Artykuł jest próbą syntetycznego wprowadzenia w problematykę języka współczesnej pedagogiki w perspektywie interdyscyplinarnej z wykorzystaniem podstawowych kategorii nowej humanistyki. Przez wiele lat język funkcjonował w nauce jako narzędzie opisu rzeczywistości zgodnie z zasadami wypracowanymi przez Szkołę Lwowsko-Warszawską dotyczącymi postulatów precyzji i jednoznaczności. Zwrot językowy zmienił tą perspektywę i ponownie sproblematyzował język w wielu naukach szczegółowych w tym także w pedagogice. Wieloparadygmatyczny i humanistyczny zarazem wymiar wiedzy o edukacji wskazuje na konieczność analizy współczesnego języka pedagogiki w perspektywie interdyscyplinarnej i z uwzględnieniem aktualnych trendów rozwoju myśli humanistycznej reprezentowanych przez nową humanistykę. Jej transdyscyplinarny charakter i nowe orientacje na pograniczu dotychczas funkcjonujących dyscyplin naukowych wskazują na potrzebę badań w pedagogice nad nowym jej językiem dopuszczającym obok tradycyjnych zasad klarowności, precyzji i ścisłości także kategorie figuralności i metaforyki sytuowanych w perspektywie nurtów filozofii niedualistycznej i antyesencjalistycznej. Taki język odpowiada podstawowym atrybutom nowej humanistyki wyznaczanym przez kategorie innowacyjności i społecznej użyteczności. Odejście od neopozytywistycznych reguł ewaluacji języka sprzyja także niekorzystnym zjawiskom powstawania pseudo- i parajęzyków w pedagogice pozornie problematyzujących obszar badań wiedzy o edukacji.

W artykule zostały opisane religijne i narodowe cele wychowania, którym poddany został bohater powieści Joyce’a w szkołach jezuickich a także metody, za pomocą których były realizowane (kary fizyczne i psychiczne). Zakładane efekty jezuickiego wychowania (uczynienie z chłopców gorliwych katolików oraz irlandzkich nacjonalistów) w przypadku głównego bohatera, Stefana Dedalusa, nie zostały zrealizowane. Chłopiec wyrósł bowiem na samodzielnego i wolnego człowieka, który porzucił religię, zostając poetą; jezuici przygotowali go jednak intelektualnie do podjęcia fundamentalnej dyskusji z religijnym i moralnym nauczaniem Kościoła katolickiego.

Tekst pisany z perspektywy pedagogiki filozoficznej jest próbą wglądu w myślenie pedagogiczne jednego z filozofów wolności - Józefa Tischnera. Autorka stawia przed sobą zadanie wydobycia i odczytania ze źródłowych tekstów i wypowiedzi Tischnera znaczeń i sensu, jakie nadaje on edukacji. Ma to służyć dwóm celom. Pierwszy z nich odpowiada na zapotrzebowanie pedagogiki, która szuka filozoficznych uzasadnień dla podejmowanej działalności pedagogicznej. Drugi cel ściślej wiąże się z zapotrzebowaniem filozofii; chodzi o sprawdzenie, w jaki sposób refleksja pedagogiczna wkomponowuje się w koncepcję filozoficzną autora „Myślenia według wartości” oraz co do niej wnosi. Uściślając ten drugi cel, Autorka chce szukać odpowiedzi na pytanie: czy pedagogia Tischnera jest konsekwentną aplikacją jego filozofii wolności, czy może tę filozofię poszerza i uzupełnia o aspekt pedagogiczny, niewidoczny z perspektywy samej filozofii.

Utrzymujący się w obiegu kulturowym filozoficzny spór relatywizmu z absolutyzmem, szczególnie w kwestii statusu poznawczego nauki, stanowi duże wyzwanie dla systemów edukacyjnych. W artykule przedmiotem namysłu są wybrane zarzuty teoretyczne wobec relatywizmu poznawczego. Jest on bowiem uznawany dość często za stanowisko anty-naukowe oraz anty-realistyczne implikujące arbitralność oraz subiektywność przekonań i standardów poznawczych wraz z tezą o ich „równoważności”. W artykule prezentuję niektóre kontrargumenty wysuwane przez współczesną socjologię wiedzy naukowej wobec wskazanych zarzutów.

W artykule podjęto próbę historycznego ujęcia kategorii „filozofii edukacji” na podstawie analizy (z uwagi na występujące tam podobieństwa świadczące o historycznej ciągłości myśli) poglądów na edukację wybitnych filozofów. Zaproponowana w artykule analiza wybranych kontekstów historii filozofii, w których funkcjonowały omawiane pojęcia dotyczące edukacji, na pozór wydaje się prowadzić do negatywnych wyników, ponieważ w każdym z tych kontekstów zauważalny jest tylko element bądź wycinek filozofii edukacji. I tak, dla przykładu, jedni myśliciele cenili w życiu człowieka edukację etyczną, inny oddawali pierwszeństwo logicznej wiedzy, jeszcze inne filozofowie wskazywali na konieczność samopoznania, lub też akcentowali istotną rolę poznania świata. W związku z tym filozofię edukacji warto utożsamiać nie z jednym konkretnym podejściem, lecz z pełnym spektrum poglądów i myśli, z uwagi na ich – do pewnego stopnia – filozoficzną komplementarność. Oznacza to, że wszystkie przejawy myślenia filozoficznego, które odnoszą się do pojęcia „edukacja” stanowią przedmiot filozofii edukacji. 

Konteksty historyczne filozofii ujawniają jedną i tę samą tendencję: pojmowanie  edukacji jako intelektualnego wsparcia umożliwiającego człowiekowi dążenie do samorealizacji. Historia filozofii poucza nas, by edukację nie ograniczać jakimikolwiek ramkami czy normami. Ważne jest by właśnie w ramach edukacji akcentować konieczność stworzenia jak najlepszych możliwości rozwoju każdemu człowiekowi, by tworzyć przestrzeń dla praktyk wolności. Ludziom potrzebne jest całe życie, żeby stworzyć swój pogląd na świat i własny moralny ideał, to z kolei wymaga stałego zwracania uwagi na samego siebie i umiejętności myślenia krytycznego.

Filozofów jednoczy idea, że edukacja jest obowiązkowym fundamentem ludzkiego bytu. Nie zaprzeczając wartości poszczególnych nauk w życiu człowieka, filozofowie na przestrzeni wieków wyraźnie podkreślali, że dla wszystkich ludzi i w każdym czasie ważna jest ta nauka, która może wykształcić osobowość. Zatem, filozoficzną istotą edukacji jest zbliżenie się człowieka do duchownej doskonałości.

W artykule analizuję kwestię władzy w opowiadaniu Bartleby'ego. Najpierw pytam o mechanizm podporządkowania Bartleby'ego w społeczeństwie kapitalizmu. Dwie główne strategie władzy - aby je zobaczyć i wypowiedzieć - są analizowane za pomocą koncepcji teorii poststrukturalizmu. Pokazuję, że Bartleby jest czymś, czego nie można zaspokoić. Bartleby to granica/e władzy i linie ujścia. Po drugie, pytam, jak Bartleby może zmienić nasze myślenie i praktykę w szkolnictwie wyższym.