Artykuł jest pierwszą częścią cyklu poświęconego rekonstrukcji dziejów pojęcia cywilizacji jako procesu i jego potencjalnej użyteczności we współczesnych studiach cywilizacji. W pierwszej części przeprowadzono analizę dwóch korzeni terminu określanych za pomocą łacińskich terminów civilitas i civitas. Po wskazaniu antycznych antecedensów pojęcia „cywilizacja” szczegółowo zanalizowano oświeceniowy dyskurs cywilizacyjny ze szczególnym uwzględnieniem idei Victora de Mirabeau i Immanuela Kanta. Prowadzi to do wysnucia wniosku, że najbardziej ogólny sens pojęcia cywilizacji można sformułować jako doskonalenie życia społecznego na drodze jego uporządkowania poprzez prawo. W procesie cywilizacji podmiotem prawodawczym staje się civil society rozumiane jako połączona więzami wzajemnego szacunku zbiorowość, która pokojowe sposoby regulowania relacji uważa za doskonalsze niż te oparte na przemocy. Choć cywilizacja jako kult dobrych manier może się przeradzać w pusty obyczajowy formalizm, to równocześnie wzajemna grzeczność i szacunek są niezbędnymi warunkami funkcjonowania cywilnego społeczeństwa. Tak ujęty proces cywilizacji warto wciąż na nowo czynić obiektem badań, szczególnie porównawczych.

Civilization as a process. Part 1: The roots of the idea

The article is the first installment in the series reconstructing the history of the idea of civilization seen as process and discussing its usefulness for contemporary civilizational studies. The first part of the text analyzes two roots of the term using the latin words civilitas and civitias. After pointing out ancient antecedents of the notion of civilization, the article analyzes in detail the civilizational discourse of the Enlightenment, emphasizing Victor de Mirabeau’s and Immanuel Kant’s contributions. This leads to the conclusion that civilization can on the most general level be defined as refinement of society by ordering it by law. In the process of attaining civilization, civil society, understood as a collective bonded by mutual respect and prefering peaceful regulation over violence, becomes the lawgiving subject. Even though civilization, as the cult of good manners, can become an empty formalism, mutual courtesy and respect are still necessary conditions for civil society’s existence. If we understand the process of civilization along such lines, it remains worthy of consant research, especially comparative studies, today.

Key words: civilization, civil society, Norbert Elias, Immanuel Kant, civilitas

W obliczu katastrofalnego zanieczyszczenia środowiska i klęski prób naprawczych, pod koniec XX wieku chińskie władze poszukiwały modelu, który stać mógłby się ramą ideologiczną dla skutecznych, kompleksowych działań na rzecz ochrony przyrody i utrzymania wzrostu ekonomicznego – jednego z najważniejszych celów polityki KPCh od końca lat 70. XX wieku. W odpowiedzi na to zapotrzebowanie powstała teoretyczno – polityczna koncepcja o znaczącej nazwie – “cywilizacja ekologiczna” (shengtai wenming 生态文明). Koncepcja ta, jak sama nazwa wskazuje, łączy dyskurs ekologiczny z dyskursem cywilizacyjnym, wpisując ochronę środowiska w szerszy kontekst wielowiekowej tradycji oraz misji cywilizacyjnej Chin. Co więcej, koncept wzbogacony został o wymiar polityczny, tworząc unikatowy w skali globalnej program ochrony środowiska oparty na rozwoju gospodarczym i technologicznym, a do tego zakotwiczony w klasycznej kulturze i zależny od sprawnej władzy centralnej. Niniejszy artykuł próbuje nakreślić kluczowe założenia koncepcji ekologicznej cywilizacji oraz przedstawić najważniejsze źródła inspiracji, które miały wpływ na jej obecny kształt.

The Chinese idea of a rooted-in-the-past, green future. The concept of ecological civilization

At the end of the 20th century, in response to catastrophic environmental pollution and the failure of recovery efforts, the Chinese authorities looked for a model that could serve as an ideological framework for effective, comprehensive actions to protect nature and maintain economic growth – one of the most important goals of the CCP’s policy since the late 1970s. A theoretical and political framework known as „ecological civilization” (shengtai wenming) was developed in response to this desire. As its name implies, this idea integrates ecological discourse with civilizational discourse, situating environmental conservation in the broader context of China’s long-standing heritage and civilizational mission. The idea has also been given a political component, resulting in a globally unique environmental protection program, based on technological and economic development, as well as rooted in classical culture and reliant on an effective central government. The purpose of this article is to highlight the most significant sources of inspiration that shaped the idea of ecological civilisation and to define the fundamental tenets that underpin it.

Key words: ecological civilization, China, People’s Republic of China, ecological crisis, Chinese civilization

Artykuł, zainspirowany „nową falą” studiów nad cywilizacjami, skupia się na sferze, która zwykle pozostaje poza głównym nurtem badań cywilizacyjnych, na kinie. Podstawowym celem artykułu jest pokazanie, że analiza dzieł filmowych może być wartościowym źródłem wiedzy o tożsamości cywilizacyjnej, promowanej przez polityczne i kulturowe elity. Uzupełnia to ujęcia, kładące nacisk na sposoby wykorzystania pojęcia „cywilizacja” w dyskursach politycznych, akademickich czy medialnych, czy też poszukujące danych na temat „tożsamości cywilizacyjnej” określonych społeczeństw za pomocą ilościowych sondaży. Analizowanym w artykule przypadkiem jest hojnie dofinansowany przez ukraińskie państwo historyczny film “Kruty 1918” (Kruty 1918) w reżyserii Ołeksija Szapariewa, który wszedł na ekrany kin w styczniu 2019 roku. Pokazano, w jaki sposób film wyraża “europejski wybór” Ukrainy oraz przy pomocy jakich obrazów i treści tworzy określone wyobrażenia narodu ukraińskiego i jego cywilizacyjnej przynależności.

Cinema as a Tool for Constructing Civilizational Identity on the Example of the Ukrainian Film Kruty 1918 (2019)

The article, inspired by the “new wave” of civilizational studies, focuses on a sphere that usually remains outside the mainstream of civilizational research: cinema. The main aim of the article is to show that the analysis of film works can be a valuable source of knowledge about the civilizational identity promoted by the political and cultural elite. This complements approaches that focus on ways to use the term “civilization” in political, academic, or media discourses, or to look for data on the “civilizational identity” of specific societies through quantitative surveys. The case analyzed in the article is the historical film Kruty 1918, generously financed by the Ukrainian state, which was released in January 2019. The studies focused on how the film expresses the “European choice” of Ukraine and how it creates specific images of the Ukrainian nation and its civilizational affiliation.

Keywords: civilizational identity, civilizational discourse, cinema, Ukraine