Ideologiczne, polityczne i filozoficzne podstawy polityki naukowej i przemysłowej niemieckiej partii Zielonych w latach 80. i 90. XX w.: przypadek „miękkiej chemii” (sanfte Chemie)
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEIdeologiczne, polityczne i filozoficzne podstawy polityki naukowej i przemysłowej niemieckiej partii Zielonych w latach 80. i 90. XX w.: przypadek „miękkiej chemii” (sanfte Chemie)
Data publikacji: 05.10.2023
Studia Historiae Scientiarum, 2023, 22 (2023), s. 543 - 583
https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.23.015.17706Autorzy
Ideologiczne, polityczne i filozoficzne podstawy polityki naukowej i przemysłowej niemieckiej partii Zielonych w latach 80. i 90. XX w.: przypadek „miękkiej chemii” (sanfte Chemie)
Sanfte Chemie, czyli miękka chemia, to koncepcja naukowo-filozoficzna opracowana w latach 80. XX w. pod auspicjami niemieckiej partii Zielonych (Die Grünen). Jej celem była całkowita i głęboko idąca przebudowa w duchu ekologicznym nie tylko przemysłu chemicznego, ale i nauk chemicznych jako takich. Sympatycy miękkiej chemii wzywali do ukucia nowej metody naukowej krytykując supremację tego, co określali mianem baconowsko-kartezjańskiej filozofii nauki. Mimo że sam projekt szybko wypadł z łask władz partii ze względu na jego radykalizm, historia fundamentów epistemologicznych, na których zbudowana została miękka chemia daje wgląd w wizję nauk chemicznych proponowaną przez pionierów ruchów ekologicznych oraz twórców koncepcji takich jak sustainability.
Artykuł poddaje analizie źródła sanfte Chemie, naświetlając mnogość i złożoność różnorodnych tradycji naukowych, filozoficznych, politycznych i ideologicznych, z których czerpali jej twórcy. Zbadanie narracji snutych na temat nauk empirycznych w pracach na temat miękkiej chemii pozwala lepiej zrozumieć późniejsze wybory polityczne dotyczące nauki, przemysłu i środowiska u naszych zachodnich sąsiadów. Co więcej, wydaje się, że nietypowy kontekst, z których wyrosła sanfte Chemie, daje jej przewagę nad późniejszymi modnymi trendami w naukach chemicznych, takimi jak zielona chemia, które często funkcjonują w filozoficznej próżni.
Celem artykułu jest postawienie pytania o relację pomiędzy filozofią a praktyką nauki i przede wszystkim o to, czy inna chemia jest możliwa.
Archiwa partii Zielonych (Archiv Grünes Gedachtnis w Berlinie):
Gleich, Armin von 1985: „Harte oder Sanfte Chemie?” (Sygnatura: B II, 1/1022).
Gleich, Armin von 1994: „Sanfte Chemie: Eine Alternative nicht nur zur Chlorchemie”, 1994 (Sygnatura: Arnim von Gleich, 18 ½).
Gleich, Armin von, 1996: „Sanfte Cheme als Innovationsperspektive? Thesen zur Konfliktslinien und Lösungsansätzen im Rahmen der ökologischen Moderniesierung der Chemischen Industrie”, 1996 (Sygnatura: Arnim von Gleich, 4).
The Rudolf Steiner Archive 2022: Strona internetowa archiwów Steinera poświęcona jego pracom na temat nauki Goethego: URL: https://rsarchive.org/Books/GA001/ (dostęp: 01.10.2022).
Soznat-Archiv 2022: Strona internetowa Lutza Stäudel’a na temat magazynu Soznat: URL: https://www.stäudel.de/soznat-Zeitschrift.html (dostęp: 01.10.2022).
Adler, Adam; Mackwitz, Hanswerner 1990: Öko-Tricks und Bio-Schwindel: Damit uns Wirtschaft und Politik nicht mehr für dumm verkaufen können. Wiedeń: Orac Verlag.
Anastas, Paul T.; Warner, John Charles 1998: Green Chemistry: Theory and Practice. Oxford: Oxford University Press.
Augustine, Dolores L. 2018: Taking on Technocracy: Nuclear Power in Germany, 1945 to the Present. New York: Berghahn Books.
Auro 2022a: Strona internetowa firmy AURO. URL: https://www.auro.de/de/ueber-AURO/firmenportrait/ (dostęp: 01.10.2022).
Auro 2022b: Strona internetowa firmy AURO, zakładka Chemiewende. URL: https://www.auro.de/de/ueber-AURO/sanfte-chemie/chemiewende/ (dostęp: 01.10.2022).
Bloch, Ernst 1959: Das Prinzip Hoffnung. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Böhme, Gernot 1980: Alternativen der Wissenschaft. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Böhme, Gernot; Daele, Wolfgang; Hohlfeld, Rainer; Krohn, Wolfgang; Schäfer, Wolf 1983: Finalization in Science: The Social Orientation of Scientific Progress. Dordrecht: Springer.
Chargaff, Erwin 1978: Das Feuer des Heraklit. Stuttgart: Klett-Cotta.
Chargaff, Erwin 1987: Engineering a molecular nightmare. Nature 327, ss. 199–200. DOI: 10.1038/327199a0.
Commoner, Barry 1971: The Closing Circle: Nature, Man and Technology. New York: Knopf.
Dietschy, Beat; Zeilinger, Dorris; Zimmermann, Rainer 2012: Bloch-Wörterbuch: Leitbegriffe der Philosophie Ernst Blochs. Berlin: De Gruyter.
Eilingsfeld, Heinrich 1989: Der sanfte Wahn. Ökologismus total. Mannheim: Südwestdeutsche Verlagsanstalt.
Feenberg, Andrew 1996: Marcuse or Habermas. Two critiques of technology. Inquiry: An Interdisciplinary Journal of Philosophy 39, ss. 45–70. DOI: 10.1080/00201749608602407.
Fischer, Hermann 1984: Weg vom vergifteten Alltag – Plädoyer für eine Sanfte Chemie. Auro-Mitteilungen n. 6.
Fischer, Hermann 1993: Plädoyer für eine Sanfte Chemie. Über den nachhaltigen Gebrauch der Stoffe. Braunschweig: Alembik.
Gibbons, Michael; Limoges, Camille; Nowotny, Helga; Schwartzman, Simon; Scott, Peter; Trow, Martin 1994: The New Production of Knowledge. Thousand Oaks: Sage Publications.
Glantz, Stanton A.; Slade, John; Bero, Lisa A.; Hanauer, Peter; Barnes, Deborah E. 1998: The Cigarette Papers. Berkeley: University of California Press.
Gleich, Armin von 1989: Der wissenschaftliche Umgang mit der Natur. Über die Vielfalt harter und sanfter Naturwissenschaften. Frankfurt: Campus Forschung.
Gleich, Armin von 1999: Ökologische Kriterien der Technik-Integration des Vorsorgeprinzips und Stoffbewertung. Umweltwissenschaften und Schadstoff-Forschung t. 11, ss. 21–32.
Gleich, Armin von; Pade, Christian; Petschow, Ulrich; Pissarskoi, Eugen 2009: Potentials and Trends in Biomimetics. Berlin: Springer.
Goethe, Johann Wolfgang von 1926: Faust. Tłum. Emil Zegadłowicz. Wadowice: Fr. Foltin. URL: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/goethe-faust-czesc-pierwsza.html (dostęp: 01.10.2022).
Goetheanum 2022: Historia Goetheanum i Steinera: URL: https://goetheanum.ch/en/society#history (dostęp: 01.10.2022).
Graedel, Thomas E. 2001: Green chemistry as systems science. Pure and Applied Chemistry 73(8), ss. 1243–1246. DOI: 10.1351/pac200173081243.
Hecking, Claus; Pinzler, Petra 2016: Die Politik sollte steuern, die Wirtschaft rudern. Zeit Online 17 marca 2016. URL: https://www.zeit.de/wirtschaft/2016-03/amory-lovins-energiewende-bundesverdienstkreuz-rocky-mountains?utm_referrer (dostęp: 01.10.2022).
Jonas, Hans 1996 (oryg. 1979): Zasada odpowiedzialności. Etyka dla cywilizacji technologicznej. Kraków: Platan.
Koch, Egmont R.; Vahrenholt, Fritz 1978: Seveso ist überall – Die tödlichen Risiken der Chemie. Köln: Fischer.
Krasnodębski, Marcin 2022a: Krótka historia kodyfikacji na rzecz chemii przyjaznej środowisku naturalnemu. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 67, ss. 33–64. DOI: 10.4467/0023589XKHNT.22.011.15825.
Krasnodębski, Marcin 2022b: Reinventing the wheel: A critical look at one-world and circular chemistries. Studies in History and Philosophy of Science 96, ss. 112–120. DOI: 10.1016/j.shpsa.2022.09.004.
Kümmerer, Klaus 2017: Sustainable Chemistry: A Future Guiding Principle. Angewandte Chemie International Edition 56(52), ss. 16420–16421. DOI: 10.1002/anie.201709949.
Livage, Jacques 2001: Chimie douce: from shake-and-bake processing to wet chemistry. New Journal of Chemistry 25(1), s. 1. DOI: 10.1039/B009233I.
Lovins, Amory 1979: The Energy controversy: soft path questions & answers. Edited by Hugh Nash. San Francisco: Friends of the Earth.
Mackay, Robin; Avanessian, Armen 2014: ACCELERATE: The Accelerationist Reader. London: Merve.
Mackwitz, Hanswerner; Köszegi, Barbara 1983: Zeitbombe Chemie. Strategien zur Entgiftung unserer Welt. Wiedeń: Orac.
Marcuse, Herbert 1991 (oryg. 1964): Człowiek Jednowymiarowy. Warszawa: PWN.
Matlin, Stephen A.; Mehta, Goverdhan; Hopf, Henning; Krief, Alain 2016: One-world chemistry and systems thinking. Nature Chemistry 8, ss. 393–398. DOI: 10.1038/nchem.2498.
Merchant, Carolyn 1980: The Death of Nature: Women, Ecology and the Scientific Revolution. New York: Harper.
Minssen, Mins 1986: Der sinnliche Stoff. Vom Umgang mit Materie. Stuttgart: Klett-Cotta.
Nieddu, Martino; Vivien, Franck-Dominique 2015: La chimie verte: une fausse rupture? Les trajectoires d’une transition écologique. La Découverte 2, ss. 139–153. DOI: 10.3917/rfse.hs1.0139.
Oreskes, Naomi; Conway, Erik M. 2010: Merchants of Doubt: How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming. New York: Bloomsbury Press.
Roberts, Jody Alan 2006: Creating Green Chemistry: Discursive Strategies of a Scientific Movement. Praca doktorska obroniona na Faculty of Virginia Polytechnic Institute and State University. URL: https://vtechworks.lib.vt.edu/bitstream/handle/10919/27529/Roberts_Revised_Final_v2.pdf (dostęp: 29.06.2023).
Roselli, Maria 2014: The asbestos lie. The past and present of an industrial catastrophe. Brussels: European Trade Union Institute. URL: https://www.etui.org/sites/default/files/FINAL_The_Asbestos_Lie.pdf (dostęp: 29.06.2023).
Rosół, Piotr 2017: Hans Jonas o etycznej odpowiedzialności nauki i techniki. Kraków: Universitas.
Schumacher, Ernst Friedrich 1973: Small Is Beautiful: A Study of Economics As If People Mattered. London: Blond & Briggs.
Schumacher, Ernst Friedrich 1977: A Guide for the Perplexed. London: Jonathan Cape
Soentgen, Jens 2011: Das Unscheinbare: Phänomenologische Beschreibungen von Stoffen, Dingen und fraktalen Gebilden. Augsburg. URL: https://d-nb.info/1077700555/34 (dostęp: 29.06.2023).
Stehlik, Thomas 2019: Waldorf Schools and the History of Steiner Education. Cham: Springer.
Sturm, Christine 2020: Inside the Energiewende: Twists and Turns on Germany’s Soft Energy Path. Cham: Springer.
Thornton, Joe 2001: Pandora’s Poison: Chlorine, Health, and a New Environmental Strategy. Cambridge: MIT Press.
Tompkins, Andrew S. 2016: Better Active than Radioactive!: Anti-Nuclear Protest in 1970s France and West Germany. Oxford: Oxford University Press.
United States Enviromental Protection Agency 2023: Green Chemistry Challenge Winners. URL: https://www.epa.gov/greenchemistry/green-chemistry-challenge-winners (dostęp: 29.06.2023).
Informacje: Studia Historiae Scientiarum, 2023, 22 (2023), s. 543 - 583
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Ideologiczne, polityczne i filozoficzne podstawy polityki naukowej i przemysłowej niemieckiej partii Zielonych w latach 80. i 90. XX w.: przypadek „miękkiej chemii” (sanfte Chemie)
Ideological, Political, and Philosophical Foundations of Science and Industrial Policy of the German Green Party in the 1980 and 1990: the Case of “Soft Chemistry” (Sanfte Chemie)
Zespół Historii Kartografii, Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN
Publikacja: 05.10.2023
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski