Poziomowanie linii spławnej na Kanale Augustowskim – analiza systemu śluz
Wybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 04.04.2025
Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2025, Tom 70, Numer 1, s. 103-124
https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.25.001.21323Autorzy
Poziomowanie linii spławnej na Kanale Augustowskim – analiza systemu śluz
The year 2024 marks the 200th anniversary of the commencement of construction work on the Augustów Canal. This anniversary invites us to reflect on the current state of knowledge concerning the creation of one of the most interesting hydraulic engineering projects of the first half of the 19th c. This complex has survived to the present day and, as a historical monument, is considered one of the most valuable technical monuments in Poland. In this article, we would like to address several issues related to the process of geodetic determination of ground ordinates. In cartographic terms, we presented the types of maps that had the level drawing needed to determine the route of the canal and the heights of the surrounding lakes. They testify to the use of trigonometric levelling and are an important testimony to the cartographic and engineering skills involved in the process of route reconnaissance, planning and construction of the aforementioned canal.
The research method was to collect period data on the drop heights (water level differences) occurring at each lock. After converting them into metric data, we compared them to the currently collected material. It turns out that the total drop from Dębowo sluice to Niemnowo sluice was 59.09 metres, which is more than three metres higher than today. These calculations show the efforts of the builders and engineers who connected the Narew River with the Nemunas along 174.2 km of the canal. These calculations also allow us to assess the value of the retrogressive method often used in historical research.
Archiwum Główne Akt Dawnych [AGAD]:
– Nabytki oddziału kartografii, sygn. 55, 57, 59, 61, 63, 64, 65, 591-14;
– Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk, sygn. 68, Protokół działu umiejętności w Towarzystwie Królewsko-Warszawskiem Przyjaciół Nauk zaczęty 17 grudnia 1823 skończony 11 marca 1829.
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie [BUW], Gabinet Zbiorów Kartograficznych, M. 1447, M. 2480, M. 3006.
Podlaski Urząd Ochrony Zabytków [PUOZ], Archiwum Zakładowe, sygn. 50, M. Urbanowski, Kanał Augustowski, woj. białostockie. Studium historyczne – konserwatorskie, Warszawa 1971
Rossijskaâ Gosudarstvennaâ Biblioteka (Rosyjska Biblioteka Państwowa) [RGB], sygn. Ki 51/I-4.
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Białymstoku [WUOZ Białystok]:
– Wydział Rejestru i Dokumentacji Zabytków: Karta ewidencyjna nr 1347 (Zespół Kanału Augustowskiego); KL.III-680/4/68 (nr rejestru 324); KL.WKZ 534/5/d/79 (nr rejestru 5);
– Archiwum Zakładowe nr 11848, T. Stańczuk, Ogólny Program Działania ODGW w Warszawie na Kanale Augustowskim, Warszawa 1974.
Ambrosiewicz M., Kanał Augustowski – Pomnik Historii w przyrodniczym otoczeniu, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego” 2023, t. 29, s. 21–40.
Ambrosiewicz M., Projektowany park kulturowy Kanału Augustowskiego, „Biuletyn Konserwatorskie Województwa Podlaskiego” 2000, t. 6, s. 153–166.
B. [E.T. Bieliński], O pracach Jana Lelewela w zawodzie budownictwa i komunikacyi wodnych i lądowych, „Biblioteka Naukowego Zakładu imienia Ossolińskich” 1847, t. 2, s. 574–575.
Batura W., [Recenzja artykułu] Henryk Bartoszewicz, Prądzyński czy Mallet: spór o autorstwo planów Kanału Augustowskiego, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2005, t. 5, s. 190–193.
Batura W., Budowa Kanału Augustowskiego w świetle pracy współczesnej i publikat, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2013, t. 13, s. 5–24.
Batura W., Dwa dokumenty dotyczące budowy Kanału Augustowskiego ze zbiorów Muzeum Ziemi Augustowskiej w Augustowie, „Rocznik Augustowsko-Suwalski” 2012, t. 12, s. 233–246.
Batura W., Kanał Augustowski. Arcydzieło rąk ludzkich i natury, Toruń, Pelpin 2015.
Batura W., Materiały związane z historią budowy Kanału Augustowskiego w zbiorach Muzeum w Augustowie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1980, t. 25, nr 2, s. 387–394.
Batura W., Początki budowy Kanału Augustowskiego: próba nowego ujęcia, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1983, t. 28, nr 2, s. 345–370.
Ber A., Graniczny M., Kowalski Z., Marks L., Urban H., Kanał Augustowski jako przykład dziedzictwa historycznego, technicznego i przyrodniczego, „Przegląd Geologiczny” 2007, t. 55, nr 9, s. 765–769.
Biedka P., Dzienis L., Modelowanie zmian stężenia tlenu rozpuszczonego w wodach jezior, „Rocznik Ochrona Środowiska” 2009, t. 11, s. 849–861.
Bjuggren P.O., Donner H., Ownership of a Cultural Landmark: The Case of Gotha Canal, „International Review of Law and Economics” 2002, t. 21, nr 4, s. 499–519.
Bloch Cz., Ignacy Prądzyński i jego wkład w budowę Kanału Augustowskiego, [w:] Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, red. J. Antoniewicz, Białystok 1967, s. 357–399.
Cameron A.D., The Caledonian Canal, Edinburgh 2017.
Choiński A., Ptak M., Skowron R., Tendencje zmian zjawisk lodowych jezior Polski w latach 1951–2010, „Przegląd Geograficzny” 2014, t. 86, nr 1, s. 23–40, DOI 10.7163/przg.2014.1.2.
Cochrane D.J., Caledonian Canal – Repairs to Locks at Fort Augustus, „Proceedings of the Institution of Civil Engineers” 1986, t. 80, nr 5, s. 1363–1383, DOI 10.1680/iicep.1986.588.
Cyargeenka A., Changes in Cross-Border Tourist Traffic on the Poland–Belarus Border, as Exemplified by the Augustów Canal, „Turyzm” 2021, t. 31, nr 1, s. 59–69, DOI 10.18778/0867-5856.31.1.17.
Dinneen J., Dire Straits for the Panama Canal, „New Scientist” 2024, t. 261, s. 14–15, DOI 10.1016/s0262-4079(24)00253-7.
Fortuna-Antoszkiewicz B., Łukaszewicz J., Wiśniewski P., Fortuna-Antoszkiewicz B., Łukaszkiewicz J., Wiśniewski P., Stan zachowania i walory krajobrazowe przywodnych zadrzewień topolowych Kanału Żerańskiego – metodologiczne studium przypadku, „Mazowsze. Studia Regionalne” 2018, nr 27, s. 81–102, DOI 10.21858/msr.27.05.
Gawlicki M., Kosior-Kazberuk M., Kanał Augustowski – przykład trwałości betonu, „Budownictwo, Technologie, Architektura” 2005, nr 2, s. 10–13.
Gladkov G.L., Žuravlev M.V., Moskalʹ A.V., Gapeev A.M., Kolosov M.A., Vodnye puti i gidrotehničeskie sooruženiâ, Sankt-Peterburg 2011.
Gloger Z., Dolinami rzek: opis podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy, Warszawa 1903.
Gobbetti L.C., Córdoba K.R., Impact of the Panama Canal Expansion on the Water and Draft Reliabilities, „Revista de I+D Tecnológico” 2024, t. 20, nr 1, s. 49–60.
Górewicz J., Orłowski B., Kanał Augustowski 150 lat, Augustów 1973.
Górewicz J., Opowieść o Kanale Augustowskim, Warszawa 1974.
Hunek S., Niwelacja trygonometryczna o wysokiej dokładności, „Acta Scientifica Academiae Ostroviensis” 2011, t. 35–36, s. 173–184.
Jastrzebska U., Urbanski J., Stan techniczny jazu Sosnówek na Kanale Augustowskim, „Przegląd Naukowy. Inżynieria i Kształtowanie Środowiska” 2010, t. 19, nr 4, s. 58–66.
Jessa P., Ambrosiewicz M., Czarniecki K., Woźniak M., Inwentaryzacja Kanału Augustowskiego jako element produktu turystycznego, Augustów, Poznań 2020.
Jezierski A., Handel zagraniczny Królestwa Polskiego 1815–1914, Warszawa 1967.
Karczyński K., Żegluga śródlądowa w Królestwie Polskim (1815–1830) a polityka gospodarcza ministra skarbu, księcia Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, „Progress. Journal of Young Researchers” 2018, t. 3, s. 9–25, DOI 10.4467/25439928ps.18.001.8499.
Kasprzycka A., W 150 rocznicą rozpoczęcia budowy Kanału Augustowskiego (z dokumentów), „Nautologia” 1974, nr 3–4, s. 17–22.
Kosior-Kazberuk M., Kanał Augustowski – technologia i trwałość historycznej budowli hydrotechnicznej, „Inżynieria Morska i Geotechnika” 2006, nr 3, s. 137–140.
Kryński S., Z dziejów triangulacji na ziemiach Polski. Triangulacja Pruska 1832–1914, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” ser. C, 1970, t. 14, s. 1–82.
Kwiatkowska-Kopka B., Pomnik historii – i inne formy nobilitacji zabytku jako priorytety na rzecz powszechnego dostępu do dziedzictwa i jego promocji, „Wiadomości Konserwatorskie” 2015, t. 44, s. 98–109.
Lewicki J., The Perspectives of Protection of the World Heritage in Poland – the Tentative List and Proposals of Nominations to the World Heritage List, „Protection of Cultural Heritage” 2017, nr 4, s. 129–142.
Lindblad A., Odla på annans mark – studie av tre sluss- och brovaktarboställen vid Göta kanal, 1825–2015, Göteborg 2015.
Maternicki J., Niektóre problemy teorii i metodologii historii, „Studia Źródłoznawcze” 1971, t. 15, s. 151–166.
Mikulski Z., Próby wprowadzenia geografii jako dyscypliny w Uniwersytecie Warszawskim, „Prace i Studia Geograficzne” 1995, t. 16, s. 9–23.
Mioduszewski W., Okruszko T., Gospodarowanie wodą w dolinie rzeki Biebrzy, „Przegląd Naukowy. Inżynieria i Kształtowanie Środowiska” 2004, t. 13, s. 71–181.
Mioduszewski W., Ślesicka A., Querner E., Warunki zasilania doliny dolnej Biebrzy, „Woda – Środowisko – Obszary Wiejskie” 2004, t. 4, nr 1, s. 67–78.
Morawska-Ciesielska H., Konior S., Kanał Augustowski: droga wodna w strefie granicznej i na terytorium Białorusi, droga wodna Zielonych Płuc Polski, „Gospodarka Wodna” 2002, t. 3, s. 104–109.
Nikolaev A.S., Žitkov S.M., Kratkij istoričeskij očerk razvitiâ vodânyh i suhoputnyh soobŝenij i torgovyh portov v Rossii, Sankt-Peterburg 1900.
Nowak T.M., Stan badań nad historią techniki w Polsce, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1982, t. 27, nr 1, s. 91–107.
O stosunkach handlu i transportu Warszawy i portów zaniemeńskich, „Biblioteka Warszawska” 1846, t. 4, s. 1–36.
Okruszko H., Byczkowski A., Osuszanie mokradeł w Basenie Środkowym Biebrzy w ujęciu historycznym, „Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych” 1996, z. 432, s. 33–43.
Orłowski B., Rys dziejów nauk matematyczno-przyrodniczych (dla bibliotekarzy), Warszawa 2001.
Pawłowski S., Niektóre kanały spławne na ziemiach polskich, Lwów 1911.
Pietkiewicz A., Metrologia, Kraków 1872.
Pietkiewicz S., Analiza dokładności kilku map z XVII, XVIII i XIX wieku, obejmujących Polskę w dawnych Granicach, „Prace i Studia Geograficzne” 1995, t. 17, s. 103–109.
Pirożnik I.I., Snytko W.A., Szczypek T., Walory turystyczne szlaku Kanału Ogińskiego na Polesiu Białoruskim, „Acta Geographica Silesiana” 2009, t. 5, s. 51–56.
Postnikov A., Russia in Maps: a History of the Geo-Graphical Study and Cartography of the Country, Moscow 1996.
Romanova O.S., Širokova V.A., Ozerova N.A., Česnov V.M., Hropov A.G., Avgustovskij kanal – pamâtnik gidrotehniki XIX v., „Voprosy istorii estestvoznaniâ i tehniki” 2014, t. 35, nr 4, s. 61–74.
Romanova O.S., Shirokova V.A., Ozerova N.A., Chesnov V.M., Sobisevich A.V., Augustow Canal as the Monument of Hydraulics and the Objects of Heritage Tourism, „Acta Geographica Silesiana” 2018, t. 31, nr 3, s. 37–44.
Rymsza J., Kanał Augustowski – niezwykła historia budowli hydrotechnicznej z 1. połowy XIX wieku, „Ochrona Zabytków” 2023, nr 1, s. 255–283.
Słowaczyński J., Polska w kształcie dykcyonarza historyczno-statystyczno-jeograficznego, Paryż 1833–1838.
Stamm M., Staropolskie miary, cz. 1, Miary długości i powierzchni, Warszawa 1938.
Stańczyk A., Mosty łączące obie Ameryki, „Drogownictwo” 2010, t. 2, s. 65–68.
Śniadecki J., Jeografia czyli opisanie matematyczne i fizyczne ziemi, Wilno 1818.
Tomoń U., Kanał Żerański, „Technologia Wody” 2012, nr 3, s. 80–83.
Witek A.E., Analiza historyczno-porównawcza języka matematyki w zakresie trygonometrii na podstawie podręcznika Stanisława Przystańskiego „Trygonometrya prostokreślna” z 1859 roku, „Problemy Nauk Stosowanych” 2017, t. 7, s. 221–232.
Wolski L., Rys hydrografii Królestwa Polskiego z wiadomością o spławach (ciąg dalszy), „Biblioteka Warszawska” 1849, t. 3, s. 51–74.
Wójcik O., Atrakcyjność turystyczno-krajoznawcza Kanału Augustowskiego, „Turyzm” 2003, t. 13, nr 2, s. 79–93.
Wszelaczyński W., Kanał Augustowski. Monografia, [Warszawa, 1994].
Z biegiem Kanału Augustowskiego. Informator turystyczny, [Augustów, 2017].
Żurek S., Geneza zabagnienia pradoliny Biebrzy, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1975.
Kanał Augustowski, pl.wikipedia.org/wiki/Kana%C5%82_Augustowski [dostęp 22.11.2024].
Obiekty wpisane na listę Pomników Historii, www.prezydent.pl/aktualnosci/polityka-historyczna/pomniki-historii/obiekty-wpisane-na-liste-pomnikow-historii [dostęp 12.06.2024].
The Augustów Canal (Kanal Augustowski), whc.unesco.org/en/tentativelists/2101/ [dostęp 4.04.2024].
Wycofanie wniosku o wpis Kanału Augustowskiego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, www.mkidn.gov.pl/pages/posts/wycofanie-wniosku-o-wpis-kanalu-augustowskiego-na-liste-swiatowego-dziedzictwa-unesco-1007.php [dostęp 3.03.2024].
Informacje: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2025, Tom 70, Numer 1, s. 103-124
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Uniwersytet w Białymstoku, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok
Politechnika Białostocka
Polska
Publikacja: 04.04.2025
Otrzymano: 01.07.2024
Zaakceptowano: 22.11.2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Finansowanie artykułu:
Udział procentowy autorów:
Informacje o autorze:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 57
Liczba pobrań: 26