Rola historii nauki w działalności naukowej, dydaktycznej i filozoficznej Mariana Smoluchowskiego
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTERola historii nauki w działalności naukowej, dydaktycznej i filozoficznej Mariana Smoluchowskiego
Data publikacji: 15.11.2019
Studia Historiae Scientiarum, 2019, 18 (2019), s. 27 - 53
https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.19.003.11009Autorzy
Rola historii nauki w działalności naukowej, dydaktycznej i filozoficznej Mariana Smoluchowskiego
Marian Smoluchowski (1872–1917) był wybitnym polskim fizykiem, znanym m.in. jako pionier fizyki statystycznej. Jego krótka praca o historii fizyki w Polsce stanowi pionierskie opracowanie tego zagadnienia, była cytowana wiele razy, tworząc punkt wyjścia do dalszych badań nad historią fizyki w Polsce. Należy jednakże podkreślić, że nigdy nie poddano systematycznej analizie zagadnienia roli historii nauki w działalności naukowej Smoluchowskiego. W niniejszej pracy skupiono się na trzech obszarach działalności związanych z historią nauki: badawczym, dydaktycznym i filozoficznym. Wskazano, że doniosłość historii nauki dla Smoluchowskiego brała się z jej kulturowego znaczenia. Historia nauki odegrała ważną rolę w procesie krystalizacji koncepcji filozoficznych wybitnego fizyka, a także w dydaktyce fizyki, ukazując wewnętrzną dynamikę rozwoju nauki i inspirując do nowych odkryć. To ostatnie zagadnienie jest ściśle związane ze specyficznym podejściem metodologicznym Smoluchowskiego do fizyki, nazwanym przez niego „romantyzmem nauki”. W artykule wskazano nie tylko, że Smoluchowski jest pionierem historii fizyki w Polsce, ale też że przygotował podstawy dla przyszłego rozwoju tej dyscypliny.
The role of the history of science in Marian Smoluchowski’s scientific, didactic and philosophical activities
Abstract
Marian Smoluchowski (1872–1917) was an outstanding Polish physicist, known e.g. as a pioneer of statistical physics. His short paper about history of physics in Poland represents the initial study in this field. It was cited many times, creating the starting point for the historiography of physics in Poland. However, the role of history of science played in Smoluchowski’s activities was never systematically analyzed before. This article concentrates on three main domains of Smoluchowski’s activities involved with history of science: scientific, didactic and philosophical. It reveals that for Smoluchowski the importance of history of science was determined by its cultural impact. History of science played the important role in crystallization of his philosophical concepts, as well as in didactics revealing the internal dynamics of science and inspiring to new discoveries. The last issue is tied with specific methodological approach to physics called by Smoluchowski ‘romanticism of science’. This paper shows that Smoluchowski was not only a pioneer of history of physics in Poland, but also prepared some foundations for future development of this field of research.
Biernacki, Wiktor 1901: Fizyka i Mechanika. [W:] Poradnik dla samouków. Część I. Matematyka. Nauki przyrodnicze. Wydanie drugie przerobione i uzupełnione. Warszawa: Stanisław Michalski, Aleksander Heflich, ss. 48–77.
Bruner, Ludwik 1907: Rys rozwoju fizyki. [W:] Poradnik dla samouków. Część VI, tom 1, zeszyt 1. Dzieje myśli. Zarys historii rozwoju nauk. Warszawa: A. Heflich i St. Michalski, ss. 171–296.
Dickstein, Samuel 1917: [Rec.] Poradnik dla samouków. Wskazówki metodyczne dla studiujących poszczególne nauki Fizykę, Gieofizykę, Meteorologię [...]. Wiadomości Matematyczne 21, ss. 249–253.
Gostkowski, Kazimierz 1953: Kilka wspomnień o Marianie Smoluchowskim. Postępy Fizyki 4(2), ss. 233–236.
Kamiński, Stanisław 1981: Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Lublin: Tow. Nauk. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Kokowski, Michał 2019: The divergent histories of Bose-Einstein statistics and the forgotten achievement of Władysław Natanson (1864–1937). Studia Historiae Scientiarum 18, pp. 327–464. DOI: 10.4467/2543702XSHS.19.012.11018.
Kragh, Helge 1987: An Introduction to the Historiography of Science. Cambridge, New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-33360-3.
Krajewski, Władysław 1956: Światopogląd Mariana Smoluchowskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kramsztyk, Stanisław 1898: Dzieje fizyki w Polsce. [W:] Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna. Warszawa: S. Sikorski, ss. 655–658.
Kwietniewski, Stefan 1915a: Historja matematyki. [W:] Poradnik dla samouków: wskazówki metodyczne dla studjujących poszczególne nauki. T. 1 [Matematyka]. Warszawa: A. Heflich, St. Michalski, ss. 490–499. Dostęp online: http://bc.radom.pl/dlibra/doccontent?id=11054.
Kwietniewski, Stefan 1915b: Historja matematyki w Polsce. [W:] Poradnik dla samouków: wskazówki metodyczne dla studjujących poszczególne nauki. T. 1 [Matematyka]. Warszawa: A. Heflich, St. Michalski, ss. 513–528. Dostęp online: http://bc.radom.pl/dlibra/doccontent?id=11054.
Loria, Stanisław 1953: Marian Smoluchowski i jego dzieło (1872–1917). Postępy Fizyki 4(1), ss. 5–38.
Majkowska, Rita 2003: Czy Komisja Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności może szukać swoich korzeni w działalności Komisji Akademii w latach 1873–1952? Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności 5, ss. 103–112. Dostęp online: http://pau.krakow.pl/PKHN-PAU/pkhn-pau-V-2003-6.pdf.
Osiński, Józef Herman 1802: O wzroście Nauk Fizycznych w drugiey połowie wieku osimnastego. [W:] Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyiaciół Nauk (Jahrbücher der Warschauischen Gesellschaft der Freunde der Wissenschaften). Warszawa: w drukarni Xięży Piiarów, ss. 105–148. Dostęp online: https://books.google.pl/books?id=UG1VAAAAcAAJ&pg=PA105.
Polak, Paweł 2009: Marian Smoluchowski jako filozof w świetle pewnego rękopisu. Postępy Fizyki 60, ss. 236–238.
Polak, Paweł; Dziekan, Małgorzata 2017: Rękopisy Mariana Smoluchowskiego – ważne źródło do studiów nad filozofią w nauce. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce (62), ss. 141–169. Dostęp online (3.09.2018): http://zfn.edu.pl/index.php/zfn/article/view/391.
Smoluchowski, Marian 1899: O przewodnictwie cieplnem gazów według dotychczasowych teoryj i doświadczeń. Prace Matematyczno-Fizyczne 10, ss. 33–64.
Smoluchowski, Marian 1900: O wynikach nowszych badań nad promieniowaniem. Kosmos 25, ss. 74–87.
Smoluchowski, Marian 1907: Zarys najnowszych postępów fizyki. Lwów: Z I. Związkowej Drukarni we Lwowie.
Smoluchowski, Marian 1908: Teorya kinetyczna gazów. Lwów: Nakładem Kółka matemat.- fizycznego (L. Hołubowicz, W. Biliński).
Smoluchowski, Marian 1910: Teorya Maxwell’a i teorya elektronów. Lwów: Nakładem Kółka matemat.-fizycznego.
Smoluchowski, Marian 1911: Ewolucya teoryi atomistycznej. Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1910/1911, ss. 131–154.
Smoluchowski, Marian 1913: Dzisiejszy stan teoryi atomistycznej (L’etat actuel de la théorie atomistique). Kosmos 38(4–6), ss. 355–373.
Smoluchowski, Marian 1914: O fluktuacyach termodynamicznych i ruchach Browna. Prace Matematyczno-Fizyczne 25, ss. 187–263.
Smoluchowski, Marian 1917a: Zarys dziejów fizyki w Polsce. [W:] Poradnik dla Samouków. T. 2. Fizyka. Warszawa: A. Heflich i St. Michalski, ss. 300–309.
Smoluchowski, Marian 1917b: Fizyka. Wstęp ogólny. [W:] Poradnik dla Samouków. T. 2. Fizyka. Warszawa: A. Heflich i St. Michalski, ss. 3–62.
Smoluchowski, Marian 1917c: Historja fizyki. [W:] Poradnik dla Samouków. T. 2. Fizyka. Warszawa: A. Heflich i St. Michalski, ss. 287–299.
Smoluchowski, Marian 1917d: Fizyka. Stopień II. [W:] Poradnik dla Samouków. T. 2. Fizyka. Warszawa: A. Heflich i St. Michalski, ss. 96–152.
Smoluchowski, Marian 1917e: List do Kazimierza Twardowskiego, Kraków 25 lutego 1917 r., rkp. w zbiorach Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN i PTF, jedn. Archiwum Kazimierza Twardowskiego, sygn. K-02-1-33, kk. 169–169v.
Smoluchowski, Marian 1956: Granice stosowalności drugiej zasady termodynamiki. [W:] Wybór pism filozoficznych. Pod redakcją Władysława Krajewskiego. Tłum. Bolesław Gawecki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, ss. 106–155.
Smoluchowski, Marian 2017a: O metodach fizyki doświadczalnej. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce (62), ss. 245–275. Dostęp online (3.09.2018): http://zfn.edu.pl/index.php/zfn/article/view/402.
Smoluchowski, Marian 2017b: O teoryach elektryczności. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce (62), ss. 191–219. Dostęp online (3.09.2018): http://zfn.edu.pl/index.php/zfn/article/view/400.
Smoluchowski, Marian 2017c: Vortrag im Philosophischen Seminar 1893/1894. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce (62), ss. 171–189. Dostęp online (3.09.2018): http://zfn.edu.pl/index.php/zfn/article/view/399.
Smoluchowski, Marian 2017d: Uwagi o roli przypadku we fizyce. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) (62), ss. 277–302. Dostęp online: http://zfn.edu.pl/index.php/zfn/article/view/403.
Stasiewicz-Jasiukowa, Irena 1982: Dzieje nauczania historii nauki i historii techniki w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. ISBN 978-83-04-01085-7.
Średniawa, Bronisław; Pawlikowska-Brożek, Zofia 2005: Polskie podręczniki historii fizyki, astronomii i matematyki. Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 14(1–2(27–28)), ss. 99–125. Dostęp online (24.10.2017): http://hint.org.pl/res/anal/sredniawa_2005.pdf.
Teske, Armin 1957: O elementy humanistyczne w studiach nauk przyrodniczych. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 2(4), ss. 681–693. Dostęp online: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_
Techniki-r1957-t2-n4/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki-r1957-t2-n4-s681-693/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki-r1957-t2-n4-s681-693.pdf.
Topolski, Jerzy 2008: Jak się pisze i rozumie historię: tajemnice narracji historycznej. Wyd. 3. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie. ISBN 978-83-7177-579-6.
Informacje: Studia Historiae Scientiarum, 2019, 18 (2019), s. 27 - 53
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Rola historii nauki w działalności naukowej, dydaktycznej i filozoficznej Mariana Smoluchowskiego
The role of the history of science in Marian Smoluchowski’s scientific, didactic and philosophical activities
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Wydział Filozoficzny (Kraków, Polska)
Publikacja: 15.11.2019
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 729
Liczba pobrań: 783