Sierść tekstu. Relacje transgatunkowe w zoonarratologii
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTESierść tekstu. Relacje transgatunkowe w zoonarratologii
Data publikacji: 2023
Wielogłos, 2023, Numer 3 (57) 2023, s. 1 - 20
https://doi.org/10.4467/2084395XWI.23.017.18553Autorzy
Sierść tekstu. Relacje transgatunkowe w zoonarratologii
Niniejszy artykuł poświęcony jest zoonarratologii jako odmianie narratologii postklasycznej. Omawia zagadnienia, które wymagają ponownego przemyślenia w kontekście transdyscyplinowego zwrotu ku zwierzętom. Fundamentalne założenia epistemologiczne narratologii są bowiem otwarcie antropocentryczne. Narracja konceptualizowana jest jako kategoria mentalna i językowa zależna od sposobu funkcjonowania ludzkiego umysłu. Różne dyscypliny naukowe stawiają ze swojej perspektywy pytania o możliwość komunikacji ze zwierzęciem jako autonomicznym i odrębnym podmiotem, którego poznanie rodzi się przede wszystkim w interakcji. Wymaga to także nowego podejścia do tak ważnych kategorii narratologicznych jak bohater, empatia, identyfikacja, perspektywa narracyjna. W artykule pokazuję rolę perspektywy drugoosobowej jako narracyjnego narzędzia tematyzowania namysłu nad antropocentryzmem narracji.
Fur of the Text. Trans-species Relations in Zoonarratology
This article is devoted to zoonarratology as a variant of postclassical narratology. It discusses issues that require rethinking in the context of the transdisciplinary animal turn. The fundamental epistemological assumptions of narratology are openly anthropocentric. Narration is conceptualized as a mental and linguistic category dependent on the way in which the human mind functions. Variety of disciplines pose questions about the possibility of communicating with an animal as an autonomous and separate subject, whose cognition is primarily born through interaction. Thus, it requires a new approach to such important narrative categories as character, empathy, identification, and the narrative perspective. In this article, the author shows the role of the secondperson perspective as a narrative tool for thematizing the reflection on anthropocentrism of the narrative.
Among Animals. The Lives of Animal and Humans in Contemporary Short Fiction, ed. J. Yunker, vol. 1–3, Ashland: Ashland Creek Press 2014–2022.
Armbruster K., What do We Want from Talking Animals. Reflections on Literary Representations of Animal Voices and Minds [w:] Speaking for Animals. Animal Autobiographical Writing, ed. M. DeMello, New York: Routledge 2013.
52 Sformułowanie zaczerpnięte od Aldo Leopolda przez A. Ubertowską, zob. eadem, Mówić w imieniu biotycznej wspólnoty. Anatomie i teorie tekstu środowiskowego/ekologicznego”, „Teksty Drugie” 2018, nr 2.
Armstrong P., What Animals Mean in the Fiction of Modernity, London–New York: Routledge 2015.
Baker S., Postmodern Animal, Chicago: The University of Chicago Press 2000.
Baratay E. Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii, przeł. P. Tarasewicz, Gdańsk: „W podwórku” 2014.
Barcz A., Environmental Cultures in Soviet East Europe. Literature, History and Memory, London: Bloomsbury Academic 2021.
Barcz A., Posthumanizm i jego zwierzęce odgłosy, „Teksty Drugie” 2013, nr 1–2.
Barcz A., Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Katowice: „Śląsk” 2016.
Barcz A., Wprowadzenie do zookrytyki (teorii zwierzęcych narracji), „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2015, z. 6.
Barry P., Ekokrytyka, przeł. M. Białodzia et al. [w:] Literatura i jej natury, red. P. Czapliński, J. Bednarek, D. Gostyński, Poznań: Wydawnictwo Rys 2017.
Baume S., Spill Simmer Falter Wither, Cork: Tramp Press 2015.
Bekoff M., Minding Animals. Awareness, Emotions, and Heart, Oxford–New York, Oxford University Press 2002.
Bernaerts L., Caracciolo M., Herman L., Vervaeck B., The Storied Life of Non-human Narrators, „Narrative” 2014, vol. 22, no. 1.
Bradshaw J., The Animals among Us. How Pets Make Us Human, New York: Basic Books 2017.
Brüggemann T., Animal Poetry and Empathy, „Humanities” 2018, vol. 6, issue 18, https://www.mdpi.com/2076-0787/6/2/18/htm [dostęp: 25.05.2022].
Bruhn J., The Intermediality of Narrative Literature. Medialities Matter, London: Palgrave Macmillan 2016.
Cambridge Companion to Narrative, ed. D. Herman, Cambridge: Cambridge University Press 2007.
Caracciolo M., Form, Science, and Narrative in Anthropocene, „Narrative” 2019, vol. 27, no. 3.
Caracciolo M., Tales of Rats and Pigs [w:] idem, Strange Narrators in Contemporary Fiction. Explorations in Readers’ Engagement with Characters, Lincoln: University of Nebraska Press 2016.
Cohn D., Transparent Minds. Narrative Modes for Presenting Consciousness in Fiction, Princeton: Princeton University Press 1978.
Cosslett T., Talking Animals in British Children’s Fiction, 1786–1914, London: Routledge 2006.
Cronin M., Eco-Translation. Translation and Ecology in the Age of Anthropocene, London: Routledge 2016.
Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. A. Mik, P. Pokora, M. Skowera, Warszawa: Wydawnictwo SBP 2016.
Darwall S., The Second Person Standpoint. Morality, Respect, and Accountability, Cambridge, MA: Harvard University Press 2006.
De Waal F., Bystre zwierzę. Czy jesteśmy dość mądrzy, by zrozumieć mądrość zwierząt, przeł. Ł. Lamża, Kraków: Copernicus Center Press 2016.
Domańska E., Historia w kontekście posthumanistyki, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2015, t. 45.
Domańska E., Historia zwierząt, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2016, nr 3–4.
Enaction. Toward a New Paradigm for Cognitive Science, eds. J. Stewart, O. Gapenne, E. Di Paolo, Cambridge, MA: MIT Press 2010.
Etnografia transrelacyjna. Poznanie i praxis w świecie ludzi i bytów pozaludzkich, red. K. Majbroda, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2021.
Fludernik M., Towards a „Natural” Narratology, London: Routledge 2010.
Gallagher S., Enactivist Interventions. Rethinking the Mind, Oxford: Oxford University Press 2017.
Goszczyńska J., Zwierzęta w krainie Hrabala [w:] W poszukiwaniu przerw w zabudowie. W stulecie urodzin Bohumila Hrabala, Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW 2015.
Griffin D.R., Animal Thinking, Cambridge MA: Harvard University Press 1984.
Griffin D.R., Umysły zwierząt. Czy zwierzęta mają świadomość?, przeł. A. Tabaczyńska, M. Ślósarska, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2003.
Haraway D., When Species Meet, Minneapolis–London: University of Minneapolis Press 2008.
Hare B., Woods V., Przetrwają najżyczliwsi. Jak ewolucja wyjaśnia istotę człowieczeństwa?, przeł. K. Kalinowski, Kraków: Copernicus Center Press 2022.
Herman D., Basic Elements of Narrative, Chichester: Willey-Blackwell 2009.
Herman D., Narratology beyond the Human. Self-Narratives and Inter-Species Identities [w:] The Palgrave Handbook of Animals and Literature, eds. S. McHugh, R. McKay, J. Miller, Cham: Palgrave 2021.
Herman D., Narratology beyond the Human. Storytelling and Animal Life, Oxford: Oxford University Press 2018.
Intermediality and Storytelling, eds. M. Grishakova, M.-L. Ryan, Berlin–New York: De Gruyter 2010.
Jarzyna A., „Na dwu i na czterech łapach”. Eseistyka nieantopocentryczna i pisarstwo Michała Cichego, „Przestrzenie Teorii” 2021, nr 35.
Jarzyna A., ‘Post-koine’. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich), Łódź: Wydawnictwo UŁ 2019.
Keen S., Empathy and the Novel, Oxford: Oxford University Press 2007.
Kraskowska E., Zatora A., Kulturotwórczy potencjał opowieści rodzinnych, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2022, z. 2.
Krupiński P., Co się śni zwierzętom? Eseje z pogranicza zoofilologii i psychoanalizy, Warszawa: IBL 2022.
Krupiński P., Dlaczego gęsi krzyczały? Zwierzęta i Zagłada w literaturze XIX i XX wieku, Warszaw: IBL 2016.
Lestel D., Myślenie sierścią. Zwierzęcość w perspektywie drugoosobowej, przeł. A. Dwulit [w:] Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu?, red. A. Barcz, D. Łagodzka, Warszawa: IBL 2015.
Łaszczuk A., Zwierzęce zaangażowanie najnowszej poezji polskiej, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2019, t. 62, nr 1.
Łebkowska Ł., Empatia. O literackich narracjach przełomu XX i XXI wieku, Kraków: Universitas 2009.
Małecki W., Cieński M., Sorokowski P., Human Minds and Animal Stories. How Literature Makes Us Care about Other Species, London: Routledge 2019.
Nagel T., Jak to jest być nietoperzem? [w:] idem, Pytania ostateczne, przeł. A. Romaniuk, Warszawa: Fundacja Aletheia 1997.
Nalewajk Ż., Ironia jako alternatywa rozpaczy. Krytyka kultury w Sprawozdaniu dla Akademii Franza Kafki, „Tekstualia” 2008, t. 14, nr 3.
Narrative Theory and the Cognitive Sciences, ed. D. Herman, Stanford: CSLI Publications 2003.
Narratologies. New Perspectives on Narrative Analysis, ed. D. Herman, Columbus: Ohio State University Press 1999.
Nawarecki A., Zoofilologia [w:] Zwierzęta i ludzie, red. J. Kurek, K. Maliszewski, Chorzów: Miejski Dom Kultury „Batory” 2011.
Nawarecki A., Zoofilologia pod auspicjami augurów [w:] Zwierzęta i ich ludzie, red. J. Kurek, K. Maliszewski, Chorzów: Miejski Dom Kultury „Batory” 2011.
Nelles W., Beyond the Bird’s Eye. Animal Focalization, „Narrative” 2001, vol. 9, no. 2.
Nycz R., Literatura jako trop rzeczywistości, Kraków: Universitas 2001.
Palmer A., Fictional Minds, Lincoln: University of Nebraska Press 2004
Pauen M., The Second-Person Perspective, „Inquiry” 2012, vol. 55, issue 1.
Piekutowski P., Poza antropocentryzm. Funkcje drugoosobowej zoonarracji w powieści Szczur Andrzeja Zaniewskiego, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2022, z. 4.
Plumwood V., Androcentrism and Anthrocentrism: Parallels and Politics, „Ethics and the Environment” 1996, vol. 1, no. 2.
Płuciennik J., Literackie identyfikacje i oddźwięki. Poetyka i empatia, Łódź: Wydawnictwo UŁ 2004.
Rembowska-Płuciennik M., Poetyka intersubiektywności. Kognitywistyczna teoria narracji a proza XX wieku, Toruń: Wydawnictwo UMK 2012.
Routledge Encyclopedia of Narrative Theory, eds. D. Herman, M. Jahn, M.-L. Ryan, London: Routledge 2007.
Sadecki A., Kognitywne ujęcia kategorii umysłu w prozie Antoniego Czechowa, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2020.
Schmetkamp S., Vendrell Ferran Í., Introduction: Empathy, Fiction, and Imagination, „Topoi” 2020, vol. 39.
Schollenberger J., Przestrzenie ko-egzystencji: dyskurs posthumanizmu wobec tezy o relacyjnym sposobie istnienia [w:] Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze, t. 2: Od humanizmu do posthumanizmu, red. J. Tymieniecka-Suchanek, Katowice; Wydawnictwo UŚ 2014.
Schollenberger J., Stworzenia Darwina. O granicy człowiek–natura, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2020.
Schwartz Robinson P., Seeing Eye to Eye [w:] You. An Anthology of Essays Devoted to the Second Person, ed. K.D. Kupperman, New York: Welcome Table Press 2013.
Shepard P., Thinking Animals. Animals and the Development of Human Intelligence, Athens–London: The University of Georgia Press 1978.
Sławek T., Śladem zwierząt. O dochodzeniu do siebie, Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki 2020.
Smuts B., Refleksje [w:] J.M. Coetzee, Żywoty zwierząt, przeł. J. Dehnel, Kraków: Znak 2022.
Speaking for Animals. Animal Autobiographical Writing, ed. M. DeMello, London: Routledge 2013.
„Teksty Drugie” 2013, Pozaludzkie/arcyludzkie, nr 1–2.
The Mind of Modernism. Medicine, Psychology, and the Cultural Arts in Europe and America, 1880–1940, ed. M.S. Micale, Stanford: Stanford University Press 2004.
Thompson E., Mind in Life, Cambridge, MA: Harvard University Press 2010.
Thon J.-N., Transmedial Narratology and Contemporary Media Culture, Lincoln–London: University of Nebraska Press 2016.
Tokarczuk O., Ćwiczenia z obcości, „Znak” 2020, nr 4.
Tokarczuk O., I Heterotopie [w:] eadem, Moment niedźwiedzia, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2012.
Tymieniecka-Suchanek J., Literatura rosyjska wobec upodmiotowienia zwierząt. W kręgu zagadnień ekofilozoficznych, Katowice: Wydawnictwo UŚ 2013.
Ubertowska A., Historie biotyczne. Pomiędzy estetyką a geotraumą, Warszawa: IBL 2020.
Ubertowska A., Mówić w imieniu biotycznej wspólnoty. Anatomie i teorie tekstu środowiskowego/ekologicznego, „Teksty Drugie” 2018, nr 2.
Weil K., Zwrot ku zwierzętom. Sprawozdanie, przeł. P. Sadzik [w:] Zwierzęta, gender i kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna, red. A. Barcz, M. Dąbrowska, Lublin: E-naukowiec 2014.
Wróblewski Z., Umysły zwierząt: między naiwnym antropomorfizmem a dogmatycznym antroponegacjonizmem, „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2016, nr 2.
Zaniewski A., Szczur, Warszawa: Kopia 1995.
Zunsine L., Why We Read Fiction. Theory of Mind and the Novel, Columbus: Ohio State University 2006
Żychliński A., Laboratorium antropofikcji. Dociekania filologiczne, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2014.
Żyźniewska A., Fokalizacja zwierzęca na przykładzie fragmentów prozy modernistycznej: Nemroda Brunona Schulza, Dociekań psa Franza Kafki oraz Flusha Virginii Woolf [w:] (Inne) zwierzęta mają głos, red. D. Dąbrowska, P. Krupiński, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2011.
Informacje: Wielogłos, 2023, Numer 3 (57) 2023, s. 1 - 20
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Sierść tekstu. Relacje transgatunkowe w zoonarratologii
Fur of the Text. Trans-species Relations in Zoonarratology
Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
Publikacja: 2023
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 355
Liczba pobrań: 335