Samochód dla Kowalskiego. Polaków drogi do masowej motoryzacji i codzienność motoryzacyjna w okresie 1971–1989
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 12.04.2024
Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2024, Tom 69, Numer 1, s. 77 - 106
https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.24.003.19535Autorzy
Samochód dla Kowalskiego. Polaków drogi do masowej motoryzacji i codzienność motoryzacyjna w okresie 1971–1989
The text aims to provide an insight into the everyday automotive life of owners of passenger cars during the last two decades of the Polish People’s Republic. The turning point of the 1960s and 1970s in the communist bloc countries marked a shift towards consumption, with a particular emphasis on individual motorization. In Poland, the new ruling team under Edward Gierek announced a significant increase in the production of passenger cars. The licensing agreement for manufacturing the Fiat 126p at the Passenger Car Factory was intended to be a milestone in the development of individual motorization. The people enthusiastically embraced the government’s plans, and there was a mass prepayment for the ‘maluch’ (Fiat 126p). Unfortunately, throughout the two decades discussed, it was impossible to meet the popular demand for this car fully. The altered sales system in 1981 failed due to production shortages, and the waiting period extended to even ten years. As a result, Poles turned massively towards car markets. Acquiring a car and its subsequent maintenance involved specific expenses. Therefore, the possibilities of obtaining and using a car were tied to a certain income level. The sharp increase in the number of cars significantly impacted leisure activities, especially the development of automotive tourism.
Archiwum Akt Nowych [AAN]: Komisja Planowania przy Radzie Ministrów [KPpRM], sygn. 4/192, 7489, 7496;
Archiwum Akt Nowych [AAN]: Ministerstwo Przemysłu Maszynowego, sygn. 13/13;
Archiwum Akt Nowych [AAN]: Powszechna Kasa Oszczędności [PKO], Sprawozdanie Powszechnej Kasy Oszczędności PKO [za] 1974, Warszawa, marzec 1975 r.
Archiwum Państwowe w Kielcach [AKP], Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Kielcach [NIK Kielce], sygn. 7004, Protokół kontroli Przedsiębiorstwa Państwowego POLMOZBYT w Kielcach ul. 1-go Maja 191 a.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej [AIPN], sygn. Ka 047/1246.
Open Society Archives at Central European University [OSA CEU]: HU OSA 300-8-3-11519, Motorization in Yugoslavia Expanding, 12.02.1979 r.;
Open Society Archives at Central European University [OSA CEU]: HU OSA 300-8-47:31/5-13, Situation Report: Poland, 5.11.1971 r.;
Open Society Archives at Central European University [OSA CEU]: HU OSA 300-8-47:33/5-19, Situation Report: Poland, 20.07.1977 r.;
Open Society Archives at Central European University [OSA CEU]: HU OSA 300-8-47-59-12, Situation Report: Czechoslovakia, 13.03.1970 r.;
Open Society Archives at Central European University [OSA CEU]: HU OSA 300-8-47-59-12, Situation Report: Poland, 13.11.1972 r.
Dz.U. 1977, nr 19, poz. 80, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1977 r. w sprawie opłaty skarbowej od sprzedaży samochodów.
Kisielewski S., Dzienniki, Warszawa 2001.
Laforet C., Za żelazną kurtyną . Podróż do Polski w 1967 r., Warszawa 2013.
Lengren Z., Strzelecki K., Amirjan R., 126x126p, Warszawa 1978.
Monitor Polski 1968, Nr 31, poz. 212, Zarządzenie Ministra Handlu Wewnętrznego z dnia 6 lipca 1968 r. w sprawie sprzedaży dla ludności nowych samochodów osobowych.
Monitor Polski 2023, poz. 229, Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 16 lutego 2023 r. w sprawie określenia wysokości kwot rekompensat wypłacanych osobom, które wniosły przedpłaty na zakup samochodów osobowych marki Fiat 126p lub FSO 1500, na II kwartał 2023 r.
PRL – doświadczenia, oceny, skojarzenia. Komunikat z badań CBOS, 2014, nr 61.
Ropiński Z., Tak to bywało. Zapiski z lat 1977–1981, Bydgoszcz, Gdańsk 2013.
Rurarz Z., Byłem doradcą Gierka, Chicago, Toronto, Warszawa 1992.
VI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Stenogram. Warszawa 6–11 XII 1971 r., Warszawa 1972.
VIII Plenum KC PZPR (6–7 luty 1971 r.). Nowe Drogi. Numer Specjalny, Warszawa 1971.
„Motor” 1971, nr 1022; 1972, nr 1039, 1053, 1047, 1072, 1073, 1075; 1973, nr 1082, 1088, 1112, 1115, 1121, 1126; 1974, nr 1138, 1142, 1144; 1975, nr 1213, 1233, 1234–1235; 1976, nr 1281, 1283, 1301; 1977, nr 1318; 1978, nr 1379; 1979, nr 1140; 1985, nr 1500; 1989, nr 1942.
„Polityka” 1965, nr 19; 1971, nr 11; 1977, nr 1063.
„Prawo i Życie” 1988, nr 8 (1207).
„Przedsiębiorstwo i Rynek” 1988, z. 4 (19).
„Przegląd Techniczny” 1980, nr 41, 45.
„Stop. Auto Moto Revenue” 1976, nr 5.
„Trybuna Ludu” 11.08.1976, nr 191.
„Trybuna Robotnicza” 22.11.1983, nr 13127.
„Wiadomości Polmozbytu” 1987, nr 9.
„Życie Gospodarcze” 1971, nr 41; 1977, nr 2.
„Życie Warszawy” 8.12.1971, nr 293.
Balnave N., Patmore G., The Politics of Consumption and Labour History, „Labour History” 2011, nr 100, s. 145–166, DOI 10.5263/labourhistory.100.0145.
Belasco W.J., Americans on the Road. From Autocamp to Motel 1910–1945, Baltimore, London 1997.
Ciesla B., Difficult Relations. German Automobile Construction and the Economic Alliance in Eastern Europe, 1945-1989, [w:] Towards Mobility. Varieties of Automobilism in East and West, Wolfsburg 2009, s. 87–100.
Dzierżanowski A., Fiat 126p na co dzień , Warszawa 1983.
Gagyiova A., Vom Gulasch zum Kühlschrank. Privater Konsum zwischen Eigensinn und Herrschaftssicherung im sozialistischen Ungarn (1956–1989), Wiesbaden 2020 (Studien zur Sozial- und Wirtschaftsgeschichte Otmitteleuropas, t. 30).
Gatejel L., Warten, hoffen und endlich fahren. Auto und Sozialismus in der Sowjetunion, in Rumänien und der DDR (1956-1989/91), Frankfurt, New York 2013.
Jastrząb M., Nadzór nad wielką inwestycją przemysłową : budowa Fabryki Samochodów Małolitrażowych i wdrożenie produkcji fiata 126p, [w:] Z dziejów przemysłu po 1945 roku, red. E. Kościk, R. Klementowski, Wrocław 2012, s. 113–122.
Jastrząb M., Paternalizm i klientelizm w Polsce Ludowej. Na przykładzie dystrybucji samochodów, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2013, t. 10, s. 77–97.
Jastrząb M., Socjalistyczna praworzą dnoś ć i egalitaryzm. Nadużycia w epoce gierkowskiej i walka z nimi. Przykład talonów samochodowych, [w:] Społeczeństwo polskie w latach 1980-1989, red. N. Jarska, J. Olaszek, Warszawa 2015, s. 70–86.
Jastrząb M., Turystyka campingowa w Polsce, [w:] Gospodarczy wymiar turystyki, red. E. Kościk, Wrocław 2011, s. 201–214.
Kaliński J., Ekonomiczne aspekty kryzysów systemu komunistycznego w Polsce, „Pamięć i Sprawiedliwość ” 2007, nr 11, s. 89–104.
Krasiński Z., Mruk H., Rzepczyński P., Handel i usługi na tle rozwoju motoryzacji indywidualnej, Warszawa 1977.
Lesiakowski K., „Aby Polska rosła w siłę …” Koncepcja unowocześnienia polskiej motoryzacji 1971-1972, „Przegląd Nauk Historycznych” 2017, r. 16, nr 2, s. 181–204, DOI 10.18778/1644-857X.16.02.07.
Miller D., Socialism and the Market, „Political Theory” 1977, t. 5, nr 4, s. 473–490.
Mórawski K.J., Syrena – samochód PRL, Warszawa 2005.
Podolec B., Budżety gospodarstw domowych w Polsce 1979–1991, „Polityka ekonomiczna i społeczna” 1992, z. 15.
Podolec B., Wybrane aspekty analizy warunków ż ycia ludnoś ci w Polsce, Kraków 2014.
Rolicki J., Edward Gierek: przerwana dekada, Warszawa 1990.
Semczuk P., Maluch. Biografia, Warszawa 2014.
Sikora M., Black Box. Wywiad jako instrument transferu technologii i wsparcia decyzji ekonomicznych w PRL 1955–1990, Katowice, Warszawa 2021.
Skobelski R., Polityka PRL wobec państw socjalistycznych w latach 1956–1970. Współpraca, napięcia, konflikty, Poznań 2010.
Sowa A., Fiat 126p. Mały wielki samochód, Gliwice 2008.
Sowiński P., Wakacje w Polsce Ludowej. Polityka władz i ruch turystyczny (1945–1989), Warszawa 2005.
Spałek R., „Szara biel i czerwień flag”. Obraz rzeczywistości w polskiej muzyce rockowej, [w:] „Jesteście naszą wielką szansą”. Młodzież na rozstajach komunizmu, red. P. Ceranka, S. Stępień, Warszawa 2009, s. 234–238.
Szczepański J., Rozważania o konsumpcji i polityce społecznej, Warszawa 1978.
Szostkiewicz S., Problemy motoryzacji i bezpieczeństwa na drogach publicznych w opinii społecznej, Warszawa 1976.
Szumski J., Rozliczenia z ekipą Gierka 1980–1984, Warszawa 2018.
Valuch T., Everyday Life under Communism and After. Lifestyle and Consumption in Hungary, 1945–2000, Budapest, Vienna, New York 2022, DOI 10.7829/9789633863770.
Wilk H., Giełdy samochodowe w latach schyłkowego PRL, „Komunizm. System dokumentacja ludzie” 2019, nr 8, s. 117–131.
Wilk H., Między pragmatyzmem a oczekiwaniami. Społeczeństwo, władza i samochody w Polsce 1945–1970, Warszawa 2017.
Wróblewski A.K., Polska na kółkach, Warszawa 1989.
Zaremba M., „Bigosowy socjalizm”. Dekada Gierka, [w:] Polacy wobec PRL. Strategie przygotowawcze, red. G. Miernik, Kielce 2003, s. 183–200.
Fava V., COMECON Integration and the Automobile Industry: the Czechoslovak Case, „EUI Working Papers MWP” 2008, nr 18, www.cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/8710/MWP_2008_18.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp 23.04.2021].
Fiat 126p. PKF 45A/72, www.youtube.com/watch?v=52jCv750NdE [dostęp 14.02.2022].
Gatejel L., A Good Buy — if You Can Get One. Purchasing Cars Under Socialism Conditions, „EUI Working Papers MWP” 2010, nr 14, www.cadmus.eui.eu/handle/1814/14197 [dostęp 23.04.2021].
Kacprzak I., Państwo wypłaci rekompensaty niedoszłym właścicielom fiatów, www.rp.pl/spoleczenstwo/art1771131-panstwo-wyplaci-rekompensaty-niedoszlym-wlascicielom-fiatow [dostęp 14.03.2022].
Records of Radio Free Europe/Radio Liberty Research Institute: Publications Department: Background Reports, www.catalog.osaarchivum.org/catalog/osa:cdec3e9d-f937-4bed-96cc-d20dd5bfc219 [dostęp 13.09.2022].
Records of Radio Free Europe/Radio Liberty Research Institute: Publications Department: Situation Reports, www.storage.osaarchivum.org/low/0c/bc/0cbcdf92-5a4e-43ad-ab1a-7e81c7830584_l.pdf [dostęp 13.04.2021].
Records of Radio Free Europe/Radio Liberty Research Institute: Publications Department: Situation Reports, www.storage.archivum.org/low/30/ff/30ff61f8-c189-4f09-abf0-f42cfcbe2ae8_l.pdf [dostęp 9.03.2022].
Informacje: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2024, Tom 69, Numer 1, s. 77 - 106
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk
Polska
Publikacja: 12.04.2024
Otrzymano: 12.01.2023
Zaakceptowano: 12.07.2023
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 238
Liczba pobrań: 171