Kapral Zbigniew Antoni Kruszewski „Jowisz” – konspiracyjne i powstańcze losy emigranta
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEKapral Zbigniew Antoni Kruszewski „Jowisz” – konspiracyjne i powstańcze losy emigranta
Data publikacji: 12.2022
Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny, 2022 (XLVIII), Nr 3 (185), s. 121 - 138
https://doi.org/10.4467/25444972SMPP.22.025.16726Autorzy
Kapral Zbigniew Antoni Kruszewski „Jowisz” – konspiracyjne i powstańcze losy emigranta
Artykuł jest próbą omówienia konspiracyjnych i powstańczych losów kpr. Zbigniewa Kruszewskiego „Jowisza” po wojnie profesora Uniwersytetu Teksańskiego w El Paso. W czasie swojego dzieciństwa w Warszawie doświadczył kataklizmu wojny i tragedii okupacji niemieckiej. Jako kilkunastolatek włączył się w prace polskiej konspiracji w szeregach „Zawiszaków” harcerskiego pionu zrzeszającego najmłodszych działaczy Szarych Szeregów (konspiracyjne harcerstwo męskie). W czasie powstania warszawskiego służył w III Zgrupowaniu „Konrad”, a następnie w Poczcie Polowej. Wziął udział w niebezpiecznej misji kurierskiej poza Warszawę, w której cudem uniknął śmierci. W końcowym etapie powstania był żołnierzem kompanii „Bradla” w Batalionie „Miłosz”. Po upadku powstania, razem z wojskiem trafił do niewoli niemieckiej. Ważnym elementem tekstu, oprócz przedstawienia losów powstańca jest również próba refleksji nad powojennymi dylematami uczestników walk o Warszawę, związanymi z pozostaniem na emigracji. Na podstawie ponad 20 relacji uczestników powstania, zarysowano problem pytań i rozterek wojennych rozbitków kwestii ułożenia sobie życia poza granicami Ojczyzny po zakończeniu wojny w 1945 r.
This paper was an attempt to describe the service of cpl. Zbigniew Kruszewski „Jowisz” („Jupiter”) during conspiracy and Warsaw Uprising. When he was a child, he expereienced a cataclysm of war and tragedy of german occupation. As a few years old child he got involved in polish conspiracy and became a member of Szare Szeregi and got assigned to „Zawiszacy” – the group of the youngest boy scouts. During the first phase of Warasaw Uprising he served in Group „Konrad” and later in Field Postal Servce. He also took part in high risking mission, during which he was a courier delivering information outside Warsaw and miracously escped death. In the last days of Warsaw Uprising he served in „Bradl” Company of „Miłosz” Battalion. After the fall of Warsaw Uprising, he was taken into captivity. Apart from describing the life of Zbigniew Kruszewski, another important part of this article is consideration about post-war dilemmas which were faced by former Uprisers. Basing on over 20 relations, in this article were outlined perpelities concerning on living outside Homeland after the end of war in 1945 which were faced by post-war casaways.
Archiwalia
(AAN), Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Zakład Historii Partii przy KC PZPR, Armia Krajowa – Komendant Główny, Rozkazy, odezwy, sygn. 203/I-2
(AMW), Archiwum m.st. Warszawy, Sekcja Planowania Referat Gabarytów, 1942 r. (repr. UK-kl. III2).
(MPW), Muzeum Powstania Warszawskiego sygn. P/6768 (listy Z. Kruszewskiego do Bogusława Hersego)
materiały wideofoniczne:
Bartnik J., 2004, SH-7040/58/04, Jerzy Bartnik „Magik, wywiad, 18 XII 2004
Brochwicz-Lewiński J., 2004, SH-7040/59/04, Janusz Brochwicz-Lewiński „Gryf”, 18 XII 2004
Dobraczyński A., 2006, SH-7040/793/06, Aleksander Dobraczyński „Aleksander”, wywiad, 6 IV 2006
Gzella A., 2018, SH-7040/3677/18, Alojzy Gzella, wywiad 10 I 2018
Gnojek Z. F., 2014, SH-7040/3464/14, Zygmunt Franciszek Gnojek „Aligator, wywiad, 8 VIII 2014
Grabowski K., 2006, SH-7040/1112/06, Kazimierz Grabowski „Czort”, wywiad, 29 XI 2006
Gurdała S., 2006, SH-7040/802/06, Stanisław Gurdała „Roman”, wywiad, 7 IV 2006
Jędrkiewicz-Owczarek O., 2006, SH-7040/797/06, Olga Jędrkiewicz-Owczarek „Olga”, wywiad, 7 IV 2006
Kowalska Z., 2009, SH-7040/2111/09, Zofia Kowalska „Kora”, wywiad, 30 VI 2009
Kruszewski Z., 2009, SH-7040/2114/09, Zbigniew Kruszewski, wywiad 28 VII 2009
Krzymiński A. H., 2015, SH-7040/3532/15, Aleksander Henryk Krzymiński, wywiad, 23 III 2015
Kućmierz M., 2010, SH-7040/2395/10, Marian Kućmierz „Pluto”, wywiad 5 III 2010
Kulesza-Kurowska J., 2005, SH-7040/142/05, Janina Kulesza-Kurowska „Janka”, wywiad, 5 II 2005
Kusak A., 2009, SH-7040/2261/09, Andrzej Kusak „Zawisza”, wywiad, 7 X 2009
Lewiński S., 2009, 2011, SH-7040/2165/09, Stanisław Lewiński „Grey”, wywiad, 27 VII 2009, 29 VI 2011
Łubieński A., 2013, SH-7040/3348/13, Andrzej Łubieński „Stefan”, wywiad, 14 grudnia 2013
Menhard A., 2009, SH-7040/2144/09, Aleksander Menhard „Drut”, 3 VIII 2009
Niezgodzka-Kurowska I., 2009, SH-7040/2016/09, Irena Niezgodzka-Kurowska, wywiad, 25 III 2009
Nitecki J., 2006,SH-7040/778/06, Janusz Nitecki „Miłobędzki”, wywiad, 2 II 2006
Piltz J. L., 2014, SH-7040/3475/14, Józefa Leokadia Piltz „Dziunia”, wywiad, 6 VIII 2014
Rybicka I., 2005, SH-7040/568/05, Izabela Rybicka „Topola”, wywiad, 19 IX 2005
Szymański Z., 2009, SH-7040/2010/09, Zbigniew Szymański „Szary”, wywiad, 13 III 2009
Śledziewski Z., 2006, SH-7040/800/06, Zbigniew Śledziewski „Ryś”, wywiad, 7 IV 2006
Wujec E., 2010, SH-7040/2354/10, Eugeniusz Wujec „Karol Durski” (Mark Chrystian), wywiad, 8 II, 1 III 2010
Zahorski W., 2005, SH-7040/65/05, Witold Zahorski „Rotunda”, wywiad, 3 I 2005
fotografie
IK-1978 (zdjęcie przekazane MPW przez Krzysztofa Kopfa)
(SPP), Studium Polski Podziemnej w Londynie
Komisja Weryfikacyjna 1 (KW 1), sygn. 04280 (dokumenty weryfikacyjne Z. Kruszewskiego, 1945–1947)
(WBH), Wojskowe Biuro Historyczne
sygn. IX.3.42.1, k. 143
sygn. IX.3.42.23, k. 52–53
Źródła drukowane
Bór-Komorowski T. (2004), Powstanie Warszawskie, przypisy W. Bartoszewski, A.A. Kunert, Warszawa
Dokumenty (1960), Dokumenty do kapitulacji Powstania Warszawskiego, oprac. S. Płoski, w: Najnowsze dzieje Polski. Materiały i studia z okresu II wojny światowej, t. 4, Warszawa
Dz. U. (1932), „Dziennik Ustaw RP” 1932, nr 103, poz. 866: 2145–2174
Harcerze (1944), Harcerze uruchomili Pocztę Polską, „Rzeczpospolita Polska”, 9 VIII 1944, Nr 19 (91): 2
Kamiński A. (1940), „Mały” sabotaż, „Biuletyn Informacyjny”, 1 XI 1940
Kasprzak J. (1985), Tropami powstańczej przesyłki. Zapiski Zawiszaka, Warszawa
Kruszewski Z. A. (2022), Adam Jerzy Tepper – Powstaniec warszawski. Wspomnienie o przyjacielu, który zginął jako komendant barykady na ul. Mokotowskiej 14/róg Placu Zbawiciela – około 17–18 VIII 1944 r., „Biuletyn Informacyjny. Miesięcznik ŚZŻAK”, Nr 01 (379), styczeń2022
Leski K. (2001), Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu AK, Warszawa
Ludność (1974), Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim, t. II, Archiwalia, red. Madajczyk C., wybrali i oprac. Getter M., Janowski A., Warszawa
Mokotów (1992), Mokotów walczy 1944. Zbiór dokumentacji dotyczącej Powstania Warszawskiego 1944 roku na Mokotowie, t. 2, oprac. E. Ajewski „Kotwa”, Warszawa 1992
Pierwsze znaczki powstańcze (1944), Pierwsze znaczki powstańcze, „Robotnik. Centralny Organ PPS”, 3 IX 1944, R. LI, Nr 41 (8100):1
Poczta Polowa. Instrukcja (1944), Poczta Polowa. Instrukcja dla piszących, „Biuletyn Informacyjny”, 13 VIII 1944, Nr 50 – 258: 2
Poczta Polowa rozwija się (1944), Poczta Polowa rozwija się, „Biuletyn Informacyjny”, 14 VIII 1944, Nr 51-259: 2
Pużak K. (1989), Wspomnienia 1939–1945, Gdańsk
Rozkazy (2021), Rozkazy dowództwa Powstania Warszawskiego, cz. 1, 10 czerwca – 2 września 1944 r., zesp. red. Utracka K., Brodacki R., Chmielarz A., Jasiński G., Warszawa
Spis (1930), Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, Rok 1930/31, Warszawa 1930
Spis (1935), Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, Rok 1935/36, Warszawa 1935
Wyka K. (1984), Życie na niby. Pamiętnik po klęsce, Warszawa
Opracowania
Borkiewicz A. (2018), Powstanie Warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej, Warszawa
Charków (2003), Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Warszawa
Chcieliśmy (2022), Brodacki R., Brudek P., Ukielski P., Utracka K., Wójciuk M.T., Zawistowski A., Chcieliśmy być wolni. Powstanie Warszawskie 1944, pod red. A. Zawistowskiego, Warszawa
Encyklopedia (2000), Wielka ilustrowana encyklopedia Powstania Warszawskiego, t. 3, cz. I, 1 VIII–2 IX 1944, oprac. Kunert A. K., Warszawa
Ender J., Wajsblum M. (1959–1960), Grabowski Antoni (1857–1921), w: Polski słownik biograficzny, t. VIII, Wrocław, z. 5
Głuszek Z. (1998), „Hej, chłopcy…” Zawiszacy z Szarych Szeregów, cz. I. Konspiracja, Warszawa 1998;
Głuszek Z. (2001), „Hej, chłopcy…”. Harcerze Szarych Szeregów w Powstaniu Warszawskim, cz. II, Powstanie, Warszawa
Halicka B. (2019), Życie na pograniczach. Zbigniew Anthony Kruszewski. Biografia, Warszawa
Jewsiewicki W. (1989), Powstanie Warszawskie 1944. Okiem polskiej kamery, Warszawa
Komorowski K. (2004), Bitwa o Warszawę. Militarne aspekty Powstania Warszawskiego, Warszawa
Kurczewska J., Karkowska M. (2012), Portret Powstańców Warszawskich – pierwsze socjologiczne przybliżenie, Zestawienie 1, (praca niepublikowana), Muzeum Powstania Warszawskiego, mps
Michelis A. de, Rudniewska A. (1993), Pod rozkazami „Konrada”. Pierwsza monografia III Zgrupowania Obwodu Warszawskiego AK, Warszawa
Mórawski K. (1991), Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny, Warszawa
Ozimek S. F. (1974), Film polski w wojennej potrzebie, Warszawa
Ozimek S.F. (2003), Poczta powstańczej Warszawy. Geneza i działalność poczt polowych – Harcerskiej i Armii Krajowej w Powstaniu Warszawskim. Warszawskie Termopile 1944, Warszawa
Pużak K. (1989), Wspomnienia 1939–1945, Gdańsk
Rosłoniec W. (1989), Grupa „Krybar” Powiśle 1944, Warszawa
Suchcic A. (1997), Informator Studium Polski Podziemnej 1947–1997, Londyn
Szarota T. (1978), Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Warszawa
Wójciuk M.T. (2009), Informacje biograficzne i genealogiczne w zespole Komisji Weryfikacyjnej 1. z Archiwum Studium Polski Podziemnej w Londynie, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, t. 1
Wójciuk M. T. (2022), Obrońcy Stolicy. Energetycy w Powstaniu Warszawskim, Kraków
Zonik Z. (1995), Elektrownia. Reduta Powstania Warszawskiego, Warszawa
Informacje: Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny, 2022 (XLVIII), Nr 3 (185), s. 121 - 138
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Kapral Zbigniew Antoni Kruszewski „Jowisz” – konspiracyjne i powstańcze losy emigranta
Kapral Zbigniew Antoni Kruszewski „Jowisz” – konspiracyjne i powstańcze losy emigranta
Muzeum Powstania Warszawskiego, Warszawa
Publikacja: 12.2022
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 574
Liczba pobrań: 385