Ustanowienie „domów takowych, w jakich uczciwe szlachcianki formowane byłyby na nauczycielki” – początki zainteresowania przygotowaniem zawodowym i kompetencjami nauczycielek
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEUstanowienie „domów takowych, w jakich uczciwe szlachcianki formowane byłyby na nauczycielki” – początki zainteresowania przygotowaniem zawodowym i kompetencjami nauczycielek
Data publikacji: 2024
Polska Myśl Pedagogiczna, IX (2023), Numer 9/2 Kobiety w nauce i edukacji, s. 183 - 202
https://doi.org/10.4467/24504564PMP.23.024.18253Autorzy
Ustanowienie „domów takowych, w jakich uczciwe szlachcianki formowane byłyby na nauczycielki” – początki zainteresowania przygotowaniem zawodowym i kompetencjami nauczycielek
Kobiety od zawsze zajmowały się dziećmi, to rola i powołanie każdej matki, pisano o tym od starożytności. Obok matek również inne kobiety opiekowały się dziećmi i uczestniczyły w ich wychowaniu: mamki, niańki, piastunki i rożnego rodzaju bony, guwernantki czy nauczycielki. Wśród ostatniej grupy wyróżnić można nauczycielki domowe oraz kobiety uczące w szkołach, zarówno prywatnych dla dziewcząt, z czasem, w publicznych. Na przestrzeni lat następowały znaczące zmiany w szkolnictwie i w sytuacji kobiet, które doprowadziły do stopniowego wkraczania kobiet do zawodu nauczycielskiego. Był to jeden z nielicznych zawodów stosunkowo wcześnie dostępnych dla kobiet i aprobowanych społecznie. W końcu XVIII w. w piśmiennictwie Rzeczypospolitej, podobnie jak na innych terenach, pojawiają wypowiedzi domagające się kształcenia kobiet nauczycielek. Początkowo postulowano tworzenie szkół dla guwernantek, aby ograniczyć zatrudnianie cudzoziemek. Wypowiadali się na ten temat m.in. Franciszek Bieliński, Adam Kazimierz Czartoryski, Grzegorz Piramowicz, Antoni Maksymilian Prokopowicz, Hugo Kołłątaj, czy Tadeusz Czacki. Ostatecznie w 1825 r. w Warszawie powołano Szkołę Guwernantek.
The Establishment of “the Houses, in which Honest Noblewomen Would Be Formed as Teachers” – the Beginnings of Interest in the Professional Preparation and Competence of Female Teachers
Women have always taken care of children, it is the role and the calling of every mother – this is what has been claimed since antiquity. In addition to mothers, other women have cared for children and participated in their upbringing: wet nurses, nannies and various types of governesses or teachers. Among the last group, we can distinguish between domestic teachers and school teachers, both from private schools for girls and, in time, in public schools. Over the years, there were significant changes in education and in the situation of women, which led to the gradual entry of women into the teaching profession. It was one of the few professions relatively early available for women and also socially approved.
At the end of the 18th century, statements calling for the education of female teachers appeared in the writings of the Commonwealth, as in other territories. Initially, the creation of schools for governesses was called for in order to limit the employment of foreign women. Statements on this topic were made by Franciszek Bieliński, Adam Kazimierz Czartoryski, Grzegorz Piramowicz, Antoni Maksymilian Prokopowicz, Hugo Kołłątaj and Tadeusz Czacki, among others. Finally, in 1825, the School of Governesses was established in Warsaw.
Augustyniak, Urszula. „Instrukcja Bogusława Radziwiłła dla opiekunów jego córki, Ludwiki Karoliny (Przyczynek do edukacji młodej ewangeliczki w końcu XVII wieku)”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 36 (1991): 215‒235.
Bar, Joachim. „Z dziejów wychowania dziewcząt w dawnej Polsce”. Prawo Kanoniczne: Kwartalnik Prawno-Historyczny 2/3‒4 (1959): 313‒339.
Barycz, Henryk. Andrzej Maksymilian Fredro wobec zagadnień wychowawczych. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, 1948.
Bieliński, Franciszek. Sposób edukacyi w XV. listach opisany. Warszawa: R.P., 1775.
Buczek, Katarzyna. „Z prac Hugona Kołłątaja nad organizacją Gimnazjum Wołyńskiego w latach 1803‒1806 w świetle korespondencji z Tadeuszem Czackim”. Rozprawy z Dziejów Oświaty 39 (2000): 11‒28.
Buczek, Katarzyna. Hugo Kołłątaj i edukacja. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007.
Czartoryski, Adam Kazimierz. Listy Jmci Pana Doświadczyńskiego. Warszawa: w drukarni P. Dufour drukarza J.K. Mci i Rzeczypospolitej, 1782.
Dormus, Katarzyna. „Wątek kształcenia dziewcząt w reformach szkolnych od czasów Komisji Edukacji Narodowej do II wojny światowej”. Biuletyn Historii Wychowania 33 (2015): 23‒40.
Ender, Janina. „Początki kształcenia nauczycielek w Polsce”. Przegląd Historyczno-Oświatowy (1970), nr 1: 25‒37.
Ender, Janina. „Sprawa kształcenia kobiet w dobie Komisji Edukacyjnej”. Przegląd Historyczno-Oświatowy (1972), nr 3: 462‒484.
Essen, Mineke van, Rebecca Rogers. „Zur Geschichte der Lehrerinnen: Historiographische Herausforderungen und Internationale Perspektiven“. Zeitschrift für Pädagogik 52 (2006) 3: 319‒337.
Fiszerowa, Wirydianna. Dzieje moje własne i osób postronnych. Wiązanka spraw poważnych, ciekawych i błahych, tłum. Edward Raczyński. Warszawa: Świat Książki, 1998.
Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego, 1827, nr 301, 3930.
Hajkowska, Monika. „Słaba płeć? O nauczycielka domowych w Królestwie Polskim w XIX wieku i początkach XX wieku”, Lubelski Rocznik Pedagogiczny 39 (2020), z. 1: 11‒26.
Hardach-Pinke, Irene. Die Gouvernante. Geschichte eines Frauenberufs. Frankfurt‒New York: Campus Verlag, 1993.
Jaszczyszyn, Elżbieta, Dąbrowska Joanna E. „Instytut Rządowy Wychowania Płci Żeńskiej z perspektywy XXI wieku”. W: Szkolnictwo, opieka i wychowanie w Królestwie Polskim od jego ustanowienia do odzyskania przez Polskę niepodległości 1815‒1918, red. Hanna Markiewiczowa, Iwona Czarnecka, 190‒197. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, 2016.
Kowalczyk, Małgorzata E., Janicka, Jowita. „»Wychowawca! O jakaż wzniosła musi to być dusza!«. Prywatne guwernantki dziewcząt w czasach stanisławowskich”. Biuletyn Historii Wychowania 39 (2018): 19‒34.
Kwintylian, Marek Fabiusz, Kształcenie mówcy. Księgi I, II i X, wstęp i tłum. Mieczysław Brożek. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2002.
„Myśli i zasady ogólne projektu edukacji narodowej z dnia 1 lutego 1807”. W: Źródła do dziejów wychowania i szkolnictwa w Polsce z doby Izby Edukacji Publicznej 1807‒1812, zebrał Zygmunt Kukulski, 64‒68. Lublin: Dom Książki Polskiej SP. AKC., 1931.
[Nakwaska, Anna]. „Krótki rzut oka na teraźniejsze wychowanie Polek przez Polkę”, Pamiętnik Warszawski, t. XVI (1820) luty.
Nalepa, Marek. „Kołłątajowski program edukacji dziewcząt w Gimnazjum Krzemienieckim”. W: Przemiany dyskursu emancypacyjnego kobiet, seria 1, Perspektywa środkowoeuropejska, red. Anna Janicka, Corinne Fournier Kiss, Mariya Bracka, 53‒70. Białystok: Wydawnictwo Temida, 2017.
Pelczar Roman. „Klasztorne szkoły żeńskie w Polsce w XVI‒XVIII w. Problematyka i perspektywy badawcze”. Nasza Przeszłość 89 (1998): 95‒109.
Petrycy z Pilzna, Sebastian. „Przydatki do Ekonomiki Arystotelesowej”. W: tenże, Pisma wybrane, oprac. Wiktor Wąsik, t. II, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
Piramowicz, Grzegorz. Powinności nauczyciela. Lwów: Nakładem Towarzystwa Pedagogicznego, 1894.
„Plan edukacji publicznej”. W: Źródła do dziejów wychowania i szkolnictwa w Polsce z doby Izby Edukacji Publicznej 1807‒1812, zebrał Zygmunt Kukulski, 365‒372. Lublin: Dom Książki Polskiej SP. AKC., 1931.
Poznański, Karol. „Szkoła i wychowanie w Królestwie Polskim w początkach lat trzydziestych XIX stulecia”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia (1999/2000): 159‒183.
Prokopowicz, Antoni Maksymilian. Sposób nowy najłatwiejszy pisania i czytania razem dla panienek z przypisami dla nauczycielek. Kraków: Drukarnia Anny Dziedzicki i Sukcesorów, 1790.
Radziwiłł, Bogusław. „Informacyja panom ekonomom córki mej w testamencie mianowanym, także pani hofmistrzyni, która lub za żywota mego lub po śmierci mej przy niej będzie…”. W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI‒XVII w.), wstępem i objaśnieniami opatrzyły Dorota Żołądź-Strzelczyk i Małgorzata E. Kowalczyk, 405‒415. Wrocław: Wydawnictwo Chronicon, 2017.
Reguła świętego ojca Benedicta z łacińskiego przetłumaczona. Lublin: w drukarni Pawła Konrada, 1635.
Schiller, Joanna. „Warszawskie rządowe szkoły średnie w latach 1795‒1862”. Rozprawy z Dziejów Oświaty 36 (1994): 41‒109.
Senders Pedersen, Joyce. The Reform of Girls’ Secondary and Higher Education in Victorian England. A Study of Elites and Educational Change. London: Routledge, 2019.
Staszic, Stanisław. Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, oprac. Stefan Czarnowski. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1926.
Stetkiewiczówna, Wanda. „System wychowania kobiet według Komisji Edukacji Narodowej”. Przegląd Pedagogiczny 43 (1924), z. 4: 215‒243.
Szylar, Anna. Działalność wychowawczo-edukacyjna żeńskich zgromadzeń zakonnych w Małopolsce w okresie potrydenckim do 1815 roku. Kraków: Oficyna Wydawniczo-Drukarska „Secesja”, 2012. Szylar Anna. „»Siostry Mistrzynie mają tak swój urząd odprawiać pilnie…«, czyli nauczycielki zakonne w szkołach klasztornych”. W: W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania. Uczeń – szkoła – nauczyciel, red. Katarzyna Dormus, Ryszard Ślęczka, 236‒257. Kraków: Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, 2012.
Ustawy domu panieńskiego na Spitalnej ulicy przez szlachetną matronę Zofią Czeską pod tytułem ofiarowania najświętszej Panny Maryjej. Kraków: w drukarni Franciszka Cezarego, 1698.
Winiarz, Adam. „Kształcenie i wychowanie dziewcząt w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (1807‒1905”). W: Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. Anna Żarnowska, Andrzej Szwarca, t. II, cz. 2, 3‒18. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1995.
Women Who Taught. Perspective on the History of Women and Teaching, eds. Alison Prentice, Marjorie R. Theobald, Toronto: University of Toronto, 1991.
X. Hugona Kołłątaja korrespondencja listowna z Tadeuszem Czackim, t. I, wyd. Ferdynand Kojsiewicz, Kraków: Drukarnia Uniwersytecka, 1844.
X. Hugona Kołłątaja korrespondencja listowna z Tadeuszem Czackim, t. II, wyd. Ferdynand Kojsiewicz, Kraków: Drukarnia Uniwersytecka, 1844.
Zieliński, Marek Grzegorz. „Rola cudzoziemek w procesie edukacji młodzieży w okresie stanisławowskim (1764‒1795)”. W: Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze polskiej, red. Wiesław Jamrożek, Dorota Żołądź-Strzelczyk, t. 1, 102‒108. Poznań: Instytut Historii UAM, 1998).
Żołądź-Strzelczyk, Dorota. „»Takich dzieci nie spotyka się na żadnym dworze w Europie« – edukacja dziewcząt na dworze Wittelsbachów w Neuburgu”. Rozprawy z Dziejów Oświaty 59 (2022): 271‒290.
Żołądź-Strzelczyk, Dorota. „Antoniego Maksymiliana Prokopowicza »Sposób nowy najłatwiejszy pisania i czytania razem dla panienek z przypisami dla nauczycielek« – pierwszy polski podręcznik edukacji elementarnej dla dziewcząt”. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 62 (2014), nr 4: 553‒565.
Żołądź-Strzelczyk, Dorota. „Dzieje edukacji kobiet w Polsce przedrozbiorowej”. W: Dorota Żołądź-Strzelczyk, Wiesław Jamrożek, Studia z dziejów edukacji kobiet na ziemiach polskich, 11‒124. Poznań: WSE UAM, 2001.
Żołądź-Strzelczyk, Dorota. „Niechaj więc młodzieńcy otrzymają najlepszych nauczycieli” – o tym, jacy powinni być dobrzy nauczyciele i opiekunowie młodych ludzi [w druku].
Żołądź-Strzelczyk, Dorota. Dziecko w dawnej Polsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2002.
Informacje: Polska Myśl Pedagogiczna, IX (2023), Numer 9/2 Kobiety w nauce i edukacji, s. 183 - 202
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Ustanowienie „domów takowych, w jakich uczciwe szlachcianki formowane byłyby na nauczycielki” – początki zainteresowania przygotowaniem zawodowym i kompetencjami nauczycielek
The Establishment of “the Houses, in which Honest Noblewomen Would Be Formed as Teachers” – the Beginnings of Interest in the Professional Preparation and Competence of Female Teachers
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Publikacja: 2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiSugerowane cytowania: Chicago