Yearbook of Cognitive Science vol 3 (2009)

Yearbook of Cognitive Science

About the journal

2009

Publication date: 02.07.2009

Licence: None

Editorial team

Editor-in-Chief Kamil Zeidler

Volume Editors Aleksander Pohl, Martyna Goc, Tomasz Konik, Marta Siedlecka

Issue content

O możliwości istnienia języka uniwersalnego w kontekście poglądów Kazimierza Ajdukiewicza i Anny Wierzbickiej

Paweł Balcerak

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 9 - 16

Aby odpowiedzieć na pytanie o możliwość istnienia języka uniwersalnego, w pierwszej kolejności trzeba ustalić, czym on jest. W historii badań nad językiem pojęcie to bywało różnie rozumiane. Badania wielu autorów wskazują, że bywa ono używane zarówno w odniesieniu do sztucznego języka o konkretnych własnościach, jak i elementów uniwersalnych w już istniejących językach naturalnych

PDF

Czy mówimy o tym samym? Analiza porównawcza pojęcia „umysł” w wybranych językach europejskich

Barbara Brzezicka

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 17 - 26

W refleksji nad naturą i własnościami ludzkiego umysłu warto zatrzymać się nad genezą samego pojęcia umysłu w naszej kulturze, czy też raczej nad genezą słowa „umysł” w różnych językach europejskich, a także nad jego aktualną semantyką. Niniejszy tekst ma na celu ukazanie bogactwa pola semantycznego umysłowości, jak również zasygnalizowanie wpływu języka potocznego na specjalistyczny język filozofii. Omawiane poniżej pojęcia są analizowane z punktu widzenia języka, a przytaczane teksty filozoficzne są przedstawione wybiórczo i mają być jedynie ilustracją omawianych znaczeń, nie zaś analizą filozoficzną. Innymi słowy, praca ta ma odgrywać swego rodzaju służebną rolę wobec filozofii, przedstawiając semantyczną różnorodność związaną z pojęciem umysłu.

PDF

Teoretyczne i metodologiczne aspekty badania obrazu językowego w poezji

Daria Chmielnicka

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 27 - 34

„Obrazowość” to pojęcie, wokół którego narosło wiele nieścisłości – jak zresztą wokół wielu innych pojęć z zakresu teorii i poetyki – i które często bywa używane bez uprzedniego określenia jego zakresu i znaczenia. Jest to jednocześnie pojęcie niezbędne do analizy i interpretacji poezji pod kątem jej muzycznych i plastycznych elementów. W związku z tym konieczne wydaje mi się przedstawienie różnych koncepcji obrazowości w literaturze – usystematyzowanie posiadanej przez nas wiedzy i uzupełnienie jej w miejscach, które – pozostawione bez wyjaśnienia i dopowiedzenia – prowadzą do niepotrzebnych pomyłek i nieporozumień.

PDF

Czy syntaksa dwóch języków może mieć wspólną reprezentację umysłową? Międzyjęzykowy priming syntaktyczny

Karolina Chodorowska

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 35 - 42

W badaniach nad dwujęzycznością szczególne zainteresowanie budzi pytanie, w jakim stopniu reprezentacje mentalne języków są zintegrowane. Wyniki eksperymentów i zaproponowane modele wyjaśniające dotyczyły w znakomitej większości funkcjonowania dwóch języków ma poziomie leksykalno-semantycznym. Niewiele natomiast badań dotyka problemu reprezentacji umysłowej syntaksy i tego, czy reprezentacje struktur syntaktycznych mogą być zintegrowane, a jeśli tak, to w jakim stopniu.

PDF

Przyczynowa teoria nazw Michaela Devitta

Rafał Ciok

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 43 - 50

Niniejszy esej traktuje o przyczynowej teorii odniesienia Michaela Devitta. Głównym powodem poświęcenia temu tematowi całego eseju jest słaba znajomość tej teorii w Polsce, mimo jej dużego znaczenia dla rozwoju teorii odnoszenia dla nazw własnych. Książka Devitta to jedna z najważniejszych pozycji podejmujących problemy przyczynowych teorii odnoszenia oraz próby rozwiązań owych problemów.

PDF

Synestezja a ewolucja języka. Teoria Ramachandrana w sporze o naturalną/ konwencjonalną motywację znaczenia i pochodzenie języka

Kajetana Fidler

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 51 - 58

Skąd wziął się pomysł połączenia tak odległych, zdawałoby się, problemów jak teoria znaczenia i synestezja, którą kojarzono dotąd raczej ze sztuką, zwłaszcza zaś z poezją? Najnowsze badania nad „widzeniem barwnym”, jak się zwykło niegdyś określać synestezję, dostarczają nowych pomysłów na zrozumienie pochodzenia języka i spraw związanych ze znaczeniem. Spróbuję przedstawić owe badania, bazując głównie na teorii V.S. Ramachandrana i E.M. Hubbarda, i przeprowadzić paralelę między tą propozycją a tradycyjnymi ujęciami motywacji znaczenia i pochodzenia języka. Zaznaczam jednocześnie, że teoria Ramachandrana jest na razie tylko jedną z propozycji i prawdopodobnie będzie wymagać dalszych badań w kontekście istniejących teorii języka.

PDF

Modelowanie języka polskiego z wykorzystaniem gramatyki struktur frazowych

Leszek Gajecki , Ryszard Tadeusiewicz

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 59 - 68

Naszym celem jest modelowanie języka. Model językowy odgrywa ważną rolę w systemach automatycznego rozpoznawania mowy dużego słownika. W wielu do tej pory stosowanych modelach kolejność słów jest istotna. Jednakże w przypadku języków słowiańskich często kolejność słów nie ma dużego znaczenia. To jest przyczyną tego, że zastosowane modele są niedokładne dla języków słowiańskich.
Naszym zdaniem lepszym rozwiązaniem jest zastosowanie gramatyki struktur frazowych. Przedstawiamy tutaj prostą gramatykę oraz nasze podejście do automatycznej ekstrakcji reguł za pomocą sieci neuronowej. Reguły te obejmują zależności między słowami według ich kategorii gramatycznych i zostaną użyte do generowania leksykonu gramatyki, który opisuje także zależności specyficzne dla poszczególnych słów.

PDF

Modelowanie roślin przy użyciu języków formalnych

Szymon Gajek

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 69 - 76

Praca dotyczy modelowania trójwymiarowego w grafice komputerowej. Jest ona propozycją nowego systemu do generowania struktur trójwymiarowych. Podstawę teoretyczną przedstawianej aplikacji stanowią L-systemy.

PDF

Po co emocjom język?

Maja Kittel

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 77 - 84

Emocje to wciąż jeszcze temat najczęściej kojarzony z literaturą piękną i prywatnymi rozmowami. Tymczasem budzą one coraz żywsze zainteresowanie badaczy różnych dziedzin: filozofów, psychologów i kognitywistów. Niektórzy definiują je jako odcieleśnione uczucia, inni jako cielesne reakcje; można je traktować jako narzędzie poznania lub też przeszkodę na drodze do osiągania obiektywnej prawdy. Jedni filozofowie pragną rozumieć emocje jako konceptualne niemal oceny sytuacji w świecie, inni obstają przy teorii niekonceptualnych wrażeń. Wreszcie, trudno wyzbyć się klasycznego lęku, że emocje stanowią przeszkodę dla czysto racjonalnego działania, chociaż współcześnie coraz częściej podkreśla się ich rolę jako użytecznych ułatwień skracających rozumowe dywagacje. Dla jednych emocje to z definicji świadome stany umysłu, dla innych nie zawsze świadome machinacje mózgu. Nierozstrzygnięty pozostaje nawet spór o to, czy emocje to jednorodny zbiór fenomenów o podobnym charakterze i różnym stopniu skomplikowania, a nawet – dla esencjalistów spod znaku Kripkego – rodzaj naturalny czy raczej grupa różnych zjawisk określana wspólnym mianem z powodu rodzinnego podobieństwa albo i w ogóle bez dostatecznego powodu.

PDF

Kognitywne uwarunkowania procesu komunikacji werbalnej. Analiza ramek kognitywnych na przykładzie wybranych debat politycznych

Anna Kuzio

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 85 - 92

Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie nowego podejścia do formalnej analizy jakościowej problemu. W artykule zostanie także ukazany socjalny wymiar ram poznawczych i ich wpływ na kształtowanie retoryki politycznej oraz model klasyczny postrzegania ram stworzony przez Ervinga Goffmana [1974], a także bardziej aktualne spojrzenia na ten problem zaproponowane przez George’a Lakoffa [2004]. Uwzględniona zostanie metodologia badań zaproponowana przez Jana Mohra i Vincenta Duquenne’a [1997], która będzie wykorzystana do analizy fenomenu ramki w odniesieniu do określenia warunków i wyjaśnienia procesu polaryzacji politycznej debat w Stanach Zjednoczonych, co ma stanowić nową perspektywę postrzegania konfliktu między liberalnym a konserwatywnym systemem wartości.

PDF

Czy kiedyś każdy myślący człowiek będzie mógł tworzyć aplikacje komputerowe?

Krzysztof Kluza

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 93 - 100

Nie byłoby współczesnej informatyki, gdyby nie prace nad rozwojem języków formalnych. Nikt dziś nie wyobraża sobie pisania programu użytkowego w kodzie maszynowym czy nawet w asemblerze. Znaczne zmiany zaszły zarówno w sferze samej składni języków, ich abstrakcji, jak i w sposobie posługiwania się nimi.
W artykule pokrótce został zaprezentowany temat przeobrażania się języków programowania oraz ewolucji paradygmatów. Omówiono także kwestie reprezentacji opisu składni języków formalnych – zarówno gramatyk, jak i alternatywnych konstruktów. Głównym celem artykułu jest ukazanie współczesnych kierunków rozwoju języków, w szczególności wizualnego podejścia do tworzenia oprogramowania, oraz próba udzielenia odpowiedzi na pytania: dokąd zmierza ewolucja języków w informatyce? czy informatyka odnalazła już swój język1? czy kiedyś każdy myślący człowiek będzie potrafił stworzyć aplikację komputerową, nie będąc programistą?

PDF

Czego chcieliśmy się dowiedzieć o funkcjonowaniu dwujęzycznego umysłu, ale o co dotychczas nie potrafiliśmy zapytać

Anna Marzecowa, Dariusz Asanowicz

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 101 - 108

Funkcjonowanie umysłu osób posługujących się wieloma językami staje się w ostatnich latach coraz bardziej popularnym tematem badań kognitywistycznych. Jednym z powodów rosnącego zainteresowania tym zagadnieniem jest niewątpliwie fakt, iż obecnie ponad połowa ludzkości mówi więcej niż jednym językiem lub posługuje się różnymi dialektami tego samego języka [Abutalebi i Costa 2008]. Badania są zatem stymulowane również potrzebami wielojęzycznego społeczeństwa; naukowcy szukają odpowiedzi na wiele nowych pytań, m.in. jak przebiega proces rozwoju poznawczego dwujęzycznych dzieci, jak efektywnie prowadzić rehabilitację osób dwujęzycznych z afazją oraz dlaczego osoby dwujęzyczne mają problem z wykonywaniem zadań oceniających fluencję słowną [Abutalebi i Costa 2008; Kurcz 2007]

PDF

Czy istnieje odrębność przetwarzania „muzycznych” aspektów mowy?

Piotr Podlipniak

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 109 - 116

Muzyka i mowa należą do szczególnych form komunikacji człowieka, wykorzystujących dźwięk jako nośnik informacji. Jak wskazują wyniki analiz, organizacja materiału akustycznego w obu tych mediach wykazuje wiele cech wspólnych. Powstaje więc pytanie: czy podobieństwo to ma swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości mentalnej człowieka, czy też zjawiska fizycznie podobne są różnie kategoryzowane, w zależności od medium, w którym zostały użyte? Innymi słowy, jest to pytanie o odrębność przetwarzania niektórych cech akustycznych mowy i muzyki. Odpowiedź stanowiłaby istotną wskazówkę co do prób rekonstrukcji ewolucyjnej historii powstania zarówno zdolności muzycznych, jak i językowych człowieka, a także zrozumienia funkcjonowania skomplikowanych mechanizmów przetwarzania mowy i muzyki.

PDF

Automatyczna analiza składniowa haseł w słowniku dwujęzycznym

Aleksander Pohl

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 117 - 124

Niniejszy artykuł dotyczy problemu pozyskiwania wysokiej jakości informacji leksykalnej z elektronicznych słowników dwujęzycznych. We wstępie jest przedstawiona motywacja do badań nad słownikami dwujęzycznymi oraz ich krótka charakterystyka. W części drugiej został omówiony jeden z największych słowników bilingwalnych dostępnych na polskim rynku: Wielki Multimedialny Słownik Angielsko-Polski Polsko-Angielski Oxford/PWN. W części trzeciej została pokrótce omówiona technika parsowania tego rodzaju słowników oraz narzędzie, które ją wykorzystuje. W części czwartej zaś zgromadzono zalecenia dla lingwistów trudniących się tworzeniem słowników bilingwalnych, dzięki którym proces pozyskiwania z nich informacji leksykalnej może być znacznie uproszczony.

PDF

Komunikacja międzygatunkowa w badaniach z zakresu porównawczej psychologii kognitywnej

Elżbieta Sala

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 125 - 132

Za pierwszą monografię z zakresu psychologii porównawczej (wcześniej zwanej zoopsychologią) uznaje się pracę O wyrazie uczuć zwierząt i ludzi Charlesa Darwina z roku 1872. Teoria ewolucji zrewolucjonizowała stosunek do badania innych gatunków – dzięki niej psychika zwierząt stała się przedmiotem zainteresowania naukowców. Wcześniej dominowały poglądy mechanicystyczne. Jednym z prekursorów tego podejścia był Kartezjusz, który twierdził, że zwierzęta to „żywe maszyny” i jako takie są pozbawione duszy oraz podstawowych stanów psychicznych, np. bólu. Poglądy te były na tyle rozpowszechnione, że w XVIII wieku dużą popularnością cieszyły się publiczne wiwisekcje, w trakcie których demonstrowano mechanizmy mające rządzić organizmami zwierząt. Zgodnie z teorią ewolucji między ludźmi a zwierzętami nie ma przepaści dzielącej dwa całkiem odrębne światy zjawisk, lecz stopniowalny dystans, którego wielkość zależy od porównywanych między sobą gatunków. Stwierdzono, że jeżeli sensowna jest analiza porównawcza rozwoju filogenetycznego, uprawniona jest również porównawcza analiza zachowania, a co za tym idzie – psychiki. Co więcej – jeżeli można wskazać na ciągłość rozwoju anatomicznego, morfologicznego czy fizjologicznego, to prawdopodobnie w podobny sposób przebiegał rozwój zdolności poznawczych.

PDF

Język intuicji. Rola języka w procesach pamięciowych i intuicyjnych

Justyna Sarzyńska

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 133 - 138

W codziennym języku trudno jest znaleźć drugie takie pojęcie jak intuicja, którego potoczne rozumienie tak bardzo różniłoby się od jego naukowej definicji. Intuicję często traktuje się bowiem jako magiczną i tajemniczą zdolność do przewidywania różnych zdarzeń, szósty zmysł właściwy głównie kobietom. Tymczasem próby rzetelnego wyjaśnienia tego zjawiska były podejmowane już przez starożytnych filozofów, których dzieło jest kontynuowane między innymi przez współczesnych psychologów.

PDF

Spektakl mowy

Jadwiga Sitnicka

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 139 - 144

Nawiązując do znanej metafory życia jako teatru, chciałabym w niniejszym artykule przyjrzeć się językowym zachowaniom ludzi w wąskich interpersonalnych kręgach codziennego życia, w interakcjach „twarzą w twarz” [Goffman 2000], po to, by poddać refleksji kwestię szczerości wypowiedzi. Aby analizować w taki sposób potoczne rozmowy, należy zastanowić się, jak ważny w rozmaitych sytuacjach jest komunikat i w jakim stopniu podlega władzy użytkownika.

PDF

Język naturalny jako pomost między danymi cyfrowymi maszyny a rozumieniem człowieka

Emilia Stańczyk-Wołowiec

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 145 - 149

Współczesna rzeczywistość wymaga gromadzenia olbrzymich ilości danych. Lawinowo rosną archiwa informacji dotyczących najróżniejszych dziedzin (bankowych, personalnych, pogodowych itp.). Jednocześnie istnieje potrzeba szybkiego przetwarzania danych, a następnie na ich podstawie raportowania, podejmowania decyzji czy oceny ryzyka procesu opisywanego przez bazę danych.
Dla człowieka ogarnięcie dużych ilości danych liczbowych oraz operowanie na nich jest trudne i niewygodne, a czasami po prostu niemożliwe. Oczekujemy informacji w języku naturalnym, który może nie jest szczególnie precyzyjny, ale za to powszechnie zrozumiały. Zwłaszcza kiedy chodzi jedynie o szybką ocenę sytuacji, przedkładamy określenia takie jak „bardzo dużo”, „średnio”, „prawie nikt” nad dane procentowe. Dlatego też w pewnych dziedzinach język naturalny powinien być pomostem między maszyną przetwarzającą dane a człowiekiem, dla którego są one przeznaczone. (Np. kiedy interesujemy się pogodą w Zakopanem, wystarczy wiedzieć, że od lipca do września opady są tam niewielkie, a od grudnia do lipca pokrywa śniegu jest duża. Niepotrzebne są dane liczbowe opadów z każdego miesiąca z ostatnich dziesięciu lat).

PDF

Jak odróżnić presupozycję od implikatury?

Joanna Szulińska

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 151 - 159

Problem odróżnienia presupozycji od implikatury wciąż stanowi wyzwanie dla filozofów języka i lingwistów. Jednoznaczne rozwiązanie tego problemu jest tym trudniejsze, że w literaturze znajdujemy różne koncepcje presupozycji, a kategoria implikatur obejmuje dwie odmiany tego fenomenu, charakteryzujące się dokładnie przeciwstawnymi własnościami – implikatury konwencjonalne i konwersacyjne.
W pierwszej części artykułu zostanie zarysowana koncepcja presupozycji oraz teoria implikatur. Część drugą poświęcono koncepcji presupozycji w ujęciu Mandy Simons [2007], na podstawie której sformułowane będzie kryterium odróżniania tego fenomenu językowego od implikatur.

PDF

Czy język naturalny ma strukturę logiczną?

Michał Zawidzki

Yearbook of Cognitive Science, Volume 3, 2009, pp. 161 - 169

Zainicjowany przez Boole’a, Peirce’a i Fregego gwałtowny rozwój aparatury formalnej pozwalającej badać i poprawnie formułować logikę zaowocował wieloma opozycyjnymi koncepcjami w sporze o ontologiczny i lingwistyczny status logiki. Ramy niniejszego tekstu nie pozwalają na dokładny przegląd wszystkich, lub choćby większości, najbardziej znaczących stanowisk w tej debacie. Należało dokonać wyboru reprezentantów poszczególnych orientacji filozoficznych w sporze o relację pomiędzy logiką a językiem. Każda selekcja tego rodzaju jest narażona na zarzut arbitralności, wydaje się jednak, iż trzy przedstawione i poddane analizie w dalszej części tekstu koncepcje dobrze ilustrują kontrowersje wokół postawionego w tytule problemu oraz przedkładają propozycje jego rozstrzygnięcia.

Files to download

From Editors PDF Table of Contents PDF