„Garnca pańskiej kaszy chłopska krew niewarta”, czyli o wyzwoleniu włościan w Słowie o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTE„Garnca pańskiej kaszy chłopska krew niewarta”, czyli o wyzwoleniu włościan w Słowie o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego
Data publikacji: 2024
Wielogłos, 2023, Numer 2 (56) 2023 Chłopskość: rewizje, s. 21 - 57
https://doi.org/10.4467/2084395XWI.23.010.18188Autorzy
„Garnca pańskiej kaszy chłopska krew niewarta”, czyli o wyzwoleniu włościan w Słowie o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego
Artykuł analizuje politykę Słowa o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego. Drugi poemat polskiego futurysty (1926) podejmuje problematykę dominującej mitologii panowania w II Rzeczypospolitej. Dyskutując uwikłania historiografii w aparat władzy, autor rozprawy śledzi sposoby, w jakie utwór Jasieńskiego rozsadza hegemoniczny dyskurs o rabacji galicyjskiej, przedstawia ją jako pozytywną opowieść o nieudanej próbie emancypacji i przechwytuje dawne chłopskie pragnienia, by projektować potencjalność nowej wspólnoty. Jasieński dyskutuje w swoim poemacie policyjne uwikłania postszlacheckiej historiografii oraz poszukuje dróg wiodących do przezwyciężenia jej hegemonicznych pretensji do uniwersalizmu. Z następująco rozumianego napięcia wyłaniają się stawiane przez poetę pytania o to, co powinniśmy uważać za wspólne oraz jak należy używać przeszłości oraz polityki estetyki w walce o rekonfigurację dominujących sposobów bycia razem.
How Much Is The Peasant Blood Worth? On the Emancipation of Peasants in Bruno Jasieński’s The Tale of Jakub Szela
This paper analyzes the politics of the Tale of Jakub Szela (Słowo o Jakubie Szeli, 1926) by Bruno Jasieński. The second long poem of the most renowned Polish futurist investigates mechanisms of the mythology of power in the 1920s Poland. Discussing the entanglements of historiography in the power apparatus, one may trace how Jasieński’s work exercises the hegemonic discourse on the Peasant Uprising of 1846 in Galicia, proposing to use this historical event as a positive story about emancipation and the nucleus for the new community. In his poem, Jasieński discusses the suppressing attributes of nationalist historiography and explores possibilities to overcome its hegemonic claims to universalism. From this tension arise Jasieński’s questions about what we should consider common or collectively shared and how unconventional historiography and politics of aesthetics should be used during the struggle for reconfiguring the prevalent ways of being together in social context.
Agamben G., Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, przeł. M. Salwa, Warszawa: Prószyński i S-ka 2008.
Anderson B., Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, przeł. S. Amsterdamski, Kraków: Znak 1997.
Antoniewicz K., Święty Izydor „Oracz”, Leszno: Ernest Gunther 1849.
Bachtin M., Problemy poetyki Dostojewskiego, przeł. N. Modzelewska, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970.
Bachtin M., Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, przeł. A. i A. Goreniowie, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975.
Balcerzan E., Wstęp [w:] B. Jasieński, Utwory poetyckie, manifesty, szkice, Wrocław: Ossolineum 1972.
Benjamin W., Konstelacje. Wybór tekstów, przeł. A. Lipszyc, A. Wołkowicz, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012.
Bergel R., Poeci awangardy futurystycznej, „Kurier Poznański” 1926, nr 48.
Bloch E., Philosophy of the Future, transl. J. Cumming, New York: Herder and Herder 1970.
Brodowska-Kubicz H., Wizja Polski w świadomości chłopów, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1980, nr 1.
Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1927, t. 1.
Brucz S., Szela w Paryżu, „Osnowa” 1963.
Bujnicki T., Bunt żywiołów i logika dziejów. W kręgu idei polskiej lewicy, Katowice: Wydawnictwo Śląsk 1984.
Bujnicki T., O poezji rewolucyjnej. Szkice i sylwetki, Katowice: Wydawnictwo Śląsk 1978.
Bystroń J.S., Kultura ludowa, Warszawa: Nasza Księgarnia 1936.
Canetti E., Masa i władza, przeł. E. Borg, M. Przybyłowska, Warszawa: Czytelnik 1966.
Chłopska (nie)pamięć. Dziedzictwo chłopskości w polskiej literaturze i kulturze, red. G. Grochowski, D. Krawczyńska, G. Wołowiec, Kraków: TAiWPN Universitas 2019.
Chłopskie poddaństwo w Polsce, Lwów: „Naprzód” i „Równość” 1898.
Chodźko L., Les massacres de Galicie et Krakovie confisquée par l’Atriche en 1846.
Documents et commentaires, Paris: E. Dentu 1861.
Choracki P., Dufrat J., Mierzwa J., Oblicza buntu społecznego w II Rzeczypospolitej doby Wielkiego Kryzysu (1930–1935), Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica” 2019.
Chorosiński J., Życie i walka ludu ziemi kieleckiej w pieśni, „Polska Sztuka Ludowa” 1952, nr 6.
Chrzanowski I., Próba apoteozy Jakuba Szeli, „Głos Narodu” 1926, nr 297.
Ciągwa J., Zniesienie pańszczyzny na Spiszu w latach 1931–1934, „Studia Iuridica Lublinensia” 2016, nr 2.
Czapiewski K., Janc K., Od analfabetyzmu do wykształcenia wyższego [w:] Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi, red. M. Halamska, M. Stanny, J. Wilkin, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar 2019.
Czernik S., Poezja chłopów polskich. Pieśń ludowa w okresie pańszczyźnianym, War-
szawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1951.
Czernik S., Przyboś J., Wzięli diabli pana. Antologia poezji walczącej o postęp i wyzwolenie społeczne 1543–1953, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1955.
Delaperrière M., Polskie awangardy a poezja europejska. Studium wyobraźni poetyckiej, przeł. A. Dziadek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2004.
Deleuze G., Guattari F., Tysiąc plateau, Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana 2015.
Dembiński S., Rok 1846. Kronika dworów szlacheckich zebrana na pięćdziesiątą rocznicę smutnych wypadków lutego, Jasło: Nakładem autora 1896.
Drewicz M., Skarga ziemian na działania Związku Zawodowego Robotników Rolnych RP na obszarach byłego Królestwa Kongresowego w czasie najazdu bolszewickiego 1920 roku, „Saeculum Christianum” 2007, nr 2.
Fanon F., Wyklęty lud ziemi, przeł. H. Tygielska, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1985.
Foucault M., Porządek dyskursu, przeł. M. Kozłowski, Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2002.
Foucault M., Trzeba bronić społeczeństwa, przeł. M. Kowalska, Warszawa: KR 1998.
Frančić M., Rok 1846 w świadomości historycznej Polaków [w:] Rewolucja czy praca organiczna drogami do niepodległości. W 150 rocznicę wydarzeń 1846 r., red. M. Drozdowski, Poznań: Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1997.
Franczak J., Błądzące słowa. Jacques Rancière i filozofia literatury, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN 2017.
Gałaj D., Szela i jego historyczna prawda, „Wieś” 1946, nr 9.
Godlewski H., Kto chce zaprowadzić w Polsce pańszczyznę, Płock: „Głos Ojczyzny” 1919.
Grochowski P., Staropolskie pieśni nowiniarskie, „Pamiętnik Literacki” 2007, nr 3.
Hobsbawm E., Wiek rewolucji. 1789–1848, przeł. K. Galicz, M. Starnawski, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2013.
Jackowski A., O wartości poznawczej folkloru, „Polska Sztuka Ludowa” 1953, nr 7.
Janicki K., Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2021.
Janion M., Niesamowita słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2007.
Jasieński B., Poezje zebrane, wstęp i oprac. B. Lentas, Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2008.
Jasieński B., Rzecz gromadzka. Sztuka sceniczna w czterech aktach, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1960.
Jasieński B., Utwory poetyckie, manifesty, szkice, Wrocław: Ossolineum 1972.
Jaworski K., Bruno Jasieński w Paryżu (1925–1929), Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej 2003.
Jelitczyk K., Czy pańszczyzna wróci?, Warszawa: Drukarnia „Polaka-Katolika” 1916.
Jezierski F.S., Katechizm o tajemnicach rządu polskiego, Warszawa: Michał Gröll 1790.
Karpiński F., Antologia polska. Zbiór najpiękniejszych utworów poetyckich w XXVII rozdziałach, t. 1, oprac. S. Jarzyna, Cieszyn: nakładem autora 1930.
Kasterska M., La vie intellectuelle. Le roman et la nouvelle, „La Pologne” 1926, no 23.
Kelles-Krauz K. [pseud. M. Luśnia], Czy teraz nie ma pańszczyzny?, Londyn: Wydawnictwo Polskiej Partii Socyalistycznej 1897.
Kidd C., British Identities before Nationalism. Ethnicity and Nationhood in the Atlantic World, 1600–1800, Cambridge: Cambridge University Press 1999.
Kieniewicz S., Ruch chłopski w Galicji w 1846 roku, Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 1951.
Kłopotowski I., Kłamstwo! Pańszczyzna nigdy nie wróci!, Lublin: s.n. 1905.
Kolesnikoff N., Bruno Jasieński. From Futurism to Socialist Realism, Waterloo: Wilfríd Lauríer University Press 1982.
Konarska J., Dwór na wulkanie. Dziennik ziemianki z przełomu epok 1895–1920, Warszawa: Ośrodek Karta 2019.
Kotula F., Legenda o Szeli, „Kamena” 1965, nr 4.
Krzychylkiewicz A., The Grotesque in the Works of Bruno Jasieński, Bern: Peter Lang 2006.
Krzykowska K., Minister kultury: Bitwa Warszawska kształtowała polską tożsamość i mentalność, https://dzieje.pl/wiadomosci/minister-kultury-bitwa-warszawska-ksztaltowala-polska-tozsamosc-i-mentalnosc [dostęp: 26.05.2023].
Kuligowski P., Chmielnicki i Szela. Radykalnych romantyków zmagania z ludową historią Polski, „Czas Kultury” 2016, nr 3.
Kuligowski W., Chamska historia Polski. Tezy i antytezy, „Czas Kultury” 2016, nr 3.
Kutyła D.H., Polskie piekło rewolucji, czyli rabacja galicyjska i Jakub Szela, „Civitas. Studia z filozofii polityki” 2018, nr 23.
Leder A., Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2014.
Leszczyński A., Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. 2020.
Limanowski B., Historia ruchu rewolucyjnego w Polsce w 1846 r., Kraków: Spółka Nakładowa „Książka” 1913.
Limanowski B., Socjalizm jako konieczny objaw dziejowego rozwoju, Lwów: Nakładem autora 1878.
Literatura polska wobec rewolucji, red. M. Janion, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1971.
McQuillan J.L.H., Dangerous Dialogues. The „Sottie” as a Threat to Autority [w:] Bakhtin and Medieval Voices, ed. T.J. Farrel, Gainesville: University Press of Florida 1995.
Mrugalski M., Pietrzak P., Spory o Bachtinowską koncepcję karnawału, „Pamiętnik Literacki” 2004, nr 4.
Natychmiastowa futuryzacja życia! Manifesty, odezwy, wypowiedzi programowe polskich futurystów 1919–1939, oprac. K. Jaworski, Kraków: Attyka 2017.
Nocznicki T., Co chłopi o pańszczyźnie powinni wiedzieć, Warszawa: Stronnictwo Ludowe 1935.
Nowaczyński A., Poemat o… Szeli, „Gazeta Warszawska Poranna” 1926, nr 311.
O jaką Polskę walczymy?, „Polska Ludowa” 1916, nr 47.
Olcha A., Szczerbce, flety, kołacze. Wybór wierszy z lat 1933–1968, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1977.
Ostaszewski-Barański K., Krwawy rok. Opowiadanie historyczne, Złoczów: Wilhelm Zukerkandl 1897.
Pamiętnik Nr. 49. Gospodarz średniorolny w pow. jasielskim [w:] Pamiętniki chłopów. Nr. 1–51, oprac. L. Krzywicki, Warszawa: Instytut Gospodarstwa Społecznego 1935.
Pfeifer K., „Mnóstwo Kainów jest pośród nas”. Szlacheckie dyskursy o rabacji galicyjskiej i narodzie, „Teksty Drugie” 2019, nr 6.
Pfeifer K., „Oj skończy się nam, skończy nasze mordowanie”. Ludowe pieśni antyfeudalne, Ściegienny, Szela i możliwy wpływ chłopskiej teologii emancypacyjnej na rabację galicyjską, „Praktyka Teoretyczna” 2019, nr 3.
Pięć prac o Jakubie Szeli, red. C. Wycech, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1956.
Pobłocki K., Chamstwo, Wołowiec: Czarne 2021.
Przyboś J., Jabłoneczka. Antologia polskiej pieśni ludowej, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953.
Putek J., Miłościwe pany i krnąbrne chłopy włościany. Szkice i sylwetki z dziejów poddaństwa, pańszczyzny, grabieży wojskowych, procesów sądowych i innych form ucisku społecznego na dawnym pograniczu śląsko-polskim, Kraków: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1969.
Rak R., Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli, Warszawa: Powergraph 2020.
Rancière J., Estetyka jako polityka, przeł. J. Kutyła, P. Mościcki, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2007.
Rancière J., Na brzegach politycznego, przeł. I. Bojadżijewa, J. Sowa, Kraków: Wydawnictwo Ha!art 2008.
Rauszer M., Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich, Warszawa: Wydawnictwo RM 2020.
Rauszer M., Chłop-niewolnik? Pańszczyzna w perspektywie antropologii historii, „Lud” 2017, nr 101.
Rauszer M., Siła podporządkowanych, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2021.
Rawiński M., „Słowo o Jakubie Szeli” Brunona Jasieńskiego wobec folkloru, „Pamiętnik Literacki” 1971, nr 1.
Rok 1846 w Galicji, red. J. Sieradzki, C. Wycech, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1958.
Rola członków Związku Zawodowego Robotników Rolnych Rzpltej Polskiej, 1919– 1926 podczas najazdu bolszewickiego, Warszawa: Druk. J. Świętońskiego i S-ki 1921.
Schnür-Pepłowski S., Krwawa karta. Opowieść z przeszłości Galicji, Lwów: Jakubowski i Zadurowicz 1896.
Shore M., Kawior i popiół. Życie i śmierć pokolenia oczarowanych i rozczarowanych marksizmem, przeł. M. Szuster, Warszawa: Świat Książki 2012.
Simmons T.W., The Peasant Revolt of 1846 in Galicia. Recent Polish Historiography, „Slavic Review” 1971, no. 4.
Skoneczny S., Jakub Szela, „Wieś” 1946, nr 9.
Skuza W., Kumac: rzecz o Wojciechu Bartosu Głowackim, Kraków: Dom Ludowy „Wisła” 1933.
Słotwiński K., Katechizm poddanych galicyjskich o prawach i powinnościach ich względem Rządu, Dworu i samych siebie, Kraków: s.n. 1832.
Socjaliści chcą zaprowadzić nowy rodzaj pańszczyzny, s.l.: s.n. 1919.
Stande S.R., „Rzecz gromadzka” Br. Jasieńskiego, „Miesięcznik Literacki” 1931, nr 15.
Staszic S., Przestrogi dla Polski, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1926.
Stawar A., Bruno Jasieński. „Słowo o Jakubie Szeli”, „Dźwignia” 1927, nr 1.
Stawicki R., Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920. Zarys tła historycznego, Warszawa: Kancelaria Senatu 2020.
Stern A., Wspomnienia o Brunonie Jasieńskim, „Nowa Kultura” 1956, nr 9.
Stępień M., Bruno Jasieński, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1974. Stępień M., Od anarchizmu futurysty do rewolucji społecznej – Bruno Jasieński [w:] Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego. Sylwetki, red. B. Faron, Warszawa:
Wiedza Powszechna 1972.
Stępień M., Ze stanowiska lewicy. Studium jednego z nurtów polskiej krytyki literackiej lat 1919–1939, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974.
Strzałkowski J., Słownik medalierów polskich i z Polską związanych 1508–1965. (Materiały), Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk 1982.
Szczepański J., Społeczeństwo Mazowsza w wojnie 1920 roku, „Rocznik Mińsko Mazowiecki” 2000, nr 6.
Szubert T., Jak(ó)b Szela. (14) 15 lipca 1787–21 kwietnia 1860, Warszawa: Wydawnictwo DiG 2014.
Szubert T., Kilka faktów z życia Jakuba Szeli, „Kwartalnik Historyczny” 2013, nr 3. Szumiło M., Bitwa warszawska 1920, https://ipn.gov.pl/pl/bitwa-warszawska-1920/103785,Miroslaw-Szumilo-Bitwa-warszawska-1920.html [dostęp: 26.05.2023].
Śniecikowska B., „Nuż w uhu”? Koncepcje dźwięku w poezji polskiego futuryzmu, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2008.
Ujejski K., Skargi Jeremiego, Londyn: s.n. 1847.
Urbańczyk A., Rewolucja jako konieczność biopolityczna w twórczości Brunona Jasieńskiego, „Wielogłos” 2018, nr 2.
Volynska R., Avant-gardism in Bruno Jasieński’s Socialist Grotesquerie ‘The Mannequi Ball’, „Canadian Slavonic Papers” 1994, no. 3–4, s. 377–396.
Waliński M., Pieśń jarmarczna? Nowiniarska? Ballada? Czy – pieśń dziadowska? Prolegomena do badań pieśni dziadowskiej [w:] Wszystek krąg ziemski. Antropologia, historia, literatura. Prace ofiarowane Profesorowi Czesławowi Hernasowi, red. P. Kowalski, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1998.
Waller J., The Dancing Plague. The Strange, True Story of an Extraordinary Illness, Naperville: Sourcebooks 2009.
Wasiewicz J., Bunty chłopskie [w:] Polskie miejsca pamięci. Dzieje toposu wolności, red. S. Bednarek, B. Korzeniewski, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury 2014.
Wielki Strajk Chłopski w 1937 roku. Uwarunkowania i konsekwencje, red. W. Wierzbieniec, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego 2008.
Wolff L., The Idea of Galicia. History and Fantasy in Habsburg Political Culture, Stanford: Stanford University Press 2010.
Wycech C., Ks. Piotr Ściegienny. Zarys programu społecznego i wybór pism, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1953.
Zan C. hr. [wł. T. Dołęga-Mostowicz], Notatnik. „But w butonierce”, „Rzeczpospolita” 1928, nr 298.
Zaworska H., O Nową Sztukę. Polskie programy artystyczne lat 1917–1922, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963.
Ziejka F., Dwie legendy o Jakubie Szeli, „Kwartalnik Historyczny” 1969, nr 4.
Zinn H., Ludowa historia Stanów Zjednoczonych. Od roku 1492 do dziś, przeł. A. Wojtasik, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2016.
Żarnowski J., Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, 1919–1939, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1973.
Żeromski S., Snobizm i postęp, Warszawa: Wydawnictwo J. Mortkowicza 1929. Żeromski S., Turoń. Dramat w 3 aktach, Warszawa: Wydawnictwo J. Mortkowicza 1929.
Informacje: Wielogłos, 2023, Numer 2 (56) 2023 Chłopskość: rewizje, s. 21 - 57
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
„Garnca pańskiej kaszy chłopska krew niewarta”, czyli o wyzwoleniu włościan w Słowie o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Bankowa 12, 40-007 Katowice
Publikacja: 2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 331
Liczba pobrań: 280