuacjach kryzysowych i konfliktach zbrojnych (dwutomowa monografia, kazusy i instrukcje oraz zbiory krajowych i międzynarodowych tekstów źródłowych) oraz opracowano interdyscyplinarny program studiów podyplomowych w powyższym obszarze. W lipcu 2022 roku przedmiotowe studia zostały utworzone na Akademii. Obecnie trwają prace nad pozyskaniem środków na realizację kolejnych projektów służących doskonaleniu krajowego systemu ochrony dóbr kultury w sytuacji szczególnych zagrożeń, w tym konfliktu zbrojnego.  

Dissemination of the principles of cultural heritage protection within the framework of international humanitarian law of armed conflict on the example of the Bohaterów Westerplatte Naval Academy in Gdynia

The article presents the experience of the Naval Academy in Gdynia in disseminating the principles of the protection of cultural property within the framework of the International Humanitarian Law of Armed Conflict (IHLCHC). The author reviewed the Naval Academy’s educational, scientific and popularization activities in the area of IHLC. In addition to the traditional dissemination of the principles of the protection of cultural property as part of education with IHLCHC (including members of the Polish Armed Forces), the Naval Academy additionally boasts two of its own scientific ventures, which have a dimension unique within the country: the annual IHLCH conference (14 editions) and the yearbook “International Humanitarian Law” (11 volumes). In 2020–2022, the Naval Academy participated in an EEA grant dedicated to the multi-sectoral challenges of protecting cultural heritage in the event of crisis or war. As a result, 4 publications under the collective title “Protection of Cultural Property in Crises and Armed Conflicts” (a 2-volume monograph, case studies and manuals, and collections of national and international source texts) were published by the Naval Academic Publishing House, and an interdisciplinary program of postgraduate studies in the above area was developed. In July 2022, the studies in question were established at the Academy. Currently, work is underway to raise funds for the implementation of further projects to improve the national system for the protection of cultural property in situations of special threats, including armed conflict.

Celem artykułu jest omówienie wybranych zagadnień dotyczących sposobów ochrony zabytków oraz zabezpieczenia dziedzictwa kulturowego z uwzględnieniem szczególnego miejsca, jakie zajmuje Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki na polskiej i światowej ,,mapie” konserwatorskiej. Instytut ten nie tylko dysponuje najlepszym sprzętem oraz wysokiej klasy konserwatorami, ale posiada Pogotowie Konserwatorskie, które jest unikatowym, mobilnym laboratorium wyposażonym w sprzęt i aparaturę opartą na najnowszych technologiach. Niniejsza publikacja omawia wybrane zagadnienia dotyczące ochrony zabytków w kontekście zarówno obowiązujących regulacji prawnych, działalności Instytutu Konserwacji, jak i szerokiej współpracy organów władzy państwowej, instytucji naukowych, różnego rodzaju organizacji i formacji, ze szczególnym uwzględnieniem Państwowej Straży Pożarnej.

Obiekty dziedzictwa kulturowego w Polsce, do których zaliczmy muzea, pełnią misję kulturalno-oświatową. Ich społeczny charakter i powszechna dostępność nakazują zwrócić uwagę na aspekt ich bezpieczeństwa również w kontekście wizyt organów władzy Rzeczpospolitej Polskiej i delegacji państw obcych przebywających na terenie naszego kraju. Zapewnienie bezpieczeństwa osobom ustawowo objętym ochronie to zakres zadań Służby Ochrony Państwa, które są wykonywane przy zastosowaniu form działania oraz form i metod ochrony. Ich dobór opiera się na wynikach przeprowadzonych analiz zagrożeń bezpieczeństwa. Realizacja zabezpieczeń wobec organów władzy przebywających na terenach muzeów wymaga współdziałania Służby Ochrony Państwa z wewnętrznymi służbami ochrony w celu optymalnego zapewnienia im bezpieczeństwa.

The role and tasks of the State Protection Service and internal security services during the visiting of the most important people in the state in selected cultural heritage sites – museums

Cultural heritage sites in Poland, which include museums, perform a cultural and educational mission. Their social character and universal accessibility should be paid to the aspect of their security also in the context of visits of the authorities of the Republic of Poland and delegations of foreign countries staying on the territory of our country. Ensuring the security of statutorily protected people is the scope of the tasks of the State Protection Service, which are carried out using forms of action and forms and methods of protection. Their selection is based on the results of conducted security threat analyses. The implementation of the safeguards carried out against the authorities residing in the museums requires the cooperation of the State Protection Service with internal security services in order to optimally ensure their safety.

Budynki archiwalne coraz częściej są konstruowane w sposób, który pomaga redukować zużycie energii. Dotyczy to w głównej mierze repozytoriów, ale w niektórych przypadkach ma też odniesienie do innych części funkcjonalnych archiwum. Przez wybór proekologicznych rozwiązań archiwa redukują swoją zależność od instalacji technicznych i w ten sposób uzyskują większe bezpieczeństwo użytkowania budynku, a ponadto obniżają koszty funkcjonowania przez redukcję zużycia energii. Budynek archiwum powinien być właściwie przygotowany do długoterminowego przechowywania materiałów archiwalnych. Musi także spełniać wymogi stawiane przyjaznej instytucji publicznej, dobrze przygotowanej do obsługi i zaspokajania różnorodnych potrzeb użytkowników w zakresie działalności prowadzonej przez archiwa państwowe. Pełnione funkcje mają wpływ na jego konstrukcję, wyposażenie oraz zastosowane instalacje, technologie i rozwiązania funkcjonalne. Na stan zachowania zbiorów gromadzonych, przechowywanych i udostępnianych w archiwach mają wpływ bardzo różne czynniki, w dużym stopniu zależy on od warunków wewnętrznego środowiska, w którym zbiory te są przechowywane, ale również od zastosowanych rozwiązań funkcjonalnych, architektonicznych czy konstrukcyjnych. Przykładem nowoczesnego budynku archiwalnego, nawiązującego w zakresie ww. rozwiązań do najlepszych przykładów obiektów przeznaczonych do zabezpieczania zasobów archiwalnych wybudowanych w Europie, jest Archiwum Narodowe w Krakowie.

Security of archival materials in the concepts of modern archival buildings

Archival buildings are increasingly being constructed in ways that help reduce energy consumption. This applies mainly to repositories, but in some cases also applies to other functional parts of the archive. By opting for environmentally friendly solutions, archives reduce their dependence on technical installations and thus achieve greater security of building use, in addition to reducing operating costs by reducing energy consumption. The archive building must be properly prepared for long-term storage of archival materials. It must also meet the requirements for a friendly public institution, well prepared to serve and meet the diverse needs of users in the field of state archives activities. The functions performed affect its design, equipment and the installations, technologies and functional solutions used. The state of preservation of collections collected, stored and accessed in archives is influenced by a wide variety of factors, and largely depends on the conditions of the internal environment in which the collections are stored, but also on the functional, architectural or structural solutions used. An example of a modern archival building, referring, in terms of the above solutions, to the best examples of facilities designed to secure archival resources built in Europe is the National Archives in Krakow.

Oszczędzanie energii leży w żywotnym interesie ekonomicznym instytucji przechowujących zasoby dziedzictwa kultury. Ważną rolę odgrywają również wymogi zrównoważonego rozwoju kładące nacisk na ograniczanie emisji dwutlenku węgla. W 2020 roku oddano do użytku segment magazynowy w nowej siedzibie Archiwum Narodowego w Krakowie, łączący energooszczędność z wysoką jakością ochrony zbiorów. Obiekt ma osiem kondygnacji i pomieści docelowo 70 000 metrów bieżących akt. Jest wyodrębnioną strukturą, w której nie ma stałych stanowisk pracy, a w znacznym stopniu pasywną stabilizację optymalnego dla zbiorów mikroklimatu zapewniono przez przemyślane rozwiązania budowlane: dobrą izolację termiczną i wysoką szczelność przegród zewnętrznych oraz wykonanie powierzchni architektonicznych z porowatych materiałów budowlanych o dobrej zdolność do wymiany pary wodnej. Przeprowadzone pomiary pokazały, że temperatura we wnętrzu magazynu podążała za rocznym cyklem zmian temperatury na zewnątrz, osiągając w lutym 2021 roku wartość najniższą, między 11 a 14 oC w zależności od kondygnacji. Przez większość część roku – od października do czerwca – wilgotność względna utrzymywała się samoistnie na optymalnym poziomie około 50% z niewielkimi fluktuacjami krótkookresowymi. W porze letniej powietrze jest osuszane przez efektywne energetycznie urządzenia osuszające. Suche warunki i niska temperatura przez większą część roku ograniczają szybkość degradacji chemicznej obiektów archiwalnych.

New energy-efficient storage facility of the National Archives in Krakow

Energy saving is in the vital economic interest of institutions preserving cultural heritage resources. Sustainability requirements emphasizing the reduction of carbon emissions also play an important role. In 2020, the storage segment at the new seat of the National Archives in Krakow was put into operation, combining energy efficiency with high-quality collection care. The facility has eight floors and will ultimately accommodate 70,000 linear meters of records. It is a separate structure with no permanent workspace, and the largely passive stabilization of the optimal microclimate for the collections has been ensured by well-thought-out construction solutions: good thermal insulation and high tightness of the building shell, and use of porous building materials with good water vapour exchange capacity on architectural surfaces. The conducted measurements showed that the temperature inside the storage followed the annual cycle of temperature changes outside reaching its lowest value in February 2021, between 11 and 14oC, depending on the floor. For most parts of the year – from October to June – relative humidity remained spontaneously at an optimal level of around 50% with minor short-term fluctuations. During the summer season, the air is dehumidified by energy-efficient dehumidification equipment. Dry conditions and low temperatures for most of the year reduce the rate of chemical degradation of archival objects.

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na dwa typy zagrożeń coraz częściej obecnych w muzeach. Pierwsza grupa zagrożeń stanowi współcześnie przedmiot wielu publikacji i rozważań naukowych, politycznych i społecznych – zmiany klimatyczne powodują bowiem nie tylko zagrożenie życia ludzi i destrukcję naturalnego środowiska czy migracje, w tym kulturowe, ale także zmieniają metody ochrony dziedzictwa praktykowane dotychczas. Zmiany te są możliwe między innymi dzięki stosowaniu zaawansowanych technologii coraz częściej sterowanych sztuczną inteligencją, których zadaniem jest interpretacja tzw. wielki danych (big data). Wdrożenie skomplikowanych programów podejmujących decyzję i wpływających na interpretację uzyskanych informacji, choć ma bardzo istotne znaczenie ochronne, budzi także coraz częściej obawy, tym bardziej, że w procesie ich przetwarzania dochodzi czasem do aktów celowego naruszenia systemu lub kradzieży danych cyfrowych (hacking). Muzea dokumentujące cyfrowe dziedzictwo są nadto narażone na celową (w drodze kradzieży lub manipulacji i fałszowania informacji) bądź przypadkową utratę danych o obiektach i otoczeniu, co może zagrażać dziedzictwu, którym się opiekują zarówno w małej, jak i wielkiej skali. Spostrzeżenia zawarte w artykule mogą służyć do podjęcia w przyszłości kolejnych kroków: sprecyzowania i analizy ryzyk dla danej instytucji, co powinno być wykonywane z uwzględnieniem specyfiki muzeum i charakteru zbiorów. 

New threats to museums. Between climate change and artificial intelligence

The purpose of this article is to highlight two types of threats increasingly present in museums. Nowadays the first group of threats is the subject of many publications and scientific, political and social considerations - because climate change causes not only threats to human life and destruction of the natural environment or migrations, including cultural ones, but also changes the methods of heritage protection practiced so far. These changes are made possible by the use of advanced technologies increasingly guided by artificial intelligence, whose task is to interpret so-called big data. The implementation of complex programs that make decisions and influence the interpretation of the information obtained, while having a very important protective role, also raises more and more concerns, especially because in the process of their processing there are sometimes acts of intentional violation of  the system or theft of digital data (hacking). Museums documenting digital heritage are furthermore vulnerable to intentional (theft or manipulation and falsification of information) or accidental loss of data on objects and surroundings, which can threaten the heritage, they care for on both a small and large scale. The article’s insights can be used for future next steps: specifying and analyzing risks for an institution, which should be done taking into account the specifics of the museum and the nature of the collections.

Wpływ pandemii COVID-19 na sektor kultury na całym świecie był bardzo silny. Od samego początku stało się jasne, że zmiany wynikające z wprowadzonych ograniczeń nie pozostaną obojętne dla działalności muzeów i galerii. Według przewidywań UNESCO z maja 2020 roku 10% muzeów dotkniętych skutkami pandemii miało nie zostać ponownie otwartych. To dotyczyło ogromnej liczby 8 550 muzeów, które mogły nigdy się nie otworzyć. Zderzenie instytucji kultury z nową rzeczywistością określono jako „dramatyczne” i nazwano „szokiem kulturowym”. Muzea musiały szybko zareagować na niespodziewane wydarzenia. COVID-19 uwypuklił wiele słabości organizacyjnych i infrastrukturalnych całego sektora. Jedną z nich była nieobecność lub jedynie niewielka obecność muzeów w sieci internetowej. Tymczasem to właśnie internet, w obliczu „przymusowego zamknięcia” budynków użyteczności publicznej, stał się jedynym możliwym kanałem pozwalającym na zachowanie ciągłości działalności w zakresie upubliczniania zbiorów. W wyniku przekształcenia wielu zaplanowanych wcześniej wydarzeń kulturalnych w ich wersje wirtualne cyfrowa tranzycja muzeów wydaje się głównym skutkiem oddziaływania pandemii na instytucje muzealne na polu ich kulturotwórczej działalności.

Museums on the Internet in response to the „culture shock” of the COVID-19 pandemic

The impact of the Covid-19 pandemic on the cultural sector worldwide has been severe. From the beginning, it became clear that the changes resulting from the restrictions would not be without an impact on the operations of museums and galleries. According to UNESCO’s May 2020 projections, 10% of the museums affected by the pandemic were not expected to reopen. This included a huge number of 8,550 museums that might never open. The collision of cultural institutions with the new reality was described as “dramatic” and called a “culture shock.” Museums had to react quickly to the unexpected. Covid-19 highlighted many organizational and infrastructural weaknesses throughout the sector. One of them was the absence or only a small presence of museums on the Internet. Meanwhile, it was the Internet that, in the face of the “forced closure” of public buildings, became the only possible channel to maintain the continuity of the business of making collections public. As a result of the transformation of many previously planned cultural events into their virtual versions, the digital transit of museums seems to be the main effect of the pandemic’s impact on museum institutions in the field of their cultural activities.

Przedmiotem niniejszego opracowania jest bezpieczeństwo i rola medyków systemu opieki zdrowotnej w Polsce na przykładzie pandemii COVID-19. W kontekście omawianego bezpieczeństwa zwrócono szczególną uwagę na aspekt personalny odnoszący się w tym przypadku do konkretnej grupy zawodowej z powodu utrudnień, jakimi były: braki sprzętowe, niejasne procedury, zatajanie informacji czy też społeczny ostracyzm. Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa personalnego medyków, którzy podczas pandemii w szczególny sposób byli narażeni nie tylko na potencjalne zakażenie, ale również na obciążenie psychologiczne i fizyczne wynikające z nakładu pracy czy niesprzyjającego odbioru społecznego. Kwestie poruszone w niniejszym artykule stanowią jedynie wprowadzenie do szeroko rozumianej problematyki bezpieczeństwa personelu medycznego w czasie wykonywania procedur medycznych. Prowadzone obserwacje oraz zdobyte doświadczenie pozwoliły na przedstawienie w artykule najważniejszych aspektów pracy personelu medycznego w związku z pandemią COVID-19, z naciskiem na pierwsze tygodnie występowania wirusa SARS-CoV-2 w Polsce.

Safety and the role of medics in the era of epidemic threat on the example of COVID-19 in Poland

The subject of this paper is the safety and the role of medics of the health care system in Poland on the example of COVID-19 pandemic. In the context of the discussed safety, special attention was paid to the personal aspect, referring in this case to a specific professional group due to the impediments, which were: equipment shortages, unclear procedures, concealment of information, or social ostracism. The purpose of this article is to highlight the need to ensure the personal safety of medics, who during the pandemic were particularly vulnerable not only to potential infection, but also to the psychological and physical burden of the workload, or unfavorable public perception. The issues raised in this article are only an introduction to the broader issue of the safety of medical personnel during medical procedures. The observations made and experience gained have allowed this article to present the most important aspects of the work of medical personnel in connection with the COVID-19 pandemic, with emphasis on the first weeks of the SARSCoV- 2 virus in Poland.