Sienkiewicz i Amiel. O pewnym spotkaniu umysłów i o dwóch nowoczesnych strategiach intymistycznych
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTESienkiewicz i Amiel. O pewnym spotkaniu umysłów i o dwóch nowoczesnych strategiach intymistycznych
Data publikacji: 2023
Wielogłos, 2023, Numer 3 (57) 2023, s. 67 - 91
https://doi.org/10.4467/2084395XWI.23.020.18556Autorzy
Sienkiewicz i Amiel. O pewnym spotkaniu umysłów i o dwóch nowoczesnych strategiach intymistycznych
Artykuł charakteryzuje wpływ wydanego w latach 1882–1883 Dziennika intymnego Henriego-Frédérica Amiela na twórczość i światopogląd Henryka Sienkiewicza, zwłaszcza zaś na jego powieść Bez dogmatu. Polski pisarz zapoznał się z dziełem Amiela na pewno na początku 1890 roku. Wydaje się jednak, że sława Amiela, potęgowana szkicami o nim Ernesta Renana i Paula Bourgeta, już wcześniej zaważyła na przeorientowaniu się twórczych zainteresowań Sienkiewicza odchodzącego pod koniec lat 80. XIX wieku od epiki historycznej ku problemom współczesności i formie powieści pierwszoosobowej. Przedmiotem analizy porównawczej jest więc głośna w Europie powieść Bez dogmatu (1891) przedstawiająca kryzys nowoczesnej tożsamości europejskiej. Analiza zarówno powieści, jak i epistolografii Sienkiewicza wykazuje liczne analogie światopoglądowe z myślą Amiela, zwłaszcza w kwestii rozumienia przyczyn kryzysu kultury europejskiej oraz człowieka drugiej połowy XIX wieku. Obaj pisarze wskazywali na destrukcyjny wpływ racjonalistycznej autoanalizy, metodologii pozytywizmu odniesionej do humanistyki oraz mechanistycznie pojmowanej idei postępu. Sienkiewicza do Amiela zbliżyły także polityczny profetyzm i stosunek do ruchów rewolucyjnych, charakterystyczny dla przedstawicieli nowoczesnego konserwatyzmu europejskiego reprezentowanego przez Edmunda Burke’a i Alexisa de Tocqevilla.
Sienkiewicz and Amiel. About a Meeting of Mind and Two Modern Intimist Strategies
The article presents the influence of Henri-Frédéric Amiel’s The Journal Intime published between 1882–1883 on the works and world-view of the 1905 Polish Nobel Prize winner Henryk Sienkiewicz, and in particular on his novel Without Dogma. The Polish writer must have read Amiel’s journal around early 1890. It seems however, that Amiel’s popularity, amplified by Ernest Renan’s and Paul Bourget’s sketches about him, had already induced a shift in Sienkiewicz’s artistic interests, who in the late 1880s moved from historical epics in favour of the issues of modernity and a first- -person-narrative novel. The comparative analysis investigates the Europe-famous novel Without Dogma (1891) touching upon the crisis of modern European identity. The analysis of the novel, as well as Sienkiewicz’s epistolography, points out to a number of world-view analogies with Amiel, especially in terms of where they saw the roots of the crisis of European culture and humanity in the second half of the 19th century. Both writers emphasized the destructive influence of rationalist self- -analysis, positivist methodology drawing on humanities, and a mechanical perception of the idea of progress. Sienkiewicz also shared Amiel’s political prophetism and approach to revolutionary movements, characteristic for representatives of modern European conservatism professed by Edmund Burke and Alexis de Tocqueville.
Amiel H.F., Dziennik intymny, wybór i przekład J. Guze, przedmowa M. Janion, Warszawa: Czytelnik 1997.
Barthes R., Rozmyślanie, z franc. przeł. P. Mościcki, „Pamiętnik Literacki” 2006, z. 4.
Bokszczanin M., Listy Henryka Sienkiewicza do Jadwigi Janczewskiej [w:] H. Sienkiewicz, Listy, t. 2, cz. 1, oprac., wstęp i przypisy M. Bokszczanin, Warszawa: PIW 1996.
Brzozowski S., Fryderyk Henryk Amiel (1821–1881). Przyczynek do psychologii współczesnej [w:] idem, Głosy wśród nocy. Studia nad przesileniem romantycznym kultury europejskiej, z teki pośmiertnej wydał i przedmową opatrzył O. Ortwin, wstęp C. Michalski, posłowie A. Bielik-Robson, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2007.
Brzozowski S., Współczesna powieść polska [w:] idem, Eseje i studia o literaturze, oprac. H. Markiewicz, t. 1, Wrocław etc.: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1990.
Bujnicki T., Sienkiewicz – zbuntowany neokonserwatysta (o współpracowniku „Niwy” i redaktorze „Słowa”) [w:] W kręgu młodokonserwatyzmu warszawskiego 1876–1918, red. M. Gloger, W. Ratajczak, Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW 2015.
Bujnicki T., Sienkiewiczowski bohater wśród dzieł sztuki i książek [w:] Sienkiewicz i epoki. Powinowactwa, red. E. Ihnatowicz, Warszawa: Wydawnictwo UW 1999.
Bujnicki T., Wstęp [w:] H. Sienkiewicz, Bez dogmatu, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 2002.
Czerwińska M., Autobiografia i powieść, czyli pisarz i jego postacie, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1987.
Czerwińska M., Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Kraków: Universitas 2000.
Dmowski R., „Bez dogmatu”. Luźne notatki, „Głos” 1891, nr 39.
Gloger M., Sienkiewicz i Tocqueville. Studium ewolucji poglądów społeczno-politycznych Henryka Sienkiewicza, „Ruch Literacki” 2007, nr 1.
Gloger M., Sienkiewicz nowoczesny, Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW 2010.
Gloger M., Zaginiony pamiętnik Sienkiewicza. Rekonstrukcja [w:] Sienkiewicz z innej strony, red. J. Axer, T. Bujnicki, Warszawa: DiG 2015.
Głowiński M., Powieść a dziennik intymny [w:] idem, Pisma wybrane, t. 2: Narracje literackie i nieliterackie, Kraków: Universitas 1997.
Głowiński M., Powieść młodopolska. Studium z poetyki historycznej [w:] idem, Prace wybrane, t. 1, Kraków: Universitas 1997.
Górski K.M., Najnowsza powieść Henryka Sienkiewicza, „Biblioteka Warszawska” 1891, t. 1.
Groten-Sonecka E., Geneza „Bez dogmatu” w świetle nowych badań, „Nauka i Sztuka” 1946, nr 7.
Groten-Sonecka E., Sienkiewicz jeszcze nieznany [w:] Księga pamiątkowa ku uczczeniu czterdziestolecia pracy naukowej Prof. Dra Juliusza Kleinera, red. S. Kawyn et al., Łódź: Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza. Oddział: Spółdzielnia Wydawnicza „Polonista” 1949.
Groten-Sonecka E., Sięgnijmy po „Bez dogmatu”, „Życie Literackie” 1966, nr 22.
Groten-Sonecka E., Światła i cienie „Bez dogmatu”, „Pamiętnik Literacki” 1952, vol. 40.
Henryk Sienkiewicz 1846–1916. Złote myśli, Warszawa: Druk. P. Grabowski i Ska 1924 (broszura).
Janion M., Przedmowa [w:] H.F. Amiel, Dziennik intymny, wybór i przekład J. Guze, przedmowa M. Janion, Warszawa: Czytelnik 1997.
Konopnicka M., Szkice. Bohdan Zalewski. Adam Asnyk. Henryk Sienkiewicz, Lwów: Polskie Towarzystwo Nakładowe 1905.
Koziołek R., Ciała Sienkiewicza. Studia o płci i przemocy, Katowice: Wydawnictwo UŚ 2009.
Kucharski W., Myśli z pism Sienkiewicza, Lwów–Warszawa–Kraków: Ossolineum 1926.
Lejeune Ph., Dziennik: geneza pewnej praktyki piśmiennej, przeł. L. Mazur, „Wielogłos. Pismo Wydziału Polonistyki UJ” 2019, nr 1.
Lejeune Ph., Pakt autobiograficzny, przeł. A.W. Labuda, „Teksty” 1975, nr 5.
Oblicza narcyza. Obecność autora w dziele, red. M. Cieśla-Korytowska, I. Puchalska, M. Siwiec, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2008.
Olkusz W., Refleksy myśli indyjskiej w „Listach z podróży do Ameryki” Henryka Sienkiewicza, „Ruch Literacki” 1997, nr 2.
Renan E., Feuilles détachées, Paris: Calmann Lévy 1892.
Rodak P., Dziennik pisarza: między codzienną praktyką piśmienniczą a literaturą, „Pamiętnik Literacki” 2006, z. 4.
Sienkiewicz H., Bez dogmatu, oprac. T. Bujnicki, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 2002.
Sienkiewicz H., Dzieła, red. J. Krzyżanowski, t. 36: Wiry, Warszawa: PIW 1951.
Sienkiewicz H., Listy, t. 1, cz. 1–2, wstęp i biogramy J. Krzyżanowski, oprac. M. Bokszczanin, Warszawa: PIW 1977.
Sienkiewicz H., Listy, t. 2–5, cz. 1–3, oprac., wstęp i przypisy M. Bokszczanin, Warszawa: PIW 1996–2009.
Sienkiewicz H., Listy do Wandy Szetkiewiczowej z lat 1889–1904. Akc. 201/2018, rps, Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Archiwum Henryka Sienkiewicza.
Sienkiewicz H., Światła i kwiaty. Myśli zebrane z utworów Henryka Sienkiewicza, ułożył Mariusz, wyd. 2 pomnożone, Poznań: nakładem K. Kozłowskiego 1899.
Skarga B., Renan, Warszawa: Wiedza Powszechna 1968.
Sobieraj T., Wokół „Bez dogmatu” Henryka Sienkiewicza. Szkic o antropologii filozoficznej powieści [w:] Henryk Sienkiewicz w kulturze polskiej, red. K. Stępnik, T. Bujnicki, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2007.
Sztachelska J., Czar i zaklęcie Sienkiewicza. Studia i szkice, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku 2003.
Śniedziewski P., Zobaczyć w sobie nic. Melancholia w „Dzienniku intymnym” Amiela, „Teksty Drugie” 2008, nr 6.
Talmon J., Źródła demokracji totalitarnej, przeł. A. Erlich, Kraków: Universitas 2015.
Vogelin E., Od oświecenia do rewolucji, przeł. Ł. Pawłowski, wstęp P. Śpiewak, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2011.
Wyka K., Bowaryzm Sienkiewicza, „Twórczość” 1967, nr 3–4.
Zimand R. Diarysta Stefan Ż., Wrocław etc.: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1990.
Informacje: Wielogłos, 2023, Numer 3 (57) 2023, s. 67 - 91
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Sienkiewicz i Amiel. O pewnym spotkaniu umysłów i o dwóch nowoczesnych strategiach intymistycznych
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, ul. J. K. Chodkiewicza 30, 85-064 Bydgoszcz, Polska
Publikacja: 2023
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 758
Liczba pobrań: 297