Pedagogika neotomistyczna w Polsce w XX wieku. Od koncepcji wychowania do teorii wychowania

Jarosław Horowski

Pedagogika neotomistyczna w Polsce w XX wieku. Od koncepcji wychowania do teorii wychowania

Data publikacji: 15.09.2017

Polska Myśl Pedagogiczna, III (2017), Numer 3, s. 45-61

https://doi.org/10.4467/24504564PMP.17.003.7026

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

Tytuły

Pedagogika neotomistyczna w Polsce w XX wieku. Od koncepcji wychowania do teorii wychowania

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie specyfiki przemian, jakie dokonywały się w pedagogice neotomistycznej w Polsce w XX wieku. Autor stawia tezę, że w nurcie tym nastąpiło ewolucyjne przejście od refleksji właściwej dla koncepcji wychowania do charakterystycznych dla teorii wychowania ujęć zależności między poszczególnymi czynnikami wychowawczymi. Aby wykazać słuszność postawionej tezy, najpierw przedstawiono kontekst odnowy myśli tomistycznej na przełomie XIX i XX wieku. Tomizm jawił się wówczas jako narzędzie dialogu między wynikami badań rozwijających się intensywnie nauk przyrodniczych oraz spekulacją filozoficzną i teologiczną, a przez to jako sposób na przezwyciężenie obecnych u katolików postaw fideistycznych. Odnowa tomistyczna miała zatem nie tylko charakter teoretyczny, ale i praktyczny. Znajduje to odzwierciedlenie w myśli pedagogicznej rozwijanej w pierwszej połowie XX wieku, kiedy to opracowywano zasady wychowania katolickiego. W pracach Jacka Woronieckiego, Konstantego Michalskiego, Andrzeja Gmurowskiego czy Aleksandra Usowicza występują więc odniesienia zarówno do filozofii, socjologii czy psychologii, jak i teologii. W pracach z drugiej połowy XX wieku myśl pedagogiczną można odnaleźć przede wszystkim w dziełach filozoficznych Karola Wojtyły i Mieczysława Gogacza. Ze względu na specyfikę filozofii ich autorzy nie odwołują się do treści chrześcijańskiego Objawienia. Wojtyła i Gogacz badają zależności występujące między poszczególnymi czynnikami procesu wychowawczego, przez co wyniki ich pracy stanowią cenny wkład do teorii wychowania.

The article’s objective is to present the specifics of the changes taking place in the twentieth century Neo-Thomistic pedagogy in Poland. The author argues that this trend was an evolutionary transition from reflections on specific for upbringing concepts towards theory-of-education specific concepts which include relations between particular educational factors. In order to demonstrate the argument’s validity, the article starts with the context of the Thomistic revival at the turn of the 19th and 20th century. Then, Thomism appeared to be a tool to establish a dialogue between the results delivered by intensively developing natural sciences and the philosophical and theological speculations and thus a way to overcome the Catholics’ fideistic attitudes. Thomistic revival was therefore not only of a theoretical but also of practical character. This was reflected in educational ideas developed in the first half of the twentieth century when the principles of Catholic education were developed. Therefore Jacek Woroniecki’s works not only include a reference to the philosophy, sociology and psychology but also to theology. Pedagogical ideas are also found in Karol Wojtyła’s and Mieczysław Gogacz’s philosophical works from the second half of the twentieth century. Given the philosophical nature, the authors do not make references to of Christian revelation. Wojtyła and Gogacz examine the interdependences between the various factors of the educational process and therefore their works make a valuable contribution to the theory of education.

Słowa kluczowe

pedagogika neotomistyczna, cnoty moralne, wychowanie katolickie, fideizm, Jacek Woroniecki, Konstanty Michalski, Karol Wojtyła, Mieczysław Gogacz

Neo-Thomistic pedagogy, moral virtues, catholic education, fideism, Jacek Woroniecki, Konstanty Michalski, Karol Wojtyła, Mieczysław Gogacz

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Bednarski, Feliks W. „Roztropność jako podstawa wychowania personalistycznego”. Duszpasterz Polski Zagranicą 2 (1959): 94–102.

Bednarski, Feliks W. „Zagadnienie ambicji według św. Tomasza z Akwinu”. Roczniki Filozoficzne KUL 2 (1959): 5–19.

Bednarski, Feliks W. „Zasada konstytuowania wartości moralnej w etyce św. Tomasza z Akwinu”. Studia Philosophiae Christianae 1 (1989): 59–78.

Bocheński, Józef M. Ku filozoficznemu myśleniu. Wprowadzenie do podstawowych pojęć filozoficznych. Warszawa: PAX, 1986.

Chojnacki, Piotr. Filozofia tomistyczna i neotomistyczna.Poznań: Instytut Wydawniczy „Kultura”, 1947.

Chojnacki, Piotr. „Intelektualizm św. Tomasza z Akwinu i kultura religijna”. Ateneum Kapłańskie 52(4) (1950): 245–255.

Chojnacki, Piotr. Podstawy filozofii chrześcijańskiej. Warszawa: PAX, 1955.

Dembowski, Bronisław. „Encyklika Aeterni Patris w Polsce”. W: Bronisław Dembowski, Spór o metafizykę i inne studia z historii filozofii polskiej, 220–236. Wrocław: Wrocławskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1997.

Dembowski, Bronisław. „Katolicka filozofia w Polsce w XIX wieku”. W: W kierunku chrześcijańskiej kultury, red. Bohdan Bejze, 568–580. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1978.

Gmurowski, Andrzej. Cnoty nabyte i cnoty wlane. Studjum porównawcze w myśl zasad św.Tomasza z Akwinu. Gniezno: Księgarnia św. Wojciecha, 1935.

Gmurowski, Andrzej. Doskonałość chrześcijańska w myśl zasad św. Tomasza z Akwinu. Gniezno: Księgarnia św. Wojciecha, 1934.

Gmurowski, Andrzej. „Miłość Boga jako przyjaźń z Bogiem”. Ateneum Kapłańskie 21(4) (1928): 313–346.

Gmurowski, Andrzej. „Podwójna podstawa obowiązku dążenia do doskonałości. Studium tomistyczne”. Przegląd Teologiczny 2 (1928): 167–183.

Gogacz, Mieczysław. „Droga świeckich do świętości”. Życie i Myśl 6 (1979): 75–87.

Gogacz, Mieczysław. „Filozofia chrześcijańska w ujęciu Jacques’a Maritaina”. Życie i Myśl 1 (1974): 21–34.

Gogacz, Mieczysław. Istnieć i poznawać. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1976.

Gogacz, Mieczysław. Osoba zadaniem pedagogiki. Wykłady bydgoskie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza NAVO, 1997.

Gogacz, Mieczysław. Podstawy wychowania. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 1993.

Gogacz, Mieczysław. Wprowadzenie do etyki chronienia osób. Warszawa: Oficyna Wydawnicza NAVO, 1998.

Grabmann, Martin. Wstęp do sumy teologicznej świętego Tomasza z Akwinu. Lwów: Wydawnictwo OO. Dominikanów, 1935.

Horowski, Jarosław. „Podmiotowość w pedagogice chrześcijańskiej o inspiracji tomistycznej”. PaedagogiaChristiana 2 (2009): 63–78.

Horowski, Jarosław. Wychowanie moralne według pedagogiki neotomistycznej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2015.

Jan Paweł II. „Stulecie encykliki Aeterni Patris”. Zeszyty Naukowe KUL 1 (1980): 3–10.

Kostkiewicz, Janina. Kierunki i koncepcje pedagogiki katolickiej w Polsce 1918–1939. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2013.

Kostkiewicz, Janina. „Status i tożsamość pedagogiki katolickiej 20-lecia międzywojennego w Polsce”. Paedagogia Christiana 1(31) (2013): 45–69.

Kowalski, Kazimierz. „Najaktualniejsze zagadnienia filozofji św. Tomasza i św. Augustyna, i ich wartość dla życia umysłowego XX wieku”. W: Kazimierz Kowalski, Święty Tomasz z Akwinu a czasy obecne, 115–154. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1935.

Kowalski, Kazimierz. „Osobistość i filozofja św. Tomasza ideałem nowoczesnego katolika”. W: Kazimierz Kowalski, Święty Tomasz z Akwinu a czasy obecne, 13–32. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1935.

Leon XIII. Encyklika Aeterni Patris, tłum. K. Pawłowski (b.m., b.r.).

Maryniarczyk, Andrzej. „Aktualność tomizmu”. W: Mieczysław A. Krąpiec i in., Wprowadzenie do filozofii, 705–739. Lublin: RW KUL, 1996.

Mausbach, Joseph. Grundlage und Ausbildung des Charakter nach dem hl. Thomas von Aquin. Freiburg im Breisgau: Herder & Co., 1920.

Mausbach, Joseph. Katholische Moraltheologie, t. 1–3, oprac. Gustav Ermecke. Münster Westfalen: Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung, 1953.

Michalski, Konstanty. „Duszę dać”. W: Konstanty Michalski, Nova et vetera, 352–360. Kraków: Wydawnictwo ITKM, 1998.

Michalski, Konstanty. „Istota heroizmu”. W: Konstanty Michalski, Między heroizmem a bestialstwem, 11–34. Kraków: Wydawnictwo ITKM, 2010.

Michalski, Konstanty. „Katolicka idea wychowania”. W: Katolicka myśl wychowawcza. Pamiętnik IIStudium Katolickiego w Wilnie w dn. 28 VIII–1 IX 1936 r., red. S. Bross, 23–45. Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1937.

Pawlak, Zdzisław. „Recepcja filozofii neoscholastycznej w Polsce”. Teologia i Człowiek 3 (2004): 97–110.

Salamucha, Jan. „O katolicką kulturę intelektualną”. Znak 5 (1947): 481–499.

Swieżawski, Stefan. „Polskie studia nad dziejami myśli św. Tomasza”. Znak 11 (1974): 1455–1469.

Swieżawski, Stefan. Święty Tomasz na nowo odczytany. Poznań: W drodze, 1995.

Tatarkiewicz, Władysław. Historia filozofii, t. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.

Usowicz, Aleksander. „Psychologia ascezy”. Przegląd Powszechny 228(12) (1949): 376–385.

Usowicz, Aleksander. Tomistyczna sublimacja uczuć w świetle nowożytnej psychologii. Kraków 1946.

Wałęga, Agnieszka. „Obraz edukacji religijnej w polskich podręcznikach historii wychowania XIX i początków XX wieku”. Paedagogia Christiana 2(30) (2012): 69–80.

Wałęga, Agnieszka. Polskie podręczniki i wydawnictwa pomocnicze do historii wychowania okresu zaborów i II Rzeczypospolitej. Toruń: Adam Marszałek, 2011.

Wojtyła, Karol. „O ojcu Jacku Woronieckim”. W drodze 8 (1974): 6–10.

Wojtyła, Karol. „Osoba i czyn”. W: Karol Wojtyła, Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, 43–335. Lublin: Wydawnictwo TN KUL, 1994.

Woroniecki, Jacek. Katolicka etyka wychowawcza, t. 1–2. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 2000.

Woroniecki, Jacek. Metoda i program nauczania teologii moralnej. Lublin: Uniwersytet Lubelski, 1922.

Woroniecki, Jacek. „Moc i wartość spekulatywnych cech tomizmu”. Przegląd Teologiczny 1 (1927): 27–42.

Woroniecki, Jacek. „Nasz polski fideizm”. Prąd 2 (1926): 52–57.

Woroniecki, Jacek. „Nawyk czy sprawność?”. W: Jacek Woroniecki, Wychowanie człowieka. Pisma wybrane, 33–58. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 1961.

Woroniecki, Jacek. „Nova et vetera (W drodze do syntezy pedagogicznej)”. Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy 8 (1931): 7–16.

Woroniecki, Jacek. „Paedagogia perennis (Św. Tomasz a pedagogika nowożytna)”. Przegląd Teologiczny 2–3 (1924): 143–160.

Woroniecki, Jacek. „Program integralnej pedagogiki katolickiej”. Ateneum Kapłańskie 47(1) (1947): 28–36; 47/2 (1947): 165–174; 47/3 (1947): 272–281.

Informacje

Informacje: Polska Myśl Pedagogiczna, III (2017), Numer 3, s. 45-61

DOI: https://doi.org/10.4467/24504564PMP.17.003.7026

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Pedagogika neotomistyczna w Polsce w XX wieku. Od koncepcji wychowania do teorii wychowania

Angielski:

The Twentieth Century Revival of Neo-Thomistic Pedagogy in Poland. From the Upbringing Concepts towards the Education Theory

Autorzy

Jarosław Horowski

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Polska

Publikacja: 15.09.2017

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY-NC-ND

Udział procentowy autorów:

Jarosław Horowski (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 1781

Liczba pobrań: 1909

<p> Pedagogika neotomistyczna w Polsce w XX wieku. Od koncepcji wychowania do teorii wychowania</p>

Pobierz xml