Marek Konstankiewicz

Prawne podstawy działalności archiwalnej w Polsce określa ustawa z 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, poddana licznym, choć fragmentarycznym zmianom. Istotne znaczenie w tym zakresie mają również regulacje dotyczące ochrony dóbr kultury. Zmiany w polskim prawie archiwalnym wynikały z przemian ustrojowych po 1989 r., w tym z przebudowy systemu prawa czy struktur administracji publicznej. Nadal w ograniczonym stopniu prawo uwzględnia wzrost znaczenia podmiotów prywatnych we wszystkich sferach życia społecznego. Z kolei upowszechnienie się technologii informatycznych znacząco wpłynęło na zasady kształtowania narastającego zasobu archiwalnego oraz spowodowało uwzględnienie digitalizacji materiałów archiwalnych w obszarze udostępniania. Problematyka dostępu do archiwaliów wpisała się w nurt regulacji tworzących uprawnienia w zakresie dostępu do informacji publicznej i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Ma to związek z zachodzącymi pod wpływem rozwoju technologii przemianami modeli uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i naukowym czy kontaktów z władzą. Jednocześnie rodzi to nowe wyzwania związane z ochroną prywatności oraz danych osobowych, szczególnie w kontekście regulacji Unii Europejskiej w tym zakresie. Złożony kompleks norm prawa, zawartych w licznych, wzajemnie ze sobą powiązanych aktach prawnych, stanowi istotne wyzwanie zawodowe dla archiwistów. Wpływa to też na sytuację użytkowników archiwów, determinując, które dokumenty zostaną zabezpieczone jako archiwalia oraz w jakim zakresie i na jakich zasadach będą one dostępne. Uzasadnia to potrzebę prowadzenia nad prawem archiwalnym pogłębionych badań o charakterze interdyscyplinarnym przy wykorzystaniu dorobku archiwistyki i metod nauk prawnych.ival law, using the expertise of archival science and legal sciences methods.

Regulacje prawne istotnie wpływają na prowadzenie działalności archiwalnej, w tym na stan zachowania i dostępność materiałów archiwalnych. Artykuł syntetycznie przedstawia obowiązujące w Polsce w dniu 1 września 2020 r. unormowania prawa powszechnie obowiązującego bezpośrednio odnoszące się do ustroju instytucji archiwalnych oraz do ochrony materiałów archiwalnych, a także kształtowania, opracowywania i udostępniania zasobu archiwalnego. Regulacje te znajdują się w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w ustawie z 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach wraz z aktami wykonawczymi, a także w szeregu innych ustaw i rozporządzeń oraz w licznych umowach międzynarodowych i aktach prawa Unii Europejskiej. Szczególną uwagę zwraca wzrost liczby uregulowań traktujących archiwalia łącznie z innymi dobrami kultury oraz lokujących działalność archiwów w obszarze zapewniania szeroko rozumianego dostępu do informacji. Dużym wyzwaniem jest rozproszenie tych norm wśród wielu aktów prawnych oraz liczne i fragmentaryczne zmiany w nich dokonywane. Niektóre obszary regulacji prawnych wymagają pogłębienia bada