Celem artykułu jest wyjaśnienie charakteru zawodów prawniczych jako eksperckich. W szczególności podjęta została próba odpowiedzi na pytanie, na czym w przypadku tych zawodów polega rola społeczna wymagająca zastosowania abstrakcyjnej wiedzy do konkretnych przypadków. Punktem wyjścia do rozważań są teorie społeczne ujmujące tę rolę jako pośredniczenie oraz integrowanie struktury społecznej. Następnie, przy pomocy metodologii metafory kognitywnej, charakterystyka ta została doprecyzowana poprzez zestawienie z innego rodzaju działalnością ekspercką, tj. translacją. Dzięki temu wskazane zostały praktyczne problemy w pracy prawnika związane z pośredniczeniem w strukturze społecznej między abstrakcyjną wiedzą o prawie a rozwiązywaniem jednostkowych problemów prawnych. Problemy te scharakteryzowane zostały przede wszystkim jako trudności w posługiwaniu się różnymi językami przez instytucje oraz obywateli.

Badacze populizmu zwracają uwagę na istotną rolę języka w realizacji jego agendy. Rola ta jest widoczna w praktykach propagandowych, w próbach redefiniowania pojęć zastanych i w zmianie konwencji społecznych, w tym konwencji językowych.

Niedawna fala populizmu (2010–2021) w szczególny sposób dotyczy prawa i praworządności, a tym samym zjawiska takie jak propaganda, redefinicja pojęć i zmiana konwencji realizują się często w obszarze języka prawa. Niniejsze opracowanie ma na celu analizę, jaki jest mechanizm powodowanych przez populizm zmian w konwencjach językowych rządzących językiem prawnym i prawniczym, a narzędziem tej analizy jest filozofia prawa wykorzystująca dorobek filozofii języka.

Wykorzystując pojęcia i teorie zaproponowane przez E. Laclaua, N. Lacey, R.G. Millikan i F. Recanatiego, w niniejszym opracowaniu wyjaśniam, na czym polega przeprowadzana przez populistów zmiana kultury prawnej, definiowanej jako zbiór konwencji językowych i behawioralnych istotnych dla prawa.

Główna teza opracowania w tym zakresie to twierdzenie, że populistyczna zmiana kultury prawnej polega na uczynieniu ważnych dla prawa pojęć znakami pustymi bądź nieustannie zmiennymi oraz na niszczeniu konwencji prawnych poprzez 1) zaprzestanie reprodukcji zachowań, które konstytuowały dotąd konwencje językowe i behawioralne w obszarze prawa; lub 2) rozpoczęcie reprodukcji zachowań nowych. W obu przypadkach zmiana konwencji wiąże się z utratą przez nie zdolności do realizacji funkcji właściwej w rozumieniu R.G. Millikan, a więc powoduje zmniejszenie bądź utratę przydatności społecznej. Z przeprowadzonej analizy płyną wnioski co do tego, jak można przeciwdziałać populistycznej zmianie kultury prawnej.

Artykuł podejmuje problematykę konstytucyjnych podstaw funkcjonowania samorządu zawodowego radców prawnych, określonych w art. 17 ustawy zasadniczej. Autor podkreśla szczególną wagę funkcjonowania niezależnych od władzy politycznej samorządów prawniczych, łącząc ich konstytucyjne atrybuty z aksjologią ustroju demokratycznego. Potrzebę zachowania niezależnego samorządu radców prawnych wywodzi z ich ustrojowej funkcji protektorów wolności i praw jednostki oraz współpracowników wymiaru sprawiedliwości. Kluczowym determinantem miejsca i roli samorządów prawniczych w systemie organów ochrony prawa jest przypisany im konstytucyjnie status zawodów zaufania publicznego i powiązana z nim funkcja ochrony interesu publicznego w działalności samorządu radców prawnych. W dalszej części opracowania autor skupia się na kwestii realizowania przez samorząd radcowski pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu, m.in. za pomocą mechanizmów odpowiedzialności dyscyplinarnej, która w istocie służyć ma gwarantowaniu niezależnej politycznie, rzetelnej, a przez to efektywnej pomocy prawnej, świadczonej przez radców prawnych wobec ich klientów. W ostatniej części publikacji autor wskazuje na aktualne zagrożenia dla konstytucyjnie gwarantowanej niezależności samorządu radców prawnych, ich źródeł upatrując w konsekwentnym kwestionowaniu przez władzę polityczną standardów praworządności. Do jej przejawów zalicza m.in. nadmierną ingerencję Ministra Sprawiedliwości w sferę funkcjonowania samorządu radcowskiego oraz próby kwestionowania przez polityków rządzącej większości zgodności z Konstytucją RP fundamentalnej dla niezależnego i efektywnego funkcjonowania samorządu radców prawnych zasady obowiązkowej przynależności do tego samorządu.

Niniejszy artykuł przedstawia problematykę misji samorządu zawodowego radców prawnych oraz misji radców prawnych zrzeszonych w samorządzie. Elementy definiujące w istocie rzeczy misję samorządu zawodowego, a także misję radców prawnych są wyznaczane przez cele postawione przed zawodem radcy prawnego, jakimi są udział w systemie wymiaru sprawiedliwości i wspieranie demokratycznego państwa prawnego. Artykuł 17 ust. 1 Konstytucji RP zawiera unormowanie wyrażające się w nałożeniu na samorządy zawodów zaufania publicznego obowiązku harmonijnego łączenia wielu funkcji. Co istotne, samorząd zawodowy ma nie tylko kształtować środowiskowe interesy osób wykonujących zawody zaufania publicznego, lecz także zmierzać do ich uzgodnienia z interesem publicznym. Samorządy zawodowe stoją w pierwszej kolejności na gruncie priorytetu realizacji interesu publicznego.

Radcowie prawni, zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i grupowym, to jest jako samorząd zawodowy, wykonując swoje obowiązki i powinności wynikające z przepisów prawa i norm deontologicznych określających ich status zawodowy, mają do odegrania rolę o charakterze ustrojowym. Rola ta polega na przyczynianiu się do umacniania oraz rozwijania demokratycznego charakteru Rzeczypospolitej Polskiej. Szczególnie doniosłym narzędziem służącym realizacji tego zadania samorządu radców prawnych jest przedstawianie opinii o projektach aktów prawnych. Jest to narzędzie ustrojowe, które ze względu na istotę zawodu radcy prawnego pozwala ich samorządowi na przedstawianie na etapie prac legislacyjnych ewentualnych zagrożeń wynikających z projektowanych aktów normatywnych dla gwarantowanych konstytucyjnie praw i wolności obywatelskich.

O ustrojowej roli radców prawnych w demokratycznym państwie prawnym można mówić również w wymiarze indywidualnym, który uwidacznia się przede wszystkim w toku świadczenia pomocy prawnej (przy wykonywaniu zawodu). Klauzula państwa prawnego nie może być wszak pozbawiona swojego fundamentalnego komponentu, za jaki uznaje się prawa i wolności jednostki. W tak rozumianym pojęciu państwa prawnego można i należy sytuować radców prawnych, którzy, świadcząc pomoc prawną, współuczestniczą w realizacji zasady państwa prawnego.

Ustrojowa rola, jaką mają do odegrania radcowie prawni w wymiarze indywidualnym i in gremio, czyli jako samorząd, nabiera szczególnego znaczenia w czasie kryzysu państwa prawnego. Samorząd radców prawnych, podobnie jak samorządy innych zawodów prawniczych, jest szczególnie predestynowany do tego, aby zabierać głos w debacie publicznej na temat zmian w wymiarze sprawiedliwości, które mogą godzić w porządek konstytucyjny.

Celem niniejszego artykułu jest analiza i ocena zjawiska tajemnicy zawodowej radców prawnych oraz ich niezależności. Artykuł ten wynika ze szczególnego zainteresowania autora zagadnieniami dotyczącymi niezależności radców prawnych oraz jej granic. Istotą tej publikacji jest zobrazowanie złożoności tego zjawiska.

Autor starał się zwrócić szczególną uwagę na sytuacje, w których obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej ulega ograniczeniom wynikającym ze specyfiki konkretnego rodzaju postępowania – przede wszystkim postępowania karnego, ale także postępowania z zakresu ochrony konkurencji. Autor wskazuje również konsekwencje, które grożą radcy prawnemu za naruszenie tajemnicy zawodowej. 

Przedmiotem artykułu jest status samorządu radców prawnych, analizowany w świetle Kodeksu postępowania administracyjnego z perspektywy rozpatrywania skarg, wniosków i petycji. Analiza prowadzi do wniosku, że na gruncie Kodeksu postępowania administracyjnego samorząd radców prawnych jest organizacją społeczną. Tym samym jego organy są organami organizacji społecznej, chyba że załatwiają sprawy administracyjne. W opracowaniu wyróżniono 4 kategorie sytuacji związanych ze stosowaniem przepisów o skargach i wnioskach w ramach działalności samorządu radców prawnych.

Artykuł przeprowadza kwalifikację prawną czynności zawodowych radcy prawnego dokonywanych na rzecz spółek kapitałowych prowadzących działalność prawniczą i ich klientów. Rozważa też argumenty za i przeciw wprowadzeniu możliwości legalnego wykonywania zawodu radcy prawnego w formie uczestnictwa w spółkach kapitałowych uprawnionych do świadczenia pomocy prawnej. W konkluzji autor wyraźnie opowiada się za zmianą obecnie obowiązujących zakazów reglamentacyjnych wykonywania zawodu radcy prawnego.

Artykuł porusza zagadnienia związane z mobilnością zawodową radcy prawnego w świetle Kodeksu Etyki Radcy Prawnego. Autor omawia zmianę zawodu lub formy jego wykonywania w aspekcie przejścia z sektora publicznego do prywatnego, z sektora prywatnego do publicznego i w ramach sektora prywatnego. Porusza również zmianę formy wykonywania zawodu lub zmiany podmiotu, w którym zawód jest wykonywany. Zjawiska te, choć w części unormowane prawnie, umykają regulacji etycznej. Kodeks obejmuje je tylko w wąskim zakresie (tajemnica zawodowa i konflikt interesów). Czy można to oraz pośrednie zastosowanie kilku innych zasad etyki zawodowej (niezależność, godność zawodu, lojalność i zaufanie) uznać za odpowiednie? Autor analizuje, czy zastosowanie powyższych zasad etyki jest wystarczające z punktu widzenia zabezpieczenia przed nieetycznym korzystaniem z relacji lub sieci kontaktów z zawodowej przeszłości, a także unikania z tym związanego ograniczenia niezależności, konfliktów interesów, naruszenia tajemnicy zawodowej lub lojalności.

Przedmiotem artykułu jest analiza regulacji normatywnych odnoszących się do możliwości ustalenia prawa do świadczenia dla opiekuna osoby z niepełnosprawnością w przypadku zawieszenia działalności gospodarczej prowadzonej przez radcę prawnego. Przedstawiono w nim zarówno sposoby wykonywania zawodu radcy prawnego, zawieszenie działalności wykonywanej w formie kancelarii radcy prawnego, jak i rodzaje świadczeń dla opiekuna osoby z niepełnosprawnością, a także przesłanki determinujące możliwość ustalenia tych świadczeń.

Artykuł wyjaśnia powody, dla których zasady wynagradzania radców prawnych świadczących pomoc prawną z urzędu nie spełniają standardów konstytucyjnych, a także wskazuje wynikające z tego skutki prawne. Autorka dochodzi do wniosku, że zróżnicowanie wynagrodzeń radców prawnych z urzędu i z wyboru za te same czynności podejmowane w ramach udzielanej pomocy prawnej jest niekonstytucyjne, zwłaszcza w świetle wniosków wynikających z analizy wyroku TK z 23 kwietnia 2020 r., SK 66/19. Artykuł analizuje również możliwe sposoby usuwania wspomnianej niekonstytucyjności w procesie sądowego stosowania prawa, które mogą mieć znaczenie, zanim zgodność z Konstytucją zasad wynagradzania radców prawnych świadczących pomoc prawną z urzędu zostanie wprowadzona przez ustawodawcę.

Prawo do udziału w postępowaniu sądowym pełnomocnika wyznaczonego dla strony z urzędu stanowi istotną gwarancję zapewnienia prawa do sądu dla osób niezamożnych. Ważnym elementem instytucji zastępstwa z urzędu jest kwestia finansowania tej części działalności adwokatów i radców prawnych. Od strony procesowej zagadnienie to dotyczy przede wszystkim sposobu orzekania o wynagrodzeniu i kosztach pełnomocnika z urzędu. W tym zakresie pomimo powolnych zmian polegających na odejściu od całkowitej nieodpłatności czynności pełnomocnika dokonywanych w ramach pomocy prawnej nadal brak spójnej i kompleksowej regulacji. Jak wskazano w niniejszym artykule, istnieją wciąż sytuacje, gdy pełnomocnik świadczący pomoc prawną z urzędu w postępowaniu cywilnym może nie uzyskać żadnego wynagrodzenia, gdyż Skarb Państwa tylko subsydiarnie odpowiada za te koszty. Ponadto uzyskanie zwrotu kosztów zastępstwa prawnego z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej trwa latami. W tym artykule podjęto jedno z zagadnień związanych z zastępstwem prawnym z urzędu w sprawach cywilnych, a mianowicie kwestię orzekania przez sąd o tym wynagrodzeniu. Impuls do podjęcia tego tematu dały m.in. liczne postulaty zmian w tym zakresie. W ostatnim czasie pojawiły się także konkretne propozycje zmian na polu legislacyjnym. W związku z tym przedmiotem artykułu jest nie tylko zdiagnozowanie obecnego stanu prawa i orzecznictwa w odniesieniu do orzekania o wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu, ale przede wszystkim odniesienie się do zgłaszanych propozycji i postawienie konkretnych postulatów na przyszłość.

Przedmiotem artykułu jest analiza standardu prawa oskarżonego do korzystania z profesjonalnej pomocy prawnej, wypracowanego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Jej celem jest zobrazowanie szerokiego rozumienia tego prawa przez Trybunał, które znajduje oparcie nie tylko w jego esencjonalnych składnikach treściowych, ale również w jego powiązaniu z zasadą rzetelnego procesu. Przybliżeniu w ten sposób podlega zakres podmiotowy i przedmiotowy prawa oskarżonego do korzystania z pomocy obrońcy, kwestia zrzeczenia się tego prawa, przesłanki wyznaczenia obrońcy z urzędu oraz kryteria realizacji standardu gwarancyjnego, który z tego prawa wynika. Puentę stanowi kilka refleksji wynikających z zestawienia „konwencyjnego” standardu prawa do korzystania z pomocy obrońcy z jego uregulowaniem w polskim porządku prawnym.

Przedmiotem niniejszego opracowania jest identyfikacja wyzwań, jakie stoją przed udziałem radcy prawnego w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Zaliczono do nich zakres przedmiotowy przymusu adwokacko-radcowskiego, określenie konsekwencji uchybień popełnionych przez fachowego pełnomocnika dla sfery praw i obowiązków podmiotu reprezentowanego, a nadto zagadnienia dotyczące elektronizacji postępowania, udziału radcy prawnego w rozprawie i kosztów zastępstwa procesowego. W konkluzji wskazano na potrzebę podjęcia dialogu środowiska sędziowskiego z radcowskim oraz adwokackim w celu wypracowania bardziej efektywnego, argumentacyjnego sposobu przebiegu rozprawy oraz poddania analizie aktualnych kwestii, które mogłyby usprawnić przebieg postępowania sądowoadministracyjnego. Zwrócono nadto uwagę na potrzebę podjęcia nowych form doskonalenia warsztatu zawodowego radców prawnych oraz korzystania ze zdobyczy nowych technologii.

Glosa do wyroku NSA z 6 maja 2021 r., II GSK 1057/20, jest kolejnym głosem w debacie nad jakością edukacji młodych prawników. Autorzy potraktowali orzeczenie jako asumpt do sformułowania bardziej ogólnych tez związanych z przewidzianą ustawami konstrukcją kształcenia aplikacyjnego i przygotowania zawodowego aplikantów do wykonywania zawodów prawniczych oraz ich wpływem na jakość świadczonych przez nich w przyszłości usług. Samorząd zawodowy ma za zadanie sprawować pieczę nad prawidłowym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Edukacja młodych prawników oddziałuje więc na nie tylko na sferę świadczenia usług prawniczych na rzecz różnych podmiotów, ale również wiąże się z koniecznością ochrony interesu publicznego. W glosowanym wyroku NSA słusznie wskazał, że wynik egzaminu winien odpowiadać poziomowi przygotowania prawniczego do wykonywania zawodu. Wykroczył jednak poza ramy kontroli uchwały o wyniku egzaminu, wyznaczone przez regulację jednoznacznie określającą, że sądy administracyjne poddają weryfikacji nie oceny wystawione przez egzaminatorów, lecz ustalony na ich podstawie wynik egzaminu. Odmienne, niesłuszne zapatrywanie NSA prowadzić mogłoby do postępowania składającego się z pięciu instancji. Do wnikania w treść ocen NSA nie jest bowiem w żaden sposób uprawniony – wymagałoby to adekwatnego określenia ustawowego kryteriów warunkujących wystawienie poszczególnych ocen, co w kontekście ocen eksperckich wydaje się niemożliwe.