FAQ

Korkore pał peste – Sami o sobie. Romska historia powojennych migracji wewnętrznych polskich Romów Karpackich

Data publikacji: 28.08.2024

Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny, 2023 (XLIX), Nr 4 (190), s. 139 - 162

https://doi.org/10.4467/25444972SMPP.23.044.19635

Autorzy

Monika I. Szewczyk
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
https://orcid.org/0000-0002-2797-0176 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Korkore pał peste – Sami o sobie. Romska historia powojennych migracji wewnętrznych polskich Romów Karpackich

Abstrakt

W prezentowanym artykule zostaną poruszone kwestie migracji wewnętrznych Romów Karpackich po II wojnie światowej w Polsce. Zostaną one ukazane z perspektywy romskiej, wpisując się tym samym w procesy dekolonizacyjne. Dekolonizację w tym ujęciu rozumiem jako słuchanie głosów ludności rodzimej, negacji wyższości i odwrócenia nacjonalistycznej historii, w której brak miejsca dla mniejszości etnicznych. Stąd też artykuł w głównej mierze opiera się na koncepcji historii mówionej, która daje Romom możliwość budowania własnej narracji o nich samych w przestrzeni publicznej i naukowej. Na podstawie autoetnografii, a także prowadzanych przeze mnie badań etnograficznych i archiwalnych, w artykule zostaną przedstawione dwie fale migracji wewnętrznych polskich Romów Karpackich. Migracja dobrowolna do Nowej Huty o charakterze ekonomicznym, związana z urbanizacją i industrializacją kraju. Z punktu widzenia osoby zanurzonej w kulturze romskiej migracja ta jest bezkrytycznie i stereotypowo powielana. Drugim typem migracji jest migracja przymusowa, związana z przesiedleniami Romów Karpackich w czasie akcji „Wisła” na Ziemie Zachodnie i Północne. Historia tych przesiedleń jest nieobecna w narracjach o podeportacyjnych krajobrazach społecznych po 1947 r. w Polsce, podobnie jak mało znana jest historia ich zamieszkiwania na obszarze obecnego województwa podkarpackiego.

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Adamski F. (1975). Nowa Huta na tle procesów urbanizacyjnych Polski powojennej, Roczniki Nauk Społecznych, t. III.

Assman J. (2008). Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, przeł. A. Kryczyńska-Pham. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Babicki M.A. (2007). Polityka władz PRL wobec społeczności romskiej. Szczecinek: Związek Romów Polskich.

Bartmiński J. (1995), Nasi sąsiedzi w oczach studentów, w: Narody i stereotypy, red. T. Walas, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 258–270.

Bartosz A. (1972). Gospodarowanie Cyganów na Polskim Spiszu, Kraków. Praca mgr niepublikowana, wykonana pod kierownictwem prof. Mieczysława Gładysza.

Bartosz A. (2005), Nie bój się Cygana. Na dara Romestar, Sejny: Pogranicze.

Bartosz A. (2007). Cyganie/Romowie – ostatni wędrowcy Europy, w: Romowie w Polsce – historia, prawo, kultura, red. P. Borek, Kraków: Prace Monograficzne Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, 148–158.

Bartosz. A. (2008 A). Amen Roma/Jame Roma – My Romowie, Tarnów: Muzeum Okręgowe

Bartosz A. (2008 B). Gazetowy wizerunek Roma, w: Romowie 2007Od edukacji młodego pokolenia do obrazu w polskich mediach, red. B. Weigl, M. Formanowicz, Warszawa: Academica, 98–105.

Bartosz A. (2008 C). Poznajemy historię Romów, Szczecinek: Związek Romów Polskich.

Bartosz A. (2009). Gdzież te wozy kolorowe z pralkami?, w: Studia Romologika nr. 13, Tarnów: Muzeum Okręgowe, 267–283.

Bokszański Z. (1997). Stereotypy a kultura. Wrocław: Wydawnictwo Leopoldinum.

Bourdieu P. (2001). Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, przeł. A. Sawisz. Warszawa: Oficyna Naukowa, 131–170.

Borowska-Beszta B., Bartnikowska U., Ćwirynkało K. ( 2017). Analiza wtórna jakościowych danych zastanych: Przegląd założeń teoretycznych i aplikacji metodologicznych, Jakościowe Badania Pedagogiczne, t. II, nr 1 https://wnus.usz.edu.pl/jbp/pl/issue/499/article/8203/ (dostęp: 05. III. 2020).

Chałasiński J. (1935). Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej „Kopalnia” na Górnym Śląsku: studium socjologiczne. Warszawa.

Courthiade M. (1991). Romani versus Para-Romani, w: The margin of Romani: Gypsy languages in contact, P. Bakker, M. Courthiade (eds.), Amsterdam, 1–15.

Depczyńska J. (1970). Cyganie w środowisku pracy: na przykładzie zbiorowości Cyganów w Nowej Hucie, Lublin: UMSC.

Dźwigoł R. (2007). Stereotyp Cygana w języku polskim, w: Romowie w Polsce i Europie, red. P. Borek. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 9–23.

Fajkowska E. (2007). U nas Cygan nie mieszka, Lodołamacz nr 25, wrzesień.

Ficowski J. (1965). Cyganie na polskich drogach, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Ficowski J. ( 1986). Cyganie na polskich drogach, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Ficowski J. (1989). Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje. Warszawa: Interpress.

Fiałkowska K., Garapich M.P., Jóźwiak I., Mirga-Wójtowicz E., Styrkacz S., Szewczyk M. (2023). Anti-paćiw v gádžovské akademii, Ficowského stíny – a co s nimi? Cvičení v reciproční etnografii a dekolonizaci polské romistiky. Romano džaniben 30 (1): 77–102.

Fraser A. (2001). Dzieje Cyganów, przeł. E. Klekot. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 125–127.

Garapich M.P, Fiałkowska K., Mirga-Wójtowicz E. (2018). Krytyczna analiza naukowej ciszy, czyli dlaczego Romowie migrują (z naszego pola widzenia), Kultura i Społeczeństwo, nr 2, 39–67.

Garapich M.P, Mirga-Wójtowicz M., Szewczyk M.I. (2021). Krakowscy Romowie – przeszłość, teraźniejszość, przyszłość, Ośrodek Wielokulturowości i Migracji https://owim.uek.krakow.pl/wp-content/uploads/userfiles/reports/Raport%20OWIM%20Krakowscy%20Romowie%20LAST.pdf?_t=1645047825 (dostęp: 20.02.2024)

Garapich M.P. (2016). Zaradni indywidualiści czy anomiczni egoiści? Stereotypy i autostereotypy polskich migrantów w Wielkiej Brytanii w ujęciu antropologicznym, Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny, nr 2.

Garapich M.P. (2019). Dzieci Kazimierza. Kraków: Wydawnictwo Czarne.

Gay y Blasco, P. (2002). Gypsy/Roma diasporas. A comparative perspective. Social Anthropology, no. 10 (2), 147.

Geremek B. (1984). Cyganie w Europie średniowiecznej i nowożytnej, Przegląd Historyczny, z. 3, 569–596.

Goffman E. (2005), Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, przeł. A. Dzierżyńska A, Tokarska-Bakir. Gdańsk: GWP.

Golonka-Czajkowska M. (2013), Nowe miasto nowych ludzi: Mitologie nowohuckie, Kraków: Wydawnictwo UJ.

Górny A. (1998). Wybrane zagadnienia podejścia jakościowego w badaniach nad migracjami, Warszawa: Instytut Studiów Społecznych UW Seria: Prace migracyjne, nr 20.

Kacperczyk A. (2014), Autoetnografia – technika, metoda, nowy paradygmat? O metodologicznym statusie autoetnografii, Przegląd Socjologii Jakościowej10/3, 37.

Kałwa D. (2017). Historia mówiona w polskich badaniach dziejów najnowszych, Wrocławski Rocznik Historii Mówionej, Rocznik VII, 163–183.

Kapralski S. (2016). Milczenie, pamięć, tożsamość: fantazmat „Cygana” i ambiwalencja nowoczesności. Ethos nr 1 (113), 185–202.

Kapralski S. (2012). Naród z popiołów. Pamięć zagłady a tożsamość Romów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

Kledzik E. (2023). Perspektywa poety. Cyganologia Jerzego Ficowskiego, Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne.

Klich-Kluczewska B. (2009). Nowa Huta skąd przychodzimy, w: Moja Nowa Huta. Wystawa jubileuszowa, red. K. Jurewicz, Kraków: Muzeum Historyczne Miast Krakowa.

Krzyżanowski P.J. (2019). Kwestia cygańska, w: Aparat bezpieczeństwa wobec mniejszości narodowych w Polsce w latach 1944–1956, red. J. Syrnyk, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 196.

Łuczak A. (2015). Romowie na Warmii i Mazurach, Szczecinek: Związek Romów w Szczecinku.

Mazurek M. (2017). Po co mniejszości własna historia, czyli spór o wersje wydarzeń (na przykładzie Kaszubów), Sensus Historiae, vol. XXVII, 77–91.

Mróz L. (1971). Cyganie, Warszawa.

Mróz L. (1987), Z Rodu Kaina, Etnografia Polska, t. XXXI, z. 2.

Mróz L. (1992). Geneza Cyganów i ich kultury, Warszawa: Wydawnictwo Fundacji „Historia pro Futuro”, 108–111.

Mróz L. (2000). Dzieje Cyganów-Romów w Rzeczypospolitej XV-XVIII w., Warszawa: Wydawnictwa Dig, 161–163.

Mirga A., Mróz L. (1994). Cyganie. Odmienność i nietolerancja, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 32.

Mirga A. (1998). Romowie-proces kształtowania się podmiotowości politycznej, w: Mniejszości narodowe w Polsce, red. P. Madajczak, Warszawa: PAN, 110–179.

Mirga A. (1997). Romowie w historii najnowszej Polski, w: Mniejszości narodowe w Polsce, red. Z. Kurcz, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 153–179.

Mirga A. (2005). O godne miejsce wśród ofiar. Holokaust i eksterminacja Romów w okresie II wojny światowej, w: Dlaczego należy uczyc o Holokauscie?, red. J. Ambrosewicz-Jacobs, L. Hońdo, Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 90–98.

Mirga A., Gheorghe N. (1998). Romowie w XXI wieku. Studium politologiczne, Kraków, 9. Motyka G. (2023). Akcja „Wisła”47. Komunistyczna czystka etniczna, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Nehrub T. (2019). Współczesne formy wyobcowania. Tożsamość w ruchu: migrant i nomada, Etyka 58, NR 1,102–123.

Niewiara A. (2010). Polskie stereotypy narodowe w świetle badań diachronicznych, LingVaria 2 (10), 171–172.

Nowicka E. (1995). Rom jako Swój i jako Obcy. Zbiorowość Romów w świadomości społeczności wiejskiej. Lud, t. 78, 357–374.

Nowicka E. red. (1999). U nas dole i niedole. Sytuacja Romów w Polsce, Kraków: Nomos.

Nowicka E. (2018). Cygan czy Rom? Antropologiczna interpretacja sporu o słowa, Studia socjologiczne 3,179–203.

Nowicka E. (2013). Retoryka antydyskryminacyjna w zmieniających się relacjach społeczeństwa większościowego z Romami. Przypadek Bergitka Roma we wsi karpackiej, Studia socjologiczne 4, 143–163.

Portelli A. (2022). Odkrywając historię mówioną, Wrocław: Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”.

Rauszer M. (2021). Siła podporządkowanych, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Scott J.C. (1985). Weapons of the Weak. Everyday Forms of Peasant Resistance, Yale University Pres, New Haven-New York, 19.

Sołtysik Ł. (2007). Romowie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1947, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, Rocznik LXII nr 1,200–2001.

Szewczyk M.I. (2019). O Romach w Nowej Hucie słów kilka, Kraków: Integracyjne Stowarzyszenie SAWORE.

Szewczyk M.I. (2022). Relacje sąsiedzkie Romów i Łemków w autobiografii Michała Oleśniewicza, w: Obcy, Swój w dyskursie łemkowskim/rusińskim, Rocznik Ruskiej Bursy nr 18, 119–137.

Szewczyk M.I. (2023). Whoat people remember, but history does not see. Resettlement of Carpathian Roma durning Opearation, Wrocławski Rocznik Historii Mówionej, tom 13.

Thomson P., Bornat J. (2021). Głos przeszłości. Wprowadzenie do historii mówionej, Warszawa.

Waterston A., Rylko-Bauer B. (2023). Etnografia intymna – łączenie, pamięci i historii, przeł. M.P. Garapich, Czas kultury 3, 134–159.

Winiewski M., Witkowska M., Biewicz M. (2015). Uprzedzenia wobec Romów w Polsce, w: Uprzedzenia w Polsce, red. A. Stefaniak, M. Bilewicz, M. Winiewski, Warszawa: Liberi Libri, 65–87.

Zembrzycka Z. (2012). Stereotypowe wizerunki Cyganów-Romów w kulturze i języku polskim, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/pl/archives/4211 (dostęp: 30.11.2023).

Informacje

Informacje: Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny, 2023 (XLIX), Nr 4 (190), s. 139 - 162

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Korkore pał peste – Sami o sobie. Romska historia powojennych migracji wewnętrznych polskich Romów Karpackich
Angielski:
Korkore pał peste – About Themselves. Roma History of Post-War Internal Migration of Polish Carpathian Roma

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-2797-0176

Monika I. Szewczyk
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
https://orcid.org/0000-0002-2797-0176 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Publikacja: 28.08.2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Monika I. Szewczyk (Autor) - 100%

Informacje o autorze:

Monika I. Szewczyk – doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Współpracowniczka Ośrodka Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie pracuje jako asystentka w projekcie “Nierówne obywatelstwo i transnarodowa mobilizacja polskich, czeskich i ukraińskich Romów w obliczu wojny na Ukrainie” (realizowanym w OBM UW). Wykonawczyni w projekcie badawczym NCN: “Transnarodowe życie polskich Romów – migracje, rodzina i granice etniczne w zmieniającej się Unii Europejskiej” (OPUS 16, UMO-2018/31/B/HS6/03006). W ramach programu “Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” UJ realizuje projekt “Dynamika migracji Romów Karpackich na Ziemie Zachodnie i Północne. Badanie pilotażowe”. Członkini Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej i Centrum Badań Romskich UŚ. Realizatorka wielu krajowych i międzynarodowych projektów dotyczących problematyki romskiej. Jej zainteresowania badawcze obejmują migracje Romów, kwestie mniejszości narodowych i etnicznych, rolę historii mówionej w polityce tożsamości. Działa na rzecz zachowania kultury, tradycji, przekazów ustnych, w tym języka romskiego jako nośnika niematerialnego dziedzictwa kulturowego Romów. Jest autorką publikacji “O Romach w Nowej Hucie słów kilka”, filmu dokumentalnego “Byli kowale, byli...”. Dokument filmowy został rekomendowany przez Radę Europy w ramach European Hertiage Stradegy for the 21 st Century i wpisany do Złotej Księgi Dobrych Praktyk w zakresie ochrony niematerialnego dziedzictwa Romów.

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski