Nadzorcy nad aktami oraz archiwiści w grodach Korony w okresie XV–XVIII w. Zarys problemu
Wybierz format
RIS BIB ENDNOTENadzorcy nad aktami oraz archiwiści w grodach Korony w okresie XV–XVIII w. Zarys problemu
Data publikacji: 23.12.2021
Archeion, 2021, 122, s. 337-364
https://doi.org/10.4467/26581264ARC.21.002.14482Autorzy
Nadzorcy nad aktami oraz archiwiści w grodach Korony w okresie XV–XVIII w. Zarys problemu
W literaturze naukowej nie było opracowania o charakterze syntetycznym, które ukazałoby proces ewolucji w zakresie opieki nad aktami grodzkimi, dlatego artykuł ten wypełnia istniejącą lukę. Ukazano w nim proces stopniowego powierzania obowiązków związanych z zabezpieczeniem akt grodzkich różnym urzędnikom, który w końcu doprowadził do powołania w jednym z urzędów grodzkich (chełmskim) stanowiska archiwisty. Zakończyło to w tym grodzie proces wyodrębniania się archiwum z kancelarii grodzkiej. Był to ważny fakt zarówno w dziejach polskich instytucji sądowych okresu staropolskiego, jak i archiwów. W innych urzędach grodzkich formalne wydzielenie archiwów nie nastąpiło, prawdopodobnie ze względu na rychły upadek Rzeczypospolitej. W artykule szczegółowo opisano etapy przekazywania kompetencji archiwalnych na różnych urzędników kancelaryjnych, wykorzystując informacje zawarte w dotychczasowych publikacjach oraz nieuwzględnionych do tej pory źródłach.
Archiwum Państwowe w Lublinie, 35/9/0 Księgi grodzkie chełmskie 1510–1815, sygn. 35/9/0/1/19 [Zapisy], sygn. 35/9/0/1/20 [Zapisy]; sygn. 35/9/0/1/22 [Zapisy], sygn. 35/9/0/1/23 [Zapisy], sygn. 35/9/0/2/25 [Dekre- ty], sygn. 35/9/0/3.1/117 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/119 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/120 [Re- lacje], sygn. 35/9/0/3.1/124 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/127 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/148 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/151 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/152 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/153 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/154 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/155 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/159 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/161 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/163 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/164 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/168 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/169 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/182 [Relacje].
Nacyjanal’ny gistarychny arkhiu Belarusi u Minske, Fond 1740, Kholmskiy grodskiy sud, gorod Kholm Kholmskoy Zemlikorolevstva Pol’skogo (Pol’skoy Korony), s 1569 goda – Kholmskoy zemli Russkogo voyevodstva Rechi Pospolitoy, s 1795 goda – Avstriya 1558-1683, op. 1, ed. 12.
Central’nyj derzhavnyĭ istorychnyĭ arkhiv Ukraïny m. L’viv, Fond 9 Judicium castrense Leopoliense (Sąd grodzki Lwowski) 1440–1786, op. 1, spr. 453.
Lauda sejmikowe, t. 3: Lauda wiszeńskie 1673–1732, Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego, t. 22, oprac. A. Prochaska, Lwów 1914.
Instrukcja archiwalna z 1796 r., oprac. S. Radoń, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2002, t. 8, s. 147–153.
Lauda miejskie dotyczące archiwum miejskiego, oprac. M. Trojanowska, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2003, t. 9, s. 218–225.
Volumina Legum, t. 7, Petersburg 1860.
Volumina Constitutionum, t. 1, vol. 1: 1493–1526, do druku przygotowali S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 1996.
Zbiór aktów do historyi i ustroju sądów prawa polskiego i kancelarii sądowych województwa krakowskiego z wieku XVI–XVIII, wyd. S. Kutrzeba, Archiwum Komisji Prawniczej, t. 8, cz. 2, Kraków 1909.
Balzer O., Kancelarie i akta grodzkie w XVIII wieku, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1981, nr 9, s. 896–912, 1009–1027; 1882, nr 10, s. 40–60. Nadbitka, s. 1–54, http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=7659&dirds=1&tab=1 [dostęp: 13.02.2021].
Bielecka J., Inwentarze ksiąg archiwów grodzkich i ziemskich Wielkopolski XIV–XVIII wieku: województwo poznańskie, kaliskie, gnieźnieńskie, inowrocławskie, Prace Komisji Historycznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, t. 22, Poznań 1965.
Bielecka J., Kancelaria grodzka wielkopolska z XVI–XVIII wieku, „Studia Źródłoznawcze” 1957, t. 1, s. 119–153.
Chodyła Z., Opisy archiwum i kancelarii grodu kościańskiego z lat 1750, 1755 i 1772, „Roczniki Historyczne” 2008, t. 74, s. 199–208.
Chorążyczewski W., Syta K., Stosunek szlachty polskiej w XV–XVIII w. do ksiąg sądów partykularnych w świetle ustaw sejmowych i sejmikowych, „Miscellanea Historico-Archivistica” 1999, t. 10, s. 3–26.
Dąbkowski P., Księgi sądowe lwowskie w dawnej Polsce, „Studia nad historią prawa polskiego” 1937, t. 16, z. 1, s. 1–158.
Dąbkowski P., Księgi sądowe przemyskie i przeworskie w dawnej Polsce, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu” 1928–1937, t. 8, s. 1–86.
Dąbkowski P., Palestra i księgi sądowe sanockie w dawnej Polsce, „Pamiętnik Historyczno-Prawny” 1925, t. 1, z. 6, s. 187–241.
Dąbkowski P., Palestra i księgi sądowe ziemskie i grodzkie w dawnej Polsce, „Pamiętnik Historyczno-Prawny” 1928, t. 3, z. 2, s. 99–207.
Dąbkowski P., Urzędnicy kancelaryjni sądów ziemskich i grodzkich w dawnej Polsce, Lwów 1918.
Dąbkowski P., Uwagi o urządzeniu ksiąg sądowych w dawnej Polsce, Lwów 1918.
Dąbkowski P., Z przeszłości ksiąg grodzkich i ziemskich buskich, „Kwartalnik Historyczny” 1915, r. 29, z. 1, s. 1–16.
Dąbkowski P., Z przeszłości ksiąg grodzkich i ziemskich żydaczowskich, [w:] Księga pamiątkowa ku czci Bolesława Orzechowicza, t. 1, Lwów 1916, s. 234–256.
Łosowski J., Kancelaria grodzka chełmska od XV do XVIII wieku: studium o urzędzie, dokumentacji, jej formach i roli w życiu społeczeństwa staropolskiego, Lublin 2004.
Łosowski J., Kwerendy w kancelarii grodzkiej chełmskiej w XVIII wieku, „Archeion” 2001, t. 103, s. 63–79.
Łosowski J., Ordynacja kancelarii grodzkiej lubelskiej z roku 1767 na tle ówczesnych rozporządzeń kancelaryjnych, [w:] Miasta, ludzie, instytucje, znaki. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesor Bożenie Wyrozumskiej w 75. rocznicę urodzin, red. Z. Piech, Kraków 2008, s. 613–624.
Łosowski J., Starania sejmików szlacheckich o należyte gromadzenie, zabezpieczanie, opracowanie i przechowywanie akt sądów szlacheckich w XVI–XVIII wieku. Główne problemy, „Prace Historyczne” 2018, t. 145, z. 1, s. 1–30.
Tomczak A., Zarys dziejów archiwów polskich, Toruń 1982.
Tomczak A., Zarys dziejów archiwów polskich, [w:] H. Robótka, B. Ryszewski, A. Tomczak, Archiwistyka, Warszawa 1989, s. 169–527.
Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352-1783, Zabytki dziejowe – Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego we Lwowie, t. 6, z. 1, oprac. K. Maleczyński, Lwów 1938.
Urzędnicy wielkopolscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. A. Bieniaszewski, red. A. Gąsiorowski, Wrocław 1987.
Wojas Z., Kancelaria grodzka krakowska za starosty Jana Firleja w latach 1572–1574, „Archeion” 1957, t. 27, s. 193–216.
Wyczański A., Inwentarze zaginionych ksiąg grodzkich z Nowego Miasta Korczyna z lat 1441–1600, „Miscellanea Historico-Archivistica” 1985, t. 1, s. 117–130.
Zakharchyshyna P., Pisari ï arkhivisty zems’kykh ta hrods’kykh kancelariï na zakhidno-ukraïn’skykh zemliakh v XV–XVIII ct., „Arkhivy Ukraïny” 1969, no. 1, s. 15–26.
Informacje: Archeion, 2021, 122, s. 337-364
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Nadzorcy nad aktami oraz archiwiści w grodach Korony w okresie XV–XVIII w. Zarys problemu
Zakład Archiwistyki i Nauk Pomocniczych Historii Instytutu Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4a, 20-031 Lublin
Publikacja: 23.12.2021
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 1095
Liczba pobrań: 1104