Aptekarstwo w polskich kalendarzach farmaceutycznych przełomu XIX i XX wieku. Prolegomena do badań

Anna Żuk

Aptekarstwo w polskich kalendarzach farmaceutycznych przełomu XIX i XX wieku. Prolegomena do badań

Data publikacji: 11.09.2024

Studia Historiae Scientiarum, 2024, 23 (2024), s. 433 - 469

https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.010.19583

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Aptekarstwo w polskich kalendarzach farmaceutycznych przełomu XIX i XX wieku. Prolegomena do badań

Abstrakt

Kalendarze na przełomie XIX i XX wieku były nieraz jedynym źródłem informacji o otaczającym ówczesnych ludzi świecie. Kalendarze farmaceutyczne w języku polskim wydawane były od roku 1878.
Obecnie piśmiennictwo dotyczące wydawnictw, jakimi były kalendarze, jest skromne. Kalendarze były publikacjami bardzo popularnymi, o szerokiej rozpiętości tematycznej i wysokim poziomie edytorskim, jednak nie doczekały się dotąd precyzyjnej definicji bibliologicznej.
Współcześnie niewiele miejsca poświęca się w pracach naukowych kalendarzom wydawanym w języku polskim dla farmaceutów, początkowo we Lwowie, a następnie w Warszawie, od roku 1878 do wybuchu I wojny światowej (ostatni kalendarz farmaceutyczny z tego okresu wydany był w roku 1914).
Celem pracy jest ukazanie aptekarstwa pod koniec XIX i na początku XX wieku na podstawie informacji zawartych w kalendarzach znajdujących się w zbiorach Muzeum Farmacji UJ CM w Krakowie, ponieważ kalendarze te stanowią cenne i bogate źródło wiedzy o tych czasach. Omawiane w niniejszej pracy kalendarze ukazywały się w latach 1878–1914 we Lwowie i w Warszawie. Zamieszczano w nich artykuły naukowe, manuały, wykazy aptek i aptekarzy prowadzących polskie apteki, reklamy, tablice i wykazy.
Analizowane kalendarze farmaceutyczne stanowiły ważne źródło wiedzy fachowej dla ówczesnych aptekarzy, ponieważ dostęp do podręczników farmaceutycznych był ograniczony. Kalendarze farmaceutyczne umożliwiały aptekarzom wykonywanie pracy zgodnie z przepisami prawa, reklamy ułatwiały zaopatrzenie aptek w niezbędne produkty, a spisy aptekarzy polskich i aptek działających pod różnymi zaborami nie tylko umożliwiały kontakt między aptekarzami, lecz także wzmacniały patriotyzm w aptekarzach oraz mobilizowały do wspólnej wytrwałej pracy na rzecz farmacji i odrodzenia Polski.

Around 1900, calendars were sometimes the only source of information about the world for people. Pharmaceutical calendars in Polish were published from 1878. Currently, documentation on calendars is modest, although they were very popular publications with a wide range of topics and a high level of editing, even though they have not yet lived up to a precise bibliological definition.
Calendars published in Polish for pharmacists, first in Lviv and then in Warsaw, from 1878 until the outbreak of World War I, were rarely mentioned in scientific papers (the last pharmaceutical calendar from this period was published in 1914).
The aim of this work is to show the pharmacy at the end of the 19th and beginning of the 20th century, based on information contained in calendars in the collection of the Museum of Pharmacy of the Jagiellonian University CM in Krakow, since these calendars are a valuable and rich source of knowledge about that period.
The calendars examined in this paper were published between 1878 and 1914 in Lviv and Warsaw. These were the times of Partitions of Poland. The calendars contained scientific articles, manuscripts, lists of pharmacies and pharmacists running Polish pharmacies, advertisements, tables and lists.
The pharmaceutical calendars were an important source of expertise for pharmacists of the time, as access to pharmaceutical textbooks was limited. Pharmaceutical calendars enabled pharmacists to carry out their work in accordance with the law, the advertisements contained in the calendars made it easier to supply pharmacies with necessary products, and the lists of Polish pharmacists and pharmacies operating in different parts of the inexistent country not only enabled contact between them, but also strengthened a sense of patriotism and mobilized them to work tenaciously together for the benefit of the pharmaceutical industry and the rebirth of Poland.

Słowa kluczowe

apteki, aptekarze, informacja fachowa, kalendarze farmaceutyczne

pharmacies, pharmacists, professional information, pharmaceutical calendars

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Źródła

Czasopismo Towarzystwa Aptekarskiego 1871, 1(1).

Czasopismo Towarzystwa Aptekarskiego 1881, 10(22).

Czasopismo Towarzystwa Aptekarskiego 1881, 10(23).

Czasopismo Galicyjskiego Towarzystwa Aptekarskiego 1912, 42(1).

Dunin Wąsowicz, Mieczysław; Inlender Adolf 1877: Kalendarz do użytku farmaceutów i chemików na rok 1878. Lwów: Wydawnictwo Towarzystwa Aptekarskiego.

Herod, Franciszek 1939: Kalendarz Farmaceutyczny na rok 1939. Warszawa: Wyd. nakładem Mgra Farm. Franciszka Heroda.

Inlender, Adolf 1877: Historya rozwoju galic. Towarzystwa aptekarskiego. [W:] Dunin Wąsowicz, Mieczysław; Inlender Adolf (red.), Kalendarz do użytku farmaceutów i chemików na rok 1878. Lwów: Wydawnictwo Towarzystwa Aptekarskiego, ss. 106–114.

Jabłonowski, Wincenty 1883: Kalendarz do użytku farmaceutów i chemików na rok 1884. Lwów: Wydawnictwo galicyjskiego Towarzystwa Aptekarskiego.

Koskowski, Bronisław 1900: Kalendarz Farmaceutyczny na rok 1900. Lwów: Wyd. nakładem Bronisława Koskowskiego.

N.N. 1872: Kalendarz Lekarski na rok 1872. Warszawa: Wyd. Red. Gazety Lekarskiej.

N.N. 1910: Kalendarz Farmaceutyczny Polski na rok 1910 dla aptek i składów aptecznych. Warszawa: Wyd. redakcja „Farmaceuty Polskiego”.

N.N. 1911: Kalendarz Farmaceutyczny Polski na rok 1911 dla aptek i składów aptecznych. Warszawa: Wyd. redakcja „Farmaceuty Polskiego”.

N.N. 1912: Kalendarz Farmaceutyczny Polski na rok 1912 dla aptek i składów aptecznych. Warszawa: Wyd. redakcja „Farmaceuty Polskiego”.

N.N. 1913: Kalendarz Farmaceutyczny Polski na rok 1913 dla aptek i składów aptecznych. Warszawa: Wyd. redakcja „Farmaceuty Polskiego”.

N.N. 1914: Kalendarz Farmaceutyczny Polski na rok 1914 dla aptek i składów aptecznych. Warszawa: Wyd. redakcja „Farmaceuty Polskiego”.

Opracowania

Biertümpfel, Herman 1913: Wynajdywanie nowych źródeł dochodowości aptek w związku z ich reorganizacją. [W:] Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Aptekarzy Królestwa Polskiego w Łodzi dnia 21–22 maja 1912 roku. Warszawa.

Bilek, Maciej 2009: Apteki i aptekarze południowej Małopolski do 1951 roku. Nowy Targ: Polskie Towarzystwo Historyczne.

Bilek, Maciej 2010: Dzieje aptek w powiecie nowosądeckim do 1951 roku. Nowy Sącz: Prezydent Miasta Nowego Sącza i Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Nowym Sączu.

Bilek, Maciej 2011a: Inspektorzy farmaceutyczni województwa krakowskiego. Nowy Targ– Kraków: Polskie Towarzystwo Historyczne.

Bilek, Maciej 2011b: Krakowskie izby aptekarskie. Kraków: Okręgowa Izba Aptekarska w Krakowie.

Brzezińska, Jadwiga 2010: Historia farmacji w 2009 roku. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 55(2), ss. 245–249.

Brzezińska, Jadwiga 2017: Rola Uniwersytetu w Dorpacie w kształceniu polskich studentów farmacji 1802–1918. Kołobrzeg: Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN.

Bukowska, Aneta 2006: Powstanie i działalność Izb Aptekarskich w Polsce w okresie przed i po II wojnie światowej. [W:] Bożena Urbanek (red.), Zawód farmaceuty na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Warszawa–Katowice: Instytut Historii Nauki PAN.

Ciepłowski, Stanisław 1997: Varsaviana w kalendarzach warszawskich 1738–1939. Almanach Muzealny 1, ss. 179–191.

Ciepłowski, Stanisław 2008: Varsaviana w kalendarzach warszawskich 1795–1939. Bibliografia. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy. Farmacja Polska 1951, 7(1–2).

Gorczyńska, Małgorzata 1999: Popularyzacja wiedzy o polskich kalendarzach okresu Oświecenia (1737–1821). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Ihnatowicz, Ewa 1983: Kalendarze 2. połowy XIX wieku jako źródło do badań literackich – „Kalendarz Ungra” („Problemy Literatury Polskiej Okresu Pozytywizmu. Seria 2”). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Koskowski, Bronisław 1933: Propedeutyka farmaceutyczna. Wstęp do nauk farmaceutycznych z uwzględnieniem deontologii i historji farmacji polskiej. Warszawa: Nakładem Mag. Farm. FR. Heroda.

Mikolasch, Karol 1881a: Projekt nowej ustawy aptekarskiej. Czasopismo Towarzystwa Aptekarskiego 10(22), ss. 354–358.

Mikolasch, Karol 1881b: Projekt nowej ustawy aptekarskiej. Czasopismo Towarzystwa Aptekarskiego 10(23), ss. 364–365.

Myśliński, Jerzy 1974: Uwagi o prasie polskiej przełomu XIX i XX w. jako źródle historycznym. Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 14(1), ss. 5–26.

N.N. 1950: Rocznik Farmaceutyczny 1949/50. Warszawa: Farmaceutyczny Instytut Wydawniczy Naczelnej Izby Aptekarskiej.

N.N. 2024: Kodeks Etyki Aptekarza/Farmaceuty Rzeczypospolitej z VI Zjazdu Aptekarzy 2012 i na IX Zjazd Aptekarzy 2024. Czasopismo Aptekarskie 8–9, ss. 15–23.

Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Aptekarzy Królestwa Polskiego w Łodzi dnia 21–22 maja 1912 roku. Warszawa, 1913.

Piskała, Magdalena 2020: Medycyna ze staropolskiego kalendarza. Analecta 29(2), ss. 149–166.

Przybyło, Joanna 2009: „Kalendarz farmaceutyczny” mgra farm. Franciszka Heroda z lat 1921–1939. Analecta 18(12), ss. 111–218.

Przybyło, Joanna 2010: Wydawnictwa Franciszka Heroda. Czasopismo Aptekarskie 8–9, ss. 67–73.

Ratajczak, Tomasz 2006: XIX-wieczne przykłady kalendarzy nadskawińskich. Wadoviana: Przegląd Historyczno-Kulturalny 10, ss. 109–111.

Roeske, Wojciech 1973: Bibliografia polskiej historiografii farmaceutycznej 1816–1971. Warszawa: PZWL.

Skalska, Magdalena 2009: Wartości wielkopolskich kalendarzy polskich i niemieckich przełomu XIX i XX wieku w aspekcie współczesnej turystyki kulturowej. Turystyka Kulturowa 7, ss. 15–29.

Skrzypkowska, Joanna 1998: Polskie kalendarze XIX-wieczne w zbiorach Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy Biblioteki Głównej. Warszawa: Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy.

Słownik języka polskiego PWN 2023: Kalendarz. URL: https://sjp.pwn.pl/szukaj/kalendarz%20.html (dostęp: 9.10.2023).

Słownik języka polskiego SJP 2023: Kalendarz. URL: https://sjp.pl/kalendarz (dostęp: 9.10.2023).

Syroka, Andrzej 2020: Zdrowie, choroba, profilaktyka i terapia w kalendarzach śląskich z XVII i XVIII wieku. Wrocław: Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.

Szukiel, Wiktor 1994: Farmaceutyczny Kalendarz dla Aptekarzy, Homeopatów, Lekarzy. Warszawa: Wyd. Agencja Farmapress.

Szukiel, Wiktor 2009: Technik Farmaceutyczny w Aptece. Poradnik-Kalendarz na rok 2010. Warszawa: Wydawnictwo Farmapress.

Szukiel, Wiktor 2017: Farmaceutyczny poradnik kalendarz. Warszawa: Wydawnictwo Farmapress.

Ślusarczyk, Wojciech 2020: Związek Zawodowy Farmaceutów Pracowników w Rzeczypospolitej Polskiej (1919–1939). Lublin: Wyd. Episteme.

Technik Farmaceutyczny w Aptece. Poradnik-Kalendarz na rok 2010. Warszawa: Wydawnictwo Farmapress.

Turowska-Bar, Irena 1967: Polskie kalendarze XIX wieku (streszczenie rozprawy habilitacyjnej). Łódź: Uniwersytet Łódzki.

Urbanik, Monika; Jaworska, Katarzyna 2022: Manuał z apteki Witolda Augustowskiego w Wilnie. Czasopismo Aptekarskie 12, ss. 43–51.

Ustawa… 1938: Ustawa z dnia 25 marca 1938 r. o wykonywaniu zawodu aptekarskiego. Dz.U. 1938, poz. 202. URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19380230202/O/D19380202.pdf (dostęp: 11.10.2023).

Ustawa… 1951: Ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. o zniesieniu izb aptekarskich. Dz.U. 1951, poz. 3. URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19510010003/O/D19510003.pdf (dostęp: 15.10.2023).

Ustawa… 1991: Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich. Dz.U. 1991, poz. 179. URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19910410179/U/D19910179Lj.pdf (dostęp: 10.10.2023).

Ustawa… 2001: Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne. Dz.U. 2001, poz. 1381. URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20011261381/U/D20011381Lj.pdf (dostęp: 10.10.2023).

Ustawa… 2020: Ustawa z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty. Dz.U. 2021, poz. 97. URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210000097/U/D20210097Lj.pdf (dostęp: 10.10.2023).

Wiadomości… 1912: Wiadomości Farmaceutyczne 39(1).

Wichowa, Maria 2001: Historia w kalendarzach polskich XVIII i początku XIX wieku. Literackie formy popularyzacji wiedzy o przeszłości. Napis 7, ss. 371–378.

Wikipedia 2023a: Lwów. URL: https://pl.wikipedia.org/wiki/Lw%C3%B3w (dostęp: 14.10.2023).

Wikipedia 2023b: Królestwo Kongresowe. URL: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Polskie_(kongresowe) (dostęp: 14.10.2023).

Wójcik, Ewa 1996: Kalendarze w Polsce w latach międzywojennych. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie 178, ss. 127–137.

Żuk, Anna 2023: Od aptekarza do farmaceuty. Czasopismo Aptekarskie 6–7, ss. 28–35.

Informacje

Informacje: Studia Historiae Scientiarum, 2024, 23 (2024), s. 433 - 469

DOI: https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.24.010.19583

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Aptekarstwo w polskich kalendarzach farmaceutycznych przełomu XIX i XX wieku. Prolegomena do badań

Angielski: Pharmacy in Polish Pharmaceutical Calendars around 1900. Introduction to Research

Autorzy

Anna Żuk

https://orcid.org/0000-0001-5359-6627

Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Publikacja: 11.09.2024

Otrzymano: 27.09.2023

Zaakceptowano: 29.06.2024

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY

Udział procentowy autorów:

Anna Żuk (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 15

Liczba pobrań: 10

Aptekarstwo w polskich kalendarzach farmaceutycznych przełomu XIX i XX wieku. Prolegomena do badań

Pobierz xml