FAQ

Koncepcje żeglugowego obejścia Gdańska w okresie międzywojennym

Data publikacji: 09.12.2024

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2024, Tom 69, Numer 4, s. 133 - 168

https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.24.038.2068

Autorzy

Zbigniew Zyglewski
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
https://orcid.org/0000-0001-5390-3455 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Koncepcje żeglugowego obejścia Gdańska w okresie międzywojennym

Abstrakt

Since the establishment of the Second Polish Republic and the Free City Danzig, the Polish side sought to connect the Vistula River to the Polish sea (Gdynia) by waterway, bypassing Gdańsk (Danzig). This issue has not been discussed in the literature, and the current study is primarily based on contemporary articles by water engineers and press reports. As early as 1919, there were ideas to run a water canal from Gniew through Kashubia to the Polish coast and from Tczew, bypassing the border of the Free City of Danzig, to Gdynia. Later, the idea of a canal running from Świecie or Bydgoszcz through Kashubia to Gdynia was born. The latter option was initially developed and discussed in 1937 at conferences held in Gdynia and Grudziądz. The possibility of creating a sea port in Tczew and connecting it to the sea was also considered. The options included deepening the Vistula to allow seagoing ships to navigate the river or constructing a separate sea canal. The canal had to be routed through the Free City of Danzig territory, and its route depended on its mouth on the sea. In the case of an exit in Nowy Port, a canal reaching Gdańsk was planned. The most popular option was the canal route from Tczew to Martwa Wisła, with an exit in either Świbno or Górki. The third method of connecting the Vistula with Gdynia involved using river barges to navigate from Gdańsk to Gdynia through the waters of the Bay of Gdańsk. Proposals were made to adapt river barges for sailing on sea waters, to transport barges on a specially adapted ship, or to build a canal or pier to protect barges navigating at sea. Except for floating barges between Gdańsk and Gdynia, which sailed between these ports on calm days, the remaining solutions were suggestions and visions of engineers. These ideas were very expensive, technically difficult to implement, and remained largely theoretical; nevertheless, they were widely discussed.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Ministerstwo Spraw Zagranicznych 1918–1939

[MSZ 1918–1939], sygn. 2538.

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy [AP Bydgoszcz], Urząd Wojewódzki Pomorski w Toruniu 1919–1939, sygn. 25116.

Archiwum Państwowe w Gdańsku Oddział w Gdyni [AP Gdynia], Komisariat Rządu w Gdyni, sygn. 657.

Źródła drukowane

Porębski K., Wenda T., Port nacjonalny w Gdyni. Nie opublikowany projekt sprzed 70 lat, „Rocznik Gdyński” 1991, nr 10, s. 22–33.

Protokół Zjazdu Delegatów Pomorskich Miast Nadwiślańskich, który się odbył w niedzielę, dnia 19 września 1937 r. o godzinie 11-tej w Grudziądzu, Warszawa 1938.

Rummel J., Narodziny żeglugi, Gdańsk 1980.

Sprawozdanie Komitetu Ekspertów przedłożone rządowi polskiemu przez Ligę Narodów o programie budowy dróg wodnych w Polsce, wykorzystaniu ujść morskich i dróg dojazdowych do nich dla przewozu węgla oraz osuszaniu bagien poleskich, Warszawa 1928.

Sprawozdanie stenograficzne ze 118 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dnia 10.02.1920 r.

Źródła prasowe

„Biuletyn Izby Przemysłowo-Handlowej w Gdyni” 1937, r. 6, nr 15.

„Codzienna Gazeta Handlowa” 1937, nr 181.

„Danziger Neueste Nachrichten” 1937, nr 175.

„Der Danziger Vorposten” 1937, nr 174, 176, 184.

„Dziennik Bydgoski” 1924, nr 181; 1937, nr 215; 1938, nr 69.

„Dziennik Gdański” 1921, nr 126–142; 1923, nr 97, 167.

„Express Poranny” 1937, nr 207.

„Gazeta Gdańska” 1937, nr 173, 182, 195.

„Gazeta Warszawska” 1923, nr 163.

„Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1937, nr 209, 216.

„Kurier Bałtycki” 1937, nr 121.

„Kurier Bydgoski” 1937, nr 182.

„Kurjer Poznański” 1923, nr 187.

„Kurier Warszawski” 1922, nr 186; 1923, nr 166.

„Morze” 1925, r. 2, nr 4; 1926, r. 3, nr 7; 1937, r. 14, nr 6.

„Warszawski Dziennik Narodowy” 1937, nr 210, 213, 215.

„Żeglarz Polski” 1922, nr 10, 12; 1923, nr 1–7, 11.

Literatura przedmiotu

Białas T., Liga Morska i Kolonialna 1930–1939, Gdańsk 1983.

Bieniarzówna J., Ingarden Roman (1852–1926), PSB t. 10, s. 162–163.

Bissaga T., Geografia kolejowa Polski z uwzględnieniem stosunków gospodarczo-komunikacyjnych, Warszawa 1938.

Bohdan E., Morska polityka gospodarcza Polski, Warszawa 1928.

Böttcher H.W., Die Freie Stadt Danzig. Wege und Umwege in die europäiches Zukunft. Historischer Rückblick, staats- und völkerrechtliche Fragen, Bonn 1995.

Brzosko E., Rozwój transportu w Polsce w latach 1918–1939, Szczecin 1982.

Chodkiewicz B., Dostęp do obcych mórz, „Bandera Polska” 1919, r. 1, nr 2, s. 1–9.

Chudzyński M., Kollis Władysław (1897–1961), [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 3, red. T. Skarżyński, Warszawa 1993, s. 197–199.

Chwaściński B., Ingarden Roman (1852–1926), [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 3, red. T. Skarżyński, Warszawa 1993, s. 152–153.

Chwaściński B., Sadkowski Aleksander (zm. 1924), [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 7, red. Z. Skoczyński, Warszawa 1996, s. 179–180.

Chwaściński B., Tillinger Tadeusz (1879–1955), [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 8, red. Z. Skoczyński, Warszawa 1997, s. 144–145.

Chwaściński B., Wenda Tadeusz Apolinary (1863–1948), [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 8, red. Z. Skoczyński, Warszawa 1997, s. 157–158.

Czechowski J., Gdynia i Wolne Miasto Gdańsk w politycznej, gospodarczej i kulturalnej perspektywie II Rzeczypospolitej, Słupsk 2018.

Czerwińska W., Rola państwa w polskiej gospodarce morskiej w latach 1919–1939, Gdańsk 1974.

Daszyńska-Golińska Z., Zamiast wstępu (w sprawie programu gospodarczego Polski po wojnie), [w:] Zagadnienia polskiej polityki gospodarczej po wojnie. Studya ekonomiczne, Kraków 1917, s. 1–28.

Dłuski S., Metody holowania berlinek na Morzu Kaspijskim i możliwość zastosowania tych metod na Bałtyku, „Żeglarz Polski” 1922, nr 1, s. 6.

Dopierała B., Wokół polityki morskiej Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 1978.

Duda D., Tokarz R., Działalność Juliana Rummla w Towarzystwie Żeglugi i Propagandy Morskiej, „Nautologia” 2008, t. 43, s. 72–81.

Encyklopedia Gdańska, red. B. Śliwiński, Gdańsk 2012.

Encyklopedia Gdyni, t. 1, red. M. Sokołowska, Gdynia 2006.

Ickiewicz K., Morskie tradycje Tczewa. Szkice historyczne, Pelplin 2005.

Ingarden R., Komunikacye wodne a rozwój ekonomiczny Polski, Warszawa 1919.

Ingarden R., Znaczenie ekonomiczne wybrzeża i portów własnych dla Polski, „Bandera Polska” 1919, r. 1, nr 1, s. 20–43.

Jabłoński I., Handel morski i flota handlowa zjednoczonej Polski, „Bandera Polska” 1919, r. 1, nr 2, s. 20–33.

Julian Rummel. Gdynianin – Polak – Europejczyk, Gdynia 2004.

Kasprowicz B., Problemy ekonomiczne budowy i eksploatacji portu w Gdyni w latach 1920–1939, „Zapiski Historyczne” 1956, t. 22, z. 1–3, s. 119–174.

Klejnot-Turski J., Holowanie morskie a eksport, „Żeglarz Polski” 1922, nr 1, s. 5–6.

Klejnot-Turski J., Kanał morski do Tczewa, Gdańsk 1922.

Klejnot-Turski J., Kanał morski do Tczewa, „Żeglarz Polski” 1922, nr 9, s. 133–134.

Klejnot-Turski J., Na dobrej drodze, „Żeglarz Polski” 1923, nr 3, s. 32.

Klejnot-Turski J., O możliwości inwestycji polskich w porcie gdańskim, „Żeglarz Polski” 1922, nr 10, s. 149–150.

Klejnot-Turski J., Organizacja tow. akcyjnego budowy kanału morskiego do Tczewa, „Żeglarz Polski” 1923, nr 6–7, s. 75.

Klejnot-Turski J., Połączenie wodne Tczew–Gdynia i składy wolnocłowe w Tczewie, „Żeglarz Polski” 1925, nr 13, s. 1.

Klejnot-Turski J., Port Rzeczypospolitej (widoki przyszłego rozwoju Gdańska, Tczewa i Gdyni), Gdańsk 1921.

Klejnot-Turski J., Przygotowanie do budowy kanału morskiego do Tczewa nie przeszkadza robotom portowym w Gdyni, „Żeglarz Polski” 1923, nr 3, s. 33.

Kollis W., Kanał Warta–Gopło na tle dalszych projektów wielkiej drogi wodnej Śląsk–Gdynia, „Gospodarka Zachodnia. Miesięcznik Gospodarczy Wielkopolski i Pomorza” 1938, nr 5, s. 153–156.

Kollis W., Połączenie sieci polskich dróg wodnych z Bałtykiem w Gdyni, „Gospodarka Wodna” 1937, r. 3, nr 2, s. 88–91.

Kollis W., Projekt drogi wodnej Gdynia–Bydgoszcz, „Czasopismo Techniczne” 1937, t. 55, nr 16, s. 277–280.

Konopka A., Magistrala wodna Śląsk–Bałtyk, „Morze” 1937, r. 14, nr 9, s. 19.

Konopka A., Regulacja Wisły w okresie rządów zaborczych, „Sprawy Morskie i Kolonialne” 1938, z. 2, s. 61–78.

Kosiek Z., Kollis Władysław (1897–1961), PSB t. 13, s. 317–318.

Księga Pamiątkowa Towarzystwa „Bratniej Pomocy” Słuchaczów Politechniki we Lwowie, Lwów 1897.

Kwaśniewski S., Kilka uwag o żegludze śródlądowej w Polsce, Warszawa 1931.

Luniak B., Znaczenie gospodarcze żeglugi na Wiśle, „Drogi Polski. Miesięcznik Społeczno-Gospodarczy” 1938, t. 2, nr 6, s. 371–382.

Libiszewski J., Początki budowy portu w Gdyni w latach 1920–1925 (okres t.zw.„Małego portu”), „Studia Historyczne” (WSP w Bydgoszczy) 1972, z. 2, s. 121–174.

Łotysz S., Transeuropejska droga wodna przez Polesie a kwestia jego osuszenia w II Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2018, t. 63, nr 1, s. 7–37, DOI 10.4467/0023589xkhnt.18.001.9454.

Łukasiewicz S., W sprawie dróg wodnych do portów polskich. Kanał Bydgoszcz–Gdynia, „Przegląd Techniczny” 1926, t. 64, nr 47, s. 630–631.

Machaliński Z., Gospodarcza myśl morska II Rzeczypospolitej 1919–1939, Wrocław 1975.

Mielczarek R., Klejnot (Klejnot-Turski) Józef Robert, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, red. S. Gierszewski, Gdańsk 1994, s. 399–401.

Mikos S., Wolne Miasto Gdańsk w okresie rządów parlamentarnych (1920–1933), [w:] Historia Gdańska, t. 4, cz. 2, 1920–1945, red. E. Cieślak, Sopot 1998, s. 33–70.

Mioduszewski W., Profesor Władysław Kollis (1897–1961), „Przegląd Naukowy. Inżynieria i Kształtowanie Środowiska” 2016, t. 25, nr 3, s. 379–383.

Możdżeński L., Polityka morska Polski odrodzonej, [w:] XV lat polskiej pracy na morzu, red. A. Majewski, Gdynia 1935, s. 17–22.

Nayda A.T., Polskie drogi wodne i projekty ich rozwoju w latach 1918–1939, „Przegląd Komunikacyjny” 2007, nr 4, s. 37–46.

Orlewicz S., Problemy żeglugi śródlądowej, [w:] Śródlądowe drogi wodne i flota. I Konferencja – Współczesne Problemy Hydrotechniki Wrocław, 16–18 maja 1985, Wrocław 1985, s. 91–104.

Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950, t. 3, z. 11, red. E. Obermeyer-Marnach, Wien 1961.

Pamiętnik I-go Polskiego Zjazdu Hydrotechnicznego w Warszawie 3–5 stycznia 1929 r., Warszawa 1929.

Piłatowicz J., Łukasiewicz Stanisław (1884–1960), [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 10, red. Z. Skoczyński, Warszawa 1999, s. 81–84.

Piłatowicz J., Tillinger Tadeusz Jacenty (1879–1955), PSB t. 53, s. 563–564.

Piskozub A., Polityka taryf kolejowo-portowych w Polsce międzywojennej, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie” nr 8, Gospodarka Morska, 1963, s. 167–198.

Przegiętka M., Komunikacja i polityka. Transport kolejowy i drogowy w stosunkach polsko-niemieckich w latach 1918–1939, Warszawa 2015.

Rafalski J., Własny port polski na Bałtyku, Warszawa 1922.

Rożański A., Jeszcze o dostępie do morza, „Roboty Publiczne” 1919, r. 1, nr 7–9, s. 43–45.

Rudzki A., Taryfy kolejowe jako instrument polityki gospodarczej, Warszawa 1936.

Ruhnau R., Die Freie Stadt Danzig 1919–1939, Berg am See 1988.

Rummel J., Morskie zagadnienie Polski, Gdynia 1924.

Rummel J., Port Gdynia, Toruń 1926.

Rummel J., Port w Gdyni, Warszawa 1923.

Rybczyński M., Drogi wodne na Pomorzu, Toruń 1935.

Rybczyński M., Problemy Wisły, „Sprawy Morskie i Kolonialne” 1934, r. 1, nr 1, s. 21–38.

Rybczyński M., Przewozy na drogach wodnych w Polsce, „Czasopismo Techniczne” 1930, nr 14, s. 252.

Schmidt M., Polityka i technika kolejowych taryf portowych, [Gdynia 1939].

Sokół F., Gdynia w służbie Rzeczypospolitej, Radom 1939.

Spitzer T., Gdynia i jej znaczenie dla gospodarstwa Polski, Kraków 1933.

Sprawozdanie z I-go Narodowego Kongresu Żeglugi, Warszawa 1932.

Sroka S., Rylke Aleksander (1887–1968), PSB t. 33, s. 484–486 (przedruk w: Słownik biograficzny techników polskich, t. 19, red. J. Piłatowicz, Warszawa 2008, s. 134–136.

Sztolcman S., Przewozy na drogach wodnych, „Czasopismo Techniczne” 1930, [cz. 1] nr 11, s. 193–199, [cz. 2] nr 12, s. 217–223.

Tillinger T., I. Koleje i kanały. Ich wzajemny stosunek i rola w rozbudowie polskiej sieci komunikacyjnej. II. Port morski w Tczewie, Warszawa 1923.

Tillinger T., Dostęp do morza, „Roboty Publiczne” 1919, r. 1, nr 7–9, s. 43–44.

Tillinger T., Gdynia i polska żegluga śródlądowa, „Morze” 1933, r. 10, [cz. 1] z. 2, s. 12–13, [cz. 2] nr 3, s. 11–12, [cz. 3] nr 4, s.12–13.

Tillinger T., Jeszcze o porcie w Tczewie, „Żeglarz Polski” 1922, nr 8, s. 115–117.

Tillinger T., Nasz program komunikacji wodnych. I. Kanał morski do Tczewa, „Żeglarz Polski” 1923, [cz. 1] nr 1, s. 6–9, [cz. 2] nr 2, s. 19–20.

Tillinger T., Port morski w Tczewie, „Bandera Polska” 1921, r. 2, nr 1–2, s. 28–33.

Tillinger T., Sprawa kanału tczewskiego. Sprostowanie, „Żeglarz Polski” 1923, nr 5, s. 64.

Tillinger T., Tczew – jako port morski, „Żeglarz Polski” 1922, nr 1, s. 4.

Tillinger T., W sprawie kanału do Gdyni, „Gospodarka Wodna” 1937, t. 3, nr 3, s. 139–140.

Tillinger T., Warunki ogólne rozwoju dróg wodnych w Polsce i ich znaczenie tranzytowe, Warszawa 1927.

Uziembło A., Nasza przeszłość i przyszłość na morzu, Warszawa 1928.

Uziembło A., Praca Polski nad morzem, Warszawa 1926.

Wenda T., Gdynia–Tczew, „Żeglarz Polski” 1922, nr 12, s. 171–175.

Wenda T., Port morski w Gdyni, „Przemysł i Handel” 1922, t. 3, z. 13, s. 214–216.

Wenda T., Rzut oka na powstanie portu w Gdyni, Gdynia 1938.

Wenda T., Rzut oka na powstanie portu w Gdyni, „Morskie Wiadomości Techniczne” 1938, t. 3, nr 2–3, s. 2–10 (przedruk w: „Technika Morza i Wybrzeża” 1947, nr 9–10, s. 13–16).

Wenda T., W sprawie wyboru miejsca pod budowę portu. (Gdzie mamy budować port morski – w Tczewie, Gdyni, czy w Zatoce Puckiej?), „Przemysł i Handel” 1922, t. 3, nr 42, s. 598–600 (przedruk w: „Żeglarz Polski” 1922, nr 12, s. 171–175).

Wenda T., Własny port morski, „Kurier Warszawski” 3.04.1921, nr 91, s. 6.

Widernik M., Julian Rummel – działacz i popularyzator myśli morskiej okresu międzywojennego, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego, Historia” 1981, z. 11, s. 5–16.

Widernik M., Magistrala węglowa Śląsk–Gdynia i jej znaczenie w okresie międzywojennym, „Zapiski Historyczne” 1984, t. 49, z. 2, s. 31–53.

Widernik M., Porty Gdańska i Gdyni w życiu gospodarczym II Rzeczypospolitej, Gdańsk 1991.

Widernik M., Rummel Julian (1878–1954), [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, red. S. Gierszewski, Gdańsk 1997, s. 122–113.

Widernik M., Tczew portem morskim, „Rocznik Gdański” 1991, t. 51, z. 2, s. 47–58.

Widernik M., Wenda Tadeusz Apolinary (1863–1948), [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, red. S. Gierszewski, Gdańsk 1997, s. 432–433.

Widernik M., Żegluga i transport na dolnej Wiśle w okresie międzywojennym, [w:] Żegluga na Wiśle w okresie II Rzeczypospolitej (1918–1939), red. J. Łukasiewicz, Warszawa 1990, s. 73–149.

Wojtkiewicz M., Droga wodna Warszawa–Bałtyk, Warszawa 1926.

Wójcik J., Wolne Miasto Gdańsk 1920–1939, Warszawa 1976.

Zipper B., Polska polityka taryf portowych, [w:] XV lat polskiej pracy na morzu, red. A. Majewski, Gdynia 1935, s. 133–136.

Zyglewski Z., Droga wodna Śląsk–Bałtyk (1919–1926), [w:] „Zanim zbudowano Gdynię…”. Wpływ odrodzenia państwa w 1918 roku na procesy modernizacyjne ziem polskich, red. Z. Girzyński i inni, Toruń 2020, s. 293–331.

Zyglewski Z., Kruszwicko-bydgoski zjazd kanałowy w 1924 roku, „Ziemia Kujawska” 2019, t. 27, s. 71–93.

Informacje

Informacje: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2024, Tom 69, Numer 4, s. 133 - 168

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Koncepcje żeglugowego obejścia Gdańska w okresie międzywojennym
Angielski: Concepts of the Shipping Bypass of Gdańsk in the Interwar Period

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-5390-3455

Zbigniew Zyglewski
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
https://orcid.org/0000-0001-5390-3455 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Publikacja: 09.12.2024

Otrzymano: 14.01.2024

Zaakceptowano: 20.06.2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Zbigniew Zyglewski (Autor) - 100%

Informacje o autorze:

dr hab. Zbigniew Zyglewski, prof. UKW – historyk, pracuje na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Jego zainteresowania koncentrują się na przemianach krajobrazu, problematyce osadnictwa, geografi i i struktury Kościoła; ostatnio szczególne miejsce wśród nich zajmuje tematyka związana z problematykę granic państwowych i śródlądowych dróg wodnych. Autor prac: Droga wodna Śląsk–Bałtyk 1919–1926, [w:] „Zanim zbudowano Gdynię…”. Wpływ odrodzenia państwa w 1918 roku na procesy modernizacyjne ziem polskich, Toruń 2020; Zabiegi o połączenie wodne Warty z Gopłem do 1937 r., „Polonia Minor Orientalis” 2022, t. 9.
e-mail: zbzyglew@ukw.edu.pl

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 58

Liczba pobrań: 32

Koncepcje żeglugowego obejścia Gdańska w okresie międzywojennym