FAQ

Nowa propozycja periodyzacji dziejów botaniki w Polsce

__T_CHECK_FOR_UPDATES

Data publikacji: 05.10.2023

Studia Historiae Scientiarum, 2023, 22 (2023), s. 301 - 341

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.23.008.17699

Autorzy

Piotr Köhler
Instytut Botaniki, Wydział Biologii, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8713-0817 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Nowa propozycja periodyzacji dziejów botaniki w Polsce

Abstrakt

Periodyzacja służy do podziału danej gałęzi nauki na krótsze, w miarę jednorodne okresy. Pierwsza część niniejszej pracy zawiera analizę kilku dotychczasowych periodyzacji dziejów botaniki w Polsce: jedną z końca XVIII w., dwie z XIX w. i sześć z XX w. Wykazano, że podziały te opierały się na kryteriach w większości niezwiązanych z dziejami nauki o roślinach w Polsce, jak panowanie królów, wydarzenia polityczne za granicą, wydarzenia polityczne na ziemiach polskich czy zagraniczne wydarzenia naukowe.

Podstawą niniejszej propozycji periodyzacji historii botaniki w Polsce jest analiza przygotowanych do Słownika biograficznego botaników polskich życiorysów 1773 botaników i botaników amatorów, którzy w przeszłości działali na ziemiach polskich. Efektem było wydzielenie okresów, w których większa część botaników uprawiała daną dziedzinę botaniki.

Periodyzacja ta obejmuje 6 faz: I – od połowy XIV w. do ostatniej ćwierci XVI w., II – od ostatniej ćwierci XVI w. do ostatniej ćwierci XVIII w., III – 1. i 2. ćwierć XIX w., IV – 3. i 4. ćwierć XIX w., V – 1 i 2. ćwierć XX w. oraz VI – ostatnie półrocze XX w. i pierwsze 2 dekady XXI w.

Każda z faz I–V została scharakteryzowana. Natomiast ze względu na przepisy prawne o ochronie danych osobowych nie było można analizować życiorysów osób żyjących i dostępne fragmentaryczne dane trudno było porównać z odpowiadającymi im danymi z poprzednich faz. Z tego powodu faza VI nie została scharakteryzowana.

Bibliografia

[Anonim] 1877: Fest-Versammlung am 8. April 1876 zur Feier der fünfundzwanzigjährigen Bestehens der k.k. zoologisch-botanischen Gesellschaft. Verhandlungen der k. k. zoologich-botanischen Gesellschaft in Wien 26, ss. 3069.

Berdau, Feliks 1859: Przegląd flory okolic Krakowa. Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 26, ss. 213–658.

Besser, Willibald S. J. G. 1809: Primitiae florae Galiciae Austriacae utriusque: encheiridion ad excursiones botanicas. Pars 1, Monandria – Polyandria, Pars 2, Didynamia – Dioecia. Viennae: A. Doll.

Breyne, Jakob [1674]–1678: Exoticarum aliarumque minus cognitarum plantarum centuria prima, cum figuris aeneis summo studio elaboratis. Gedani.

Breyne, Jakob 1739: Prodromi fasciculi rariorum plantarum primus et secundus, quondam separatim, nunc nova hac editione multum desiderata coniunctim editi, notulisque illustrati […]. Gedani, wyd. 2.

Czerwiakowski, Ignacy Rafał 1841: Botaniki ogólnej roślin jawnopłciowych z. 1–2. Kraków: w Drukarni Uniwersytetu.

Czerwiakowski, Ignacy Rafał 1849: Opisanie roślin skrytopłciowych lekarskich i przemysłowych. Botaniki szczególnej część pierwsza. Kraków: w Drukarni Uniwersytetu.

Darwin, Charles 1859: On the origin of species by means of natural selection. London: John Murray.

Dolatowski, Jakub [w druku]: Wołoszczak Eustachy. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Domański, Cezary W. [w druku]a: Conwentz Hugo Wilhelm. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Domański, Cezary W. [w druku]b: Goldflusówna (Goldflus, od 1921 Gościeńska) Matylda Maria Magdalena. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Domański, Cezary W. [w druku]c: Zapałowicz Hugo Michał Antoni Leopold. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Elsner, Moritz 1837: Flora von Hirschberg und dem angrenzenden Riesengebirge. Breslau: G.P. Aderholz.

Encyklopedyja Powszechna, T. 1. 1859. Samuel Orgelbrand editor, Warszawa.

Falimirz, Stefan 1534: O ziolach y o moczy gich, o paleniu wodek z zioł, o oleykach przyprawianiu, o rzeczach zamorskich [...]. [Kraków]: Florian Vnglerius […].

Frey, Ludwik [w druku]: Kluk Jan Krzysztof. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Glicklhorn, Josef 1951: 100 Jahre Zoologich-Botanische Gesellschaft in Wien. Verhandlungen der Zoologich-Botanischen Gesellschaft in Wien 92, ss. 7–24.

Günther, Karl Christian, Grabowski, Heinrich, Wimmer, Friedrich 1824: Enumeratio stirpium phanerogamarum quae in Silesiae sponte proveniunt. Vratislaviae: apud Guilielmum Theophilum Korn.

Herbich, Franz 1860: Skizze zu einer Geschichte der Botanik in Galizien. Verhandlungen der k.k. zoologisch-botanischen Gesellschaft in Wien 10, ss. 630–634.

Homann, Georg Gotthilf 1828–1835: Flora von Pommern […]. T. 1–3. Köslin.

Hryniewiecki, Bolesław 1927: Historja botaniki w Polsce. [In:] Poradnik dla samouków. T. VII. Botanika cz. II. Warszawa: Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego – Instytutu Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, ss. 699–720.

Hryniewiecki, Bolesław 1933: Précis de l’histoire de la botanique en Pologne. Cracovie: Drukarnia Narodowa.

Hryniewiecki, Bolesław 1948: Rozwój botaniki w Polsce. Kraków: Polska Akademia Umiejętności. (ser.: „Historia nauki polskiej w monografiach”).

Hryniewiecki, Bolesław 1949: Zarys dziejów botaniki. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Jakubiec, Paweł [w druku]: Kosiek Zdzisław. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Joannicius, Gabriel 1616: Plantarum Cracoviensium indicem proprium latine confectum. Cracoviae: Andr. Petricovius [druk zaginiony].

Jundziłł, Józef 1830: Opisanie roślin w Litwie, na Wołyniu, Podolu i Ukrainie dziko rosnących, iako i swojonych podług wydania szesnastego układu roślin Linneusza. Wilno: Józef Zawadzki.

Jundziłł, Stanisław Bonifacy 1791: Opisanie roslin w prowincyi W. X. L. naturalnie rosnących według układu Linneusza. Wilno: W Drukarni J.K. Mci y Rzeplitey u XX. Piarów.

Jundziłł, Stanisław Bonifacy 1804–1805: Początki botaniki. Cz. 1–2. Warszawa: Druk. Xięży Piarów.

Jussieu, Adrian Laurent de 1849: Wykład początków botaniki. Vol. 2. Botanika. Tłumaczył T. Chałubiński. Warszawa: w drukarni Stanisława Strąbskiego. (ser.: „Wykład początków historii naturalnej”, Vol. 2).

Jussieu, Antoine Laurent de 1789: Genera plantarum secundum ordines naturales disposita, juxta methodum in Horto Regio parisiensi exaratam. Parisii: Herissant et Theophilum Barrois.

Kapała, Krzysztof [w druku]: Berdau Feliks Walery. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Kapler, Adam [w druku]a: Tomasz z Sarepty, Tomasz z Tilbury, OPraem. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Kapler, Adam [w druku]b: Wichura Max Ernst. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Knapp, Josef Armin 1872: Die bisher bekannten Pflanzen Galiziens und der Bukowina. Wien: Wilhelm Braunmüller.

Köhler, Piotr 2002: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności. Botany at the Academic Society of Cracow, Academy of Sciences and Letters and the Polish Academy of Sciences and Letters (1815–1952). Kraków: Polska Akademia Umiejętności. (ser.: „Studia i Materiały do Dziejów Polskiej Akademii Umiejętności”, Vol. 2). ISBN 83-88857-19-3

Köhler, Piotr 2004: Bibliografia botaniki w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1818–1952–2000). Bibliography of botany at the Academic Society of Cracow, Academy of Sciences and Letters and the Polish Academy of Sciences and Letters (1818–1952–2000). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN. ISBN 83-89648-14-8

Köhler, Piotr 2009a: Leksykon Botaników Polskich. Franciszek (Franz) Herbich. Wiadomości Botaniczne 53(1/2), ss. 81–88.

Köhler, Piotr 2009b: Szafer Władysław Józef, krypt. W.S. (1886–1970). Polski Słownik Biograficzny, vol. 46, ss. 401–407.

Köhler, Piotr 2020: The first flora of Poland. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 65(4), pp. 29–41. DOI: 10.4467/0023589XKHNT.20.026.128.

Köhler, Piotr 2021: Władysław Szafer as a palaeobotanist. Studia Historiae Scientiarum 20, pp. 191–212. DOI: 10.4467/2543702XSHS.21.007.14038.

Köhler, Piotr [w druku]a: Ber Artur (Alter). [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]b: Bernhardi (Bernhardus, de Bernitz) Marcin. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]c: Besser Willibald (właść. Suibert Joseph Gottlieb) [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]d: Breyne (Breyn, Breynius) Jakob (Jakub). [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]e: Chałubiński Tytus. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]f: Erndtel (Erndel, Erndl) Christian Heinrich. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]g: Gilibert Jean Emmanuel. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]h: Hacquet Baltazar (Belsazar). [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]i: Hryniewiecki Bolesław. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]j: Jentys Stefan. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]k: Jonston Jan. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]l: Jundziłł Stanisław Bonifacy. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]m: Kamieński Franciszek Dionizy. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]n: Klein Jacob Theodor. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]o: Knapp Josef Armin [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]p: Kotula Bolesław. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]r: Prażmowski Adam. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]s: Rzączyński Gabriel. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]t: Wigand Johann. [W:] [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku]u: Wittmann (Witmann) Ernst (Ernest) Dominik. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Köhler, Piotr [w druku] : Zawadzki (Zawadski, Zawadzsky) Aleksander (Alexander) (właściwie Józef Antoni). [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Kosiek, Zdzisław 1983: Botanika. [W:] Kazimierz Maślankiewicz (red.), Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce. Warszawa: Wiedza Powszechna, ss. 413–479.

Krzeptowska-Moszkowicz, Izabela [w druku]: Godlewski Emil sen. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Lorek, Christian Gottlieb 1826–1830: Flora prussica. Abbildungen sämmtlicher bis jetzt aufgefunden Pflanzen in Preussen. Königsberg: zu haben bei dem Verfasser und in der Unzerschen Buchhandlung.

Łobarzewski, Hyacinthus 1847: Muscorum frondosorum species novas halicienses. Haidingers Naturwissenschaftliche Abhandlungen, gesammelt und durch Subscription herausgegeben 1, ss. 47–64.

Łobarzewski, Hyacinthus 1849: Musci hypnoidei Galiciae rariores. Leopoli.

Majewski, Tomasz 2005: Botanika w warszawskich czasopismach „Pamiętnik Fizjograficzny” i „Wszechświat”. Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 14(1–2), ss. 147–165.

Mularczyk, Magdalena [w druku]a: Schube Theodor Eugen Ferdinand. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Mularczyk, Magdalena [w druku]b: Schwenckfeld (Schwenckfeldt, Schwenckfelt, Schvenckfelt) Caspar. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Pampuch, Adalbert 1840: Flora Tremesnensis. Tremessen: Druck und Verlag von Gustav Slavski.

Price, Derek John de Solla 1967: Mała Nauka – Wielka Nauka. Tłumaczył Piotr Graff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Reyger, Gottfried 1764–1766: Tentamen florae Gedanensis methode sexuali accomodatae. Vol. 1, 2. Dantisci: Apud D. L. Wedel.

Rzączyński, Gabriel 1721: Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus Lituaniae annexarumq[ue] provinciarum in tractatus XX divisa […]. Sandomiriae: typis Collegii Soc. Jesu.

Schwenckfeld, Caspar 1600: Stirpium & Fossilium Silesiae Catalogus in quo praeter etymon, natales, tempus, Natura & vires cum variis experimentis assignantur. Lipsiae: Albertus.

Simon de Lowicz 1532: Aemilius Macer de herbarum virtutibus, cum veris figuris herbarum […]. Cracoviae: H. Ungerowa.

Słownik Języka Polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/;2571230 [dostęp: 12 V 2022]

Suchodolski, Bogdan editor 1970–1987: Historia nauki polskiej. Vol. 1. Średniowiecze. Wrocław etc.: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. 1970, ss. 318–320; Vol. 2. Barok. Oświecenie. Wrocław etc.: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. 1970, ss. 128–131; Vol. 3. 1795–1862. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo. 1977, ss. 490–501 (Z. Brzozowski); t.. 4 cz. III. 1863–1918. Wrocław etc.: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1987, ss. 339–359 (Z. Kosiek).

Syrennius, Simon 1613: Zielnik herbarzem z ięzyka łacinskiego zowią to iest Opisanie własne imion, kształtu, przyrodzenia, skutkow y mocy zioł wszelakich [...] polskim ięzykiem zebrany y na osmiero ksiąg rozłozony [...]. Cracoviae: [w Drukarni Bazylego Skalskiego].

Szafer, Władysław [1967]: Z teki przyrodnika. [t. 2]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, ss. 143–152.

Szweykowska, Alicja; Szweykowski, Jerzy 2003: Botanika. T. 1. Morfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN 8301139463, ISBN 8301139536.

Waga, Jakub: 1847–1848. Flora Polska jawnokwiatowych rodzajów oraz botaniczne opisy tak dzikich jako i hodowanych pod otwartem niebem jawnokwiatowych Królestwa Polskiego roślin. T. 1 i 2. Warszawa: w drukarni Stanisława Strąbskiego.

Wigand, Johann 1590: Vera historia de Succino Borussico, de Alce Borussica & de herbis in Borussia nascentibus. Ienae: typis Tobiae Steinmani.

Wimmer, Friedrich, Grabowski, Heinrich 1827–1829: Flora Silesiae. Vratislaviae: Guil. Theoph. Korn

Zawadzki, Alexander 1835: Enumeratio plantarum Galiciae & Bukowinae, oder die in Galizien und der Bukowina wildwachsenden Pflanzen mit genauer Angabe ihrer Standorte. Breslau: bei W. G. Korn.

Zawadzki, Alexander 1836: Flora der Stadt Lemberg […]. Lemberg: Kuhn und Millikowski.

Zemanek, Alicja [w druku]a: Czerwiakowski Napoleon Ignacy Rafał. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Zemanek, Alicja [w druku]b: Janczewski Edward, Glinka. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Zemanek, Alicja [w druku]c: Joannicy (Joannicius, Joannicki, Hanuszek) Gabriel. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Zemanek, Alicja [w druku]d: Raciborski Marian. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Zemanek, Alicja [w druku]e: Rehman (Rehmann) Jan Antoni. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Zemanek, Alicja [w druku]f: Rostafiński Józef Tomasz. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Zemanek, Alicja [w druku]g: Stanko (Stanconis) Jan. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Zemanek, Alicja [w druku]h: Syreński Szymon (Syreniusz, Syrenius, Syrennius, Sacranus czyli pochodzący z Oświęcimia). [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Zemanek, Alicja [w druku]i: Szymon z Łowicza. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Zemanek, Alicja; Köhler, Piotr 2019: Botany at Stefan Batory University in Vilna (Wilno, Vilnius) (1919–1939). Studia Historiae Scientiarum 18, pp. 93–137. DOI: 10.4467/2543702XSHS.19.005.11011.

Zemanek, Alicja; Köhler, Piotr 2020: Botanika na USB w Wilnie. [W:] Anna Supruniuk, Jerzy Szudy (red.), Dzieje Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939). T. 2, ss. 121–289. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. ISBN 978-83-231-4478-6

Zemanek, Alicja; Köhler, Piotr 2021: „Mierz siłę na zamiary” – nauczanie botaniki w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939). ˮMeasure Your Strength Against Intentions” – Teaching of Botany at the Stefan Batory University in Vilnius (1919–1939). Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 30(1), ss. 41–87. https://www.ihnpan.pl/wp-content/uploads/2021/08/3-Zemanek_Kohler.pdf

Ziarnek-Korchak, Magdalena [w druku]a: Reyger Gottfried. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Ziarnek-Korchak, Magdalena [w druku]b: Winkelmann Johann. [W:] Piotr Köhler (red.), Słownik biograficzny botaników polskich.

Informacje

Informacje: Studia Historiae Scientiarum, 2023, 22 (2023), s. 301 - 341

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Nowa propozycja periodyzacji dziejów botaniki w Polsce

Angielski:

A New Proposal for the Periodization of the History of Botany in Poland

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-8713-0817

Piotr Köhler
Instytut Botaniki, Wydział Biologii, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8713-0817 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Instytut Botaniki, Wydział Biologii, Uniwersytet Jagielloński (Kraków, Polska)

Publikacja: 05.10.2023

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

__T_CHECK_FOR_UPDATES

Udział procentowy autorów:

Piotr Köhler (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 187

Liczba pobrań: 156

<p> Nowa propozycja periodyzacji dziejów botaniki w Polsce</p>