FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Walerego Pisarka metoda badania słów i wyrażeń sztandarowych – klucz do zrozumienia zmian społecznej świadomości

Data publikacji: 27.06.2019

Zeszyty Prasoznawcze, 2019, Tom 62, Numer 2 (238), s. 153 - 172

https://doi.org/10.4467/22996362PZ.19.018.10543

Autorzy

Jacek H. Kołodziej
Instytut Europeistyki Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, ul. Jodłowa 13, 30-252 Kraków
https://orcid.org/0000-0002-6655-4597 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Walerego Pisarka metoda badania słów i wyrażeń sztandarowych – klucz do zrozumienia zmian społecznej świadomości

Abstrakt

Artykuł omawia genezę, właściwości i rozwój metody badania słów i wyrażeń sztandarowych, podkreślając zasługi jej twórcy – Walerego Pisarka – oraz rolę czynników kontekstowych (w tym zwłaszcza doświadczeń i zasług Ośrodka Badań Prasoznawczych w Krakowie). Twórca metody był zwolennikiem rozwijania politolingwistyki, relatywnie nowej w Polsce subdyscypliny wiedzy badającej związki między rzeczywistością pozajęzykową (polityką) a odmianą języka opisującego politykę i stosowanego przez polityków. Pracując nad metodą badań, Pisarek łączył ogólne założenia politolingwistyki z założeniami aksjologii, wkomponowując wszystko w wyznaczniki empirycznego prasoznawstwa. Tym samym metoda badania słów i wyrażeń sztandarowych łączy możliwości poznawcze semantyki, lingwistyki, analizy słów kluczy i socjologii, umożliwiając diagnozę dynamiki świadomości społecznej na podstawie empirycznie badanego nastawienia do treści wybranych słów sztandarowych: pozytywnych mirandów i negatywnych kondemnandów. Poza opisem założeń metodologicznych tekst zawiera również omówienie największej ogólnopolskiej akcji badań słów i wyrażeń sztandarowych Polaków, przeprowadzanych w latach 1990–1999 przez Walerego Pisarka i zespół OBP. Jego ostatnia część dotyczy kontynuacji badań Profesora i głównych ścieżek rozwoju metody wytyczanych przez uczniów Walerego Pisarka.

Walery Pisarek’s Method of the Banner Words Analysis – the Key to Understand the Dynamics of Social Awareness

The article focuses on the analysis of banner words and phrases – the method of research originally conceptualized and tested by Walery Pisarek in the Press Research Centre in Kraków. The very methodology is pictured by its roots, basic features and lines of development, particularly within the context of the Centre’s research experiences and resources of the ‘golden era of 1970–1980’. Walery Pisarek himself attempted to develop this method in the close context of politolinguistics – a relatively new (in Poland) sub-discipline of the humanities, aiming at an explanation of the relations between extra-linguistic reality (mainly politics), the language used to describe politics and politicians’ language. In his conceptual works Pisarek was combining the general assumptions of philosophy of language and political speech with the assumptions of axiology, successfully trying to incorporate this methodology into empirical media and communication knowledge. The method of banner words analysis, thus, draws extensively from semantics, linguistics, key words analysis, philosophy of values but also from sociology, opening a convincing approach to an empirical diagnosis of social awareness, based on the respondents’ selection of their most relevant positive banner words (miranda), as well as the negative ones (kondemnanda). Following its methodological aspects, the text discusses the case of a national representative survey, carried out in the Press Research Centre between 1990 and 1999, with the focus on Polish banner words reconstruction, their rankings, systems and semantics. The original methodology of Walery Pisarek has been followed up by his students, who have been blazing the trail for future implementations of this method.

Bibliografia

Anusiewicz J., Dąbrowska A., Fleischer M. (2000). Językowy obraz świata. Język a Kultura, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 13. Wrocław.

Bartmiński J. (2007). Językowe podstawy obrazu świata. Lublin.

Bartmiński J. (2014). Polskie wartości w europejskiej aksjosferze. W: S. Niebrzegowska-Bartmińska, M. Nowosad-Bakalarczyk, S. Wasiuta (wyb. i red.). Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne. Lublin.

Bartmiński J. (2016). Słowa klucze, kulturemy, koncepty kulturowe. Przegląd Humanistyczny, nr 3.

Bartmiński J. (red.) (2006). Język. Wartości. Polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Lublin.

Bartmiński J., Grzeszczak M. (2014). Jak rekonstruować kanon wartości narodowych i europejskich?. Etnolingwistyka, nr 21.

Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S. (2009). Tekstologia. Warszawa.

Bralczyk J. (2009). Świat przez słowa. Warszawa.

Bukowski M. (2015). Słowa klucze w rządowej komunikacji politycznej. Perspektywa międzynarodowa. Kraków.

Czachur W. (2011). Dyskursywny obraz świata. Kilka refleksji. Tekst i Dyskurs, nr 4.

Czapiński J., Panek T. (red.) (2015). Diagnoza społeczna. Warunki i jakość życia Polaków. Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego.

Diekmann W. (1975). Sprache in der Politik. Einführung in die Pragmatik und Semantik der politischen Sprache. Winter, Heidelberg.

Duszak A., Kowalski G. (red.) (2013). Systemowo-funkcjonalna analiza dyskursu. Kraków.

Elzenberg H. (1986). Motywacja etyczna (wartość w religii i kulturze). Studia Filozoficzne, nr 12.

Europeans in 2014 (2014). Special Eurobarometer – report 415, wave 81.2. Bruxelles: European Commission, TNS Opinion & Social.

Filas R. (2002). Charakterystyka badań terenowych i narzędzi badawczych. W: W. Pisarek. Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność. Kraków.

Filas R. (2016). Zeszyty Prasoznawcze a Ośrodek Badań Prasoznawczych (OBP) – małżeństwo niemal doskonałe. W: M. Kawka, R. Filas, P. Płaneta (red.). Zeszyty Prasoznawcze. Analiza zawartości (1957–2012). Metody, tematy, autorzy. Kraków.

Fleischer M. (1996). System polskich symboli kolektywnych. Wyniki badań empirycznych. Wrocław.

Fleischer M. (1998). Współczesna polska symbolika kolektywna (wyniki badań empirycznych). W: J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.). Język a Kultura, nr 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne. Wrocław.

Grzegorek K. (2013). Językowe symbole polityczne. Próba definicji. LingVaria, nr 16.

Grzeszczak M. (2015). Pojęcie demokracji i jego profilowanie w polskim i niemieckim dyskursie publicznym (1989–2009). Lublin.

Grzybczak J. (2000). Słowa sztandarowe w opiniach czytelników wybranych dzienników oraz słuchaczy Radia Maryja. Raport niepublikowany. Kraków: Archiwum OBP UJ.

Kaempferd M. (1990). Das Schlagwörterbuch. W: F.J. Hausmann et. al. (eds.). Wörterbücher. Ein internationales Jandbuch zur Lexikographie, 2, Berlin–New York.

Klein J. (2014). Grundlagen der Politolinguistik: Ausgewählte Aufsätze. Sprach-wissenschaft, Nr. 23.

Kołodziej J.H. (2000). Słowa sztandarowe polskiej prawicy katolickiej. Raport niepublikowany. Kraków: Archiwum OBP UJ.

Kołodziej J.H. (2011). Wartości polityczne. Rozpoznanie, rozumienie, komunikowanie. Kraków.

Kołodziej J.H. (2013). Wartości polityczne – problem badawczy dla politologa. W: B. Krauz-Mozer, P. Ścigaj (red.). Podejścia badawcze i metodologie w nauce o polityce. Kraków.

Kołodziej J.H. (2017). Enclaving of European Community and the Aftermath of Pereat Mundus. The Dynamics of European Values in Polish Society. Politické vedy / Political Sciences, no. 4, vol. 20.

Krasicki I. (1957). О krakowskim Ośrodku Badań Prasoznawczych, Biuletyn Prasoznawczy, nr 1 (luty).

Krzeszowski T. (1984). Wstęp. W: G. Lakoff, M. Johnson. Metafory w naszym życiu, przeł. T. Krzeszowski. Warszawa.

Łaziński M. (2016). Słowa klucze polskiego dyskursu publicznego. Słowa dnia i słowa roku. Przegląd Humanistyczny, nr 3.

Marcjanik M. (2016). Demokratyzacja obyczajów – słowo kluczowe współczesnej kultury polskiej?. Przegląd Humanistyczny, nr 3.

Molas J. (2007). Problemy opisu konfrontatywnego pojęć społeczno-politycznych. W: S. Dubisz, J. Porayski-Pomsta, E. Sekowska (red.). Lingwistyka a polityka. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Warszawa.

Nagórko A., Łaziński M., Burkhardt H. (2004). Dystynktywny słownik synonimów. Kraków.

Niehr T. (2002) Kampf um Wörter? Sprachthematisierungen als strategische Argumente im politischen Meinungsstreit. W: O. Panagl, H. Stürmer (Hrsg.). Politische Konzepte und verbale Strategien. Brisante Wörter – Begriffsfelder – Sprachbilder. Frankfurt/M.

Niehr T. (2007). “Schlagwort”. W: G. Ueding (Hrsg.). Historiches Wörterbuch der Rhetorik. Tübingen.

Niehr T. (2013). Politolinguistik – Diskurslinguistik. Gemeinsame Perspektiven und Anwendungsbezüge. W: K.S. Roth, C. Spiegel (Hrsg.). Angewandte Diskurslinguistik. Felder, Probleme, Perspektiven. Berlin.

Niehr T. (2014). Einführung in die Politolinguistik. Goettingen–Bristol.

Ossowski S. (1967). Konflikty niewspółmiernych skal wartości. W: S. Ossowski, Dzieła, III. Z zagadnień psychologii społecznej. Warszawa.

Pisarek W. (1989). Inauguracja Okrągłego Stołu jako akt medialnej komunikacji politycznej. Zeszyty Prasoznawcze, nr 4.

Pisarek W. (1992a). Współczesne słowa sztandarowe w Polsce i ich publiczność. Zeszyty Prasoznawcze, nr 1–2.

Pisarek W. (1992b). Pięciowymiarowy model świadomości społecznej. Zeszyty Prasoznawcze, nr 1–2.

Pisarek W. (1994). Słysząc wyraz wolność. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, nr 168, Prace Językoznawcze VIII.

Pisarek W. (1999). Polskie słowa sztandarowe na tle porównawczym. W: Studia lingwistyczne ofiarowane profesorowi Kazimierzowi Polańskiemu na 70-lecie jego urodzin. Katowice.

Pisarek W. (2001). Słownik wyrazów ważnych na tle innych słowników. Zeszyty Prasoznawcze, nr 3–4.

Pisarek W. (2002). Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność. Kraków.

Pisarek W. (2007a). Pollyanna pisze do prasy. W: Z. Bauer, E. Chudziński (red.). Dziennikarstwo i świat mediów. Kraków.

Pisarek W. (2007b). Szkic wstępu do politolingwistyki. W: Z. Bauer, E. Chudziński (red.). Dziennikarstwo i świat mediów. Kraków.

Pisarek (2016). Słowa ważne i ważniejsze. Przegląd Humanistyczny, nr 3.

Płaneta P. (2000). Słowa sztandarowe w „Gazecie Wyborczej” i „Rzeczpospolitej” na tle „Trybuny” i mediów prawicowych. Miranda i Kondemnanda. Raport niepublikowany. Kraków: Archiwum OBP.

Płaneta P. (2009) Słowa sztandarowe w exposé polskich premierów 1987–2007. Zeszyty Prasoznawcze, nr 1–2.

Płaneta P. (2014). Sfera publiczna w przemówieniach programowych premierów III RP w latach 1989–2012. Zarządzanie Publiczne, nr 1.

Public Opinion in the European Union – report (2015). Standard Eurobarometer 84, wave 84.3, Autumn. Bruxelles: European Commission, TNS Opinion & Social.

Puzynina J. (1992). Język wartości. Warszawa.

Rak M. (2017). Kulturemy – nowa perspektywa badań etnolingwistycznych. Tekst i Dyskurs, nr 10.

Siwek H. (1984). Nastawienie Polaków wobec rzeczywistości społecznej. Raport z badań ankietowych, listopad. Kraków: Archiwum OBP UJ.

Skowronek B. (2015). Badania nad językiem w mediach po 1989 roku. Język Polski, nr 1–2.

Standard Eurobarometer 77 (2012). The Values of Europeans – report. Spring. Bruxelles: European Commission, TNS Opinion & Social.

Turner V. (2006). Las symboli. Aspekty rytuałów u ludu Ndembu, przeł. A. Szyjewski. Kraków.

Wierzbicka A. (2006). Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Lublin.

Wierzbicka A. (2007). Słowa klucze. Różne języki, różne kultury, przeł. I. Duraj-Nowosielska. Seria: A. Mencwel (red.). „Communicare. Historia i kultura”. Warszawa.

Wolter B. (2000). Deutsche Schagwörter. Zur Zeit des Dreisigjährigen Krieges, Frankfurt/M

Wróblewski R. (2006). Hasła konstytutywne tekstów politycznych z lat 1989–1995. W: I. Kamińska-Szmaj, T. Piekot, M. Zasko-Zielińska (red.). Oblicza komunikacji I. Perspektywy badań nad tekstem, dyskursem i komunikacją. Kraków.

Wyka K. (1973). Słowa-klucze. W: E. Miodońska-Brooks, A. Kulawik, M. Tatara (red.). Stylistyka polska. Wybór tekstów. Warszawa.

Zemszał P. (2014). Wartościowanie uniwersalne i ideologiczne – pojęcia i rola ideologemu na przykładzie wybranych nominacji dotyczących Stalina w sowieckim dyskursie ideologicznym. Etnolingwistyka, nr 26.

Zimny R., Nowak P. (2009). Słownik polszczyzny politycznej po 1989 roku. Warszawa.

Informacje

Informacje: Zeszyty Prasoznawcze, 2019, Tom 62, Numer 2 (238), s. 153 - 172

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:
Walerego Pisarka metoda badania słów i wyrażeń sztandarowych – klucz do zrozumienia zmian społecznej świadomości
Angielski:

Walery Pisarek’s Method of the Banner Words Analysis – the Key to Understand the Dynamics of Social Awareness

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-6655-4597

Jacek H. Kołodziej
Instytut Europeistyki Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, ul. Jodłowa 13, 30-252 Kraków
https://orcid.org/0000-0002-6655-4597 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Instytut Europeistyki Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, ul. Jodłowa 13, 30-252 Kraków

Publikacja: 27.06.2019

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Jacek H. Kołodziej (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski