FAQ

Kształtowanie podstaw prawnych działalności archiwalnej w Polsce na przełomie XX i XXI w.

Data publikacji: 28.02.2020

Archeion, 2019, 120, s. 337 - 366

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.19.014.11823

Autorzy

Marek Konstankiewicz
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin
https://orcid.org/0000-0001-6526-6908 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Kształtowanie podstaw prawnych działalności archiwalnej w Polsce na przełomie XX i XXI w.

Abstrakt

Prawne podstawy działalności archiwalnej w Polsce określa ustawa z 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, poddana licznym, choć fragmentarycznym zmianom. Istotne znaczenie w tym zakresie mają również regulacje dotyczące ochrony dóbr kultury. Zmiany w polskim prawie archiwalnym wynikały z przemian ustrojowych po 1989 r., w tym z przebudowy systemu prawa czy struktur administracji publicznej. Nadal w ograniczonym stopniu prawo uwzględnia wzrost znaczenia podmiotów prywatnych we wszystkich sferach życia społecznego. Z kolei upowszechnienie się technologii informatycznych znacząco wpłynęło na zasady kształtowania narastającego zasobu archiwalnego oraz spowodowało uwzględnienie digitalizacji materiałów archiwalnych w obszarze udostępniania. Problematyka dostępu do archiwaliów wpisała się w nurt regulacji tworzących uprawnienia w zakresie dostępu do informacji publicznej i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Ma to związek z zachodzącymi pod wpływem rozwoju technologii przemianami modeli uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i naukowym czy kontaktów z władzą. Jednocześnie rodzi to nowe wyzwania związane z ochroną prywatności oraz danych osobowych, szczególnie w kontekście regulacji Unii Europejskiej w tym zakresie. Złożony kompleks norm prawa, zawartych w licznych, wzajemnie ze sobą powiązanych aktach prawnych, stanowi istotne wyzwanie zawodowe dla archiwistów. Wpływa to też na sytuację użytkowników archiwów, determinując, które dokumenty zostaną zabezpieczone jako archiwalia oraz w jakim zakresie i na jakich zasadach będą one dostępne. Uzasadnia to potrzebę prowadzenia nad prawem archiwalnym pogłębionych badań o charakterze interdyscyplinarnym przy wykorzystaniu dorobku archiwistyki i metod nauk prawnych.ival law, using the expertise of archival science and legal sciences methods.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła

Drugi Protokół sporządzony w Hadze dnia 26 marca 1999 r. do Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisanej w Hadze dnia 14 maja 1954 r. (Dz.U. 2012,poz. 248).

Dyrektywa 2003/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (Dz.Urz. UE seria L 2003, nr 345, s. 90).

Dyrektywa 2013/37/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2013 r. zmieniająca dyrektywę 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (Dz.Urz. UE seria L 2003, nr 175, s. 1).

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2012/28/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie niektórych dozwolonych sposobów korzystania z dzieł osieroconych (Dz.Urz. UE seria L 2012, nr 299, s. 5).

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/60/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego, zmieniająca rozporządzenie (UE) nr 1024/2012 (wersja przekształcona: Dz.Urz. UE seria L 2014, nr 159, s. 1).

Dyrektywa Rady 93/7/EWG z dnia 15 marca 1993 r. w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego (Dz.Urz. WE seria L 1993, nr 74, s. 74).

Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z Regulaminem wykonawczym do tej Konwencji oraz Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisane w Hadze dnia 14 maja 1954 r. (Dz.U. 1957, nr 46, poz. 212).

Rozporządzenie 116/2009 – rozporządzenie Rady (WE) nr 116/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury (wersja skonsolidowana: Dz.Urz. UE seria L 2009, nr 39, s. 1).

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 13 grudnia 2000 r. w sprawie określenia szczególnych wypadków i trybu wcześniejszego udostępniania materiałów archiwalnych (Dz.U. 2001, nr 13, poz. 116, z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 29 lipca 2008 r. w sprawie określenia szczególnych wypadków i trybu wcześniejszego udostępniania materiałów archiwalnych (Dz.U. 2008 nr 156, poz. 970).

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 października 2015 r. w sprawie warunków i trybu przekazywania do archiwów państwowych materiałów archiwalnych tworzących ewidencjonowany niepaństwowy zasób archiwalny (Dz.U. 2015, poz. 1733).

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 20 października 2015 r. w sprawie klasyfikowania i kwalifikowania dokumentacji, przekazywania materiałów archiwalnych do archiwów państwowych i brakowania dokumentacji niearchiwalnej (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 246).

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 lipca 2018 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych (Dz.U. 2018, poz. 1566).

Rozporządzenie Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z dnia 25 lipca 1984 r. w sprawie wcześniejszego udostępnienia materiałów archiwalnych. (Dz. U. 1984, nr 41, poz. 217).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 października 2006 r. w sprawie niezbędnych elementów struktury dokumentów elektronicznych (Dz.U. 2006, nr 206, poz. 1517).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 października 2006 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z dokumentami elektronicznymi (Dz.U. 2006, nr 206, poz. 1518).

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 listopada 2006 r. w sprawie wymagań technicznych formatów zapisu i informatycznych nośników danych, na których utrwalono materiały archiwalne przekazywane do archiwów państwowych (Dz.U. 2006, nr 206, poz. 1519).

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2011 r. w sprawie instrukcji kancelaryjnej, jednolitych rzeczowych wykazów akt oraz instrukcji w sprawie organizacji i zakresu działania archiwów zakładowych (Dz.U. 2011, nr 14, poz. 67; sprost. nr 27, poz. 140).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.Urz. UE seria L 2016, nr 119, s. 1).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 2011 r. w sprawie sposobu i trybu udostępniania materiałów archiwalnych znajdujących się w archiwach wyodrębnionych (Dz.U. 2011, nr 196, poz. 1161).

Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury i o muzeach (Dz.U. 1962, nr 10, poz. 48).

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 2019, poz. 1145).

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 1541).

Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 553, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 3 grudnia 1984 r. o utworzeniu Komitetu do Spraw Nauki i Postępu Technicznego przy Radzie Ministrów oraz Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń (Dz.U. 1984, nr 55, poz. 280).

Ustawa z dnia 23 października 1987 r. o utworzeniu urzędu Ministra Edukacji Narodowej (Dz.U. 1987, nr 33, poz. 178).

Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 917).

Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z reformą funkcjonowania gospodarki i administracji publicznej oraz o zmianie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. 1996, nr 156, poz. 775).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j.: Dz.U. 2018, poz. 1600, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 1479).

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j.: Dz.U. 2018, poz. 1309 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j.: Dz.U. 2016, poz. 922 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz.U. 1997, nr 141, poz. 943).

Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. 1998, nr 106, poz. 668).

Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (t.j.: Dz.U. 2018, poz. 2032, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 24 lipca 1999 r. o zmianie ustawy o działach administracji rządowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 1999, nr 70, poz. 778).

Ustawa z dnia 16 marca 2000 r. o zmianie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz.U. 2000, nr 48, poz. 546).

Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zmianie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz.U. 2001, nr 76, poz. 806).

Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 1429). Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j.: Dz.U. 2018, poz. 2067, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. 2005, nr 64, poz. 565).

Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii (t.j.: Dz.U. 2018, poz. 597, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. o przeprowadzaniu konkursów na stanowiska kierowników centralnych urzędów administracji rządowej, prezesów agencji państwowych oraz prezesów zarządów państwowych funduszy celowych (Dz.U. 2005, nr 163, poz. 1362).

Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych (Dz.U. 2006, nr 170, poz. 1217).

Ustawa z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 430, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 18 października 2006 r. o zmianie i uchyleniu niektórych upoważnień do wydawania aktów wykonawczych (Dz.U. 2006, nr 220, poz. 1600).

Ustawa z dnia 2 marca 2007 r. o zmianie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach oraz ustawy – Kodeks pracy (Dz.U. 2007, nr 64, poz. 426).

Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. 2008, nr 227, poz. 1505).

Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o rzeczach znalezionych (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 908).

Ustawa z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz.U. 2015, poz. 566).

Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o muzeach (Dz.U. 2016, poz. 1330, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 25 lutego 2016 r. o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 1446).

Ustawa z dnia 25 maja 2017 r. o restytucji narodowych dóbr kultury (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 1591).

Ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz.U. 2018, poz. 771, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (t.j.: Dz.U. 2019, poz. 1781).

Ustawa z dnia 21 lutego 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U. 2019, poz. 730).

Bibliografia

Abgarowicz G., Perłakowska E., Prasal A., Procedury elektronicznego zarządzania dokumentacją w administracji, Warszawa 2018.

Chmaj M., Konstytucyjne podstawy ochrony dóbr kultury, [w:] Prawna ochrona dóbr kultury, red. T. Gardocka, J. Sobczak, Toruń 2009, s. 26–33.

Descours D., Perłakowska E., Schmidt K., Madejczyk M., [w:] Dokumentacja elektroniczna w podmiotach publicznych, red. G. Szpor, Warszawa 2013, s. 35–160.

Galuba R., Archiwa państwowe w latach 1918–2011. Podstawy prawne działalności, Poznań 2012.

Grot D., Ku przeszłości otwartej. Dostępność archiwów państwowych w Polsce w latach 1918–2014, Warszawa 2015.

Grot D., Prywatne zbiory archiwalne w sferze publicznej: wczoraj – dziś – jutro, [w:] Własność a dobra kultury, red. G. Czubek, P. Kosiewski, Warszawa 2006, s. 49–55.

Konstankiewicz M., Niewęgłowski A., Narodowy zasób archiwalny i archiwa. Komentarz, Warszawa 2016.

Konstankiewicz M., Niewęgłowski A., Status prawny archiwów osobistych, „Archeion” 2016, t. 117, s. 84–102.

Konstankiewicz M., Podstawy prawne archiwalnej selekcji dokumentacji (stan prawny z dnia 31 stycznia 2011 r.), [w:] Dokumentacja masowa. Z problematyki kształtowania zasobu archiwalnego, red. I. Mamczak-Gadkowska, K. Stryjkowski, Poznań 2012, s. 117–131.

Konstankiewicz M., Regulacje polskiego prawa archiwalnego dotyczące archiwaliów prywatnych, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2016, t. 13, s. 335–345.

Konstankiewicz M., Status archiwum bieżącego we współczesnym polskim prawie archiwalnym, [w:] Zarządzanie dokumentacją, archiwistyka i... koty. Księga jubileuszowa Profesor Haliny Robótki, red. R. Degen, M. Jabłońska, W.K. Roman, Warszawa 2016, s. 93–104.

Konstankiewicz M., Trzydzieści lat obowiązywania ustawy z 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, „Archiwista Polski” 2014, nr 2, s. 61–69.

Konstankiewicz M., Zmiany w ustawie z 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach dotyczące udostępniania materiałów archiwalnych wchodzące w życie 16 czerwca 2016 r., „Archiwista Polski” 2016, nr 3, s. 5–20.

Konstankiewicz M., Zmiany w ustawie z 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach wchodzące w życie od 1 listopada 2015 r., „Archiwista Polski” 2015, nr 3, s. 7–22.

Kusyk R., Wybrane prawne aspekty udostępniania materiałów archiwalnych w Internecie, „Archiwista Polski” 2012, nr 4, s. 41–57.

Laszuk A., Standardy de iure, „Archiwista Polski” 2019, nr 2, s. 12–20.

Leksykon tajemnic, red. G. Szpor, A. Gryszczyńska, Warszawa 2016.

Niestrój H., Ponowne wykorzystywanie w archiwach, [w:] Ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego, Warszawa 2016, s. 315–335, https://www.gov.pl/documents/31305/0/ponowne_wykorzystywanie_informacji_sektora

_publicznego_-_podrecznik.pdf/dbcc1070-efd-6-85d1-cf22-81df4e87b48a [dostęp: 19.10.2016].

Niestrój H., Zasób archiwalny, [w:] Zasada zespołowości w praktyce archiwów państwowych. Studia i materiały, red. E. Rosowska, Warszawa 2017, s. 38–48.

Niewęgłowski A., Obrót materiałami archiwalnymi – zagadnienia wybrane, „Archeion” 2014, t. 115, s. 45–72.

Niewęgłowski A., Nowa ustawa o rzeczach znalezionych i jej znaczenie dla prawa archiwalnego, „Archiwista Polski” 2015, nr 3, s. 23–37.

Niewęgłowski A., Poźniak-Niedzielska M., Przyborowska-Klimczak A., Ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturalnego, red. M. Poźniak-Niedzielska, Warszawa 2015.

Pepłowska K., Archiwa bieżące w świetle prawa, [w:] Archiwa bieżące. Zagadnienia teoretyczne i praktyczne rozwiązania, red. M. Jabłońska, Toruń 2015, s. 35–55.

Pęksa W., Prawo archiwalne – wprowadzenie do zagadnienia, [w:] Prawo archiwalne. Stan aktualny i perspektywy zmian, red. H. Robótka, Toruń 2007, s. 17–30.

Regliński A., Archiwizacja dokumentacji w jednostkach państwowych i samorządowych (po nowelizacji ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach), Wrocław 2016.

Sobczak J., Wolność korzystania z dóbr kultury – standardy europejskie i konstytucyjna rzeczywistość polska, [w:] Prawna ochrona dóbr kultury, red. T. Gardocka, J. Sobczak, Toruń 2009, s. 7–25.

Stępniak W., Archiwalia w polskim systemie prawnym ochrony dóbr kultury, „Archeion” 1987, t. 82, s. 63–76.

Stępniak W., Archiwalia ze zbiorów prywatnych w archiwach państwowych. Czy możliwa jest ich reprywatyzacja, [w:] Własność a dobra kultury, red. G. Czubek, P. Kosiewski, Warszawa 2006, s. 153–159.

Stępniak W., Archiwa państwowe wobec wytwórców niepaństwowego zasobu archiwalnego w Polsce, [w:] Archiwa społeczne na świecie. Modele współpracy z państwem, Warszawa 2015, s. 62–70; https://archiwa.org/sites/default/files/files/Archiwa%20spoleczne.%20Modele%20 wspolpracy%20z%20panstwem.compressed.pdf  [dostęp: 15.11.2019].

Stryjkowska S., Problematyka ochrony dób kultury w prawie Unii Europejskiej, „Archiwista Polski” 2017, nr 1–2, s. 43–53.

Sypuła A.R., Przegląd prawodawstwa światowego w zakresie przyjętych rozwiązań dotyczących postępowania z materiałami archiwalnymi proweniencji niepaństwowej, „Archeion” 2014, t. 115, s. 111–152.

Współczesna biurowość w administracji publicznej. Komentarz do instrukcji biurowej Prezesa Rady Ministrów z 2011 roku, red. E. Gajewska, t. 4, Toruń 2013.

Informacje

Informacje: Archeion, 2019, 120, s. 337 - 366

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Kształtowanie podstaw prawnych działalności archiwalnej w Polsce na przełomie XX i XXI w.

Angielski:

Development of the legal basis for archival activity in Poland at the turn of the 20th and 21st century

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-6526-6908

Marek Konstankiewicz
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin
https://orcid.org/0000-0001-6526-6908 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin

Publikacja: 28.02.2020

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Marek Konstankiewicz (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski