FAQ

Poziomowanie linii spławnej na Kanale Augustowskim – analiza systemu śluz

Data publikacji: 04.04.2025

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2025, Tom 70, Numer 1, s. 103-124

https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.25.001.21323

Autorzy

,
Karol Łopatecki
Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok
https://orcid.org/0000-0002-7921-9421 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →
Adam Musiuk
Politechnika Białostocka
, Polska
https://orcid.org/0000-0001-9685-9597 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Pobierz pełny tekst

Tytuły

Poziomowanie linii spławnej na Kanale Augustowskim – analiza systemu śluz

Abstrakt

The year 2024 marks the 200th anniversary of the commencement of construction work on the Augustów Canal. This anniversary invites us to reflect on the current state of knowledge concerning the creation of one of the most interesting hydraulic engineering projects of the first half of the 19th c. This complex has survived to the present day and, as a historical monument, is considered one of the most valuable technical monuments in Poland. In this article, we would like to address several issues related to the process of geodetic determination of ground ordinates. In cartographic terms, we presented the types of maps that had the level drawing needed to determine the route of the canal and the heights of the surrounding lakes. They testify to the use of trigonometric levelling and are an important testimony to the cartographic and engineering skills involved in the process of route reconnaissance, planning and construction of the aforementioned canal.

The research method was to collect period data on the drop heights (water level differences) occurring at each lock. After converting them into metric data, we compared them to the currently collected material. It turns out that the total drop from Dębowo sluice to Niemnowo sluice was 59.09 metres, which is more than three metres higher than today. These calculations show the efforts of the builders and engineers who connected the Narew River with the Nemunas along 174.2 km of the canal. These calculations also allow us to assess the value of the retrogressive method often used in historical research.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła archiwalne

Archiwum Główne Akt Dawnych [AGAD]:

– Nabytki oddziału kartografii, sygn. 55, 57, 59, 61, 63, 64, 65, 591-14;

– Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk, sygn. 68, Protokół działu umiejętności w Towarzystwie Królewsko-Warszawskiem Przyjaciół Nauk zaczęty 17 grudnia 1823 skończony 11 marca 1829.

Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie [BUW], Gabinet Zbiorów Kartograficznych, M. 1447, M. 2480, M. 3006.

Podlaski Urząd Ochrony Zabytków [PUOZ], Archiwum Zakładowe, sygn. 50, M. Urbanowski, Kanał Augustowski, woj. białostockie. Studium historyczne – konserwatorskie, Warszawa 1971

Rossijskaâ Gosudarstvennaâ Biblioteka (Rosyjska Biblioteka Państwowa) [RGB], sygn. Ki 51/I-4.

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Białymstoku [WUOZ Białystok]:

– Wydział Rejestru i Dokumentacji Zabytków: Karta ewidencyjna nr 1347 (Zespół Kanału Augustowskiego); KL.III-680/4/68 (nr rejestru 324); KL.WKZ 534/5/d/79 (nr rejestru 5);

– Archiwum Zakładowe nr 11848, T. Stańczuk, Ogólny Program Działania ODGW w Warszawie na Kanale Augustowskim, Warszawa 1974.

Literatura przedmiotu

Ambrosiewicz M., Kanał Augustowski – Pomnik Historii w przyrodniczym otoczeniu, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego” 2023, t. 29, s. 21–40.

Ambrosiewicz M., Projektowany park kulturowy Kanału Augustowskiego, „Biuletyn Konserwatorskie Województwa Podlaskiego” 2000, t. 6, s. 153–166.

B. [E.T. Bieliński], O pracach Jana Lelewela w zawodzie budownictwa i komunikacyi wodnych i lądowych, „Biblioteka Naukowego Zakładu imienia Ossolińskich” 1847, t. 2, s. 574–575.

Batura W., [Recenzja artykułu] Henryk Bartoszewicz, Prądzyński czy Mallet: spór o autorstwo planów Kanału Augustowskiego, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2005, t. 5, s. 190–193.

Batura W., Budowa Kanału Augustowskiego w świetle pracy współczesnej i publikat, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2013, t. 13, s. 5–24.

Batura W., Dwa dokumenty dotyczące budowy Kanału Augustowskiego ze zbiorów Muzeum Ziemi Augustowskiej w Augustowie, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2012, t. 12, s. 233–246.

Batura W., Kanał Augustowski. Arcydzieło rąk ludzkich i natury, Toruń, Pelpin 2015.

Batura W., Materiały związane z historią budowy Kanału Augustowskiego w zbiorach Muzeum w Augustowie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1980, t. 25, nr 2, s. 387–394.

Batura W., Początki budowy Kanału Augustowskiego: próba nowego ujęcia, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1983, t. 28, nr 2, s. 345–370.

Ber A., Graniczny M., Kowalski Z., Marks L., Urban H., Kanał Augustowski jako przykład dziedzictwa historycznego, technicznego i przyrodniczego, „Przegląd Geologiczny” 2007, t. 55, nr 9, s. 765–769.

Biedka P., Dzienis L., Modelowanie zmian stężenia tlenu rozpuszczonego w wodach jezior, „Rocznik Ochrona Środowiska” 2009, t. 11, s. 849–861.

Bjuggren P.O., Donner H., Ownership of a Cultural Landmark: The Case of Gotha Canal, „International Review of Law and Economics” 2002, t. 21, nr 4, s. 499–519.

Bloch Cz., Ignacy Prądzyński i jego wkład w budowę Kanału Augustowskiego, [w:] Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, red. J. Antoniewicz, Białystok 1967, s. 357–399.

Cameron A.D., The Caledonian Canal, Edinburgh 2017.

Choiński A., Ptak M., Skowron R., Tendencje zmian zjawisk lodowych jezior Polski w latach 1951–2010, „Przegląd Geograficzny” 2014, t. 86, nr 1, s. 23–40, DOI 10.7163/przg.2014.1.2.

Cochrane D.J., Caledonian Canal – Repairs to Locks at Fort Augustus, „Proceedings of the Institution of Civil Engineers” 1986, t. 80, nr 5, s. 1363–1383, DOI 10.1680/iicep.1986.588.

Cyargeenka A., Changes in Cross-Border Tourist Traffic on the Poland–Belarus Border, as Exemplified by the Augustów Canal, „Turyzm” 2021, t. 31, nr 1, s. 59–69, DOI 10.18778/0867-5856.31.1.17.

Dinneen J., Dire Straits for the Panama Canal, „New Scientist” 2024, t. 261, s. 14–15, DOI 10.1016/s0262-4079(24)00253-7.

Fortuna-Antoszkiewicz B., Łukaszewicz J., Wiśniewski P., Fortuna-Antoszkiewicz B., Łukaszkiewicz J., Wiśniewski P., Stan zachowania i walory krajobrazowe przywodnych zadrzewień topolowych Kanału Żerańskiego – metodologiczne studium przypadku, „Mazowsze. Studia Regionalne” 2018, nr 27, s. 81–102, DOI 10.21858/msr.27.05.

Gawlicki M., Kosior-Kazberuk M., Kanał Augustowski – przykład trwałości betonu, „Budownictwo, Technologie, Architektura” 2005, nr 2, s. 10–13.

Gladkov G.L., Žuravlev M.V., Moskalʹ A.V., Gapeev A.M., Kolosov M.A., Vodnye puti i gidrotehničeskie sooruženiâ, Sankt-Peterburg 2011.

Gloger Z., Dolinami rzek: opis podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy, Warszawa 1903.

Gobbetti L.C., Córdoba K.R., Impact of the Panama Canal Expansion on the Water and Draft Reliabilities, „Revista de I+D Tecnológico” 2024, t. 20, nr 1, s. 49–60.

Górewicz J., Orłowski B., Kanał Augustowski 150 lat, Augustów 1973.

Górewicz J., Opowieść o Kanale Augustowskim, Warszawa 1974.

Hunek S., Niwelacja trygonometryczna o wysokiej dokładności, „Acta Scientifica Academiae Ostroviensis” 2011, t. 35–36, s. 173–184.

Jastrzebska U., Urbanski J., Stan techniczny jazu Sosnówek na Kanale Augustowskim, „Przegląd Naukowy. Inżynieria i Kształtowanie Środowiska” 2010, t. 19, nr 4, s. 58–66.

Jessa P., Ambrosiewicz M., Czarniecki K., Woźniak M., Inwentaryzacja Kanału Augustowskiego jako element produktu turystycznego, Augustów, Poznań 2020.

Jezierski A., Handel zagraniczny Królestwa Polskiego 1815–1914, Warszawa 1967.

Karczyński K., Żegluga śródlądowa w Królestwie Polskim (1815–1830) a polityka gospodarcza ministra skarbu, księcia Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, „Progress. Journal of Young Researchers” 2018, t. 3, s. 9–25, DOI 10.4467/25439928ps.18.001.8499.

Kasprzycka A., W 150 rocznicą rozpoczęcia budowy Kanału Augustowskiego (z dokumentów), „Nautologia” 1974, nr 3–4, s. 17–22.

Kosior-Kazberuk M., Kanał Augustowski – technologia i trwałość historycznej budowli hydrotechnicznej, „Inżynieria Morska i Geotechnika” 2006, nr 3, s. 137–140.

Kryński S., Z dziejów triangulacji na ziemiach Polski. Triangulacja Pruska 1832–1914, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” ser. C, 1970, t. 14, s. 1–82.

Kwiatkowska-Kopka B., Pomnik historii – i inne formy nobilitacji zabytku jako priorytety na rzecz powszechnego dostępu do dziedzictwa i jego promocji, „Wiadomości Konserwatorskie” 2015, t. 44, s. 98–109.

Lewicki J., The Perspectives of Protection of the World Heritage in Poland – the Tentative List and Proposals of Nominations to the World Heritage List, „Protection of Cultural Heritage” 2017, nr 4, s. 129–142.

Lindblad A., Odla på annans mark – studie av tre sluss- och brovaktarboställen vid Göta kanal, 1825–2015, Göteborg 2015.

Maternicki J., Niektóre problemy teorii i metodologii historii, „Studia Źródłoznawcze” 1971, t. 15, s. 151–166.

Mikulski Z., Próby wprowadzenia geografii jako dyscypliny w Uniwersytecie Warszawskim, „Prace i Studia Geograficzne” 1995, t. 16, s. 9–23.

Mioduszewski W., Okruszko T., Gospodarowanie wodą w dolinie rzeki Biebrzy, „Przegląd Naukowy. Inżynieria i Kształtowanie Środowiska” 2004, t. 13, s. 71–181.

Mioduszewski W., Ślesicka A., Querner E., Warunki zasilania doliny dolnej Biebrzy, „Woda – Środowisko – Obszary Wiejskie” 2004, t. 4, nr 1, s. 67–78.

Morawska-Ciesielska H., Konior S., Kanał Augustowski: droga wodna w strefie granicznej i na terytorium Białorusi, droga wodna Zielonych Płuc Polski, „Gospodarka Wodna” 2002, t. 3, s. 104–109.

Nikolaev A.S., Žitkov S.M., Kratkij istoričeskij očerk razvitiâ vodânyh i suhoputnyh soobŝenij i torgovyh portov v Rossii, Sankt-Peterburg 1900.

Nowak T.M., Stan badań nad historią techniki w Polsce, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1982, t. 27, nr 1, s. 91–107.

O stosunkach handlu i transportu Warszawy i portów zaniemeńskich, „Biblioteka Warszawska” 1846, t. 4, s. 1–36.

Okruszko H., Byczkowski A., Osuszanie mokradeł w Basenie Środkowym Biebrzy w ujęciu historycznym, „Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych” 1996, z. 432, s. 33–43.

Orłowski B., Rys dziejów nauk matematyczno-przyrodniczych (dla bibliotekarzy), Warszawa 2001.

Pawłowski S., Niektóre kanały spławne na ziemiach polskich, Lwów 1911.

Pietkiewicz A., Metrologia, Kraków 1872.

Pietkiewicz S., Analiza dokładności kilku map z XVII, XVIII i XIX wieku, obejmujących Polskę w dawnych Granicach, „Prace i Studia Geograficzne” 1995, t. 17, s. 103–109.

Pirożnik I.I., Snytko W.A., Szczypek T., Walory turystyczne szlaku Kanału Ogińskiego na Polesiu Białoruskim, „Acta Geographica Silesiana” 2009, t. 5, s. 51–56.

Postnikov A., Russia in Maps: a History of the Geo-Graphical Study and Cartography of the Country, Moscow 1996.

Romanova O.S., Širokova V.A., Ozerova N.A., Česnov V.M., Hropov A.G., Avgustovskij kanal – pamâtnik gidrotehniki XIX v., „Voprosy istorii estestvoznaniâ i tehniki” 2014, t. 35, nr 4, s. 61–74.

Romanova O.S., Shirokova V.A., Ozerova N.A., Chesnov V.M., Sobisevich A.V., Augustow Canal as the Monument of Hydraulics and the Objects of Heritage Tourism, „Acta Geographica Silesiana” 2018, t. 31, nr 3, s. 37–44.

Rymsza J., Kanał Augustowski – niezwykła historia budowli hydrotechnicznej z 1. połowy XIX wieku, „Ochrona Zabytków” 2023, nr 1, s. 255–283.

Słowaczyński J., Polska w kształcie dykcyonarza historyczno-statystyczno-jeograficznego, Paryż 1833–1838.

Stamm M., Staropolskie miary, cz. 1, Miary długości i powierzchni, Warszawa 1938.

Stańczyk A., Mosty łączące obie Ameryki, „Drogownictwo” 2010, t. 2, s. 65–68.

Śniadecki J., Jeografia czyli opisanie matematyczne i fizyczne ziemi, Wilno 1818.

Tomoń U., Kanał Żerański, „Technologia Wody” 2012, nr 3, s. 80–83.

Witek A.E., Analiza historyczno-porównawcza języka matematyki w zakresie trygonometrii na podstawie podręcznika Stanisława Przystańskiego „Trygonometrya prostokreślna” z 1859 roku, „Problemy Nauk Stosowanych” 2017, t. 7, s. 221–232.

Wolski L., Rys hydrografii Królestwa Polskiego z wiadomością o spławach (ciąg dalszy), „Biblioteka Warszawska” 1849, t. 3, s. 51–74.

Wójcik O., Atrakcyjność turystyczno-krajoznawcza Kanału Augustowskiego, „Turyzm” 2003, t. 13, nr 2, s. 79–93.

Wszelaczyński W., Kanał Augustowski. Monografia, [Warszawa, 1994].

Z biegiem Kanału Augustowskiego. Informator turystyczny, [Augustów, 2017].

Żurek S., Geneza zabagnienia pradoliny Biebrzy, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1975.

Strony internetowe

Kanał Augustowski, pl.wikipedia.org/wiki/Kana%C5%82_Augustowski [dostęp 22.11.2024].

The Augustów Canal (Kanal Augustowski), whc.unesco.org/en/tentativelists/2101/ [dostęp 4.04.2024].

Wycofanie wniosku o wpis Kanału Augustowskiego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, www.mkidn.gov.pl/pages/posts/wycofanie-wniosku-o-wpis-kanalu-augustowskiego-na-liste-swiatowego-dziedzictwa-unesco-1007.php [dostęp 3.03.2024].

Informacje

Informacje: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2025, Tom 70, Numer 1, s. 103-124

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Poziomowanie linii spławnej na Kanale Augustowskim – analiza systemu śluz
Angielski: Levelling of the Navigation Line on the Augustów Canal – An Analysis of the Sluice System

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-7921-9421

Karol Łopatecki
Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok
https://orcid.org/0000-0002-7921-9421 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok

https://orcid.org/0000-0001-9685-9597

Adam Musiuk
Politechnika Białostocka
, Polska
https://orcid.org/0000-0001-9685-9597 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Politechnika Białostocka
Polska

Publikacja: 04.04.2025

Otrzymano: 01.07.2024

Zaakceptowano: 22.11.2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Finansowanie artykułu:

Źródła fi nansowania: artykuł powstał jako realizacji projektu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki pt. Monumenta Poloniae Cartographica – Pomniki kartografi i ziem polskich, umowa nr NPRH/DN/SP/496011/2021/101.

Udział procentowy autorów:

Karol Łopatecki (Autor) - 50%
Adam Musiuk (Autor) - 50%

Informacje o autorze:

Dr hab. Karol Łopatecki, prof. UwB – kierownik Zakładu Instytucji Międzynarodowych, Struktur Ustrojowych i Społecznych działającej na Wydziale Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu w Białymstoku; Zastępca Podlaskiego Konserwatora Zabytków. Jego zainteresowania dotyczą dziedzictwa kulturowego, historii ustroju i prawa, dziejów organizacji wojskowej ze szczególnym uwzględnieniem teorii zdolności fi nansowych państwa i rewolucji wojskowej. Prowadzi również badania nad kartografi ą epoki renesansu i baroku, a także historią Wielkiego Księstwa Litewskiego i Podlasia. Członek Komisji Lituanistycznej oraz Zespołu Historii Wojskowości działających przy Komitecie Nauk Historycznych PAN, a także Zespołu Historyków Kartografi i IHN PAN.
e-mail: k.lopatecki@uwb.edu.pl

Dr inż. Adam Musiuk – kierownik Pracowni Technicznego Wspomagania Projektowania Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej; Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków; Prodziekan ds. nauki Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej w latach 2016–2019; Zastępca Prezydenta Miasta Białystok w latach 2019–2024 (między innymi nadzorujący Departament Architektury i Urbanistyki oraz Departament Geodezji). Jego zainteresowania to techniczne aspekty konserwacji obiektów zabytkowych, architektura i konstrukcje obiektów sakralnych, optymalizacja konstrukcji budowlanych, zabytkowe obiekty Podlasia.

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Poziomowanie linii spławnej na Kanale Augustowskim – analiza systemu śluz

cytuj

Pobierz PDF Pobierz

pobierz pliki

RIS BIB ENDNOTE