Agnieszka Michalkiewicz-Gorol

Szkic przypomina sylwetkę i dorobek pedagogiczny Elżbiety z hr. Krasińskich Jaraczewskiej, pisarki popularnej w Polsce w XIX wieku, a zapomnianej zupełnie we współczesnych opracowaniach pedagogicznych. Osią rozważań o nowatorskiej koncepcji pedagogicznej Jaraczewskiej w zakresie wychowania dziewcząt jest analiza jej powieści Zofia i Emilia pod kątem zabiegu literackiego, który wydaje się polegać na przyjęciu formuły riposty wobec najpopularniejszego traktatu pedagogicznego Emil czyli o wychowaniu Jana Jakuba Rousseau. Dyskurs pedagogiczny, w jaki ewidentnie wchodzi Jaraczewska, pokazuje ogromną wiedzę i oczytanie autorki, jej innowacyjność i samodzielność w formułowaniu poglądów. Na podkreślenie, w kontekście swoistego dialogu Jaraczewskiej z Rousseau i Lockiem, zasługuje stworzenie pełnego katalogu wskazówek wychowawczych i dydaktycznych w dziedzinie wychowania dziewcząt z ideą samo-istnienia, jako naczelnym hasłem jej pedagogiki. Jaraczewska zabiera również głos w pedagogicznej debacie na polskim gruncie. Spojrzenie autorki Zofii i Emilii na sprawę wychowania i kobiet różni się od koncepcji, które weszły do kanonu historii wychowania, między innymi Adama Czartoryskiego, Ignacego Krasickiego, czy Klementyny z Tańskich Hoffmanowej.

Szkic stanowi próbę przywołania dorobku Sebastiana Petrycego z Pilzna – polskiego renesansowego lekarza, poety, filozofa, a przede wszystkim tłumacza tekstów Arystotelesa na język polski i twórcy terminologii filozoficznej w języku ojczystym, w obszarze rozstrzygnięć z zakresu filozofii praktycznej, która w autonomicznej koncepcji pedagogiczno-filozoficznej, stworzonej jakby na marginesie pracy translatorskiej nad tekstami Stagiryty, ma stanowić oś reformy państwa na wielu płaszczyznach. Sebastian Petrycy skupił się na filozofii praktycznej, która miała szansę stać się wiedzą dostępną dla każdego odbiorcy Przydatków. Aretologiczny punkt widzenia wydaje się stanowić dla Sebastiana Petrycego najistotniejszą optykę zarówno filozoficzną, jak i pedagogiczną. Postrzega on etykę jako naukę o przygotowaniu do dobrego życia. Etyka ma uczyć dobrego postępowania, powstrzymywania woli od złego i wzmacniania jej dobrymi obyczajami. Wart podkreślenia jest fakt, że według autora Przydatków w pojęcie arete wpisany jest aspekt demokratyzacji życia społecznego. Każdy, jak przekonuje Sebastian Petrycy z Pilzna, dzięki dążeniu do życia w cnocie, może zasłużyć na miano człowieka szlachetnego.

Practical Philosophy in Sebastian Petrycy’s Output as One of the Pillars in the Renaissance Pedagogical-Philosophical Concept

This outline is an attempt to remember the work of Sebastian Petrycy of Pilsen – Polish Renaissance medical doctor, poet, philosopher and, first of all, a translator of Aristotle’s works to Polish, and the creator of native philosophical terminology within the field of practical philosophy, which in its autonomous pedagogical-philosophical concept, created while working on Stagirite’s works translation, constitutes an axis of the country’s reform on multiple fields. Sebastian Petrycy focussed on practical philosophy, which might have become available to every reader of Przydatki. The Arethological point of view seems to be the essential philosophical and pedagogical perspective for Sebastian Petrycy. Ethics is perceived as a science preparing for good life. Ethics is expected to teach good behaviour, abstaining from evil and supporting will with good manners. It’s worth highlighting the fact that the author of Przydatki believes the concept of arete houses the aspect of a social life’s democratization. Everybody, as Sebastian Petrycy of Pilsen claims, may earn the name of a noble man if they live virtuous lives.

W szkicu przypominane są ponownie postać i dokonania Sebastiana Petrycego, polskiego arystotelika, twórcy pierwszego tłumaczenia dzieł Arystotelesa na język polski, tym razem w kontekście analizy scholastycznego schematu zarówno kompozycji, jak i stylu Przydatków do Etyki i Polityk Arystotelesowej. W artykule akcentowane są innowacyjne rozwiązania pilźnianina w tym zakresie z uwzględnieniem tradycji literackiej komentarzy scholastycznych z epoki średniowiecza i renesansu. Na przykładzie wybranych kwestii z Przydatków poddaje się analizie wielowarstwowy układ scholastyczny. W artykule zostaje szczegółowo omówiona struktura warstwy Polonica, która stanowi interesujący skądinąd zapis przemyśleń i obserwacji Petrycego dotyczących współczesnych mu wydarzeń czy postaci. Poruszana jest również rola dialektyki oraz indukcji w budowaniu przez pilźnianina kwestii scholastycznych. Warto podkreślić, że w Przydatkach autor odchodzi od wyłącznie egzegetycznego charakteru swoich komentarzy. Petrycy stworzył tekst wielowarstwowy, w którym elementy greckie, rzymskie, biblijne i kościelne są uzupełniane odwołaniami do współczesności. Arystotelik nie ogranicza się do spolszczenia treści filozoficznych Stagiryty. Przyjęta przez Petrycego forma literacka uwydatniła wielość jego zainteresowań. Przydatki łączą treści i refleksje, które są interesującym przedmiotem badań dla historyka zarówno filozofii, jak i nauk społeczno-politycznych, wychowania czy literatury.

Szkic przywołuje sylwetkę i dorobek literacki Sebastiana Petrycego, polskiego pisarza renesansowego. Autorka przypomina jego tom Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego na utulenie żalów w kontekście działalności filozoficznej i pedagogicznej Petrycego, poddając analizie jedną z ód zatytułowaną Studnia kolegiacka. Interpretacja ody III 13 wykazuje źródła inspiracji odrodzeniowego poety. Petrycy, tłumacząc ody Horacego na początku XVII wieku, przenosił na polski grunt elementy arystotelizmu, horacjanizmu, stoicyzmu i aretologii. Autor realizował także w ściśle humanistycznej stylistyce reguły retoryki i parenetyki. Istotnym zagadnieniem poruszanym w szkicu są również  rozważania dotyczące kwalifikacji ód Petrycjańskich z punktu widzenia teorii literatury. Tekst próbuje przypomnieć poezję Sebastiana Petrycego w kontekście innym i szerszym niż tylko ten dotyczący badań nad polskim horacjanizmem, wersyfikacją humanistyczną czy stosunkami polsko-rosyjskimi początku XVII wieku.