Szkic przypomina sylwetkę i dorobek pedagogiczny Elżbiety z hr. Krasińskich Jaraczewskiej, pisarki popularnej w Polsce w XIX wieku, a zapomnianej zupełnie we współczesnych opracowaniach pedagogicznych. Osią rozważań o nowatorskiej koncepcji pedagogicznej Jaraczewskiej w zakresie wychowania dziewcząt jest analiza jej powieści Zofia i Emilia pod kątem zabiegu literackiego, który wydaje się polegać na przyjęciu formuły riposty wobec najpopularniejszego traktatu pedagogicznego Emil czyli o wychowaniu Jana Jakuba Rousseau. Dyskurs pedagogiczny, w jaki ewidentnie wchodzi Jaraczewska, pokazuje ogromną wiedzę i oczytanie autorki, jej innowacyjność i samodzielność w formułowaniu poglądów. Na podkreślenie, w kontekście swoistego dialogu Jaraczewskiej z Rousseau i Lockiem, zasługuje stworzenie pełnego katalogu wskazówek wychowawczych i dydaktycznych w dziedzinie wychowania dziewcząt z ideą samo-istnienia, jako naczelnym hasłem jej pedagogiki. Jaraczewska zabiera również głos w pedagogicznej debacie na polskim gruncie. Spojrzenie autorki Zofii i Emilii na sprawę wychowania i kobiet różni się od koncepcji, które weszły do kanonu historii wychowania, między innymi Adama Czartoryskiego, Ignacego Krasickiego, czy Klementyny z Tańskich Hoffmanowej.

The essay recalls the figure and also pedagogical accomplishment of Elżbieta Jaraczewska, the descendant of count Krasiński, a writer popular in Poland in the 19th century, and completely forgotten in contemporary pedagogical studies. The axis of theoretical considerations about the innovative pedagogical concept of Elżbieta Jaraczewska in the field of the education of girls is constituted by the analysis of her novel Zofia i Emilia (Sophie and Emily) with regard to a literary treatment which seems to consist in the acceptance of a repartee formula against the most popular pedagogical treatise entitled: Emil czyli o wychowaniu (Emile, or On Education) by Jean-Jacques Rousseau. Pedagogical discourse, which Jaraczewska evidently enters, depicts an enormous knowledge and erudition of the author, her innovativeness and autonomy in formulating opinions. In the context of a specific dialogue of Jaraczewska with Rousseau and Locke, the creation of a full catalogue of educational and didactic hints in the field of the education of girls, with the idea of self-existence as the chief motto of her pedagogics, deserves to be emphasized. Furthermore, Jaraczewska participates in the pedagogical debate on the Polish grounds. The view of the author of Sophie and Emily on the issue of education and women varies significantly from the concepts that entered the canon of the education history of Adam Czartoryski, Ignacy Krasicki, or Klementyna Hoffmanowa – the descendant of Tańscy, among others.