Glosa do biografii Anny Wyczółkowskiej
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 09.12.2024
Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2024, Tom 69, Numer 4, s. 29 - 95
https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.24.033.20683Autorzy
Glosa do biografii Anny Wyczółkowskiej
This article seeks to enhance the biographical portrait of Anna Wyczółkowska (1853–1929), a pioneer of experimental psychological research, a social activist and publicist, and an outstanding figure in the intellectual life of Polish emigrants in the United States. Wyczółkowska was one of the first women to obtain a doctorate in philosophy from the University of Zurich (1893). She then developed her career in the United States, collaborating with, among others, John Watson, the founder of behaviorism. Her biography reflects the experiences of the generation of women from Central and Eastern Europe at the turn of the 20th c. However, Wyczółkowska did not gain wider recognition and was completely forgotten after her death. This text considers the trajectory of her scientific career and the development of her worldview through interactions with the scientific authorities of her era, as well as with writers, artists, and social activists both in Poland and abroad. The article highlights an important yet lesser-known aspect of her activity – her editorial contributions. Source analysis has revealed that Wyczółkowska’s journalistic style significantly enriches certain biographical threads, outlines the social dimension of her scientific achievements, and illuminates the cultural context of her life experiences
Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK], Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Najświętszej Marii Panny w Krakowie, Akta urodzonych w parafii Panny Maryi w Krakowie z roku 1853, sygn. 29/328/0/1/168.
Archiwum Rzymskokatolickiej Parafii Św. Trójcy w Chicago[ARP Św. Trójcy Chicago], sygn. D-6, Księga metrykalna zmarłych z parafii Św. Trójcy w Chicago z lat 1925–1935.
Biblioteka Narodowa w Warszawie [BN], rkps akc. 11258, Z. Kodis-Freyerowa, Wspomnienia.
Biblioteka Ossolineum [BOss]:
– rkps 12394/II, H. z Sikorskich Karyory, Wspomnienia mego życia;
– rkps 26, zesp. 9, Dulęba Maria. Korespondencja z różnymi osobami, organizacjami, instytucjami. 1911–1918.
The Office of St. Adalbert Cemetery, Burial Record of Saint Adalbert Cemetery – Chicago.
Cybulski N.N., O hipnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego, Kraków 1887.
Deutsch H., Konfrontacja z samą sobą. Epilog, Warszawa 2008.
Konopnicka M., Listy do synów i córek, wstęp i oprac. L. Magnone, Warszawa 2010.
Korespondencja Antoniego Sygietyńskiego i Piotra Chmielowskiego. Dwugłos z lat 1880–1904, oprac. E. Kiernicki, Wrocław 1963.
Reymont w Ameryce. Listy do Wojciecha Morawskiego, oprac. L. Orłowski, Warszawa 1970.
Sikorska-Krystek A., Notatnik Marii Dulębianki, „Wiek XIX: Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2022, t. 57, s. 303–348.
Straszewski M, O zadaniach i stanowisku filozofii wobec dzisiejszej umiejętnej wiedzy. Wykład publiczny wygłoszony w dniu 6-tym lipca 1872 roku, Kraków 1877.
Straszewski M., Z dziedziny psychologii. Dr. Anna Wyczółkowska, Szkice psychologiczne, „Przegląd Powszechny” 1909, t. 101, z. 2, s. 272–288.
Wyczółkowska A., Dążenia sufrażystek w Stanach Zjednoczonych, Chicago [1911].
Wyczółkowska A., Dualizm organiczny albo mowa i myśl. Część druga. Świadomość, Chicago 1916.
Vicholkowska A. [A. Wyczółkowska], Illusions of Reversible Perspective, „The Psychological Review” 1906, t. 13, s. 276–290.
Wyccolkowska A. von [A. Wyczółkowska], Über die Erweiterung der Frauenbildung, „Der Lehrerinnen-Wart” 10.12.1889, s. 2–5.
Wyczółkowska A., Najnowsze kierunki i obecna kryzys w psychologii, [w:] eadem, Szkice psychologiczne, Kraków 1899, s. 31–57
Wyczółkowska A., Magnetyzm, hipnoza i psycho-analiza oraz środki i metody odnośnego leczenia, Chicago 1925.
Wyczółkowska A., O iluzjach geometryczno-optycznych. Krytyka najnowszej teorii W. Wundt’a, [w:] eadem, Szkice psychologiczne, Kraków 1899, s. 91–118
Wyczółkowska A., O rozwoju psychologii i jej metod. Szkic historyczny, [w:] eadem, Szkice psychologiczne, Kraków 1899, s. 1–30
Wyczołkowska A., Schopenhauers Lehre von der menschlichen Freiheit in ihrer Beziehung zu Kant und Schelling. Inaugural-Dissertation, Wien 1893.
Wyczółkowska A., Stanisław Wyspiański na tle Młodej Polski. Odczyt Dr Anny Wyczółkowskiej w Związku Polek w Chicago dnia 2go lutego, 1908, [Chicago] 1908.
Wyczółkowska A., Subiektywizm kobiet. Z cyklu gawęd psychologicznych, [w:] eadem, Szkice psychologiczne, Kraków 1899, s. 138–159.
Wyczolkowska A., The Automatic Writing of Children from Two to Six Years, Indicative of Organic Derivation of Writing in General, „Psychological Review” 1914, t. 21, nr 6, s. 457–472.
Wyczółkowska A., Z psychologii słuchu, „Przegląd Filozoficzny” 1907, s. 510–512.
„Ameryka-Echo” [Toledo] 1903–1904.
„Bluszcz” 1924.
„Chwila” [Lwów] 1929.
„Czas” [Kraków] 1875, 1893.
„Dziennik Chicagoski” 1895, 1903–1904, 1907, 1910, 1915, 1912–1913, 1915–1918,
„Dziennik dla Wszystkich” [Buffalo] 1913.
„Dziennik Narodowy” [Chicago] 1908.
„Dziennik Związkowy” [Chicago] 1908.
„Gazeta Lwowska” 1893.
„Gazeta Polska” [Warszawa] 1894.
„Głos” [Warszawa] 1893.
„Głos Polek” [Chicago] 1902–1903, 1911, 1920, 1929.
„Kobieta Współczesna” [Warszawa] 1931.
„Kraj” [Petersburg] 1893.
„Kurier Polski” [Milwaukee] 1894.
„Kurier Warszawski” 1893, 1894.
„Nowa Reforma” [Kraków] 1900.
„Ojczyzna” [Bendlikon] 1864.
„Przegląd Tygodniowy” [Warszawa] 1894.
„Robotnik” [Chicago] 1904.
„Ruch Filozoficzny” 1929, t. 11.
„Słowo” [Warszawa] 1893.
„Wiarus” [Winona] 1913.
„Zgoda” [Chicago] 1904.
„Zgoda” [Women’s edition] 1913.
„Życie” [Kraków-Lwów] 1897.
50-letnia rocznica Związku Polek w Ameryce (wrzesień 1947), oprac. M.A. Porwit, [Chicago] 1947.
Bednarczuk M., Akademicka „międzynarodówka” kobieca? Solidarność, rywalizacja i samotność w Szwajcarii (1870–1900), „Wielogłos. Pismo Wydziału Polonistyki UJ” 2022, t. 44, nr 2, s. 5–34, DOI 10.4467/2084395xwi.20.010.12401.
Bednarczuk M., Konstelacje „niepokornej”. Wokół biografii Józefy Kodis z Krzyżanowskich, „Sztuka Edycji” 2022, t. 1, s. 133–167, DOI 10.12775/se.2022.00011.
Bednarczuk M., Życie i pisanie (dla) wspólnoty: Käthe Schirmacher i Stefania Laudyn-Chrzanowska między feminizmem a nacjonalizmem, „Prace Polonistyczne” 2017, ser. 72, s. 139–161, DOI 10.26485/pp/2017/72/9.
Bobrowska-Nowak W., Pionierzy psychologii naukowej w Polsce, Katowice 1971.
Bujakowski Z., Podstawy etyki Schopenhauera, Warszawa 1912.
Byzdra-Kusz P., Stanisław Łoś (1890–1974). Życie i działalność akademicka w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, Lublin 2023.
Dadej I., Habilitacja – bariera czy kariera?. Porządek płci w polskiej kulturze akademickiej pierwszej połowy XX wieku, Warszawa 2022.
Domański C.W., Historia psychologii w Europie Środkowej. Badacze, inspiracje i koncepcje, Warszawa 2018.
Domański C.W., Psychologowie i psychiatrzy polscy na studiach na uniwersytecie w Zurychu do 1939 roku, [w:] Psychologia europejska w okresie międzywojennym, red. W. Zeidler, Warszawa 2009, s. 77–86.
Domański C.W., „Szkice psychologiczne” Anny Wyczółkowskiej, „Forum Psychologiczne” 1999, t. 4, nr 1, s. 101–103.
Domański C.W., Was John B. Watson Inspired by Anna Wyczółkowska and Her Studies in the Mechanism of Speech?, „Organon” 2021, t. 53, s. 5–27, DOI 10.4467/00786500.org.21.001.14786.
Domański C.W., Zapomniana pionierka, „Charaktery” 2008, nr 12, s. 66–68.
Domarańczyk-Cieślak D., Początki psychologii naukowej na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku w świetle prasy Królestwa Polskiego i Galicji, Łódź 2020.
Dybowski S., Słownik pianistów polskich, Warszawa 2003.
Dzimira-Zarzycka K., Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki, Warszawa 2022.
École de psychologie, „Revue de L’hypnotisme” 1901, t. 7, s. 192, 223–224, 225–231.
Hulewicz J., Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w wieku XIX, Kraków 1939.
Karbowiak A., Młodzież polska akademicka za granicą 1795–1910, Kraków 1910.
Kielar-Turska M., Stefan Szuman i jego szkoła badań nad rozwojem, [w:] Na drogach i bezdrożach historii psychologii, t. 7, red. T. Rzepa, C.W. Domański, Lublin 2019, s. 121–140.
Kielar-Turska M., W stronę psychologii eksperymentalnej – wprowadzenie, [w:] W stronę psychologii eksperymentalnej. W 110 rocznicę założenia Pracowni Psychologii Doświadczalnej na Uniwersytecie Jagiellońskim, red. M. Kielar-Turska, Kraków 2016, s. 7–16.
Klimaszewski B., „Nasze” w Ameryce Północnej XX wieku, [w:] Losy Polek żyjących na obczyźnie i ich wkład w kulturę i naukę…, red. A. Judycka, Z. Judycki, Lublin 1999, s. 28–135.
Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 2, cz. 2, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1992.
Kolbuszewska J., Polki na uniwersytetach. Trudne początki, „Sensus Historiae” 2017, t. 26, nr 1, s. 35–53.
Krauss Ch.R., Back to the Origins of the Repudation of Wundt: Oswald Külpe and Richard Avenarius, „Journal of the History of the Behavioral Sciences” 2017, t. 53, nr 1, s. 28–47, DOI 10.1002/jhbs.21833.
Kubica G., Siostry Malinowskiego, czyli kobiety nowoczesne na początku XX wieku, Kraków 2006.
Łubnicki N., Maurycy Straszewski – empirysta i metafizyk, „Studia Filozoficzne” 1960, t. 16, nr 1, s. 129–180.
Magnone L., Emancypantki, socjalistki, psychoanalityczki. Kobiety w ruchu freudowskim na początku XX wieku, [w]: Kobiety i historia. Od niewidzialności do sprawczości, red. K. Błażewska, D. Korczyńska-Partyka, A. Wódkowska, Gdańsk 2015, s. 44–77.
Micińska M., Inteligencja na rozdrożach 1864–1918, Warszawa 2008.
Mühl A.M., The Use of Automatic Writing in Determining Conflicts and Early Childhood Impressions, „The Journal of Abnormal Psychology and Social Psychology” 1923, t. 18, nr 1, s. 1–32, DOI 10.1037/h0067318.
O’Donnell J.M., The Origins of Behaviorism. American Psychology, 1870–1920, New York, London 1985.
Pass Freidenreich H., Female, Jewish, and Educated. The Lives of Central European University Women, Bloomington, Indianapolis 2002.
Pieter J., Historia psychologii, Warszawa 1974.
Renz R., Drogi karier wybitnych Polek we Francji w XIX i XX wieku, [w:] Polacy we Francji. Historia i współczesność. Materiały VIII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej, Stella-Plage, Vaudricourt, 2–3 października 2004, red. A. Judycka, Z. Judycki, Warszawa 2004, s. 127–134.
Rudziński W., Władysław Dulęba. Minister Galicji, Poznań 1998.
Rzepa T., Dobroczyński B., Historia polskiej myśli psychologicznej. Wydanie nowe, Warszawa 2019.
Sikora K., Pierwsze kobiety na Uniwersytecie Jagiellońskim, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, 46, „Studia Politologica” 2007, t. 3, s. 248–268.
Schopenhauer A., Miłość, tłum. A[nna] W[yczółkowska], Warszawa 1898.
Smoleński W., Warunki pracy naukowej w b. Królestwie Polskiem w okresie odwetu rosyjskiego za powstanie, „Nauka Polska. Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój” 1923, s. 354–360.
Stachowski R., Historia współczesnej myśli psychologicznej. Od Wundta do czasów najnowszych, Warszawa 2000.
Suchmiel J., Działalność naukowa kobiet w Uniwersytecie we Lwowie do roku 1939, Częstochowa 2000.
Szuman S., Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka, Warszawa 1927.
Śliwa M., Józefa Joteyko – polska uczona w Paryżu i Brukseli, [w:] Polacy we Francji. Historia i współczesność. Materiały VIII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej, Stella-Plage, Vaudricourt, 2–3 października 2004, red. A. Judycka, Z. Judycki, Warszawa 2004, s. 149–154.
Tuczyński J., Schopenhauer a Młoda Polska, Gdańsk 1969.
Urbanik-Kopeć A., Nonsens i lekarz Bastard. Anna Tomaszewicz-Dobrska (1854–1918), „Analecta” 2020, t. 29, z. 1, s. 153–197.
Warzenica-Zalewska E., Przełom scjentystyczny w publicystyce warszawskiego „obozu młodych” (lata 1866–1876), Wrocław 1978.
Wellman B., The Development of Motor Co-ordination in Young Children. An Experimental Study in the Control of Hand and Arm Movements, Iowa City 1927.
Zawiszewska A., „Ster” pod redakcją Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit. Lwów 1895–1897 (z antologią i bibliografią zawartości), Szczecin 2017.
Ancestry, List of Manifest of Alien Passengers for the United States Immigration Officer at Port of Arrival: S.S. Estonia, Passengers sailing from Danzing, 20.08.1924, Arriving at Port of New York 03.09.1924, www.ancestry.com/discoveryui-content/view/4029781902:7488?tid=&pid=&queryId=c44ca98e-5713-49dc-bd09-207bf6fda05d&_phsrc=vjc1&_phstart=successSource [dostęp 14.11.2023].
Domański C.W., Anna Maria Wyczółkowska (Wyczołkowska) – psycholog, działaczka społeczna i polonijna, WWW.iderepublica.pl/znani-nieznani/indeks/anna-maria-wyczolkowskawyczolkowska/ [dostęp 02.09.2023].
Matrikeledition, Wyczolkowska / (Wyczotkewska ?) (Frl.) Anna, www.matrikel.uzh.ch/active/static/28328.htm [dostęp 16.05.2023].
Informacje: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2024, Tom 69, Numer 4, s. 29 - 95
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Polska
Publikacja: 09.12.2024
Otrzymano: 12.02.2024
Zaakceptowano: 07.08.2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Informacje o autorze:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski