FAQ
Logo Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

O tym, co z relatywizmu nie wynika. Perspektywa współczesnej socjologii wiedzy naukowej.

Data publikacji: 20.06.2019

Filozoficzne Problemy Edukacji, 2019, Volume 2 (2019), s. 67 - 91

https://doi.org/10.4467/25450948FPE.19.005.10959

Autorzy

Marek Więcław
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

O tym, co z relatywizmu nie wynika. Perspektywa współczesnej socjologii wiedzy naukowej.

Abstrakt

Utrzymujący się w obiegu kulturowym filozoficzny spór relatywizmu z absolutyzmem, szczególnie w kwestii statusu poznawczego nauki, stanowi duże wyzwanie dla systemów edukacyjnych. W artykule przedmiotem namysłu są wybrane zarzuty teoretyczne wobec relatywizmu poznawczego. Jest on bowiem uznawany dość często za stanowisko anty-naukowe oraz anty-realistyczne implikujące arbitralność oraz subiektywność przekonań i standardów poznawczych wraz z tezą o ich „równoważności”. W artykule prezentuję niektóre kontrargumenty wysuwane przez współczesną socjologię wiedzy naukowej wobec wskazanych zarzutów.

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Baghramian M. (2004). Relativism. Routledge, London‒New York.

Barnes B. (1995). Th e Elements of Social Th eory. PUP, Princeton.

Barnes B. (2004). On Social Constructivist Accounts of Natural Sciences, w: M. Carrier, J. Roggenhofer, G. Küppers, P. Blanchard (red.), Knowledge and the World: Challenges Beyond the Science Wars. Bielefeld University, Springer Verlag, Berlin‒Heidelberg‒New York.

Barnes B. (2011). Relativism as a Completion of the Scientic Project, w: R. Schantz, M. Seidel (red.), Th e Problem of Relativism in the Sociology of (Scientific) Knowledge. Ontos Verlag, Hausenstamm, s. 23‒39.

Barnes B., Bloor D. (1982). Relativism, Rationalism and the Sociology of Knowledge, w: M. Hollis, S. Lukes (red.), Rationality and Relativism. OUP, Oxford, s. 21–47 (wyd. pol. B. Barnes, D. Bloor (1992), Relatywizm, racjonalizm a socjologia wiedzy, w: E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia, tłum. M. Grabowska. IFiS PAN, Warszawa, s. 454–497).

Barnes B., Bloor D., Henry J. (1996). Scientific Knowledge: A Sociological Analysis. Athlone, London.

Bauman Z. (2003). Razem, osobno, tłum. T. Kunz. Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Bloor D. (1997). Wittgenstein, Rules and Institutions. Routledge, London–New York.

Bloor D. (2007). Epistemic Grace. Antirelativism as Theology in Disguise. „Common Knowledge”, nr 13 (2‒3), s. 250‒280.

Boghossian P.A. (2006). Fear of Knowledge: Against Relativism and Constructivism. Clarendon, Oxford.

Bricmont J., Sokal A. (2004). Defense of a Modest Scientific Realism, w: M. Carrier, J. Roggenhofer, G. Küppers, P. Blanchard (red.), Knowledge and the World: Challenges Beyond the Science Wars. Bielefeld University, Springer Verlag, Berlin‒Heidelberg‒New York.

Carrier M., Roggenhofer J., Küppers G., Blanchard P. (2004). Introduction: Knowledge and the World: Challenges Beyond the Science Wars, w: M. Carrier, J. Roggenhofer, G. Küppers, P. Blanchard (red.), Knowledge and the World: Challenges Beyond the Science Wars. Bielefeld University, Springer Verlag, Berlin‒Heidelberg‒New York.

Chmielewski A. (1997). Niewspółmierność, nieprzekładalność, konflikt. Siedmioróg, Wrocław.

Collins H. (1985). Changing Order: Replication and Induction in Scientific Practice. CUP, Chicago.

Czerniak S. (1992). Względność poznania – problem z pogranicza epistemologii, w: J. Niżnik (red.), Pogranicza epistemologii. IFiS PAN, Warszawa.

Dawkins R. (1995). River out of Eden. Weidenfeld & Nicolson, London.

Doppelt G. (2014). Best Theory Scientific Realism. „European Journal for Philosophy of Science”, nr 4 (2), s. 271‒291.

Durkheim E. (1990). Elementarne formy życia religijnego, tłum. A. Zadrożyńska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Evans-Pritchard E.E. (1973). Witchcraft , Oracles and Magic Among the Azande. OUP, Oxford.

Feyerabend P. (1987). Farewell to Reason. Verso, London.

Feyerabend P. (1999). Conquest of Abundance, B. Terpstra (red.). CUP, Chicago.

Fleck L. (1935). O obserwacji naukowej i postrzeganiu w ogóle. „Przegląd Filozoficzny”, nr 38, s. 58‒76.

García-Carpintero M., Kölbel M. (red.) (2018). Relative Truth. OUP, Oxford.

Geertz C. (2000). Available Light: Anthropological Refl ections on Philosophical Topics (wyd. pol. Geertz C. (2006). Zastane światło, tłum. Z. Pucek. Universitas, Kraków).

Grobler A. (2000). Prawda a względność. Aureus, Kraków.

Grobler A. (2013). Prawda, jej namiastki i paradoksy z nimi związane, w: R. Ziemińska (red.), Przewodnik po epistemologii. WAM, Kraków, s. 19‒52.

Grote J. (1865). Exploratio Philosophica: Rough Notes on Modern Intellectual Science. Deighton, Bell and Co., Cambridge.

Haack S. (1996). Refl ections on Relativism: From Momentous Tautology to Seductive Contradiction. „Philosophical Perspectives”, 10, s. 297–315.

Habermas J. (1984). Th eory of Communicative Action, vol. 1. Beacon Press, Boston. Harre R., Krausz M. (1996). Varieties of Relativism. Blackwell, Oxford.

Herskovits M.J. (1955). Cultural Anthropology. A. Knopf. Inc. Ltd., New York.

Hesse M. (1974). Th e Structure of Scientific Inference. UP, Cambridge.

Hollis M., Lukes S. (red.) (1982). Rationality and Relativism. OUP, Oxford.

Jadacki J.J. (2002). Relatywizm karykaturą racjonalizmu?. „Kwartalnik Filozoficzny”, t. XXX, z. 2, s. 131‒139.

Jodkowski K. (1990). Wspólnoty uczonych, paradygmaty i rewolucje naukowe. UMCS, Lublin.

Kmita J. (1983). Kultura jako rzeczywistość myślowa, w: T. Kostyrko (red.), Teoria kultury a badania nad zjawiskami artystycznymi. Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa, s. 15‒30.

Kołakowski L. (1996). Nasz relatywny relatywizm, w: Habermas, Rorty, Kołakowski. Stan filozofii współczesnej, tłum. J. Niżnik. IFiS PAN, Warszawa.

Kołakowski L. (2003). Husserl i poszukiwanie pewności. Znak, Kraków.

Kölbel M. (2011). Global Relativism and Self-Refutation, w: S.D. Hales (red.), A Companion to Relativism. Wiley-Blackwell, Oxford, UK.

Krug W.T. (2010/1838). Encyklopädisches Lexikon in Bezug auf die Neueste Literatur und Geschichte der Philosophie. Nabu Press, Leipzig.

Kuhn T. (1962). Th e Structure of Scientific Revolutions. CUP, Chicago.

Kusch M. (2002). Knowledge by Agreement: Th e Programme of Communitarian Epistemology. OUP, Oxford.

Kusch M. (2017). Epistemic Relativism, Scepticism, Pluralism. „Synthese”, nr 194 (12), s. 4687‒4703.

Lakatos I. (1977). Th e Methodology of Scientific Research Programmes: Philosophical Papers Volume 1. Cambridge UP, Cambridge.

Laudan L. (1996). Beyond Positivism and Relativism: Th eory, Method, and Evidence. Westview Press, Boulder and Oxford.

Leszczyński D. (2013). Wiedza, relatywizm i sceptycyzm, w: D. Leszczyński (red.), Wiedza. „Studia Systematica”, 3.Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

Majcherek J. (1995). Relatywizm kulturowy. Uwarunkowania i konsekwencje pewnej doktryny. WSP, Kraków.

Margolis J. (1991). Th e Truth About Relativism. Blackwell, Oxford, UK.

Mokrzycki E. (red.) (1992). Racjonalność i styl myślenia, tłum. M.Grabowska, IFiS PAN, Warszawa.

Moroz J. (2018). Relatywizm. Pojęcie, rodzaje, podstawowe problemy. „Filozoficzne Problemy Edukacji”, nr 1, s. 1‒14.

Motycka A. (1984). Relatywistyczna wizja nauki. IFiS PAN, Warszawa.

Norris Ch. (1997). Against Relativism: Philosophy of Science, Deconstruction and Critical Th eory. Blackwell, Oxford.

Popper K.R. (1972). Objective Knowledge: An Evolutionary Approach. Clarendon Press, Oxford.

Popper K.R. (1994). Th e Myth of the Framework: In Defence of Science and Rationality. Routledge, London‒New York.

Putnam H. (1987). Truth and Convention: On Davidson’s Refutation of Conceptual Relativism. „Dialectica”, nr 41 (1–2), s. 69–77.

Putnam H. (1998). Wiele twarzy realizmu i inne eseje, tłum. A. Grobler. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Quine W.V.O. (1953). From a Logical Point of View. Harvard University Press, Cambridge.

Quine W.V.O. (1960). Word and Object. MIT Press, Cambridge, MA.

Quine W.V.O. (1969). Ontological Relativity and Other Essays. Columbia University Press, New York–London.

Ratzinger J. (2005). Homily of His Eminence Card. Joseph Ratzinger, Dean of the College of Cardinals, Vatican Basilica, Monday 18 April 2005; www.vatican.va/gpII/documents/homily-pro-eligendo-pontifice_20050418_en.html (dostęp: 9.03.2019).

Rorty R. (1999). Obiektywność, relatywizm i prawda, tłum. J. Margański. Wydawnictwo Fundacji Aletheia, Warszawa.

Rorty R. (2009). Przygodność, ironia i solidarność, tłum. W.J. Popowski. Wydawnictwo Fundacji Aletheia, Warszawa.

Roszyk M. (2015). Davida Bloora ujęcie opozycji relatywizm – absolutyzm. „Studia Philosophica Wratislaviensia”, nr 10 (1), s. 7‒22.

Searle J.R. (1995). Th e Construction of Social Reality. Allen Lane Penguin, London.

Seidel M. (2014). Epistemic Relativism: A Constructive Critique. Palgrave Macmillan, Basingstoke–New York.

Sojak R. (2006). Czy spór o relatywizm można rozstrzygać empirycznie?, w: P. Bytniewski, R. Chałubiński (red.), Teoretyczne podstawy socjologii wiedzy, t. I. UMCS, Lublin, s. 287‒301.

Sokal A., Bricmont J. (2004). Modne bzdury. O nadużyciach nauki popełnianych przez postmodernistycznych intelektualistów, tłum. P. Amsterdamski. Prószyński i Sp., Warszawa.

Szahaj A. (2011). Nauki o kulturze jako nauki podstawowe (i krytyczne). „Filo-Sofija”, nr 12 (1), s. 183–188.

Whorf B.L. (2002). Język, myśl i rzeczywistość, tłum. T. Hołówka. KR, Warszawa.

Więcław M. (2005). Uwagi o pojęciu obiektywności wiedzy, w: K. Zamiara (red.), Kultura. Komunikacja. Podmiotowość. UAM, Poznań.

Winch P. (1964). Understanding a Primitive Society. „American Philosophical Quarterly”, vol. 1, nr 4 (wyd. pol. Rozumienie społeczeństwa pierwotnego, w: E. Mokrzycki (red.) (1992). Racjonalność i styl myślenia, tłum. M. Grabowska. IFiS PAN, Warszawa).

Wittgenstein L. (2000). Dociekania filozoficzne, tłum. B. Wolniewicz. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Informacje

Informacje: Filozoficzne Problemy Edukacji, 2019, Volume 2 (2019), s. 67 - 91

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

O tym, co z relatywizmu nie wynika. Perspektywa współczesnej socjologii wiedzy naukowej.

Angielski:
What relativism does not imply. The perspective of Sociology of Scientific Knowledge

Publikacja: 20.06.2019

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Marek Więcław (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski