FAQ

Nadzorcy nad aktami oraz archiwiści w grodach Korony w okresie XV–XVIII w. Zarys problemu

Data publikacji: 23.12.2021

Archeion, 2021, 122, s. 337-364

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.21.002.14482

Autorzy

Janusz Łosowski
Zakład Archiwistyki i Nauk Pomocniczych Historii Instytutu Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4a, 20-031 Lublin
https://orcid.org/0000-0003-1223-4288 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →

Pobierz pełny tekst

Tytuły

Nadzorcy nad aktami oraz archiwiści w grodach Korony w okresie XV–XVIII w. Zarys problemu

Abstrakt

W literaturze naukowej nie było opracowania o charakterze syntetycznym, które ukazałoby proces ewolucji w zakresie opieki nad aktami grodzkimi, dlatego artykuł ten wypełnia istniejącą lukę. Ukazano w nim proces stop­niowego powierzania obowiązków związanych z zabezpieczeniem akt grodzkich różnym urzędnikom, który w końcu doprowadził do powołania w jednym z urzędów grodzkich (chełmskim) stanowiska archiwisty. Zakoń­czyło to w tym grodzie proces wyodrębniania się archiwum z kancelarii grodzkiej. Był to ważny fakt zarówno w dziejach polskich instytucji sądo­wych okresu staropolskiego, jak i archiwów. W innych urzędach grodzkich formalne wydzielenie archiwów nie nastąpiło, prawdopodobnie ze względu na rychły upadek Rzeczypospolitej. W artykule szczegółowo opisano etapy przekazywania kompetencji archiwalnych na różnych urzędników kance­laryjnych, wykorzystując informacje zawarte w dotychczasowych publika­cjach oraz nieuwzględnionych do tej pory źródłach.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła

Archiwum Państwowe w Lublinie, 35/9/0 Księgi grodzkie chełmskie 1510–1815, sygn. 35/9/0/1/19 [Zapisy], sygn. 35/9/0/1/20 [Zapisy]; sygn. 35/9/0/1/22 [Zapisy], sygn. 35/9/0/1/23 [Zapisy], sygn. 35/9/0/2/25 [Dekre- ty], sygn. 35/9/0/3.1/117 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/119 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/120 [Re- lacje], sygn. 35/9/0/3.1/124 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/127 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/148 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/151 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/152 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/153 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/154 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/155 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/159 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/161 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/163 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/164 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/168 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/169 [Relacje], sygn. 35/9/0/3.1/182 [Relacje].

Nacyjanal’ny gistarychny arkhiu Belarusi u Minske, Fond  1740,  Kholmskiy  grodskiy  sud,  gorod  Kholm  Kholmskoy  Zemlikorolevstva  Pol’skogo (Pol’skoy Korony), s 1569 goda – Kholmskoy zemli Russkogo voyevodstva Rechi Pospolitoy, s 1795 goda – Avstriya 1558-1683, op. 1, ed. 12.

Central’nyj derzhavnyĭ istorychnyĭ arkhiv Ukraïny m. L’viv, Fond 9 Judicium castrense Leopoliense (Sąd grodzki Lwowski) 1440–1786, op. 1, spr. 453.

Lauda sejmikowe, t. 3: Lauda wiszeńskie 1673–1732, Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego, t. 22, oprac. A. Prochaska, Lwów 1914.

Instrukcja archiwalna z 1796 r., oprac. S. Radoń, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2002, t. 8, s. 147–153.

Lauda miejskie dotyczące archiwum miejskiego, oprac. M. Trojanowska, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2003, t. 9, s. 218–225.

Volumina Legum, t. 7, Petersburg 1860.

Volumina Constitutionum, t. 1, vol. 1: 1493–1526, do druku przygotowali S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 1996.

Zbiór aktów do historyi i ustroju sądów prawa polskiego i kancelarii sądowych województwa krakowskiego z wieku XVI–XVIII, wyd. S. Kutrzeba, Archiwum Komisji Prawniczej, t. 8, cz. 2, Kraków 1909.

Bibliografia

Balzer O., Kancelarie i akta grodzkie w XVIII wieku, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1981, nr 9, s. 896–912, 1009–1027; 1882, nr 10, s. 40–60. Nadbitka, s. 1–54, http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=7659&dirds=1&tab=1 [dostęp: 13.02.2021].

Bielecka J., Inwentarze ksiąg archiwów grodzkich i ziemskich Wielkopolski XIV–XVIII wieku: województwo poznańskie, kaliskie, gnieźnieńskie, inowrocławskie, Prace Komisji Historycznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, t. 22, Poznań 1965.

Bielecka J., Kancelaria grodzka wielkopolska z XVI–XVIII wieku, „Studia Źródłoznawcze” 1957, t. 1, s. 119–153.

Chodyła Z., Opisy archiwum i kancelarii grodu kościańskiego z lat 1750, 1755 i 1772, „Roczniki Historyczne” 2008, t. 74, s. 199–208.

Chorążyczewski  W.,  Syta  K.,  Stosunek szlachty polskiej w XV–XVIII w. do ksiąg sądów partykularnych w świetle ustaw sejmowych i sejmikowych, „Miscellanea Historico-Archivistica” 1999, t. 10, s. 3–26.

Dąbkowski P., Księgi sądowe lwowskie w dawnej Polsce, „Studia nad historią prawa polskiego” 1937, t. 16, z. 1, s. 1–158.

Dąbkowski P., Księgi sądowe przemyskie i przeworskie w dawnej Polsce, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu” 1928–1937, t. 8, s. 1–86.

Dąbkowski P., Palestra i księgi sądowe sanockie w dawnej Polsce, „Pamiętnik Historyczno-Prawny” 1925, t. 1, z. 6, s. 187–241.

Dąbkowski P., Palestra i księgi sądowe ziemskie i grodzkie w dawnej Polsce, „Pamiętnik Historyczno-Prawny” 1928, t. 3, z. 2, s. 99–207.

Dąbkowski P., Urzędnicy kancelaryjni sądów ziemskich i grodzkich w dawnej Polsce, Lwów 1918. 

Dąbkowski P., Uwagi o urządzeniu ksiąg sądowych w dawnej Polsce, Lwów 1918.

Dąbkowski P., Z przeszłości ksiąg grodzkich i ziemskich buskich, „Kwartalnik Historyczny” 1915, r. 29, z. 1, s. 1–16.

Dąbkowski P., Z przeszłości ksiąg grodzkich i ziemskich żydaczowskich, [w:] Księga pamiątkowa ku czci Bolesława Orzechowicza, t. 1, Lwów 1916, s. 234–256.

Łosowski J., Kancelaria grodzka chełmska od XV do XVIII wieku: studium o urzędzie, dokumentacji, jej formach i roli w życiu społeczeństwa staropolskiego, Lublin 2004.

Łosowski J., Kwerendy w kancelarii grodzkiej chełmskiej w XVIII wieku, „Archeion” 2001, t. 103, s. 63–79.

Łosowski J., Ordynacja kancelarii grodzkiej lubelskiej z roku 1767 na tle ówczesnych rozporządzeń kancelaryjnych, [w:] Miasta, ludzie, instytucje, znaki. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesor Bożenie Wyrozumskiej w 75. rocznicę urodzin, red. Z. Piech, Kraków 2008, s. 613–624.

Łosowski J., Starania sejmików szlacheckich o należyte gromadzenie, zabezpieczanie, opracowanie i przechowywanie akt sądów szlacheckich w XVI–XVIII wieku. Główne problemy, „Prace Historyczne” 2018, t. 145, z. 1, s. 1–30.

Tomczak A., Zarys dziejów archiwów polskich, Toruń 1982.

Tomczak A., Zarys dziejów archiwów polskich, [w:] H. Robótka, B. Ryszewski, A. Tomczak, Archiwistyka, Warszawa 1989, s. 169–527.

Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352-1783, Zabytki dziejowe – Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego we Lwowie, t. 6, z. 1, oprac. K. Maleczyński, Lwów 1938.

Urzędnicy wielkopolscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. A. Bieniaszewski, red. A. Gąsiorowski, Wrocław 1987.

Wojas  Z.,  Kancelaria grodzka krakowska za starosty Jana Firleja w latach 1572–1574,  „Archeion” 1957, t. 27, s. 193–216.

Wyczański A., Inwentarze zaginionych ksiąg grodzkich z Nowego Miasta Korczyna z lat 1441–1600, „Miscellanea Historico-Archivistica” 1985, t. 1, s. 117–130.

Zakharchyshyna P.,   Pisari ï arkhivisty zems’kykh ta hrods’kykh kancelariï na zakhidno-ukraïn’skykh zemliakh v XV–XVIII ct., „Arkhivy Ukraïny” 1969, no. 1, s. 15–26.

Informacje

Informacje: Archeion, 2021, 122, s. 337-364

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Nadzorcy nad aktami oraz archiwiści w grodach Korony w okresie XV–XVIII w. Zarys problemu

Angielski:
Custodians of records and archivists in Crown towns in the 15th–18th centuries. An overview of the issue

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-1223-4288

Janusz Łosowski
Zakład Archiwistyki i Nauk Pomocniczych Historii Instytutu Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4a, 20-031 Lublin
https://orcid.org/0000-0003-1223-4288 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →

Zakład Archiwistyki i Nauk Pomocniczych Historii Instytutu Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4a, 20-031 Lublin

Publikacja: 23.12.2021

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Janusz Łosowski (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Nadzorcy nad aktami oraz archiwiści w grodach Korony w okresie XV–XVIII w. Zarys problemu

cytuj

Pobierz PDF Pobierz

pobierz pliki

RIS BIB ENDNOTE